Be yili Mɛn Uflɛ Biblu’n Angle nun liɛ’n i bue nga i klikli nun’n be klɛli i Glɛki nun’n afuɛ 1950 nun. Yɛ afuɛ 1961 nun yɛ be wieli Ɲanmiɛn Ndɛ’n—Mɛn Uflɛ Biblu’n Angle nun liɛ’n i wunmuan’n i yi-ɔ. Kɛ ɔ fɛ i lɛ’n, sran miliɔn kpanngban kpa be ɲannin Biblu sɔ mɔ i nun ndɛ’n ti nanwlɛ’n, mɔ i nun kannganlɛ ti pɔpɔ’n aniɛn lele 210 tra su nun. Ɲanmiɛn i nuan ndɛ nga be klɛli i Ebre nin Aramun nin Glɛki nun’n i su yɛ be niannin naan b’a kaci ndɛ mun-ɔn.

Afuɛ ablenun (50) nga be sinnin lɛ’n be nun’n, wafa nga sran’m be kan aniɛn mun’n, ɔ wa kacili kan. Mɛn Uflɛ Biblu’n i Kacifuɛ’m be buli i sɔ liɛ’n i akunndan, kɛ ɔ ko yo naan Ɲanmiɛn i nuan ndɛ’n w’a wluwlu sran’m be wun kpa’n ti. I sɔ’n ti’n, wafa nga sran’m be ijɔ andɛ’n, ɔ nin wafa nga be klɛ ndɛ mun’n i su yɛ be niannin be dili be junman’n niɔn. I sɔ yolɛ’n nun kusu’n, be ɲin w’a kpaman ndɛ cinnjin nga’m be su:

• Biblu nun ndɛ mma wie’m be nun yiyilɛ. Ɲanmiɛn ndɛ’n nun’n, be fa Ebre nun ndɛ mma “El” annzɛ “Eloimun,” ɔ nin Glɛki nun ndɛ mma “Teɔsu” be fa kan Ɲanmiɛn Kpli, nin sran nin like uflɛ mɔ sran’m be manman be kɛ Ɲanmiɛn sa’n be ndɛ. I sɔ’n ti’n, Biblu’n nga nun’n, sɛ Ɲanmiɛn Kpli i ndɛ trele yɛ be su kan’n, be kaci ndɛ mma sɔ’m be kɛ “Ɲanmiɛn.” (Bo Bolɛ 1:1) Sɛ nán Ɲanmiɛn Kpli kusu i ndɛ yɛ be su kan’n, be kaci ndɛ mma sɔ’m be kɛ “ɲanmiɛn.”—Ezipti Lɔ Tulɛ 23:13.

  Wawle Biblu wie’m be nun’n, be kacili Ebre nun ndɛ mma “Seɔlu” nin Glɛki nun ndɛ mma “Adɛsi” kɛ “blɔlɔ.” Kɛ mɔ Wawle’m be bu i kɛ “blɔlɔ’n” ti lika kun mɔ kɛ be wu’n be kɔ lɔ’n ti’n, be nga be kacili Biblu nga’n, be wunnin kɛ ɔ fataman kɛ be kaci ndɛ mma sɔ’n i kɛ  ngalɛ’n sa. Afin “Seɔlu’n” nin “Adɛsi’n” be timan lika kun mɔ kɛ be wu’n be kɔ lɔ-ɔ. Sanngɛ be fa Ebre nin Glɛki nun ndɛ mma sɔ’m be kan agualiɛ mɔ w’a gua be nga be wuli’n i ndɛ. I sɔ’n ti’n, Biblu nga nun’n, be kacili “Seɔlu” nin “Adɛsi” kɛ “Ndia.” Kpɛkun be yiyili ndɛ mma sɔ’n nun kpa Ndɛ’m be bo tulɛ lika’n nun lɔ.—Jue Mun 16:10; Sa Nga Be Yoli’n 2:27.

  Asa ekun’n, ndɛ wie’m be o lɛ’n be kanlɛ nin i fataman Wawle nun. I wie yɛle “Ɲanmiɛn sɔlɛ,” nin “Ɲanmiɛn i sɔwlɛ.” I sɔ’n ti’n, Biblu nga nun’n, be klɛli i kɛ “Ɲanmiɛn sulɛ,” nin “tɛ yiwlɛ.”—Ezipti Lɔ Tulɛ 24:6; Sa Nga Be Yoli’n 8:27.

• Kɛ ɔ ko yo naan i nun kannganlɛ w’a yo pɔpɔ’n. Wawle Biblu onga’m be nun kannganlɛ ti kekle man sran mun. I sɔ’n ti’n, Biblu nga nun’n, wafa nga sran’m be flɛ ninnge mun’n, ɔ nin wafa nga be klɛ ndɛ mun andɛ’n i su yɛ be niannin naan b’a klɛ ndɛ mun-ɔn. I wie yɛle kɛ Biblu nga nun’n, dunman “Jésus” be klɛli i kɛ “Zezi,” “Nyanmiɛn” be klɛli i kɛ “Ɲanmiɛn,” “Zuif” be klɛli i kɛ “Zifu.”

