1. Mɛni kpe Mawu webi pee nɛ wa ma susu he, nɛ mɛni sane bimihi a he e sa kaa wa susu?

‘NYƐƐ te si nɛ nyɛ je Yehowa nyɛ Mawu ɔ yi. Nyɛ je e yi daa kɛ daa.’ Munyu nɛ ɔ nɛ Levibi ɔmɛ tu ɔ ha nɛ Mawu webi nɛ a hi si blema a bua a he nya nɛ a sɔle kɛ ha Yehowa. Enɛ ɔ ji sɔlemihi nɛ a nya kɛ nɛ a ngma ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ a kpɛti kake. (Neh. 9:4, 5) Mawu webi ɔmɛ bua a he nya ngɛ Yerusalem, ngɛ Yudabi a nyɔhiɔ kpaagone ɔ nɛ ji Tishri ɔ we ligbi 24 ɔ nɔ, ngɛ jeha 455 L.M.B. Ke wa ngɛ níhi nɛ ya nɔ loko e su jamɛ a be ɔ he susue ɔ, mo bi o he ke: ‘Mɛni ji nɔ́ nɛ Levibi ɔmɛ peeɔ nɛ lɔɔ ha nɛ kpe ɔ ya nɔ saminya a? Mɛni ji ní kpa komɛ hu nɛ wa ma nyɛ maa kase ngɛ sɔlemi nɛ nu tso nɛ ɔ mi?’—La 141:2.

2. Mɛni nɔ hyɛmi nɔ́ Israelbi ɔmɛ pee kɛ ha wɔ ngɛ kpe nɛ a pee benɛ a fia Yerusalem gbogbo ɔ ta a?

² Yudabi ɔmɛ gbe Yerusalem gbogbo ɔ fiami nya nyɔhiɔ kake loko a pee kpe nɛ wa wo ta kɛ sɛ hlami ɔ. (Neh. 6:15) Mawu webi ɔmɛ ngɔ ligbi 52 pɛ kɛ gbe nítsumi ɔ nya. Lɔɔ se ɔ, a kɛ a juɛmi ma huɛ bɔmi nɛ ngɛ a kɛ Mawu a kpɛti ɔ nɔ. Enɛ ɔ he ɔ, ngɛ kekleekle ligbi ngɛ nyɔhiɔ ehe nɛ ji Tishri ɔ nɔ ɔ, a ya bua a he nya ngɛ ma kpe he ɔ. Ezra kɛ Levibi kpa amɛ wo a gbi nɔ kɛ kane Mawu Mlaa a nɛ a tsɔɔ sisi nɛ ma a bu mɛ tue. Wekuhi tsuo kɛ jokuɛwi nɛ a “hɛ mi fa bɔnɛ a maa nu nɔ́ sisi” da si nɛ a bu mɛ tue “kɛ je mɔtu mla kɛ ya si piani.” Moo hyɛ nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa nɛ Israelbi nɛ ɔmɛ pee kɛ ha wɔ nihi nɛ wa yaa kpehi ngɛ Matsɛ Yemi Asahi a nɔ ɔ ha! E ngɛ mi kaa wa he jɔɔ wɔ ngɛ Matsɛ Yemi Asa amɛ a nɔ mohu lɛɛ, se anɛ be komɛ ngɛ nɛ ke kpe ɔ ngɛ nɔ yae ɔ, wa juɛmi yaa ní kpahi nɛ se nami be a he tsɔ ɔ a nɔ lo? Ke jã a, lɛɛ mo susu Israelbi ɔmɛ nɛ a  hi si blema a he ekohu nɛ o hyɛ. Pi munyu ɔ tue kɛkɛ nɛ a bu, se mohu a susu nɔ́ nɛ a nu ɔ he, nɛ e sɛ a tsui mi. Enɛ ɔ ha nɛ benɛ a na kaa a yi Mawu Mlaa a nɔ ɔ, a fo ya.—Neh. 8:1-9.

