1, 2. Mɛni heje nɛ e sɛ kaa wa pia Mawu ngɛ haomihi nɛ adesahi kɛ ngɛ kpee ɔ he? Mo ha enɛ ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́.

NGƆƆ lɛ kaa o ji yotsɛ, nɛ o kɛ o yo ɔ nyɛ ngɛ bua jɔmi ngɛ nyɛ gba si himi ɔ mi jehahi babauu ji nɛ ɔ. Se ligbi kake ko nɛ o je nítsumi kɛ ba wemi ɔ, o ba na kaa a puɛ nɔ́ tsuaa nɔ́ ngɛ we ɔ mi. A ku sɛhi kɛ okplɔɔhi, nɛ a ywia plɛɛtehi, nɛ a puɛ ní kpahi ngɛ we ɔ mi kulaa. O we ɔ mi pee kaa he nɛ adebɔ mi oslaa ko ba ngɛ. Anɛ o ma de ke, “Mɛni heje nɛ ye yo ɔ tsu nɔ́ nɛ ɔ?” Aloo o ma bi ke, “Mɛnɔ tsu ní nɛ ɔ?” Atsinyɛ jemi ko be he kaa o ma bi ke, “Mɛnɔ tsu ní nɛ ɔ?” Mɛni heje? Ejakaa o le kaa o yo nɛ o suɔ lɛ wawɛɛ nitsɛ ɔ be nɔ́ ko kaa jã pee.

² Mwɔnɛ ɔ, wa na kaa zugba a nɔ puɛ. A wo kɔɔhiɔ nɛ wa muɔ kɛ nyu nɛ wa nuɔ ɔ mi mu. Nihi peeɔ basabasa nɛ a bɛ a je mi saminya. Se wɔɔ lɛɛ wa kase ngɛ Baiblo ɔ mi kaa pi Yehowa nɛ e ngɔ haomi nɛ ɔmɛ kɛ ngɛ bae. E bɔ zugba a konɛ e pee paradeiso nɛ adesahi nɛ a hi nɔ nɛ a ná bua jɔmi. (1 Mose 2:8, 15) Yehowa ji Mawu nɛ ngɛ suɔmi. (1 Yoh. 4:8) Ngmami ɔ nɛ wa kaseɔ ɔ ha nɛ wa le nɔ tutuutu nɛ e kɛ haomihi fuu nɛ ngɛ je ɔ mi ɔ ba. Jamɛatsɛ ɔ ji Satan Abosiami, lɛ ji “nɔ nɛ yeɔ je nɛ ɔ nɔ matsɛ.”—Yoh. 14:30; 2 Kor. 4:4.

3. Eko ɔ, mɛni blɔ nɔ nɛ wa ma nyɛ ma ná juɛmi yayami ngɛ?

³ Se wa be nyɛe ma pia Satan ngɛ haomihi tsuo nɛ waa kɛ kpee ɔ he. Mɛni heje? Ejakaa nyagba komɛ ngɛ nɛ waa kɛ kpeɔ ngɛ wɔ nitsɛmɛ wa tɔmihi a heje. (Kane 5 Mose 32:4-6.) E ngɛ mi kaa eko ɔ, wa ma kplɛɛ munyu nɛ ɔ nɔ mohu lɛɛ, se akɛnɛ wa yi mluku heje ɔ, wa ma nyɛ ma ná juɛmi yaya ngɛ haomihi nɛ waa kɛ kpeɔ ɔ he. Enɛ ɔ ma nyɛ maa ye wɔ awi. (Abɛ 14:12) Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Ngɛ be mi nɛ e sa kaa wa pia wa he aloo Satan ngɛ haomi ko nɛ waa kɛ ngɛ kpee ɔ he ɔ, wa ya piaa Yehowa mohu. Lɔɔ po ma nyɛ ma ha nɛ wa ma ‘ná Yehowa he abofu.’—Abɛ 19:3.

4, 5. Mɛni ma nyɛ ma ha nɛ eko ɔ, Kristofono ko ma ná Yehowa he “abofu”?

