1, 2. (1) ?Ngue ti yɛ sran ng’ɔ ti Zoova liɛ’n, i liɛ su ti ye-ɔ? (2) ?Ngue yɛ é wá wún i like suanlɛ nga nun-ɔn?

SRAN ng’ɔ nin Zoova be afiɛn’n mantan’n, i liɛ su ti ye. Afin, Zoova i tinmin’n nin i ngwlɛlɛ’n, ɔ nin i sran klolɛ’n be leman wunsu. I sɔ’n ti, e kunndɛ kɛ e nin i é nánti klanman titi naan é yó i liɛ mlɔnmlɔn. (Jue Mun 96:4-6) Sanngɛ laa’n, Ɲanmiɛn i sufuɛ wie’m b’a kwlá yoman sɔ.

² Like suanlɛ nga nun’n, é wá wún kɛ sran sɔ’m be seli be wun kɛ be ti Zoova liɛ, kusu nn like ng’ɔ klomɛn i’n yɛ be yoli-ɔ. Sran sɔ’m be su ndɛ’n wá úka e naan e nin Zoova y’a nanti klanman titi.

3. (1) ?Ngue ti yɛ Zoova mannin Kaɛn i afɔtuɛ-ɔ? (2) ?Afɔtuɛ benin yɛ ɔ mɛnnin i-ɔ?

³ Be flɛ sran sɔ’m be nun kun kɛ Kaɛn. Kaɛn timan amuɛn sɔfuɛ. Sanngɛ, Zoova i klun jɔman wafa ng’ɔ su i’n su. Afin, Zoova wunnin kɛ kaɛn i klun akunndan’n timan kpa. (1 Zan 3:12) Zoova seli i kɛ: “Nian, sɛ a nanti  kɛ ɔ fata’n sa’n, á nyán kɔmin cɛn wie. Sɛ w’a yo-man sɔ’n, sa tɛ’n yɛ ɔ sa wɔ anuan’n nun lɛ-ɔ. Ɔ́ kúnndɛ trán ɔ su, sanngɛ wɔ yɛ a ti bɔ a kwlɛ i-ɔ.” (Bo Bolɛ 4:6, 7) Zoova kan kleli Kaɛn weiin kɛ, sɛ ɔ kaci i nzuɛn’n naan ɔ nin i be nanti klanman’n, i klun jɔ́ i wun.

4. ?Kɛ Zoova mannin Kaɛn i afɔtuɛ’n, ngue yɛ ɔ yoli-ɔ?

⁴ Sɛ Kaɛn kaci i nzuɛn’n, Zoova sɔ́ tɛ ng’ɔ yi mɛn i’n nun klanman. Sanngɛ, Kaɛn w’a faman Ɲanmiɛn i afɔtuɛ’n su. I sɔ’n ti, ɔ yoli sa tɛ. (Zak 1:14, 15) I nun mɔ Kaɛn ti gbanflɛn’n, atrɛkpa’n w’a bumɛn i le kɛ ɔ́ káci i sin sí Ɲanmiɛn cɛn kun. Sanngɛ, kɛ sa kun wa juli mɔ Ɲanmiɛn mɛnnin i afɔtuɛ’n, w’a faman su, ɔ yoli ɲin kekle i su. Kpɛkun i agualiɛ su’n, ɔ kunnin i niaan bian’n.

5. ?Ngue yɛ sɛ e yo’n, Zoova i klun su jɔman e wun kun-ɔn?