3. Mɛni fami tue nɛ Israelbi ɔmɛ bu?

³ Se pi jamɛ a be ɔ ji be nɛ e sa kaa a kɛ jaje a he yayamihi. Akɛnɛ e ji gbijlɔ yemi ligbi heje ɔ, Yehowa suɔ nɛ e webi ɔmɛ nɛ a ná bua jɔmi. (4 Mose 29:1) Enɛ ɔ he ɔ, Nehemia de ni ɔmɛ ke: ‘Nyɛɛ ya nyɛ we ɔmɛ a mi, nɛ nyɛ ya ye ní kpakpa, nɛ nyɛɛ nu wai ngɔngɔɛ. Nyɛ nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a be e eko ɔ, nyɛ ha mɛ eko. Mwɔnɛ ligbi nɛ ɔ ji ligbi klɔuklɔu ha Yehowa nyɛ Mawu ɔ, lɔɔ he ɔ, nyɛ ko pee mɔbɔmɔbɔ. Bua jɔmi nɛ Yehowa ngɛ nyɛ hae ɔ ma ha nɛ nyɛ ma ná he wami.’ Ni ɔmɛ bu tue nɛ a ná “bua jɔmi” jamɛ a ligbi ɔ wawɛɛ.—Neh. 8:10-12.

4. Mɛni wekuyihi nɛ a hi Israel ɔ pee, nɛ mɛni ji nɔ́ titli nɛ Levibi ɔmɛ pee ngɛ Gbasisihimi Nyami nɛ ɔ sisi?

⁴ E nɔ jena a, wekuyi ɔmɛ kpe nɛ a susu bɔnɛ a ma plɛ kɛ ye Mawu Mlaa a nɔ sisiisi ha a he. Benɛ a kase Ngmami ɔ, a ba na kaa e sa nɛ a ye Gbasisihimi Nyami ɔ nɛ a bua a he nya nɛ a ja Mawu ngɛ nyɔhiɔ kpaagone nɛ ji Tishri ɔ nɔ. E sa nɛ a ye Gbasisihimi Nyami nɛ ɔ ngɛ nyɔhiɔ ɔ we ligbi 15 kɛ ya si 22 ɔ nɔ. Enɛ ɔ he ɔ, a bɔni a he dlami. Kɛ je Yoshua yinɔ kɛ ba si jamɛ a be ɔ, Gbasisihimi Nyami nɛ ɔ ji nɔ́ nɛ ye manye pe kulaa. Ni ɔmɛ tsuo a “nɔ gbagba te nɛ a bua jɔ wawɛɛ.” Nɔ́ titli nɛ a pee ngɛ gbijlɔ nɛ ɔ yemi mi ji kaa a kane Mawu Mlaa a ‘kɛ je kekleekle ligbi ɔ nɔ kɛ ya si benɛ a gbe nyami be ɔ nya. A kaneɔ Mawu Mlaa a fã ko daa ligbi.’—Neh. 8:13-18.

5. Mɛni Mawu webi ɔmɛ pee loko Levibi ɔmɛ da a nane mi nɛ a sɔle kɛ ha Yehowa a?

⁵ Ligbi enyɔ se ɔ, Israelbi ɔmɛ jaje a he yayami ngɛ Mawu Mlaa a nɛ a yi nɔ ɔ heje. Pi ní yemi kɛ nyami be ji nɛ ɔ. Mohu ɔ, Mawu webi ɔmɛ ha hwɔ, nɛ a bu kpekpe. Enɛ ɔ ji okadi nɛ tsɔɔ kaa a ngɛ aywilɛho yee. Mɔtu ɔ, a ngɔ maa pee ngmlɛfia etɛ kɛ kane Mawu Mlaa a kɛ tsɔɔ Israelbi ɔmɛ ekohu. Piani ɔ, ‘a jaje a he yayami ɔmɛ, nɛ a ja Yehowa, a Mawu ɔ.’ Lɔɔ se ɔ, Levibi ɔmɛ da Israelbi ɔmɛ a nane mi nɛ a je a tsui mi nɛ a sɔle. ​—Neh. 9:1-4.

