1-2. Ngɛ mɛni blɔhi a nɔ nɛ nihi ma nyɛ maa ye wɔ sane yaya?

 YESU ngɔ nɔ́ he tomi nɔ́ ko nɛ kɔɔ yalɔyo ko nɛ e ya nɔ nɛ e kpa kojolɔ ko pɛɛ kaa e ye dami sane ha lɛ ɔ kɛ tsu ní. Atsinyɛ jemi ko be he kaa Yesu kaseli ɔmɛ a kpɛti nihi fuu nyɛ nɛ a nu bɔ nɛ yo ɔ nu he ha a sisi saminya, ejakaa jamɛ a be ɔ mi ɔ, a kɛ nihi fuu hí si saminya. (Luka 18:​1-5) Yo ɔ sane ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ wawɛɛ ejakaa be komɛ ɔ, wɔ hu nihi yeɔ wɔ sane yaya.

² Mwɔnɛ ɔ, nihi fuu hyɛɛ nɔ hɛ mi, a je we mi mi jɔmi kpo kɛ tsɔɔ nihi, nɛ a hɛ kɔ̃ɔ ni kpahi a nɔ wawɛɛ. Enɛ ɔ he ɔ, wa le kaa nihi ma nyɛ maa ye wɔ sane yaya. (Fiɛɛ. 5:8) Se ke wa nyɛmi ko je we mi mi jɔmi kpo kɛ tsɔɔ wɔ ɔ, e ma nyɛ maa dɔ wɔ wawɛɛ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa nyɛmimɛ ɔmɛ be blɔ jee kaa a maa ye wɔ sane yaya. Se akɛnɛ wɔ tsuo wa yi mluku he je ɔ, be komɛ ɔ, a peeɔ níhi nɛ dɔɔ wɔ. Ke nihi ye wɔ sane yaya a, wa ma nyɛ maa kase níhi fuu ngɛ bɔ nɛ Yesu pee e ní ha a mi. Ke wa ma nyɛ maa to wa tsui si kɛ ha nihi nɛ a yeɔ wɔ sane yaya loo nihi nɛ a waa wɔ yi mi ɔ, lɛɛ e sa nɛ waa pee jã nɔuu kɛ ha wa nyɛmimɛ ɔmɛ hulɔ. Ke nihi nɛ a be asafo ɔ mi, loo nihi nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ ye wɔ sane yaya a, kɛ Yehowa nuɔ he ha kɛɛ? Anɛ e haoɔ lɛ lo?

3. Ke nihi ngɛ wɔ sane yaya yee ɔ, anɛ Yehowa bua jɔɔ he lo, nɛ mɛni he je?

³ Yehowa suɔ kaa nihi kɛ wɔ nɛ hi si saminya, enɛ ɔ he ɔ, ke nihi ye wɔ sane yaya a, e naa. “Yehowa suɔ dami sane yemi.”  (La 37:28) Yesu ha nɛ wa ná nɔ mi mami kaa ngɛ be nɛ sa mi ɔ, Yehowa maa ‘ye dami sane ha wɔ oya nɔuu.’ (Luka 18:​7, 8) E be kɛe nɛ e maa po wa nɔ́ nami ɔmɛ tsuo se, nɛ e be hae nɛ nɔ ko nɛ ye wɔ sane yaya hu.—La 72:​1, 2.

4. Mɛni blɔ nɔ nɛ Yehowa yeɔ buaa wɔ mwɔnɛ ɔ?

⁴ E sa nɛ waa to wa tsui si kɛ ya si be nɛ Yehowa ma tsu wa nyagba amɛ tsuo a he ní kɛ ha wɔ. Se amlɔ nɛ ɔ po ɔ, ke nihi ye wɔ sane yaya a, Yehowa yeɔ buaa wɔ. (2 Pet. 3:13) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e tsɔɔ wɔ bɔ nɛ e sa kaa waa pee wa ní ha ke nihi ye wɔ sane yaya, konɛ wa ko pee níhi nɛ maa ngɔ nyagbahi fuu kɛ ba. Yehowa gu e Bi ɔ nɔ nɛ e ha nɛ wa le nɔ́ nɛ wa ma nyɛ maa pee ke a ye wɔ sane yaya. Jehanɛ hu ɔ, e ha wɔ ga womi fuu ngɛ Baiblo ɔ mi nɛ maa ye bua wɔ ke nihi kɛ wɔ hí si saminya.

