1, 2. (a) ?Ngue ti yɛ Zezi kloli Marti i sa ɔ? (b) ?Ngue yɛ cɛn kun’n, Marti yoli m’ɔ timan su ɔ?

?KƐ E ti Lazali i niaan bla Marti i dunman’n, i wun ndɛ benin yɛ e kwla kan ɔn? Biblu’n kle e kɛ bla sɔ’n ti Zezi i janvuɛ naan Zezi klo i sa kpa. Sanngɛ, nán bla sɔ’n i kunngba yɛ Zezi kloli i sa ɔ. Ɔ kloli i bɔbɔ i nin Mali, ɔ nin Marti i niaan bla Mali be sa wie. (Zan 11:5; 19:25-27) ?Ngue ti yɛ Zezi kloli Marti i sa ɔ?

² Like nga ti yɛ Zezi kloli Marti i sa’n yɛle kɛ, ɔ ti bla juejuefuɛ nin aklunyefuɛ. Sanngɛ, like cinnjin kpa nga ti yɛ Zezi kloli i sa’n yɛle i Ɲanmiɛn su lafilɛ dan’n. Ɔ lafili ndɛ kwlaa nga Zezi kannin’n su. Afin, ɔ si kɛ Zezi yɛ ɔ ti Defuɛ mɔ Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’m be kɛnnin i ndɛ kɛ ɔ́ bá’n niɔn. (Zan 11:21-27) Ɔ nin i sɔ’n ngba’n, Marti ti klɔ sran kɛ e sa. Ɔ maan, ɔ fɔnnin. I wie yɛle kɛ cɛn kun’n, Zezi ɔli ɔ nin i niaan bla Mali be wun wunlɛ be awlo lɔ. Cɛn sɔ’n nun’n, Marti fɛli i niaan bla’n i wun ya. Ɔ maan, ɔ kunndɛli kɛ Zezi ijɔ i niaan bla’n. Ɔ seli i kɛ: “?Kɛ min niaan’n yaci like’n kwlaa min sa nun’n, ɔ yo-man ɔ ya? Se i maan ɔ  uka min.” (An kanngan Lik 10:38-42 nun.) ?Kɛ Marti kannin sɔ’n, wafa sɛ yɛ Zezi tɛli i su ɔ? ?Afɔtuɛ benin yɛ ndɛ sɔ’n man e ɔ?

3, 4. (a) ?Ngue yɛ Marti i niaan bla Mali yoli mɔ Zezi yili i ayɛ ɔ? (b) ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Marti nantili afɔtuɛ nga Zezi mɛnnin i’n su ɔ? (An nian desɛn ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.)

³ Kɛ Marti nin Mali be seli Zezi kɛ ɔ bla be awlo lɔ’n, ɔ yoli Zezi i fɛ kpa. Afin, ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ kán Ɲanmiɛn ndɛ klé be. Kɛ Zezi juli lɔ’n, Mali ko trɛnnin i wun lɛ, yɛ ɔ “tie i ndɛ b’ɔ kan’n.” I sɔ wie yɛ ɔ fata kɛ Marti yo ɔ. Sɛ ɔ yoli sɔ kusu’n, nn Zezi yoli i mo.