⁵ Andɛ’n, Klistfuɛ kun kwla yo kɛ Kaɛn sa wie. Yɛle kɛ, ɔ kwla se i wun kɛ ɔ su Zoova. Kusu nn sa nga Zoova kloman be’n, yɛ ɔ yo-ɔ. (Zid 11) Atrɛkpa’n, ɔ bo jasin fɛ’n, yɛ ɔ kɔ aɲia’m be bo titi. Sanngɛ, ɔ bu bla annzɛ bian kunndɛ sukusuku’n i akunndan, annzɛ i ɲin yiman like, annzɛ ɔ kpɔ i wiengu mun. (1 Zan 2:15-17; 3:15) Sɛ Klistfuɛ sɔ’n w’a kacimɛn i nzuɛn’n, ɔ kwla yo sa tɛ dan. E wiengu’m be kwlá siman akunndan nga e bu’n, annzɛ ninnge wie mɔ e yo be’n. Sanngɛ Zoova liɛ’n, ɔ si be kwlaa. Sɛ e akunndan’n ti nɲɔnnɲɔn’n, ɔ si nun.—An kanngan Zeremi 17:9, 10 nun.

6. ?Wafa sɛ yɛ Zoova uka e naan y’a kaci e sin y’a si sa tɛ’n niɔn?

⁶ Kɛ e yo sa tɛ bɔbɔ’n, Zoova kaman lɛ yiman e blo. Sanngɛ, ɔ wla e fanngan naan e kaci e nzuɛn’n. Ɔ se e kɛ: “Amun fa amun wun be mantan min naan n kusu n fa min wun m mantan amun.” (Malasi 3:7) Zoova si kɛ nzuɛn tɛ wie’m be kle e yalɛ, naan e kunndɛ kpa kɛ é wlá be ase. Sanngɛ, ɔ kunndɛ kɛ e jran kekle, naan e kaci e sin si sa tɛ’n. (Ezai 55:7) Sɛ e fa e wun e mɛntɛn i’n, ɔ́ úka e naan y’a kwla yo sɔ.—Bo Bolɛ 4:7.

7. ?Ngue ti yɛ Salomɔn nin Zoova be afiɛn’n sacili-ɔ?

⁷ I nun mɔ Salomɔn ti gbanflɛn’n ɔ nin Zoova be nantili klanman. Ɲanmiɛn mannin Salomɔn i ngwlɛlɛ. Kpɛkun, ɔ mɛnnin i junman cinnjin kun. Yɛle kɛ, maan ɔ kplan sua klanman kun Zerizalɛmun lɔ fa mɛn i. Sanngɛ, Salomɔn nin Zoova be afiɛn’n wa sacili. (1 Famiɛn Mun 3:12; 11:1, 2) Ɲanmiɛn mmla’n se kɛ ɔ fataman kɛ famiɛn kun “ja bla kaka naan i ti nun saci.” (Mmla’n 17:17) Sanngɛ, Salomɔn w’a nantiman mmla sɔ’n su. I bo bla’m be ti 700. Yɛ i soman’m be ti 300. (1 Famiɛn Mun 11:3) Asa ekun’n, bla sɔ’m be nun sunman be ti aofuɛ, yɛ be sɔ amuɛn. Kusu nn Zoova seli Izraɛlifuɛ mun kɛ nán be ja nvle uflɛ nun bla.—Mmla’n 7:3, 4.

8. ?Wafa sɛ yɛ Salomɔn loli Zoova i ngasi-ɔ?

⁸ Kɛ ɔ́ cɛ́ kɔ́’n, Salomɔn w’a kloman Zoova i mmla’n kun. Ɔ yoli sa tɛtɛ mun. I wie yɛle kɛ, ɔ kplannin amuɛn nga be flɛ be kɛ Astarte’n nin Kɛmɔsu’n be sɔwlɛ mun sɛsɛsɛ. Kpɛkun, ɔ nin i yi’m be sɔli amuɛn sɔ mun.  Salomɔn kplannin amuɛn sɔwlɛ sɔ’m be nun wie mun Zerizalɛmun klɔ’n i ɲrun lɛ kpɔlɛ kun su. Lɔ yɛ ɔ kplannin Zoova i sua’n niɔn. (1 Famiɛn Mun 11:5-8; 2 Famiɛn Mun 23:13) Atrɛkpa’n, Salomɔn buli i kɛ tɛ ng’ɔ yi be Ɲanmiɛn sua’n nun ti’n, Zoova i ɲin kpá sa tɛtɛ ng’ɔ yo be’n be su.