 ⁴ Anɛ wa ma nyɛ ma ná Yehowa he “abofu” lo? Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke wa ná Yehowa he abofu ɔ, se nami ko be he. (Yes. 41:11) Wa be Yehowa nyɛe. Be ko ɔ, asilɛte ko de ke: “O nine ngɛ kpiti tsɔ pe bɔnɛ o kɛ Mawu maa nɔ kunɔ.” Eko ɔ, waa kɛ wa nya be dee kaa wa ná Yehowa he abofu. Se Abɛ 19:3 ɔ tsɔɔ kaa ‘ke nɔ ko ya biɛ nɛ haomi ba e nɔ ɔ, kɛkɛ e ngɔ abofu ɔ ya kple Yehowa mohu nɔ.’ Ee, nɔ ko ma nyɛ ma ná Yehowa he abofu ngɛ e tsui mi. Wa ma nyɛ ma je su nɛ ɔ kpo ngɛ blɔhi nɛ a yɔsemi yee a nɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e ma nyɛ ma ha nɛ nɔ ko maa ba kã nɛ e kɛ sɔmɔɔ Yehowa a si aloo e kpa Yehowa jami kulaa.

⁵ Mɛni ma ha nɛ eko ɔ, wa ma ná Yehowa he “abofu”? Kɛ wa ma plɛ kɛ yu wa he ngɛ jamɛ a klama a he ha kɛɛ? E he hia nɛ waa le sane bimi nɛ ɔmɛ a heto. Nɔ́ heje ji kaa lɔɔ saa huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa Mawu wa kpɛti ɔ he!

6, 7. Mɛni ha nɛ Israelbi nɛ a hi si ngɛ Mose be ɔ mi ɔ tu munyu kɛ si Yehowa a?

⁶ Mɛni ma ha nɛ eko ɔ, Yehowa sɔmɔlɔ anɔkualetsɛ ko maa tu munyu kɛ si Mawu? Nyɛ ha nɛ wa susu níhi enuɔ nɛ ma nyɛ ma ha nɛ Mawu sɔmɔlɔ ko ma ná Yehowa he abofu, kɛ Baiblo mi nɔ hyɛmi níhi nɛ tsɔɔ bɔnɛ ni komɛ plɛ kɛ pee jã ha a he nɛ waa hyɛ.—1 Kor. 10:11, 12.

⁷ Munyu nɛ wui nɔ he wami nɛ nihi tuɔ. (Kane 5 Mose 1:26-28.) Mo susu nɔ́ nɛ Yehowa pee kɛ ha Israelbi ɔmɛ ɔ he nɛ o hyɛ. E kpɔ mɛ kɛ je nyɔguɛ yemi mi ngɛ Egipt. Yehowa gu nyakpɛ blɔ nɔ nɛ e ngɔ haomi nyɔngma kɛ ba Egiptbi ɔmɛ a nɔ, nɛ e kpata Farao kɛ e ta buli ɔmɛ a hɛ mi ngɛ Wo Tsu ɔ mi. (2 Mose 12:29-32, 51; 14:29-31; La 136:15) E piɛ bɔɔ nɛ Mawu webi maa su Si Womi Zugba a nɔ. Se a bɔni munyu tumi kɛ bɔni Yehowa si mi. Mɛni ha nɛ a hemi kɛ yemi ɔ ta a? Munyu nɛ wui nɔ he wami nɛ slaali nyɔngma amɛ tu ɔ po a tsui. (4 Mose 14:1-4) Mɛni je mi kɛ ba? Yehowa ngmɛ́ blɔ nɛ jamɛ a yinɔ bi ɔmɛ tsuo nɛ a ya “zugba kpakpa” a nɔ. (5 Mose 1:34, 35) Anɛ wɔ hu wa maa ngmɛ blɔ nɛ munyuhi nɛ wui nɔ he wami nɛ nihi tuɔ ɔ nɛ ha nɛ wa hemi kɛ yemi mi nɛ gbɔjɔ, nɛ waa tu munyu kɛ si bɔnɛ Yehowa kudɔɔ e webi ha a lo?

8. Mɛni ha nɛ Mawu webi nɛ a hi si ngɛ Yesaya be ɔ mi ɔ pia Yehowa ngɛ si himi nɛ a kɛ kpe ɔ he?

⁸ Haomihi kɛ si himihi nɛ a mi wa. (Kane Yesaya 8:21, 22.) Ngɛ Yesaya be ɔ mi ɔ, Yudabi ɔmɛ kɛ haomi nɛ nya wa kpe. He nyɛli bɔle mɛ kɛ kpe. Niye ní be. Hwɔ ye a ti nihi fuu. Mumi mi hwɔ ji nɔ́ nɛ ye mɛ pe kulaa. (Amos 8:11) Ngɛ be mi nɛ e sa kaa a ngɔ a hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ konɛ e ye bua mɛ kɛ tsu haomi nɛ ɔmɛ a he ní ɔ, ‘a gbiɛ a matsɛ ɔ kɛ a Mawu ɔ mohu.’ Niinɛ, a pia Yehowa ngɛ haomihi nɛ a kɛ ngɛ kpe ɔ he. Ke haomi ko ba wa nɔ nɛ wa kɔni mi jɔ ɔ, lɔɔ ma nyɛ ma ha nɛ wa pia Yehowa nɛ́ wa de ngɛ wa tsui mi ke, ‘Benɛ i hia Yehowa a, jije e ngɛ?’