⁴ Sanngɛ, Marti w’a yoman sɔ. Zezi i lika nianlɛ’n ti’n, ɔ yo ninnge tɛkɛtɛkɛ mun. I sɔ’n ti’n, i ɲin ti blowa. Kɛ ɔ wunnin kɛ i niaan bla Mali ukɛmɛn i’n, ɔ fali ya. Zezi seli i amanniɛn su kɛ: “Mart, Mart, a koko, yɛ ɔ nyin blo like sunman su.” Ɔ seli i ekun kɛ sɛ ɔ yo like kunngba cɛ’n, ɔ ti kpa. Kpɛkun, like nga Mali su yo’n ti’n, Zezi yili i ayɛ. Ɔ seli Marti kɛ: “Mari a fɛ i nun kpafuɛ’n, sran fi su de-mɛn i sa nun.” Aliɛ nga Marti su tɔn mɔ bé wá dí’n, ɔ su cɛman naan Mali i wla w’a fi su. Sanngɛ, like nga Zezi su kle i’n, ɔ nin i ayɛ mɔ Zezi yili’n, i wla su fiman su le. Kɛ afuɛ 60 sinnin’n, Zezi i sɔnnzɔnfuɛ Zan seli kɛ: “Jésus klo Mart nin i niaan bla [...] be sa.” (Zan 11:5) Ndɛ sɔ mɔ Zan kannin’n, ɔ kle kɛ Marti nantili afɔtuɛ nga Zezi mɛnnin i’n su. Naan ɔ suli Zoova kpa lele ɔ fa wuli.

5. (a) ?Ngue ti yɛ kɛ ɔ yo naan e ɲin tran Ɲanmiɛn i sulɛ’n su kpa’n, ɔ timan pɔpɔ ɔ? (b) ?Kosan benin yɛ ɔ fata kɛ e tinuntinun e fa usa e wun ɔn?

⁵ Andɛ’n, ninnge nga sran’m be ɲin kwla blo be su’n, be sɔnnin tra Zezi blɛ su liɛ’n lele. Yɛ ninnge sɔ’m be ti’n, sran kun i ɲin kwla kpa Ɲanmiɛn i sulɛ’n su. Afuɛ 1958, Sasafuɛ Tranwlɛ’n, Sɛptamblu 15 angle nun’n, ɔ wlali aniaan’m be su nun kɛ be nian be wun su. Afin, ninnge tɛkɛtɛkɛ nga sran’m be su yi be’n ti’n, be ɲin kwla kpa Zoova i sulɛ’n su. Ninnge sɔ’m be wie yɛle fluwa nin aladio, ɔ nin televiziɔn nin flimu mun. Sasafuɛ Tranwlɛ’n kunngba’n kleli kɛ, kɛ mɛn’n i awieliɛ’n mántan koko kpa’n, “ninnge nga sran’m be ɲin bló be su’n bé sɔ́n dan.” E wun i sɔ kpa weiin andɛ. I sɔ’n ti’n, ɔ fata kɛ e tinuntinun e usa e wun kɛ: ?Ngue yɛ ń yó naan ninnge sɔ’m b’a tanndanman min ɲrun naan min ɲin w’a tran Ɲanmiɛn i sulɛ’n su kpa kɛ Mali sa ɔ?

6. ?Ngue yɛ Zoova i sufuɛ’m be fa ninnge nga sran’m be yi be’n yo ɔ?

⁶ Ninnge nga sran’m be yi be’n, Zoova i sufuɛ’m be fa bo jasin fɛ’n i kpa. I wie yɛle flimu kun (Photo drame de la création) mɔ Zoova i sufuɛ’m be bɔbɔ be yili’n. Flimu sɔ’n i agualiɛ’n kle kɛ, kɛ Zezi wá dí famiɛn afuɛ akpi’n, fɔundi trán asiɛ wunmuan’n su. Be fali flimu sɔ’n kleli sran mun lele naan alɛ dan klikli’n w’a tɔ. Kɛ alɛ’n wieli bɔbɔ’n, be fa kleli sran mun titi. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, be wa fali aladio be boli jasin fɛ’n. Ɔ maan, sran kpanngban be kwla tili Ɲanmiɛn Sielɛ’n i jasin fɛ’n nvle sunman be nun. Like nga w’a ju su andɛ’n, yɛle ɔrdinatɛli nin ɛntɛnɛti. E fa ninnge sɔ mun e di junman kpa wie. Ɔ maan, sran’m be kwla ti jasin fɛ’n asiɛ’n i tiwa kwlaa su.

