Icipandwa 14

Kuti Naicingilila Shani Ilyo ndi pa Sukulu?

Conga icasuko pa fyebo fyakonkapo nga cishinka nelyo bufi:

1. Ukucusha umuntu cipilibula fye ukumupuma epela.

□ Cishinka

□ Bufi

2. Lyonse nga twaumfwa ukuti umwanakashi nelyo umwaume balemucusha ku bantu ba lwinso ninshi no kumwikata balemwikatamo.

□ Cishinka

□ Bufi

3. Abakashana na bo bene kuti bacusha abantu.

□ Cishinka

□ Bufi

4. Nga ca kuti balekucusha ku muntu wa lwinso umwaume nangu umwanakashi, tapali ico wingacita.

□ Cishinka

□ Bufi

 ABAICE abengi abo bacusha ku sukulu baba fye mwenso mwenso cila bushiku. Umulumendo umo uwe shina lya Ryan, alondolwele ukuti: “Amamineti 15 ayo naleba muli basi pa kuya ku sukulu yalemoneka kwati ni nshita iikalamba sana pantu abalencusha, tabalentuka fye, lelo no kunguma balenguma.” Abaice bambi na bo balabacusha ku bantu ba lwinso. Umwaice umo uwe shina lya Anita atile: “Umulumendo umo uwalumbuka sana pa sukulu ansangile neka mu korido atampa no kulanjikataula. Nalimwebele fye bwino ukuti aleke ukunjikataula, lelo talekele. Ena alemona kwati ndeseka.”

Abaice bamo balabeba amashiwi ya kubakalifya ku bana be sukulu banabo nga bali pa Intaneti. Bushe na iwe balakucusha? Nga balakucusha kuti wacita shani pali ubu bwafya? Fingi sana ifyo wingacita! Lelo ilyo tatulalanda pa fyo wingacita, katutale tubebete ifyebo tulembele pa ntendekelo ya cino cipandwa pa kuti twishibe ifya cishinka ne fya bufi.

1. Bufi. Ilingi line abacusha abanabo tabooma, balanda fye. Ifyo bacita pa kucusha abantu, kubatiinya, ukubasaalula, ukubapontela e lyo no kubatumfya.

2. Bufi. Nangu umuntu alekutasha fye, nomba pa kulanda nga alebikamo na mashiwi ya bupulumushi, imipulwe ya nsele, nangu nga talekulolesha bwino, ninshi uyo muntu alekucusha.

3. Cishinka. Abacusha abanabo kuti baba baume nangu abanakashi.

4. Bufi. Kuti wacitapo cimo pa kuti abantu baleke ukukucusha. Natumone ifyo wingacita.

Ifyo Wingacimfya Uulekucusha Ukwabula no Kulwa Nankwe

Bamo aba lubuli kuti bafwaya ukukubala pa kuti bamone ifyo  walacita. Lelo Baibolo yatweba ukuti: “Wilakalipa bwangu.” (Lukala Milandu 7:9) Ico ufwile ukwishiba ca kuti, ‘ukubwesesha ububi pa bubi’ caba ngo kwitila palafini pa mulilo. (Abena Roma 12:17) Nomba bushe kuti wacita shani pa kuti wingacimfya umuntu wa lubuli ukwabula no kuti umumemo?

Wilabika amano ku fyo alelanda. Nga ca kuti alanda ifyebo fyabipa pali iwe mu mipuulwe fye, wikalipa, sekako fye. Umulumendo umo uwe shina lya Eliu atile: “Limo cilawama ukukaanabika amano ku mashiwi ayengakukalifya.” Nga ca kuti uwa lubuli amona ukuti taulekalipa nangu alande shani, kuti aleka ukukucusha.

Ba uwafuuka. Baibolo yalanda ukuti: “Ukwasuka ukwafuuka kunasha ubukali.” (Amapinda 15:1) Nga wa-asuka umuntu wa lubuli bufuke bufuke, kuti camupesha amano, aleka no kukucusha, pantu te kuti enekele ukumwasuka bwino. Kwena pa kuti fye utekanye nga bakutendeka, ulingile ukuilama, pantu ukuilama kwaliba bwino. Amapinda 29:11 yalanda ukuti: “Uwatumpa afumya icipyu cakwe conse, nomba uwa mano alacikaanya.” Ukuba uwafuuka, e buntu bwine bwine. Uwafuuka aba fye uwatekanya, nomba uwa lubuli ena ilingi line tatekanya, kabili alakalipa bwangu, limbi ne fintu kuti fyamupesha amano afilwa ne fya kucita. E mulandu wine kanshi Baibolo yalandila ukuti:  “Uukokola ukukalipa awama ukucila impalume.”—Amapinda 16:32.