MOO HYƐ SAMINYA NGƐ BƆ NƐ O PEEƆ O NÍ HA A HE KE NIHI YE MO SANE YAYA

5. Ke nihi ye wɔ sane yaya a, mɛni he je nɛ e sa kaa waa hyɛ bɔ nɛ wa peeɔ wa ní ha a saminya?

⁵ Ke a ye wɔ sane yaya a, e ma nyɛ maa dɔ wɔ wawɛɛ, nɛ wa maa hao po. (Fiɛɛ. 7:7) Yehowa sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ komɛ kaa Hiob kɛ Habakuk hu nu he jã. (Hiob 6:​2, 3; Hab. 1:​1-3) E ngɛ mi kaa tɔmi ko be he kaa nɔ ko maa nu he jã mohu lɛɛ, se e sa nɛ waa hyɛ saminya ngɛ bɔ nɛ wa peeɔ wa ní ha a he konɛ wa ko ya pee nɔ́ ko nɛ nile be mi.

6. Mɛni wa kaseɔ ngɛ nɔ́ nɛ Absalom pee ɔ mi? (Hyɛ foni ɔ hulɔ.)

⁶ Ke nɔ ko ye wɔ nitsɛmɛ loo wa suɔlɔ ko sane yaya a, eko ɔ, wa maa suɔ nɛ wɔ hu waa pee nɔ ɔ nɔ́ ko kɛ to nane mi. Se ke wa pee jã a, e ma puɛ sane ɔ kulaa. Mo susu nɔ́ nɛ Matsɛ David binyumu Absalom pee ɔ he nɛ o hyɛ. Benɛ Amnon nɛ ji e tsɛ bi ɔ tua e nyɛmiyo Tamar abonua a, Absalom mi mi fu wawɛɛ. Ngɛ Mose Mlaa a nya a, Amnon sa gbenɔ ngɛ nɔ́ nɛ e pee ɔ he. (3 Mose 20:17) Tɔmi ko be he kaa Absalom mi mi fu. Se kɛ̃ ɔ, e nyɛmi Amnon nɛ e gbe ɔ lɛɛ e ji tɔmi nɛ he hɛdɔ ngɛ he wawɛɛ.—2 Sam. 13:​20-23, 28, 29.

7. Benɛ la polɔ ɔ na kaa ní yayahi ngɛ nɔ yae ɔ, kɛ e nu he ha kɛɛ?

⁷ Ke e pee kaa nɔ́ nɛ nihi nɛ a yeɔ wɔ sane yaya a ná we tue gblami ɔ, wa ma nyɛ ma susu kaa se nami ko be he kaa wa maa pee nɔ́ nɛ da. Jã nɛ la polɔ ko nu he. E na kaa níhi ngɛ nɔ yae saminya ha yiwutsotsɛmɛ, se nihi nɛ a peeɔ nɔ́ nɛ da a lɛɛ a ngɛ nɔ́ nae. Enɛ ɔ ha nɛ e de ke: ‘Ni nɛ ɔmɛ ji yiwutsotsɛmɛ, se be fɛɛ be ɔ, a ngɛ he jɔmi mi.’ (La 73:12) Enɛ ɔ ha nɛ  e mi mi fu wawɛɛ, nɛ e susu kaa se nami ko be he kaa e ma sɔmɔ Yehowa. E de ke: “I bɔ mɔde kaa ma nu sisi, se ye juɛmi kpi he.” (La 73:​14, 16) E de hu ke: “Imi lɛɛ, e piɛ nguɛ nya nɛ ye nane tla blɔ; e piɛ bɔɔ nɛ ye nane sane.” (La 73:2) Nɔ́ ko kaa jã ba nyɛminyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Alberto ɔ nɔ. a

8. Benɛ a ye nyɛminyumu ko sane yaya a, kɛ e ná e nɔ he wami ha kɛɛ?

⁸ A po Alberto nya kaa e ju asafo ɔ sika. Enɛ ɔ ha nɛ he blɔ nɛ e ngɛ ngɛ asafo ɔ mi je e dɛ, nɛ nyɛmimɛ fuu nɛ a nu sane ɔ he ngɛ asafo ɔ mi ɔ bui lɛ hu. E de ke: “Ye mi mi fu wawɛɛ, nɛ i pee basaa.” E ngmɛ blɔ nɛ bɔ nɛ e ngɛ he nue ha a gbɔjɔ huɛ bɔmi nɛ ngɛ e kɛ Yehowa a kpɛti ɔ mi, nɛ e kpa asafo mi kpe kɛ fiɛɛmi yami jeha enuɔ sɔuu. Níhi a si kpami nɛ ɔ ha nɛ wa na kaa ke a ye wɔ sane yaya, nɛ wa ngmɛ blɔ nɛ abofu hyi wa tsui tɔ ɔ, wɔ hu wa ma nyɛ ma kpa Yehowa sɔmɔmi.