9. Mɛni heje nɛ Israelbi nɛ a hi si ngɛ Ezekiel be ɔ mi ɔ ná susumi nɛ dɛ ɔ?

⁹ Ke wa li sane ko mi saminya. Akɛnɛ Israelbi ɔmɛ nɛ a hi si ngɛ Ezekiel be ɔ mi ɔ li sane tsuaa sane mi saminya heje ɔ a susu kaa bɔnɛ Mawu ‘peeɔ e ní haa dɛ.’ (Ezek. 18:29) A pee a ní kaa kojoli, nɛ a ngɛ Mawu kojoe. Ngɛ blɔ ko nɔ ɔ, a daa mlaahi nɛ mɛ nitsɛmɛ a woɔ ɔ nɔ kɛ kojoɔ Yehowa. Tsa pi nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ a le mohu, se a daa bɔɔ nɛ a le ɔ nɔ kɛ kojoɔ Mawu. Ke wa nui Baiblo mi sane ko aloo ní komɛ nɛ ya nɔ ngɛ wa si himi mi ɔ a sisi fitsofitso ɔ, anɛ eko ɔ, wa ma nyɛ ma susu ngɛ wa tsui mi kaa bɔnɛ Yehowa ngɛ e ‘ní pee ha a dɛ’ lo?—Hiob 35:2.

10. Mɛni blɔ nɔ nɔ ko ma nyɛ maa kase nɔ hyɛmi nɔ́ yaya nɛ Adam pee ɔ ngɛ?

 ¹⁰ Ke wa piaa nihi ngɛ yayamihi nɛ wa peeɔ kɛ tɔmihi nɛ wa tɔ̃ɔ ɔ a he. Adam pia Mawu ngɛ yayami nɛ lɛ nitsɛ e pee ɔ he. (1 Mose 3:12) E ngɛ mi kaa Adam le kaa ke e tɔ̃ Mawu mlaa a nɔ ɔ, Mawu maa gbla e tue mohu lɛɛ, se kulaa se ɔ, e gbo tue nɛ e pia Yehowa. Nɔ́ nɛ e de ɔ tsɔɔ kaa Yehowa ha we lɛ yo kpakpa. Kɛ je lɔɔ se ɔ, ni kpahi hu kase nɔ hyɛmi nɔ́ yaya nɛ Adam pee ɔ, nɛ mɛ hu a piaa Mawu ngɛ mɛ nitsɛmɛ a tɔmihi a heje. E sa nɛ wa bi wa he ke, ‘Ke i tɔ̃ nɛ lɔɔ ha nɛ i hao wawɛɛ ɔ, anɛ ma de ke Yehowa mlaa amɛ a he wa tsɔ lo?’

11. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Yona he?

¹¹ Ke wa foɔ wɔ pɛ wa nɔ́ mi. Benɛ Yehowa na Ninevebi ɔmɛ mɔbɔ ɔ, Yona mi mi fu. (Yona 4:1-3) Mɛni heje? E ngɛ gbeye yee kaa nihi ma susu kaa e ji lakpa gbalɔ, ejakaa a kpataa we ma a hɛ mi. Ngɛ be mi nɛ e sa kaa Yona mi mi nɛ sã lɛ ngɛ ni ɔmɛ a he ɔ, e ya susu nɔ́ nɛ nihi ma de ngɛ e he ɔ he mohu wawɛɛ. Anɛ wɔ hu wa ma nyɛ maa pee wa ní kaa bɔnɛ Yona pee ɔ lo? Ke wa susuɔ wɔ pɛ wa he ɔ, eko ɔ, wa hɛ maa je ni kpahi a hiami níhi a nɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, eko ɔ, wa bɔni fiɛɛmi jehahi babauu ji nɛ ɔ kaa Yehowa ligbi ɔ su si ta. Se ke nihi tu munyu kɛ si wɔ kaa nyagbe ɔ bɛ lolo ɔ, anɛ lɔɔ ma ha nɛ wa be wa tsui si toe kɛ ha Yehowa lo?—2 Pet. 3:3, 4, 9.