Biblu nga nun’n, be klɛli ndɛ wie mun ja ngua lɔ. Ja ngua lɔ ndɛ sɔ’m be akpasuaakpasua mun yɛ:

• “Annzɛ” Wafa nga be kwla kaci Ebre, annzɛ Aramun, annzɛ Glɛki nun ndɛ’n i ekun’n yɛ ɔ o lɛ-ɔ. Ndɛ kunngba’n i kanlɛ wafa uflɛ-ɔ.—Bo Bolɛ 1:2, “Ɲanmiɛn wawɛ’n” i su ndɛ ng’ɔ o ja ngua lɔ’n; Zozie 1:8, “klun lɔ.”

• “Be kwla se ekun kɛ” Ndɛ’n i wafa nga be kwla kaci i ekun’n yɛ ɔ o lɛ-ɔ. Sanngɛ ngbaciɛ o ndɛ’n i kacilɛ wafa nɲɔn’m be afiɛn.—Bo Bolɛ 21:6, “be nin min srí”; Zakari 14:21, “Kanaanfuɛ.”

•  “Ebr.” Wafa nga be kaci Ebre nun ndɛ mma mun kunngunngun’n.—Bo Bolɛ 30:22, “wunnzɛli”; Ezipti Lɔ Tulɛ 32:9, “ɲin su ti kekle.”

• “Ara.” Wafa nga be kaci Aramun nun ndɛ mma mun kunngunngun’n.

• “Glk.” Wafa nga be kaci Glɛki nun ndɛ mma mun kunngunngun’n.

• Ndɛ’m be bo’n nin be nun yiyilɛ’n Dunman’m be bo’n (Bo Bolɛ 3:17, “Adan”; Ezipti Lɔ Tulɛ 15:23, “Mara”); suliɛ nin lika sunnzunlɛ (Bo Bolɛ 6:15, “kude ablasan”); sran trele nga be kɛn i ndɛ’n (38:5, “ɔ”); ndɛ wie mɔ be yiyili be nun “Ndɛ uflɛ wie mun “ nin “Ndɛ’m be bo tulɛ lika’n” nun lɔ’n.—Bo Bolɛ 37:35, “Ndia”; Matie 5:22, “Zeɛnin.”

Ndɛ akpasua nga be flɛ i kɛ “Like nga Ɲanmiɛn Ndɛ’n kle’n,” mɔ e dun mmua to i naan y’a wun Biblu’n nun ndɛ nga be kacili’n, ɔ fa e ɲin sie i Biblu’n nun ndɛ cinnjin wie’m be su. Nga be bɛ i sin’n, be yɛle ndɛ akpasua nga be flɛ be kɛ “Biblu’n nun fluwa mun” nin “Biblu’n nun ndɛ mma wie mun” ɔ nin “Biblu’n nun ndɛ’m be bo tulɛ lika’n.” Kɛ ɔ ko yo naan Biblu’n nun kannganfuɛ’m b’a wun Biblu’n nun ndɛ trele wie’m be bo weiin’n, i ti yɛ be tuli ndɛ sɔ’m be bo-ɔ. Ndɛ ce nga be o ndɛ akpasua nga be flɛ i kɛ “Ndɛ uflɛ wie mun A” nun’n be yɛ: “Biblu’n i kacilɛ’n i su mmla mun,” “ Like nga ti yɛ Biblu nga ti i liɛ ngunmin’n,” “?Ngue yɛ maan e kwla ɲannin Biblu’n niɔn?” “Ɲanmiɛn i dunman’n wo Ɲanmiɛn Ndɛ’n i bue nga i klikli’n nun’n be klɛli i Ebre nun’n i nun,” “Ɲanmiɛn i dunman’n wo Ɲanmiɛn Ndɛ’n i bue nga i klikli’n nun’n be klɛli i Glɛki nun’n i nun,” “Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ mun, ɔ nin Zida nin Izraɛli famiɛn mun,” nin “Zezi i su ndɛ cinnjin wie mun.” Lika’m be desɛn mun, nin ndɛ wie mun  ekun m’ɔ kwla uka be nga be bo be ɲin ase be suan Biblu’n nun like’n, be o ndɛ akpasua nga be flɛ i kɛ “Ndɛ uflɛ wie mun B” nun.

Kɛ e fa Biblu’n nun fluwa kun’n, be dun mmua fiti i nun ndɛ’n su. Be klɛ i nun ndɛ tre kunngunngun mun ɔ nin lika nga be kwla wun ndɛ mma mun’n. Be yoli sɔ naan Biblu’n nun kannganfuɛ’n wun fluwa wunmuan’n i nun ndɛ’n i wlɛ kan. Fluwa nɲa’m be kwlaa be afiɛn lɔ’n, be klɛli Biblu’n nun ndɛ mma wie mun ekun mɔ e kwla ko kanngan be nun naan y’a wun ndɛ kun i wlɛ kpa’n.