6. Mɛni ha nɛ sɔlemi nɛ Levibi ɔmɛ sɔle ɔ nu tso ɔ, nɛ mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ mi?

⁶ Atsinyɛ jemi ko be he kaa Mawu Mlaa a nɛ Levibi ɔmɛ kaneɔ daa a ye bua mɛ kɛ to sɔlemi nɛ ɔ he blɔ nya saminya. Munyuhi nɛ sɛ hlami ngɛ sɔlemi ɔ mi ɔ kɔɔ Yehowa nítsutsui kɛ e suhi a he. Ngɛ munyuhi nɛ nyɛɛ se ngɛ sɔlemi ɔ mi ɔ, Levibi ɔmɛ tsɔɔ kaa Israelbi  ɔmɛ pee yayamihi fuu. A tsɔɔ ngɛ sɔlemi ɔ mi heii kaa e sɛ nɛ Mawu nɛ “na mɛ mɔbɔ.” (Neh. 9:19, 27, 28, 31) Ke wɔ hu wa susuɔ Mawu Munyu ɔ he daa ligbi, nɛ wa haa nɛ Yehowa kɛ wɔ tuɔ munyu ɔ, lɔɔ ma ha nɛ ke wa ngɛ sɔlee ɔ, waa kɛ lɛ ma nyɛ maa tu munyu be kɛkɛɛ.—La 1:1, 2.

7. Mɛni Levibi ɔmɛ bi Mawu nɛ e pee ha mɛ, nɛ mɛni wa kaseɔ ngɛ mi?

⁷ Nɔ́ kake ko pɛ nɛ Levibi ɔmɛ bi ngɛ a sɔlemi ɔ mi. Jamɛ a nɔ́ ɔ je kpo ngɛ a sɔlemi ɔ nyagbe ngɛ kuku 32 ɔ mi. A de ke: “Wa Mawu, mo Mawu kpetekpleenyɛ, mo nɛ o he ngɛ gbeye, nɛ o kɔni si wa. Moo lɛɛ o yeɔ o somi, kɛ si womi ɔmɛ a nɔ pɛpɛɛpɛ. Kɛ je benɛ Asiria matsɛmɛ ɔmɛ bɔni wɔ haomi kɛ ba su mwɔnɛ ɔ, moo hyɛ amanehlu sɔuu nɛ wa na! Wa matsɛmɛ ɔmɛ, wa ma nimeli ɔmɛ, wa osɔfo ɔmɛ, gbali ɔmɛ, wa nɛmɛ ɔmɛ, kɛ wa ma kpekpemi ɔ tsuo na nɔ́ tsɔ. Mo kai wɔ, ejakaa wa we amanehlu ɔ hiɛ tsɔ!” Levibi ɔmɛ pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa kɛ ha wɔ. Ke wa ngɛ sɔlee ɔ, e sa nɛ wa je Yehowa yi nɛ waa na lɛ si kekle loko wa bi lɛ nɔ́ ko.

8, 9. (a) Kɛ Levibi ɔmɛ je a sɔlemi ɔ sisi ha kɛɛ nɛ lɔɔ tsɔɔ kaa a baa a he si? (b) Mɛni níhi enyɔ nɛ́ a ngɛ hiɔwe a ta nɛ Levibi ɔmɛ wo?

⁸ E ngɛ mi kaa Levibi ɔmɛ to a sɔlemi ɔ he blɔ nya mohu lɛɛ, se a ba a he si. A susu kaa munyu nɛ a tu ɔ be nyɛe ma je Yehowa yi bɔnɛ sa. Enɛ ɔ he ɔ, a je sɔlemi nɛ a sɔle kɛ ha Israelbi ɔmɛ ɔ sisi ke: “Ha nɛ nɔ tsuaa nɔ nɛ je o biɛ ɔ yi. Nɔmlɔ adesa yi jemi pi ha mo lɛɛ, se ha nɛ wa je o yi kɛ̃.”—Neh. 9:5.