12, 13. Ke wa susu kaa wa nui Yehowa sisi ngɛ nɔ́ ko nɛ e pee aloo nɔ́ ko nɛ e ngmɛ blɔ nɛ e ba a he ɔ, mɛni e sa kaa waa pee?

¹² Mɛni wa ma nyɛ maa pee ke wa susu kaa wa nui Yehowa sisi ngɛ nɔ́ ko nɛ e pee aloo nɔ́ ko nɛ e ngmɛ blɔ nɛ e ba a he? Mo kai kaa nile be mi kaa wa ma susu jã. Abɛ 19:3 ɔ de ke: “Nɔmlɔ nɛ e biɛ ɔ ngɔɔ haomi kɛ baa e nɔ, kɛkɛ e ngɔ abofu ya kple Yehowa nɔ.” (Byington) Enɛ ɔ he ɔ, nyɛ ha nɛ wa susu níhi enuɔ nɛ maa ye bua wɔ konɛ wa ko ná Yehowa he abofu ɔ a he nɛ waa hyɛ.

¹³ Ko ha nɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ o kɛ Yehowa nyɛ kpɛti ɔ nɛ puɛ. Ke huɛ bɔmi  gbagbanii ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ, wa be e he abofu náe. (Kane Abɛ 3:5, 6.) E he hia nɛ wa ná hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ Yehowa mi. Jehanɛ se hu ɔ, e sɛ nɛ wa susu kɔkɔɔkɔ kaa wa le nɔ́ pe Yehowa, nɛ e sɛ nɛ wa fo wɔ pɛ wa nɔ́ mi hulɔ. (Abɛ 3:7; Fiɛlɔ 7:16) Enɛ ɔ ma ha nɛ ke waa kɛ haomi ko kpe ɔ, wa be Yehowa piae.

14, 15. Mɛni maa ye bua wɔ konɛ munyuhi nɛ wui nɔ he wami nɛ nihi maa tu ɔ nɛ ko gbɔjɔ wa kɔni mi?

¹⁴ Ke nihi tu munyu nɛ wui nɔ he wami ɔ, o kɔni mi nɛ ko gbɔjɔ. Níhi fuu ngɛ nɛ Israelbi ɔmɛ nɛ a hi si ngɛ Mose be ɔ mi ɔ ma nyɛ maa da nɔ kɛ he ye kaa Yehowa maa ye bua mɛ konɛ a ya su Si Womi Zugba a nɔ. (La 78:43-53) Se benɛ slaali nyɔngma amɛ ba bɔ mɛ amaniɛ nɛ wui nɔ he wami ɔ, ‘a kaii we Yehowa he wami kpetekpleenyɛ ɔ hu.’ (La 78:42) Ke wa susuɔ ní kpakpahi nɛ Yehowa peeɔ haa wɔ ɔ a he ɔ, lɔɔ ma ha nɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ lɛ wa kpɛti ɔ mi maa wa. Enɛ ɔ be hae nɛ munyuhi nɛ nihi maa tu ɔ nɛ je wɔ kɛ je Yehowa he.—La 77:11, 12.

¹⁵ Nɛ ke wa hɛɛ wa nyɛmimɛ Odasefoli a he juɛmi yaya hu nɛɛ? Ke e ba jã a, lɔɔ ma nyɛ maa sa huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ he. (1 Yoh. 4:20) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ a wo Aaron osɔfo nɔkɔtɔma a, Israelbi ɔmɛ tu he munyu. Yehowa tsɔɔ kaa lɛ Yehowa a nɛ a tu munyu ɔ kɛ si ɔ nɛ. (4 Mose 17:10) Jã kɛ̃ nɛ ke wa tu munyu kɛ si nihi nɛ Yehowa guɔ a nɔ kɛ kudɔɔ e blɔ nya tomi ɔ fã nɛ ngɛ zugba a nɔ ɔ, lɔɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ munyu tue kɛ ngɛ Yehowa sie.—Heb. 13:7, 17.

16, 17. Ke waa kɛ haomihi ngɛ kpee ɔ, mɛni e sa kaa wa kai?