9. ?Kɛ Salomɔn w’a faman ndɛ nga Zoova kan kleli i’n su’n, wafa sɛ yɛ i bo guali-ɔ?

⁹ Kɛ sran kun yo sa tɛ’n, Zoova i ɲin kpaman su mlɔnmlɔn. Biblu’n se kɛ: ‘Kɛ m’ɔ Salomɔn i ɲin w’a yiman Ɲanmiɛn’n, i ti ɔ fɛli i wun ya kpa.’ Ɲanmiɛn kunndɛli kɛ ɔ́ úka Salomɔn. Ɔ ‘fiteli i kpɛ nɲɔn. Sanngɛ w’a faman ndɛ ng’ɔ kannin’n su.’ I sɔ’n ti, Ɲanmiɛn i klun w’a jɔmɛn i wun kun. Yɛ w’a suɛnmɛn i bo kun. Zoova w’a kplinman su kɛ Salomɔn i mma’m be sie Izraɛli nvle wunmuan’n. Asa ekun’n, be wunnin be ɲrun lele afuɛ kpanngban kpa.—1 Famiɛn Mun 11:9-13.

10. ?Ngue yɛ ɔ kwla saci e nin Zoova e afiɛn-ɔn?

¹⁰ Sɛ be nga e tra be janvuɛ’n, be siman Ɲanmiɛn i mmla’n, annzɛ be nantiman su’n, be kwla saci e ti nun. Ɔ maan, e nin Zoova e afiɛn’n sáci. Ɔ kwla yo aniaan kun m’ɔ nin Zoova be afiɛn’n mantanman kpa’n. Annzɛ e osufuɛ mun, annzɛ e mantanfuɛ mun, annzɛ e wiengu junman difuɛ mun, annzɛ e wiengu suklu ba mun mɔ be suman Zoova’n. Sɛ be nga e nin be e san  nun’n be nantiman Zoova i mmla’n su’n, be nzuɛn tɛ’n kwla sa e. Kpɛkun, é káci e sin é sí Zoova.

11. ?Sɛ e kunndɛ kɛ é trá janvuɛ’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e bu i akunndan-ɔn?

¹¹ An kanngan 1 Korɛntfuɛ Mun 15:33 nun. Sran sunman be nzuɛn wie’m be ti kpa. Asa ekun’n, nán cɛn ngba yɛ be nga be suman Zoova’n, be yo sa tɛtɛ mun-ɔn. Atrɛkpa’n, e si sran sɔ’m be nun wie mun. ?Sanngɛ é níɛn i sɔ’n ti, é sé kɛ e nin be e kwla san nun? ?Sɛ e nin be e san nun’n, e nin Zoova e afiɛn’n sɛ́ annzɛ ɔ́ sáci? ?Be kwla uka e naan e nin Zoova e afiɛn’n w’a mantan kpa? ?Ngue yɛ ɔ ti sran sɔ’m be cinnjin-ɔn? ?Kɛ bé kókó yalɛ’n, ngue ndɛ yɛ be kan-ɔn? ?Tralɛ, annzɛ sika, annzɛ ajulisu mannzin mun, annzɛ be ɲin su yiyilɛ’n i ndɛ yɛ be tɛ i kan-ɔn? ?Be kan be wiengu’m be wun ndɛ? ?Be di aɔwi tɛtɛ? Zezi seli kɛ: “Ndɛ kwlaa ng’ɔ o sran anwlɛn’n nun’n yɛ ɔ fite i nuan-an.” (Matie 12:34) Sɛ e nin sran wie mun e san nun naan e wun kɛ be ayeliɛ’n ti’n, e nin Zoova e afiɛn’n su saci’n, maan e fa ajalɛ ndɛndɛ. Yɛle kɛ, nán e nin be e san nun ngboko. Sɛ ɔ nin i fata bɔbɔ’n, nán e nin be e san nun kun.—Nyanndra Mun 13:20.