⁹ A tsa sɔlemi ɔ nɔ ke: ‘Mo nɔ kake pɛ ji Yehowa, mo nɛ o pee hiɔwe ɔ, kɛ dodoe ɔmɛ ngɛ kɔɔhiɔ mi. Mo nɛ o pee zugba kɛ wo, kɛ nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ ngɛ a mi, nɛ o ha mɛ tsuo wami. Hiɔwe ta a kplaa si haa mo, nɛ a jaa mo.’ (Neh. 9:6) Niinɛ, Yehowa Mawu nɛ bɔ je mluku ɔ, kɛ dodoe kuuhi kuuhi abɔ nɛ ngɛ mi ɔ tsuo. Jehanɛ se hu ɔ, lɛ nɛ e bɔ nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ ngɛ wa si bɔlemi dodoe saminyayoo nɛ ɔ nɔ konɛ e nyɛ nɛ e baa adebɔ ní slɔɔtoslɔɔtohi nɛ wami ngɛ a mi ɔ a yi. Adebɔ ní nɛ ɔmɛ fɔɔ a he nɔhi daa. A wo Mawu bɔfo klɔuklɔu ɔmɛ hu a ta ngɛ sɔlemi ɔ mi. A tu a he munyu kaa “hiɔwe ta a.” (1 Ma. 22:19; Hiob 38:4, 7) Mawu bɔfo nɛ ɔmɛ baa a he si nɛ a peeɔ Mawu suɔmi nya ní. A sɔmɔɔ adesa yayami peeli. (Heb. 1:14) E sa nɛ waa kase bɔfo ɔmɛ konɛ waa ba wa he si nɛ waa pee kake kɛ sɔmɔ Yehowa kaa ta buli nɛ a tsɔse mɛ!—1 Kor. 14:33, 40.

10. Mɛni wa kase ngɛ bɔnɛ Mawu kɛ Abraham hi si ha a mi?

¹⁰ Lɔɔ se ɔ, Levibi ɔmɛ tu bɔnɛ Mawu kɛ Abram hi si ha a he munyu. Abram ye jeha 99 nɛ́ e kɛ Sarai fɔ we bi kake po.  Jamɛ a be ɔ mi nɛ Yehowa tsake e biɛ kɛ pee Abraham ɔ nɛ. E biɛ ɔ sisi ji ‘nihi babauu a tsɛ.’ (1 Mose 17:1-6, 15, 16) Mawu wo Abraham si hu kaa e nina maa ngɔ Kanaan zugba a. Behi fuu ɔ, ke adesahi wo si ɔ, a hɛ jeɔ nɔ, se Yehowa lɛɛ e hɛ ji e si womi nɔ. Levibi ɔmɛ de ngɛ a sɔlemi ɔ mi ke: ‘Yehowa Mawu, mo nɛ o hla Abram, nɛ o kpaka lɛ kɛ je Ur ngɛ Babilonia; o tsake e biɛ ngɔ pee Abraham. O na kaa e ye mo anɔkuale, lɔɔ he ɔ, o kɛ lɛ so. O wo lɛ si ke o maa ngɔ Kanaan zugba a kɛ ha e nina; o ye o siwo ɔ nɔ, ejakaa o yeɔ anɔkuale.’ (Neh. 9:7, 8) Nyɛ ha nɛ wɔ hu waa kase wa Mawu nɛ yeɔ anɔkuale ɔ, konɛ waa bɔ mɔde nɛ waa ye wa munyu nɔ be tsuaa be.—Mat. 5:37.

11, 12. Moo tsɔɔ Mawu biɛ ɔ sisi, nɛ o tsɔɔ bɔnɛ e tsu e biɛ ɔ he ní ha ngɛ bɔnɛ e kɛ Abraham nina a hi si ha a mi.