7. (a) ?Ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ e ɲin blo ninnge nga be o mɛn’n nun’n be su ngboko ɔ? (b) ?Ngue yɛ ɔ fataman kɛ e fɛ i yolɛ’n e cici e ti ɔ? (An nian ja ngua lɔ nzɔliɛ’n.)

 ⁷ Ɲanmiɛn Ndɛ’n wla e su nun kɛ nán e ɲin blo ninnge nga be o mɛn’n nun’n be su ngboko. (An kanngan 1 Korɛntfuɛ Mun 7:29-31 nun.) Ninnge sɔ’m be nun wie’m be ti’n, e kwla saci e blɛ’n. I wie yɛle televiziɔn nin flimu’m be nianlɛ’n, ɔ nin fluwa’m be nun kannganlɛ’n, ɔ nin aata diwlɛ’m be nun ninnge nga b’a yi be uflɛuflɛ’n be niannianlɛ’n. Sran wie’m be liɛ’n, be klɛ be wiengu’m be fluwa dɔ kwlaa su be selilɛli su, annzɛ ɛntɛnɛti su. Wie liɛ kusu’n, be kunndɛ kɛ bé sí mɛn’n nun ndɛ ngba, annzɛ ninnge kɛ balɔn bolɛ sa’n be su ndɛ’n kwlakwla. Ninnge sɔ’m be yolɛ’n w’a kaci sran wie’m be nzuɛn mlɔnmlɔn. * (Aku. 3:1, 6) Sɛ e fa ninnge sɔ’m be yolɛ’n e cici e ti’n, e ɲin kpá like kpafuɛ’n ng’ɔ yo sa ye’n su. Like sɔ’n yɛle Zoova i sulɛ’n.—An kanngan Efɛzfuɛ Mun 5:15-17 nun.

8. ?Ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ e klo ninnge nga be o mɛn’n nun’n niɔn?

⁸ Satan yo like kwlaa ng’ɔ kwla yo naan e ɲin w’a tranman Zoova i sulɛ’n su kpa’n. Ɔ yoli sɔ Klistfuɛ klikli’m be blɛ su. E blɛ liɛ’n nun’n, ɔ yo i sɔ kpa tra su. (2 Tim. 4:10) I sɔ’n ti’n, ɔ fata kɛ cɛn kwlakwla e bu e klun lɔ e nian. Sɛ e wun kɛ e ɲin su blo ninnge wie’m be su’n, maan e wla kpɛn afɔtuɛ kun mɔ Biblu’n man’n su. I waan: “Nán an klo ninnge nga be o mɛn’n nun’n.” Sɛ e nanti afɔtuɛ sɔ’n su’n, é kló Ɲanmiɛn. Kpɛkun, e nin i e afiɛn’n mántan kpa.—1 Zan 2:15-17.

9. (a) ?Ngue su yɛ Zezi seli i sɔnnzɔnfuɛ mun kɛ be ɲin tran ɔn? (b) ?Ajalɛ benin yɛ Zezi bɔbɔ kleli ɔ?

⁹ Ndɛ nga Zezi kan kleli Marti’n, ɔ kan kleli i sɔnnzɔnfuɛ mun wie. Ɔ seli be kɛ nán be sie be ɲin nɲɔnnɲɔn. Sanngɛ, maan be ɲin tran Ɲanmiɛn i sulɛ’n su kpa. (An kanngan Matie 6:22, 33 nun.) I sɔ yɛ Zezi bɔbɔ yoli ɔ. W’a kunndɛman ninnge kpanngban. Yɛ w’a kunndɛman kɛ ɔ́ ɲɛ́n i bɔbɔ i lika, annzɛ sua.—Lik 9:58; 19:33-35.

10. ?Ajalɛ kpa benin yɛ Zezi kleli e ɔ?