12. (1) ?Kɛ Izraɛlifuɛ’m be jasoli Ezipti lɔ’n, ndɛ benin yɛ Zoova kan kleli be-ɔ? (2) ?Ndɛ benin yɛ Izraɛlifuɛ’m be kannin-ɔn?

¹² Kɛ Zoova deli Izraɛlifuɛ mun Ezipti lɔ’n, sa nga be yoli’n, e kwla fa tu e wun fɔ wie. Kɛ be juli Sinai oka’n i ɲrun lɛ’n, Zoova yili i wun nglo kleli be. Ɲanmiɛn su lɔ’n kpali sin piapiapia, yɛ be wunnin sin wɛnsrɛn. Ɲanmiɛn su kpannin kplannan-kplannan, yɛ be tili awɛ kun i tɛlɛ kekle kpa. (Ezipt Lɔ Tulɛ 19:16-19) Kpɛkun be tili Zoova i nɛn’n. Ɔ seli kɛ: “N ti Anannganman ɔ Nyanmiɛn yɛ n si kwla.” (An kanngan Ezipt Lɔ Tulɛ 20:1-6 nun.) Zoova seli Izraɛlifuɛ’m be kɛ sɛ be fa be wun mɛntɛn i’n, ɔ́ fɛ́ i wun mantan be wie. ?Sɛ ɔ ti kɛ blɛ sɔ nun’n, e o Izraɛlifuɛ’m be nun wie mɔ e ti Zoova i nuan ndɛ’n, ngue yɛ é yó-ɔ? Atrɛkpa’n, é kán ndɛ nga Izraɛlifuɛ’m be kannin’n wie. Be seli kɛ: “É fá Anannganman i mmla’m be kwlaa be su.” (Ezipt Lɔ Tulɛ 24:3) Sanngɛ w’a cɛman, sa kun wa juli. Sa sɔ’n nun’n, be nin Ɲanmiɛn b’a nantiman klanman.

13. ?Kɛ Zoova yili i wun nglo kleli Izraɛlifuɛ mun’n, sa benin yɛ ɔ juli-ɔ?

¹³ Kɛ Ɲanmiɛn yili i wun nglo kleli Izraɛlifuɛ mun’n, srɛ dan kpa kunnin be. I sɔ’n ti, Moizi fuli Sinai oka’n su naan Zoova kan ndɛ’n kle i. (Ezipt Lɔ Tulɛ 20:18-21) Kɛ Izraɛlifuɛ’m be wunnin kɛ Moizi su cɛ lɔ’n, be buli i kɛ be leman sran kun naan w’a dun be ɲrun mmua. Atrɛkpa’n, be fali be wla guali Moizi m’ɔ ti klɔ sran’n, i su dan ti yɛ be buli i sɔ-ɔ. Srɛ kunnin be, yɛ be seli Aarɔn kɛ: “Jaso, yo amuɛn kun man ye, maan ɔ dun mmua e nyrun. Afin Moiz’n, bian sɔ’n b’ɔ fali ye Ezipt lɔ bali’n, e si-man like nga w’a yo i-ɔ.”—Ezipt Lɔ Tulɛ 32:1, 2.

14. (1) ?Akunndan benin yɛ Izraɛlifuɛ’m be buli m’ɔ kle kɛ be lakali be wun-ɔn? (2) ?Wafa sɛ yɛ Zoova buli sa nga be yoli’n niɔn?

 ¹⁴ Izraɛlifuɛ’m be si kɛ ɔ fataman kɛ be sɔ amuɛn. (Ezipt Lɔ Tulɛ 20:3-5) Sanngɛ, be wa yoli sika ɔkwlɛ nannin ba kun, kpɛkun be sɔli i. Be fɔnnin Zoova i mmla’n, sanngɛ be buli i kɛ be o Zoova sin. I kpa bɔbɔ’n, Aarɔn seli kɛ nannin ba sɔ’n i sɔlɛ’n ti kɛ be su ‘di cɛn bé mán Zoova’ sa. Kɛ Zoova wunnin i sɔ’n, ɔ seli Moizi kɛ Izraɛlifuɛ’m “b’a yo sa tɛ dan,” naan ‘b’a yaci atin ng’ɔ kleli be’n.’ Zoova fali ya dan kpa. I sɔ’n ti, ɔ seli kɛ ɔ́ núnnún Izraɛli nvle wunmuan’n.—Ezipt Lɔ Tulɛ 32:5-10.