¹¹ Yehowa biɛ ɔ sisi ji, “O Deɔ O Peeɔ.” Enɛ ɔ tsɔɔ kaa bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, Mawu haa nɛ sihi nɛ e woɔ ɔ baa mi. Enɛ ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́ ji bɔnɛ Mawu kɛ Abraham nina a hi si ha benɛ a ji nyɔguɛhi ngɛ Egipt ɔ. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, e ngɛ kaa nɔ́ nɛ Egiptbi ɔmɛ be Israelbi ɔmɛ tsuo a he ngmɛe nɛ a ho Si Womi Zugba a nɔ ya. Se Mawu tsu níhi a he ní bɔɔbɔɔbɔɔ nɛ e ha nɛ e si womi ɔ ba mi. Enɛ ɔ nɛ Mawu pee ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ a kɛ biɛ ngua nɛ ji Yehowa a, nɛ tsɛ lɛ.

¹² Sɔlemi ɔ nɛ Nehemia ngma a tu Yehowa he munyu ke: “O na bɔnɛ wa nɛmɛ ɔmɛ na amanehlu ngɛ Egipt, o nu a kue fami ɔ ngɛ Wo Tsu ɔ nya. O pee okadihi, kɛ nyakpɛ níhi ngɛ Farao ɔ, kɛ e ma ní tsuli ɔmɛ, kɛ e ma a tsuo a hɛ mi, ejakaa o le bɔnɛ a wa o ma a yi mi. O he biɛ kɛ je jamɛ a be ɔ mi tɔɔ kɛ ba su mwɔnɛ ɔ. O je blɔ kɛ gu wo ɔ mi kɛ ha o ma a, nɛ o kpaka mɛ kɛ nyɛɛ wo ɔ mi ngɛ zugba gbigbli nɔ. Nihi nɛ nyɛɛ a se ɔ gbo tlɔ nyu nɛ mi kuɔ ɔ sisi, kaa bɔnɛ tɛ muɔ kɛ yaa wo nɛ gli sisi ɔ.” A kpale tsɔɔ ní kpa komɛ hu nɛ Yehowa pee kɛ ha e webi ɔmɛ ngɛ sɔlemi ɔ mi. A de ke: ‘O jɔɔ Kanaanbi ɔmɛ a he, a ngɔ ma nguahi nɛ a fia gbogbo ngɔ wo a he ɔ zugba nɛ baa ní, kɛ wehi nɛ hyi tɔ kɛ ní kpakpahi tsuo; a ngɔ nyu vuhi nɛ a tsua momo, oliv tsohi, tsohi nɛ woɔ yiblii, kɛ wai ngmɔhi. A ye ní ɔmɛ nyamanyama; a tɔ nɛ a plɔke. Ní kpakpa amɛ nɛ o ha mɛ ɔ, a nya he.’—Neh. 9:9-11, 24, 25.

13. Mɛni Yehowa pee kɛ ha Israelbi ɔmɛ benɛ a je Egipt pɛ ɔ, nɛ pee se ɔ, mɛni Israelbi ɔmɛ pee?

¹³ Mawu tsu ní kpa komɛ hu a he ní bɔɔbɔɔbɔɔ loko e yi mi tomi ɔ ba mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ Israelbi ɔmɛ je Egipt bɔɔ pɛ nɛ Yehowa wo mɛ mlaahi, nɛ e tsɔɔ mɛ bɔnɛ a ma plɛ kɛ ja lɛ ha. Levibi ɔmɛ de ngɛ a sɔlemi ɔ mi ke: ‘O kple si kɛ je hiɔwe kɛ ba Sinai Yo ɔ nɔ, nɛ o kɛ o ma a ba tu munyu; o ha mɛ mlaa kpakpahi, kɛ ní tsɔɔmi nɛ hi kɛ pi si.’ (Neh. 9:13) Yehowa bɔ mɔde kaa e maa tsɔɔ e webi ɔmɛ ní konɛ a he nɛ su nɛ́ e ngɔ e biɛ klɔuklɔu ɔ kɛ wo mɛ, konɛ a nine nɛ su Si Womi Zugba a nɔ. Se a kɛ ní kpakpahi nɛ a kase ɔ tsu we ní.—Kane Nehemia 9:16-18.