¹⁶ Mo kai kaa pi Yehowa nɛ e ha nɛ waa kɛ haomihi kpeɔ. E ngɛ mi kaa Israelbi ɔmɛ nɛ a hi si ngɛ Yesaya be ɔ mi ɔ je a he kɛ je Yehowa he mohu lɛɛ, se loloolo ɔ, Yehowa suɔ kaa e maa ye bua mɛ. (Yes. 1:16-19) Ngɛ haomi nɛ eko ɔ, waa kɛ maa kpe tsuo se ɔ, e sa nɛ wa ná bua womi kaa Yehowa susuɔ wa he, nɛ e suɔ kaa e maa ye bua wɔ. (1 Pet. 5:7) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e wo wɔ si kaa e ma ha wɔ he wami nɛ wa kɛ da nya.—1 Kor. 10:13.

¹⁷ Ke waa kɛ haomi ko ngɛ kpee kaa bɔnɛ Hiob kɛ kpe ɔ po ɔ, e he hia nɛ wa kai kaa pi Yehowa nɛ e ngɔ jamɛ a haomi ɔ kɛ ngɛ wa nɔ bae. Yehowa sume nɔ́ yaya; e suɔ nɔ́ nɛ da. (La 33:5) E sa nɛ waa pee wa ní kaa Hiob huɛ Elihu. Elihu de ke: ‘Mawu pee we yiwutso ní, nɛ Ope ɔ pee we nɔ́ nɛ dɛ blɔ.’ (Hiob 34:10) Mawu ngɔɛ haomi kɛ bɛ wa nɔ, mohu ɔ, lɛ nɛ e haa wɔ ‘nike ní kpakpa kɛ níhi nɛ hi kɛ pi si yaka.’—Yak. 1:13, 17.

18, 19. Mɛni heje nɛ e sɛ nɛ wa yi mi nɛ pee wɔ enyɔɔnyɔ ngɛ Yehowa he ɔ? Mo ha enɛ ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́.

¹⁸ E sɛ nɛ wa yi mi nɛ pee wɔ enyɔɔnyɔ ngɛ Yehowa he kɔkɔɔkɔ. Mawu hi kɛ pi si, nɛ e susumi pã wa susumi kulaa. (Yes. 55:8, 9) Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa ba wa he si nɛ waa pee wa he humi, konɛ waa kplɛɛ nɔ kaa pi nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ wa le. (Rom. 9:20) Behi fuu ɔ, wa li anɔkualehi tsuo nɛ kɔɔ sane ko he. Atsinyɛ jemi ko be he kaa níhi a si kpami ha nɛ o na kaa abɛ nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ ngɛ mi niinɛ: “Ke nɔ ko sɛ hlami kɛ jaje e sane ɔ, e peeɔ kaa nɔ́ nɛ e sane da kɛ yaa si e nyɛmi ɔ ma bɔni lɛ munyu bimi, loko anɔkuale ɔ maa je kpo.”—Abɛ 18:17.

¹⁹ Ke wa huɛ ko nɛ wa he lɛ ye saminya pee nɔ́ ko nɛ eko ɔ, wa nui sisi aloo nɔ́ ko nɛ e sɛ kaa a peeɔ ɔ, anɛ wa ma nyɛ ma de amlɔ nɔuu ke e tɔ̃ lo? Dɛbi, ejakaa wa li sane ɔ mi fitsofitso. Ke waa kɛ wa huɛmɛ nɛ a yi mluku po hiɔ si ngɛ suɔmi mi kaa kikɛ ɔ, anɛ e sɛ kaa wa heɔ wa hiɔwe Tsɛ nɛ e blɔ ɔmɛ a nɔ́ kuɔ kulaa pe wa blɔ ɔmɛ, nɛ e susumi hu pã wa susumi ɔ yeɔ lo!

20, 21. Mɛni heje nɛ e sɛ kaa wa pia Yehowa kɔkɔɔkɔ ngɛ haomihi nɛ waa kɛ kpeɔ ɔ a he ɔ?