MOO KASE BƆ NƐ YESU PEE E NÍ HA BENƐ A YE LƐ SANE YAYA A

9. Mɛni lɛ ba Yesu nɔ? (Hyɛ foni ɔ hulɔ.)

⁹ Yesu pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa kɛ ha wɔ ngɛ bɔ nɛ e sa kaa waa pee wa ní ha ke a ye wɔ sane yaya. Nihi babauu kɛ Yesu hí si saminya, nɛ e wekuli po piɛɛ he. E wekuli ɔmɛ tsɔɔ kaa  e yi ngɛ puɛe, nɛ jami hɛ mi nyɛɛli ɔmɛ hu tsɔɔ kaa e kɛ mumi yayamihi tsuɔ ní. Jehanɛ hu ɔ, Roma tabuli ɔmɛ ye e he fɛu, a wa lɛ yi mi, nɛ nyagbenyagbe ɔ, a gbe lɛ. (Maak. 3:​21, 22; 14:55; 15:​16-20, 35-37) Se ngɛ enɛ ɔ tsuo se ɔ, Yesu pee we nɔ́ ko kɛ to mɛ nane mi. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ e nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ mi?

10. Kɛ Yesu plɛ kɛ da si fɔfɔɛ nɛ e kɛ kpe ɔ nya ha kɛɛ? (1 Petro 2: 21-23)

¹⁰ Kane 1 Petro 2:​21-23. b Yesu pee nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ se be nɛ maa ye bua wɔ ke a ye wɔ sane yaya. E le be nɛ e sa nɛ e pee dii, kɛ be nɛ e sa kaa e tu munyu. (Mat. 26:​62-64) Be komɛ ɔ, ke nihi tu lakpa munyu kɛ si lɛ ɔ, e pui a nya mi. (Mat. 11:19) Ke nihi te si kɛ wo lɛ nɛ e hla kaa e maa tu munyu po ɔ, e jɛ we mɛ nɛ e wui a he gbeye hulɔ. Yesu ye e he nɔ nɛ “e tu e he kɛ wo Nɔ nɛ e kojoɔ ngɛ dami mi ɔ dɛ mi.” Yesu le kaa Yehowa na nɔ́ nɛ e ngɛ mi gblee ɔ, nɛ e ngɛ nɔ mi mami kaa Yehowa ma tsu sane ɔ he ní ngɛ be nɛ sa mi.

11. Mɛni wa ma nyɛ maa pee kɛ kudɔ wa munyu tutui? (Hyɛ foni ɔmɛ hulɔ.)

¹¹ Ke nɔ ko ye wɔ sane yaya nɛ wa hyɛ wa munyu tutui kɛ wa ní peepee saminya a, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ Yesu kasee. Be komɛ ɔ, ke nɔ ko kɛ wɔ ye ngɛ blɔ nɛ dɛ nɔ ɔ, wa ma nyɛ ma ma wa hɛ kɛ fɔ nɔ ke e be nɔ́ ko puɛe. Aloo wa ma nyɛ maa pee dii, ejakaa ke wa tu munyu ɔ, e ma nyɛ maa ngɔ nyagbahi fuu kɛ ba. (Fiɛɛ. 3:7; Yak. 1:​19, 20) Se ngɛ be kpahi a mi ɔ, ke wa na kaa a ngɛ nɔ ko sane yaya yee ɔ, e ma bi nɛ waa tu munyu, nɛ be komɛ hu ɔ, e ma bi nɛ wa fã wa hemi kɛ yemi ɔ he. (Níts. 6:​1, 2) Ke e he ba hia nɛ waa tu munyu ɔ, e sa  nɛ waa je mi mi jɔmi kɛ bumi mi kɛ pee jã.—1 Pet. 3:15. c

12. Mɛni wa peeɔ kɛ tsɔɔ kaa wa tu wa he kɛ wo “Nɔ nɛ e kojoɔ ngɛ dami mi ɔ dɛ mi”?

¹² Ke wa ngɔ wa he kɛ “wo Nɔ nɛ e kojoɔ ngɛ dami mi ɔ dɛ mi” ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ Yesu kasee. Enɛ ɔ he ɔ, ke ni kpahi ye wɔ sane yaya loo a pee wɔ nɔdɔ nɔ́ ko ɔ, wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Yehowa naa nɔ́ fɛɛ nɔ́. Lemi nɛ wa le kaa hwɔɔ se ɔ, Yehowa ma tsu sanehi tsuo a he ní ɔ woɔ wɔ he wami nɛ wa nyɛɔ nɛ wa fĩɔ se. Ke wa tu nɔ́ fɛɛ nɔ́ kɛ wo Yehowa dɛ mi ɔ, lɔ ɔ be hae nɛ wa mi mi nɛ fu loo waa nyɛ ni kpahi. Ke wa mi mi fu ni kpahi ɔ, e ma ha nɛ waa pee nɔ́ ko nɛ dɛ, nɛ wa bua be jɔe hu. Jehanɛ hu ɔ, huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ ma puɛ.—La 37:8.