 ¹⁰ Zezi i ɲin trannin Ɲanmiɛn junman’n i dilɛ’n su kpa. Ɔ maan, w’a kwlá fɛmɛn i ɲin w’a sieman like uflɛ su. Cɛn kun’n, ɔ ko boli jasin fɛ’n Kapɛrnaɔmu. Kpɛkun, ɔ yoli abonuan sa mun lɔ. I sɔ’n ti, klɔ’n sufuɛ’m be kunndɛli kɛ ɔ ka be wun lɛ. Sanngɛ, Zezi w’a kplinman su. Ɔ seli be kɛ: “Nyanmiɛn sielɛ’n i ndɛ kanlɛ klɔ uflɛ wie’m be su’n ɔ ti n cinnjin, i sɔ’n ti yɛ Nyanmiɛn sunmannin min-ɔn.” (Lik 4:42-44) Kɛ ng’ɔ fa kannin’n sa’n, ɔ boli jasin fɛ’n sinnin klɔ dandan nin klɔ kanngan nga be o mmua kpa bɔbɔ’n, be su. Fɔ nunman Zezi nun. Sanngɛ cɛn kunngun’n, ɔ fɛli. Yɛ ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ ló wunmiɛn.—Lik 8:23; Zan 4:6.

11. (a) ?Kɛ bian kun kɛnnin i aja dilɛ ndɛ kleli Zezi’n, Zezi seli i sɛ? (b) ?Afɔtuɛ benin yɛ Zezi mɛnnin i sɔnnzɔnfuɛ mun ɔn?

¹¹ Kɛ cɛn kun Zezi klé i sɔnnzɔnfuɛ’m be like’n, bian kun kpɛli i nuan ndɛ. Ɔ seli Zezi kɛ: “Nja, se min niaan bian’n maan e cɛ aja bɔ e si yaci mannin ye’n.” Zezi w’a kunndɛman kɛ ɔ́ fɛ́ i nuan wlá bian sɔ’n nin i niaan’m be aja dilɛ ndɛ’n nun. I sɔ’n ti’n, ɔ seli bian’n kɛ: “?Nja, wan yɛ ɔ fa min sieli kɛ n yo amun jɔlɛ difuɛ nin amun ninnge cɛfuɛ-ɔ?” I kpa bɔbɔ’n, Zezi jrannin bian’n i ndɛ’n su tuli i sɔnnzɔnfuɛ’m be fɔ kɛ sɛ be kunndɛ ninnge kpanngban’n, be ɲin su tranman Ɲanmiɛn i sulɛ’n su.—Lik 12:13-15

12, 13. (a) ?Ngue yɛ Zezi yoli i Zerizalɛmu lɔ mɔ i ti yɛ i wun yoli Glɛki wie’m be fɛ ɔ? (b) ?Kɛ sran sɔ’m be kunndɛli kɛ bé wún Zezi wun mɔ Filipu kan kleli i’n, ngue yɛ ɔ yoli ɔ?

¹² Kɛ Zezi wunnin kɛ cɛn nga bé wá kún i’n w’a mantan koko’n, i wla’n boli i wun dan. (Mat. 26:38; Zan 12:27) Ɔ si kɛ bé wá klé i ɲrɛnnɛn lele bé kún i. Kusu’n, ɔ fata kɛ ɔ yo ninnge kpanngban naan b’a kun i. I wie yɛle afuɛ 33 nun, Nisan i le 9 su’n, sa ng’ɔ yoli’n. Cɛn sɔ’n nun’n, ɔ fuli aflunmun kun su sinnin Zerizalɛmu klɔ’n nun. Kɛ ɔ́ sín’n, sran’m be kpan se kɛ: “Famiɛn ng’ɔ ba e Min Nyanmiɛn dunman nun’n!” (Lik 19:38) Kɛ aliɛ cɛnnin’n, ɔ ɔli Ɲanmiɛn sua’n nun lɔ. Kpɛkun, ɔ fuannin aata difuɛ mɔ be di sran’m be ndrunmun lɔ’n.—Lik 19:45, 46.