14, 15. (a) Mɛni blɔ nɔ Yehowa na Israelbi ɔmɛ mɔbɔ ngɛ? (b) Mɛni wa kaseɔ ngɛ bɔnɛ Yehowa kɛ Israelbi ɔmɛ hi si ha a mi?

¹⁴ Levibi ɔmɛ tsɔɔ ngɛ sɔlemi nɛ a sɔle ɔ mi kaa Israelbi ɔmɛ tɔ̃ tɔmihi enyɔ. Israelbi ɔmɛ pee jã benɛ a wo Mawu si kaa a maa ye e Mlaa a nɔ ngɛ Sinai Yo ɔ nɔ ɔ se. Tɔmi nɛ ɔmɛ nɛ a tɔ̃ heje ɔ, e da blɔ kaa Mawu maa ngmɛɛ a he konɛ a gbo. Se a je Yehowa yi ngɛ a sɔlemi ɔ mi ke: ‘O ngmɛɛ we a he ngɛ nga kplanaa  a nɔ; ejakaa o naa mɔbɔ saminya. Jeha nyingmi eywiɛ sɔuu nɛ a nyɛɛ nga kplanaa a nɔ ɔ, o ha mɛ nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ he hia mɛ: a tadehi gba we ngɛ a he, nɛ a nanehi hu fuu we.’ (Neh. 9:19, 21) Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, Yehowa haa wɔ níhi tsuo nɛ maa ye bua wɔ konɛ wa sɔmɔ lɛ nɛ waa ye lɛ anɔkuale. Nyɛ ko ha nɛ waa pee wa ní kaa Israelbi akpehi abɔ nɛ a be hemi kɛ yemi, nɛ a gbo Mawu tue, nɛ a gbo ngɛ nga a nɔ ɔ kɔkɔɔkɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, “a ngma ní nɛ ɔmɛ kɛ ngɛ wɔ kɔkɔ bɔe, ejakaa be nɛ wa ngɛ mi nɛ ɔ kɛ nyagbe be ɔ kɛ we kulaa.”—1 Kor. 10:1-11.

¹⁵ Dɔmi sane ji kaa benɛ Israelbi ɔmɛ ya su Si Womi Zugba a nɔ ɔ, a ya ja Kanaanbi ɔmɛ a mawu ɔmɛ. A kɛ a he wo je mi bami yaya ní peepeehi a mi nɛ a ngɔ a bimɛ kɛ sã afɔle hulɔ. Enɛ ɔ heje ɔ, Yehowa ngmɛ blɔ nɛ mahi nɛ bɔle Israelbi ɔmɛ wa Israelbi ɔmɛ yi mi. Ke a tsake a tsui ɔ, Yehowa naa mɛ mɔbɔ, nɛ e kɛ a yayami ɔ paa mɛ, nɛ e kpɔɔ mɛ kɛ jeɔ a he nyɛli ɔmɛ a dɛ mi. Yehowa pee enɛ ɔ “si abɔ.” (Kane Nehemia 9:26-28, 31.) Levibi ɔmɛ jaje ke: “O to o tsui si, nɛ o bɔ mɛ kɔkɔ jeha babauu. O ngɔ o mumi ɔ ngɔ wo o gbali ɔmɛ a mi, konɛ a tu munyu ngɔ tsɔɔ mɛ; se o ma a wa tue. Lɔɔ he ɔ, o ngmɛɛ a he ha ma kpahi nɛ a ye a nɔ.”—Neh. 9:30.

16, 17. (a) Mɛni ba benɛ Israelbi ɔmɛ kpale gbo Yehowa nɔ tue ɔ? (b) Mɛni Israelbi ɔmɛ kplɛɛ nɔ kaa a pee, nɛ mɛni si a wo Mawu kaa a maa pee?