13. Mɛni ma nyɛ maa ye bua wɔ nɛ waa ya nɔ nɛ wa fĩ si ke a ye wɔ sane yaya?

¹³ Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa be nyɛe maa kase Yesu nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ pɛpɛɛpɛ. Be komɛ ɔ, eko ɔ, wa ma de nɔ́ ko loo waa pee nɔ́ ko nɛ ma ha nɛ wa pia wa he pee se. (Yak. 3:2) Nɛ be komɛ hu ɔ, bɔ nɛ ni kpahi kɛ wɔ yeɔ ha a ma nyɛ ma ha waa hao wa wami be tsuo. Ke jã nɛ e ji ngɛ o blɔ fa mi ɔ, mo kai kaa Yehowa le nɔ́ nɛ o ngɛ mi gblee ɔ. Nɛ Yesu hu le bɔ nɛ o ngɛ he nue ha a, ejakaa a wa lɛ yi mi hyɛ. (Heb. 4:​15, 16) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yehowa ha nɛ a ngma Yesu nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ kɛ ga womi kpahi kɛ wo Baiblo ɔ mi konɛ e ye bua wɔ nɛ wa nyɛ nɛ wa fĩ si ke a ye wɔ sane yaya. Amlɔ nɛ ɔ, nyɛ ha nɛ wa susu ngmami enyɔ komɛ a he ngɛ Roma Bi a womi ɔ mi nɛ maa ye bua wɔ.

“NYƐƐ NGMƐ MI MI FUMI Ɔ BLƆ”

14. Ke a ke waa “ngmɛ [Mawu] mi mi fumi ɔ blɔ” ɔ, mɛni e tsɔɔ? (Roma Bi 12:19)

¹⁴ Kane Roma Bi 12:19. Bɔfo Paulo wo Kristofo ɔmɛ he wami kaa a “ngmɛ [Mawu] mi mi fumi ɔ blɔ.” Ke a ye wɔ sane yaya nɛ wa ngmɛɛ sane ɔ he kɛ ha Yehowa konɛ e tsu he ní ngɛ be nɛ sa mi ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngmɛ Yehowa mi mi fumi ɔ blɔ. Benɛ a ye nyɛminyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke John ɔ sane yaya a, e de ke: “I ba na kaa e h hia nɛ ma kudɔ ye we abofu ɔ konɛ ma ko ya pee nɔ́ ko nɛ dɛ. Se kɛ̃ ɔ, i ná we lɛ gbɔjɔɔ. Roma Bi 12:19 ɔ ye bua mi nɛ i to ye tsui si, nɛ i ngɔ ye hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ.”

15. Mɛni he je nɛ nile ngɛ mi kaa wa maa ngɔ wa nyagba amɛ kɛ wo Yehowa dɛ mi ɔ?

¹⁵ Ke a ye wɔ sane yaya nɛ wa ngmɛɛ sane ɔ he kɛ ha Yehowa a, wa náa he se wawɛɛ. Ke wa pee jã a, lɔ ɔ be hae nɛ waa hao loo wa kɔni mi nɛ jɔ̃. Yehowa suɔ nɛ e ye bua wɔ. Enɛ ɔ he ɔ, e de wɔ kaa waa to wa tsui nɛ waa mlɛ lɛ kɛ ya si benɛ e ma tsu dami sane nɛ a yi ɔ he ní. Ke wa he ye kaa Yehowa maa kojo nihi nɛ a yi dami sane ɔ tsuo ɔ, lɛɛ e he hia we nɛ waa ya nɔ nɛ waa hɛɛ abofu ɔ mi, ejakaa wa le kaa Yehowa maa pee nɔ́ nɛ da. Enɛ ɔ ji nɔ́ nɛ ye bua John nɛ wa tu e he munyu kɛ sɛ hlami ɔ nɛ. E de ke: “Ke i ya nɔ nɛ i to ye tsui kɛ mlɛ Yehowa a, e ma tsu sane ɔ he ní saminya pe bɔ nɛ ma nyɛ ma pee.”