¹³ Glɛki nga be bali Delɛ cɛn dilɛ Zerizalɛmu lɛ wie’n, Zezi i wun yoli be nun wie’m be fɛ. Ɔ maan, be seli Zezi i sɔnnzɔnfuɛ Filipu kɛ bé wún Zezi wun. Sanngɛ, Zezi w’a wunman be wun. Afin, w’a kunndɛman kɛ sran kpanngban be si i naan sɛ i kpɔfuɛ’m be trɛ i’n, be jrɛn i sin. Ɔ si weiin kpa kɛ, ɔ fata kɛ ɔ fɛ i wun yi sran’m be ti tɛ. Yɛ like nga ti yɛ ɔ fata kɛ ɔ yo sɔ’n, ɔ yiyili nun kleli i sɔnnzɔnfuɛ mun. Kpɛkun, ɔ seli Andre nin Filipu kɛ: “Sran nga i waan ɔ́ sɛ́sɛ́ i wun’n, ɔ́ kpɛ́ i nguan’n sin, sanngɛ sran ng’ɔ bu-mɛn i nguan’n like fi mɛn nga nun’n, ɔ́ cɛ́ lele nyán anannganman nguan.” Zezi wlɛli i sɔnnzɔnfuɛ’m be fanngan kɛ be klɛn be wun be su Ɲanmiɛn. Ɔ seli be kɛ: “N Si bú sran ng’ɔ su min’n i sran.” E kwla se kɛ Filipu ko kannin ndɛ sɔ’n kleli Glɛki mun.—Zan 12:20-26.

14. ?Kannzɛ Zezi i ɲin trannin jasin fɛ’n i bolɛ’n su kpa’n, sanngɛ ngue yɛ ɔ yoli i cɛn kunngun ɔn?

¹⁴ Zezi i ɲin trannin jasin fɛ’n i bolɛ’n su kpa. Sanngɛ, ɔ yiyili i ɲin su kan cɛn kunngun. I wie yɛle kɛ, cɛn kun mɔ sran kun fɛ́ i atɔnvlɛ’n, ɔ ɔli i bo. Kpɛkun, ɔ yoli maan nzue’n kacili nzan fɛfɛ kpa. (Zan 2:2, 6-10) Asa ekun’n, kɛ i janvuɛ nin i sifuɛ wie mɔ be kunndɛ kɛ bé tíe Ɲanmiɛn ndɛ’n be flɛ i kɛ be wla asa’n, ɔ kɔ. (Lik 5:29; Zan 12:2) Sanngɛ, kɛ ɔ ko yo naan w’a kwla srɛ Ɲanmiɛn ti’n, wie  liɛ’n, ɔ cuɛn i wun trɛn i ngunmin.—Mat. 14:23; Mar. 1:35; 6:31, 32.

15. (a) ?Afɔtuɛ benin yɛ Pɔlu mɛnnin i niaan Klistfuɛ mun ɔn? (b) ?Ajalɛ kpa benin yɛ i bɔbɔ kleli ɔ?

¹⁵ Sran nga be su wanndi’n, be faman like kpanngban be tanndanman be wun. Pɔlu fali Klistfuɛ mun sunnzunnin sran sɔ mun. Kpɛkun, ɔ seli kɛ: “Maan e kusu e gua like kwlaa ng’ɔ tanndan e wun’n be ase.” (An kanngan Ebre Mun 12:1 nun.) Pɔlu nantili afɔtuɛ sɔ’n mɔ i bɔbɔ mannin’n su. Yɛle kɛ, sɛ ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ yó Zuifu’m be nun sran dan kun’n, nn ɔ yoli. Sanngɛ, ɔ wunnin “like nga be ti kpa’m be wlɛ” yɛ ɔ boli jasin fɛ sinnin Siri nin Azi mɛn’n nun, ɔ nin Maseduani nin Zide mɛn’n nun. Ɔ seli kɛ: “N wla fi like ng’ɔ o min sin’n naan ń tínndin maan n sa to like ng’ɔ o min nyrun lɔ’n. Ɔ maan m mian min nyin naan ń jú juwlɛ nga be sieli’n nun naan ń nyán like nga Nyanmiɛn flɛ e kɛ é nyɛ́n” i’n. (Fil. 1:10; 3:8, 13, 14) Asa ekun’n, Pɔlu w’a jaman bla. I sɔ’n ti’n, “e Min’n i ninnge’m be akunndan” yɛ ɔ buli i titi ɔ.—1 Kor. 7:32-35.

