¿Kimkefuymi tüfa?
¿Chem pengelkey ñi rüf mülekefel Belsasar ka ñi longko ülmen-ngefel?
TI BIBLIA feypikey ñi mülekefel kiñe longko ülmen Belsasar pingelu, welu fentren tripantu mu kiñeke che feypikefuy ñi turpu mülekenofel feychi wentru (Dan. 5:1). Kidu engün feypikefuy turpu pengelay chem dungu no rume pengelkelu ñi rüf mülekefel ta Belsasar. Welu 1854 tripantu mu, felewetulay ti dungu. ¿Chumngelu am (chemu)?
1854 tripantu mu, kiñe falin wentru John Taylor pingelu, amuy kiñe teyfükaelchi waria Ur pingelu. Famülke mu, ti kuyfi waria Ur koneltulerpuy Irak pingechi mapu mew. Ur waria mu, John rünganentuy kiñeke mongkolkülechi chemkün, fey tüfa arcilla dewmangey ka alü tuwi 10 centimetro. Wente feychi kuyfike chemkün mu wirikonküley kiñe ngillatun ñi alün mongen nieal ti longko ülmen Nabonido ka tañi wünen fotüm Belsasar, Babilonia tuwün-ngelu engu. Feymu fentren pu che kimfilu ñi chem pilen feychi kuyfi chemkün, kimtukuyngün ñi rüf mülekefel ta Belsasar. Feychi pu che kütu chaftudungukefilu ñi chem pin ta Biblia, ka femngechi feypitripayngün ñi rüf mülekefel ta Belsasar.
Ti Biblia re feypilay ñi mülekefel ta Belsasar, doy may ka feypiley ñi longko ülmen-ngefel. Welu kiñeke che feyentulafuyngün ñi rüfngen feychi dungu. ¿Chumngelu feypiafuiñ tüfa? 1875 tripantu peno, kiñe adümuwün wentru William Talbot pingelu, feypi: ‘Kiñeke che feypikey Belsasar ñi longko ülmenkülefel feychi antü tañi chaw ñi longko ülmenkülefel kafey. Welu chem no rume pengelkelay ñi rüfngen feychi dungu’.
Welu fey wüla pengey kakelu kuyfike chemkün, fey tüfa pengeli Belsasar tañi chaw, Nabonido pingelu, triparkey fentren tripantu Babilonia mu. ¿Chem rupay kom feychi tripantu mu? Kiñe lifru feypi: “Mülepulu Nabonido ka mapu mu, longkokünufi ta Belsasar ti mapu mu ka fentren tati pu weychafe mew” (Encyclopaedia Britannica). Felerkey may, Belsasar longko ülmenkülefuy feychi antü tañi chaw ñi longko ülmenkülefel. Feymu ti adümuwün wentru Alan Millard pingelu, feypi rume kümey longko ülmen ñi pingeel ta Belsasar ti lifru Daniel mu.
Tati lifru Daniel müley Biblia mu. Feymu iñchiñ, Chaw Dios tañi pu che ngen, maneluwkeiñ ti lifru Daniel ñi küpan Ngünechen mu ka ñi rüfngen tañi feypin (2 Tim. 3:16).