“NYƐƐ YA NƆ NƐ NYƐƐ NGƆ KPAKPA KƐ YE YAYAMI NƆ KUNIMI”

16-17. Mɛni blɔ nɔ sɔlemi ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa “ngɔ kpakpa kɛ ye yayami nɔ kunimi”? (Roma Bi 12:21)

¹⁶ Kane Roma Bi 12:21. Jehanɛ hu ɔ, Paulo ya nɔ nɛ e wo Kristofo ɔmɛ he wami kaa a ‘ya nɔ nɛ a ngɔ kpakpa kɛ ye yayami nɔ kunimi.’ Ngɛ Yesu Yoku ɔ Nɔ Fiɛɛmi ɔ mi ɔ, e de ke: “Nyɛɛ ya nɔ nɛ nyɛɛ suɔ nyɛ he nyɛli, nɛ nyɛɛ sɔle kɛ ha ni nɛmɛ nɛ a waa nyɛ yi mi ɔ.” (Mat. 5:44) Jã pɛpɛɛpɛ nɛ Yesu pee. A wa Yesu yi mi nɛ a kongo lɛ wawɛɛ, se kɛ̃ ɔ, e fĩ si.  Wa be nyɛe maa nu bɔ nɛ e na nɔ́ wawɛɛ ha a sisi saminya.

¹⁷ E ngɛ mi kaa Yesu na nɔ́ wawɛɛ mohu lɛɛ, se e ya nɔ nɛ e je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ Yehowa, nɛ e ye lɛ anɔkuale. Benɛ tabuli ɔmɛ ngɛ lɛ yi mi wae ɔ, e de we Yehowa kaa e gbla a tue, mohu ɔ, e de ke: “Tsaatsɛ, moo ngɔ kɛ pa mɛ, ejakaa a li nɔ́ nɛ a ngɛ pee ɔ.” (Luka 23:34) Ke wa sɔle ha Yehowa kaa e ye bua nihi nɛ a ye wɔ sane yaya a, e maa ye bua wɔ nɛ waa pee kpoo konɛ wa mi mi nɛ ko fu tsɔ. Jehanɛ hu ɔ, e maa ye bua wɔ nɛ wa ná juɛmi nɛ da ngɛ nihi nɛ a ye wɔ sane yaya a he.

18. Mɛni blɔ nɔ nɛ sɔlemi ye bua Alberto kɛ John nɛ a fĩ si benɛ a ye mɛ sane yaya a?

¹⁸ Sɔlemi ji nɔ́ nɛ ye bua nyɛmimɛ nyumuhi enyɔ nɛ wa tu a he munyu ngɛ ní kasemi nɛ ɔ sisije ɔ nɛ a nyɛ nɛ a fĩ si benɛ a ye mɛ sane yaya a. Alberto de ke: “I sɔle ha nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a kɛ mi yi saminya a. I de Yehowa si abɔ kaa e ye bua mi nɛ ma ngmɛɛ abofu ɔ he.” Bua jɔmi sane ji kaa amlɔ nɛ ɔ, Alberto kɛ anɔkuale yemi ngɛ Yehowa sɔmɔe ekohu. John hu de ke: “I sɔle si abɔ kɛ ha nyɛminyumu ɔ nɛ e pee mi nɔdɔ nɔ́ ɔ. Sɔlemi kaa jã a ye bua mi nɛ i ná we ye nyɛmi ɔ he abofu hu, nɛ i bui lɛ fɔ. Jehanɛ hu ɔ, sɔlemi nɛ i sɔle ɔ ha nɛ i ná tue mi jɔmi.”

19. Kɛ yaa si benɛ je yaya nɛ ɔ maa ba nyagbe ɔ, mɛni e sa nɛ waa ya nɔ nɛ waa pee? (1 Petro 3:​8, 9)

¹⁹ Akɛnɛ je yaya nɛ ɔ bɛ nyagbe lolo he je ɔ, e sa nɛ waa hyɛ blɔ kaa nihi maa ye wɔ sane yaya. Se bɔ fɛɛ bɔ nɛ e ji ɔ, nyɛ ha nɛ waa sɔle ha Yehowa be fɛɛ be nɛ e ye bua wɔ. Jehanɛ hu ɔ, nyɛ ha nɛ waa kase nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa nɛ Yesu pee benɛ nihi ye lɛ sane yaya a, nɛ waa ya nɔ nɛ waa ngɔ ga womi nɛ ngɛ Mawu Munyu ɔ mi ɔ kɛ tsu ní. Ke wa pee jã a, wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Yehowa maa jɔɔ wɔ wawɛɛ.—Kane 1 Petro 3:​8, 9.