16, 17. (a) ?Ajalɛ kpa benin yɛ Pɔlu man e kwlakwla ɔ? (b) ?Wafa sɛ yɛ Marki nin Klɛli be niannin Pɔlu i ajalɛ’n su ɔ?

¹⁶ Andɛ’n, Zoova i sufuɛ wie’m be nian Pɔlu i ajalɛ’n su. Yɛle kɛ be jaman bla, annzɛ bian. Be yo sɔ naan b’a kwla tu be klun b’a su Zoova kpa. (Mat. 19:11, 12) Afin be nga b’a ja bla annzɛ bian’n, be bu be awlobo’n i akunndan. Sɛ y’a ja wie annzɛ e nin a jaman wie o, ɔ fata kɛ e kwlakwla e “gua like kwlaa ng’ɔ tanndan e wun’n be ase” naan e di Ɲanmiɛn junman’n i kpa. Atrɛkpa’n, ɔ fata kɛ e yaci ninnge wie mɔ be fa e blɛ’n ngbɛn’n, be yolɛ.

¹⁷ Be flɛ aniaan kun kɛ Marki, yɛ be flɛ aniaan bla kun kɛ Klɛli. Be fin Abloki lɔ nvle kun su. Kɛ be wieli be suklu’n i di’n, be yoli atin bofuɛ. Kɛ be sili be wun mɔ be jali’n, be yoli atin bofuɛ titi. Sanngɛ, be kunndɛli kɛ bé dí junman sɔ’n i kpa ekun. Marki seli kɛ: “Y’a kunndɛman ninnge kpanngban. E yoli e sua’n m’ɔ ti sua ba nsan’n i atɛ, yɛ e yacili e junman’n i dilɛ naan y’a kwla wɔ nvlenvle’m be nun sua kplanlɛ wie.” I afuɛ 20 m’ɔ́ jú’n, Marki nin i yi’n be kplannin Ɲanmiɛn Sielɛ sua sran ble mɛn’n i nvle sunman be nun. Cɛn wie’n, sika kaan sa yɛ ɔ trannin be bo ɔ. Sanngɛ, Zoova niannin be lika titi. Klɛli seli kɛ: “Zoova junman’n i dilɛ cɛn kwlakwla’n, ɔ mannin e aklunjuɛ dan. Lika kwlaa nga e sinnin’n, e ɲannin janvuɛ kpanngban. Yɛ like fi w’a mianman e le. Kɛ e bu Zoova sulɛ’n i su aklunjuɛ nga e di’n i akunndan’n, like nga e yacili be’n be timan like fi.” Be nga be di Ɲanmiɛn junman’n blɛ kwlaa nun’n, be nun sunman be kan sɔ wie. *

18. ?Kosan benin yɛ ɔ fata kɛ e tinuntinun e usa e wun ɔn?

¹⁸ ?Yɛ e li? ?Kɛ e bu e klun lɔ e nian’n, e wun kɛ e kwla di Ɲanmiɛn junman’n i kpa juejue su? ?Ninnge wie’m be o lɛ mɔ e wun kɛ be tanndan e ɲrun ɔn? ?Sɛ ɔ ti sɔ’n, ngue yɛ e kwla yo ɔ? Atrɛkpa’n, ɔ fata kɛ e bo e ɲin ase e kanngan Biblu’n nun yɛ e suan nun like kpa. Like suanlɛ ng’ɔ́ bá lɛ’n wá fá e ɲin síe i sɔ yolɛ’n su.