¹⁶ Benɛ Israelbi ɔmɛ kpale a se kɛ je nyɔguɛ tso mi kɛ ba a, a kpale ba gbo tue. Mɛni je mi kɛ ba? Levibi ɔmɛ tsa a sɔlemi ɔ nɔ ke: ‘Amlɔ nɛ ɔ, wa zugba nɛ o ngɔ ha wa nɛmɛ ɔmɛ, konɛ a ye e nɔ niba ní kpakpahi ɔ, wa ba pee nyɔguɛhi ngɛ zugba a nɔ. Zugba a baa ní babauu ha matsɛmɛ ɔmɛ nɛ a ngɔ to wa nya a mohu, se wa yi fi wawɛɛ nitsɛ!’ —Neh. 9:36, 37.

¹⁷ Anɛ Levibi ɔmɛ ngɛ tsɔɔe kaa Mawu yi dami sane kaa e ha nɛ a yi fĩ jã lo? Ohoo! A kplɛɛ nɔ kaa a tɔ̃ nɛ a de ke: “O ye dami sane kaa o gbla wa tue, ejakaa o ye anɔkuale, benɛ wɔɔ lɛɛ wa pee yayami.” (Neh. 9:33) Lɔɔ se ɔ, a mwɔ a sɔlemi ɔ nya nɛ a wo Mawu si kaa kɛ je jamɛ a be ɔ mi kɛ yaa a, a maa ye Mawu Mlaa a nɔ. (Kane Nehemia 9:38; 10:29) A ngma si nɛ a wo ɔ kɛ fɔ womi nɔ, nɛ Yudabi ɔmɛ a hɛ mi nyɛɛli 84 ngɔ a nine kɛ wo sisi.—Neh. 10:1-27.

18, 19. (a) Ke wa suɔ nɛ a baa wa yi kɛ sɛ Mawu je ehe ɔ mi ɔ, mɛni e he hia nɛ waa pee? (b) Mɛni e sa kaa waa ya nɔ nɛ waa sɔle kɛ bi, nɛ mɛni heje?

¹⁸ E he hia nɛ Yehowa nɛ tsɔse wɔ konɛ wa he nɛ sa kɛ ha dami je ehe ɔ mi si himi. Bɔfo Paulo bi ke: “Te bi nɛ ngɛ nɛ e fɔli tsɔse we lɛ nɛɛ?” (Heb. 12:7) Ke wa kplɛɛ Yehowa tsɔsemi nɔ nɛ wa ya nɔ nɛ wa sɔmɔ ngɛ anɔkuale yemi mi ɔ, lɔɔ tsɔɔ kaa wa ngmɛ lɛ blɔ konɛ e dla wɔ. Ke wa pee yayami ko nɛ hɛdɔ ngɛ he, nɛ wa ba wa he si, nɛ wa je wa tsui mi nɛ wa pia wa he, nɛ wa kplɛɛ tsɔsemi nɔ ɔ, wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Yehowa kɛ maa pa wɔ.

¹⁹ E be kɛe kulaa nɛ Yehowa maa pee ní nguanguahi po pe níhi nɛ e pee benɛ e kpɔ Israelbi ɔmɛ kɛ je Egipt ɔ. Lɔɔ ma ha nɛ nihi tsuo maa le kaa e ji Mawu nɛ je agbo nitsɛ. (Eze. 38:23) Kaa bɔnɛ Israelbi ɔmɛ nine su Si Womi Zugba a nɔ ɔ, jã kɛ̃ nɛ Kristofoli tsuo nɛ a ma sɔmɔ Mawu nɛ a maa ye lɛ anɔkuale ɔ hu ma ná wami ngɛ Mawu dami je ehe ɔ mi. (2 Pet. 3:13) Be mi nɛ wa ngɛ si himi kpakpa nɛ ɔ blɔ hyɛe ɔ, nyɛ ha nɛ waa ya nɔ nɛ waa sɔle konɛ a tsɔ Mawu biɛ nɛ hɛ mi ngɛ nyami ɔ he. Wa ma susu sɔlemi kpa ko nɛ maa ye bua wɔ nɛ waa pee nɔ́ nɛ Mawu suɔ konɛ e jɔɔ wɔ amlɔ nɛ ɔ, nɛ e jɔɔ wɔ kɛ ya neneene ɔ hu he.