15, 16. ?Wafa sɛ yɛ Moizi nin Aarɔn be kleli kɛ be ti Zoova liɛ-ɔ? (An nian desɛn ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.)

¹⁵ Ɲanmiɛn Zoova si aunnvuɛ dan. Ɔ guguli kɛ ɔ́ núnnún Izraɛli nvle’n. Sanngɛ w’a yoman sɔ kun. Ɔ mannin Izraɛlifuɛ’m be atin naan be kle kɛ be ti i liɛ. (Ezipt Lɔ Tulɛ 32:14) Kɛ Moizi jrá’n, nn sran’m be o nannin ba’n i ɲrun lɛ, be bo be sro, be to jue, yɛ be si able. Kɛ ɔ wunnin i sɔ’n, ɔ fali nannin ba’n, ɔ yrɛli i, yɛ ɔ nunkunnin i lele ɔ kacili sanmlɛn. Kpɛkun, ɔ kpan seli kɛ: “Be kwlaa nga be ti Anannganman liɛ’n, maan be bla min sin.” Yɛ “Levi akpasua sufuɛ’m be kwlaa be wa yiɛli” i wun lɛ-ɔ.—Ezipt Lɔ Tulɛ 32:17-20, 26.

¹⁶ Aarɔn yɛ ɔ yoli sika ɔkwlɛ nannin ba’n niɔn. Sanngɛ, sa tɛ ng’ɔ yoli’n, ɔ yoli i nsisɔ. Kpɛkun, ɔ nin Levifuɛ’m be kleli kɛ be ti Zoova liɛ. B’a jranman sa tɛ yofuɛ’m be sin. I lɛ nun’n be kleli kɛ be ti ngwlɛlɛfuɛ. Afin, sran akpi kpanngban nga be sɔli nannin ba’n, be wuli cɛn kunngba sɔ’n nun. Sanngɛ be nga be kleli kɛ be ti Zoova liɛ’n, be fiteli nun. Kpɛkun, Ɲanmiɛn seli be kɛ ɔ́ yrá be su.—Ezipt Lɔ Tulɛ 32:27-29.

17. ?Ngue like yɛ sika ɔkwlɛ nannin ba’n i su ndɛ nga Pɔlu kannin’n, ɔ kle e-ɔ?

¹⁷ ?Ngue yɛ Izraɛlifuɛ’m be su ndɛ’n kle e-ɔ? Akoto Pɔlu seli kɛ: “Sa sɔ’n b’ɔ tɔli be su’n,” ɔ kle e kɛ nán e yo “amuɛn sɔfuɛ” kɛ be liɛ’n sa. Pɔlu seli ekun kɛ be klɛli ndɛ sɔ’n naan “bé fá tú e bɔ y’a ju mɛn’n i bue nuan’n e fɔ.” (1 Korɛntfuɛ Mun 10:6, 7, 11, 12) Pɔlu i ndɛ sɔ’n kle kɛ be nga be su Zoova bɔbɔ’n, sɛ b’a nianman be wun kpa’n, be kwla yo sa ng’ɔ ti tɛ’n. Kpɛkun, be kwla bu i kɛ Zoova i klun jɔ be wun. Kannzɛ sran kun kunndɛ kɛ ɔ́ yó Zoova i janvuɛ, annzɛ ɔ bu i kɛ ɔ nin Zoova be nanti klanman’n, nɛ́n i sɔ’n yɛ ɔ kle kɛ Zoova i klun jɔ i wun-ɔn.—1 Korɛntfuɛ Mun 10:1-5.