 ²⁰ E sa kaa waa le nɔ nɛ wa ma pia. Mɛni heje nɛ e sa kaa waa pee jã a? E sa nɛ waa le kaa haomi ɔmɛ ekomɛ ngɛ nɛ wɔ nitsɛmɛ lɛ wa ha nɛ e ba wa nɔ. Ke wɔ nitsɛmɛ lɛ wa ha nɛ haomi ɔ ba wa nɔ, e sa nɛ waa kplɛɛ nɔ. (Gal. 6:7) E sɛ nɛ wa pia Yehowa ngɛ haomihi nɛ waa kɛ kpeɔ ɔ a he. Mɛni heje? Mo susu nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ he nɛ o hyɛ: A ma nyɛ maa pee lɔle ko nɛ e ma nyɛ maa ma fo wawɛɛ. Se ke lɔle hɛɛlɔ ɔ wo lɔle ɔ fo tsɔ kɛ dɔ ngɛ he nɛ gbɛjegbɛ ɔ gɔ̃dɔ̃ ngɛ, nɛ lɔɔ ha lɔle ɔ nɔ si ɔ, anɛ e sa kaa a pia nɔ nɛ pee lɔle ɔ lo? Dɛbi, a be nyɛe ma pia lɛ! Jã kɛ̃ nɛ Yehowa bɔ wɔ nɛ e ha wɔ he blɔ konɛ wɔ nitsɛmɛ waa mwɔ wa yi mi kpɔ ngɛ níhi a he. Se e kɛ blɔ tsɔɔmihi ha wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa mwɔ wa yi mi kpɔ ngɛ nile mi. Lɛɛ mɛni heje mɔ nɛ e sa kaa wa pia wa Bɔlɔ ɔ ngɛ wɔ nitsɛmɛ wa tɔmihi a he?

²¹ Ngɛ anɔkuale mi ɔ, haomi komɛ ngɛ nɛ waa kɛ kpeɔ nɛ pi wɔ nitsɛmɛ nɛ wa peeɔ nɛ haomi ɔmɛ baa. ‘Haomi komɛ nyɛɔ ba náa wɔ tlukaa.’ (Fiɛlɔ 9:11) Jehanɛ se hu ɔ, e sɛ nɛ wa hɛ nɛ je nɔ kɔkɔɔkɔ kaa Satan Abosiami ji nɔ titli nɛ kɛ haomihi baa. (1 Yoh. 5:19; Kpoj. 12:9) Lɛ ji wa he nyɛlɔ ɔ nɛ, se pi Yehowa!—1 Pet. 5:8.

22, 23. Ke haomihi ha nɛ wa kɔni mi jɔ ɔ, mɛni e sa kaa wa kai?

²² Ke o kɛ si himi nɛ mi wa ngɛ kpee ɔ, mo kai nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ Yoshua kɛ Kaleb pee ɔ. Ngɛ be mi nɛ slaali nyɔngma amɛ ngɔ amaniɛ bɔmi nɛ wui nɔ he wami ba ha ma a, nyumu anɔkualetsɛmɛ enyɔ nɛ ɔmɛ lɛɛ a kɛ amaniɛ bɔmi nɛ woɔ nɔ he wami ba. (4 Mose 14:6-9) A je hemi kɛ yemi nɛ a ngɛ ngɛ Yehowa mi ɔ kpo. E ngɛ mi kaa a pee jã mohu lɛɛ, se a kɛ Israelbi kpa amɛ tsuo wo lalaalo ngɛ nga a nɔ jeha 40. Anɛ Yoshua kɛ Kaleb tu munyu kɛ si Yehowa aloo a ná e he abofu kaa nɔ́ nɛ e pee ɔ dɛ lo? Dɛbi. A kɛ a hɛ fɔ Yehowa nɔ. Anɛ Yehowa jɔɔ mɛ lo? Ee, e jɔɔ mɛ! Israelbi ɔmɛ a ti nihi babauu gbo ngɛ nga a nɔ, se nyagbenyagbe ɔ, Yehowa ha nɛ Yoshua kɛ Kaleb ya su Si Womi Zugba a nɔ. (4 Mose 14:30) Jã kɛ̃ nɛ ke wɔ hu wa “kɔni mi wui nyu” ngɛ Mawu suɔmi nya ní peemi mi ɔ, Yehowa maa jɔɔ wɔ.—Gal. 6:9; Heb. 6:10.

²³ Ke haomihi, aloo mluku nɛ nihi yi, aloo mluku nɛ mo nitsɛ o yi ɔ ha nɛ o kɔni mi jɔ ɔ, mɛni e sa kaa o pee? O juɛmi nɛ hi Yehowa su kpakpa amɛ a nɔ. Mo susu ní kpakpahi nɛ Yehowa wo si ke e kɛ ma ha mo ɔ a he. Mo bi o he ke, ‘Ke pi Yehowa he ɔ, jinɛ jije i ngɛ?’ Moo hi Yehowa kase mi be tsuaa be. Ko ná e he abofu kɔkɔɔkɔ!