18. (1) ?Akunndan benin yɛ sɛ e bu’n, e nin Zoova e afiɛn’n kwla saci-ɔ? (2) ?Yɛ wafa sɛ yɛ i bo’n gúa-ɔ?

¹⁸ Kɛ Izraɛlifuɛ’m be minndɛli Moizi lele m’ɔ baman’n, be akunndan’n sanngannin. Sɛ e kusu e bu i kɛ y’a minndɛ lele naan mɛn’n i awieliɛ’n juman ndɛndɛ’n, e akunndan’n kwla sanngan wie.  Ɔ maan, e kwla bu i kɛ ɔ́ cɛ́ kpa ekun naan Zoova w’a yo ninnge kpakpa ng’ɔ seli kɛ ɔ́ yó be’n. Wie liɛ bɔbɔ’n, e kwla bu i kɛ ɔ su yoman be sakpa. Kɛ ɔ ko yo sɔ’n, e bɔbɔ e klun sa yɛ e yo i siɛn’n niɔn, e yoman Zoova liɛ’n kun. Kpɛkun, sɛ y’a nianman e wun kpa’n, é káci e sin é sí Zoova. Yɛ sa nga y’a bumɛn i le kɛ é yó’n, yɛ é yó-ɔ.

19. (1) ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ e wla kpɛn su titi-ɔ? (2) ?Ngue ti-ɔ?

¹⁹ Zoova kunndɛ kɛ e nanti i mmla’m be su sa’n kwlaa nun, naan e su i kunngba cɛ. (Ezipt Lɔ Tulɛ 20:5) Klolɛ m’ɔ klo e’n ti yɛ ɔ se e sɔ-ɔ. Asa ekun’n, sɛ y’a yoman Zoova i klun sa’n, Satan liɛ’n yɛ é yó-ɔ. Kpɛkun, é wún e ɲrun. Pɔlu seli kɛ: “An kwlá nɔn-man e Min’n i klowa’n nun naan amun kunngba’n amu’an nɔn mmusu’m be liɛ’n nun. Yɛ amun nin e Min’n kwlá wla-man asa naan amun kunngba’n amun nin mmusu mun amu’an wla asa.”—1 Korɛntfuɛ Mun 10:21.

20. ?Kɛ e fɔn’n, wafa sɛ yɛ Zoova uka e-ɔ?

²⁰ Kaɛn, nin Salomɔn, nin Izraɛlifuɛ’m be kwla kaci be nzuɛn’n. Sanngɛ, b’a yoman sɔ. (Sa Nga Be Yoli’n 3:19) Kɛ sran’m be fɔn’n, ɔ kaman lɛ yiman be ase. I wie yɛle Aarɔn liɛ’n. Andɛ’n, Zoova tu e fɔ naan y’a yoman sa ng’ɔ ti tɛ’n. Like ng’ɔ fa tu e fɔ’n, yɛle Biblu’n nin fluwa nga anuannzɛ’n yi be’n, nin e wiengu Klistfuɛ mun. Sɛ e sɔ fɔ ng’ɔ tu e nun klanman’n, e kwla lafi su kɛ ɔ́ sí e aunnvuɛ.

21. ?Kɛ sa tɔ e su’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ?

²¹ Sa kun ti yɛ Zoova si e aunnvuɛ-ɔ. (2 Korɛntfuɛ Mun 6:1) Yɛle kɛ, ɔ yo sɔ naan ‘e yaci sa m’ɔ yomɛn i fɛ’n nin mɛn nun ninnge nga e ɲin blo be su’n.’ (An kanngan Tit 2:11-14 nun.) Mɛn tɛ nga nun’n, sa wie’m bé tɔ́ e su titi. Kɛ ɔ ko yo sɔ’n, maan e kle kɛ e ti Zoova liɛ mlɔnmlɔn. Maan, e ‘ɲin yi Anannganman e Ɲanmiɛn’n, e su i,’ yɛ maan ‘e fa e wun mɛntɛn i.’—Mmla’n 10:20.