Icingilile. Nga ca kuti wamona ukuti ifintu fyabipa, nalimo kuti cawama wafwaya inshila ya kufyukilamo. Amapinda 17:14 yalanda ukuti: “Ilyo ukuumana takulaima, fumapo.” E ico nga wamona ukuti ulubuli lwalabuuka, fumapo fye. Nga ca-afya ukufumapo, kuti cawama nga waicingilila mu nshila isuma iyo we mwine wingamona.

Kasose. Abafyashi bobe balingile ukwishiba ifilekucitikila. Kabili kuti bakupandako amano. Nalimo kuti bakweba ukuti ukeebeko umulashi wa pa sukulu pa filecitika. E lyo kabili abafyashi bobe na balashi be sukulu kuti baishiba ifyo bengacita pa kuti bapwishe ubo bwafya mu nshila isuma, ukwabula no kuti bakuletelele ku wa lubuli.

Bushe icikalamba ico ufwile ukwishiba cinshi? Ca kuti umuntu wa lubuli, te kuti akucimfye nga ca kuti taulecita ifyo ale-enekela iwe ukucita. E ico wileka umuntu wa lubuli akukalifye. Lelo, kuti wakonka fye ifi fishinka twalandapo pa kuti wingapwisha ubwafya.

 Ifyo Wingacita nga Balekucusha ku Muntu Uwa Lwinso

Nga ca kuti balekucusha ku muntu waba no lwinso lwa banakashi nangu ulwa baume, ca nsambu ukukalipa! Nomba icipusho ni ci, Finshi wingacita nga cabe fi? Kwena fingi ifyo wingacita! Fimo ni fi.

Taulingile ukupita mu mbali pa kumukaana. Abantu ba lwinso nga wabatekelesha, bena bamona kwati ninshi nausumina, te kuti beshibe bwino bwino, kano wabebelapo fye. Kanshi nga wakaana, ninshi ni fyo fine naukaana. (Mateo 5:37) Nga ca kuti ulesekaseka nangu nga ulemoneka uwa nsoni nsoni pa kukaana, nalimo kuti amona kwati na iwe naumutemwa. Mwebelepo fye. Nga wacite ifi e lyo wingaicingilila bwino!

Mukalipile pa bantu. Umukashana we shina lya Anita alandile pa wa lwinso uwalemucusha ati: “Nalimukalipiile pa  menso ya banankwe, namwaswike ninshi na bonse baleumfwako ukuti NSHILEFWAYA ukulanjikataikata!” Caali shani ilyo acitile ifi? Anita alandile ati: “Uyu mulumendo balimusekele ku banankwe bonse. Palipitile utushiku alemoneka fye umukali, nomba tapakokwele, alishilelomba ubwelelo kabili ilyo kwaishile umwaume na umbi uwalefwaya ukulancusha, uyu wine mulumendo e wampokolweleko.”

Nga ca kuti taleumfwa nga wamweba, fumapo. Cimbi ico wingacita, kufulumuka. Nomba nga te kuti ufulumukepo, kuti wacita icili conse pa kuti uicingilile ku muntu wa lwinso. (Amalango 22:25-27) Umukashana umo Umwina Kristu, atile: “Ilyo umulumendo alefwaya ukunjikata, nalimumine sana icifunshi no kubutuka nabutuka!”

Sosa. Adrienne uuli ne myaka 16, atile: “Nalifililwe umwa kulosha. Naebele abafyashi bandi ukuti bampandeko amano pa fyo ningacita pa mulumendo uo nalemona  kwati aliba bwino, lelo aali no lunkonena. Nga nakaana taaleleka, cali fye kwati cangalo twaleangala.” Abafyashi ba kwa Adrienne balimupandileko amano ayasuma ayalengele ukuti eshibe ifya kucita pali ubu bwafya. Na bafyashi bobe na bo kuti bakwafwa.

Abantu nga balekucusha, ala cilafya. Lelo uleibukisha fye icishinka ca kuti: Abena Kristu bacaice kuti bacitapo cimo nga balebacusha; kabili tabalingile ukuleka fye abantu ba lwinso ukulabacusha nangu ukusumina ukucita ubupulumushi na bo. Nga ca kuti wakonka ifi tulandile, kuti wapwisha aya mafya.

BELENGELAPO NA FIMBI PALI ILI LYASHI MWI BUUKU 1, MU CIPANDWA 18

IFILI MU CIPANDWA CIKONKELEPO

Ukukonkelela ifibusa bwafya ubukalamba sana ubo ulingile ukwishiba ifyo wingabupwisha. Sambilila ifyo wingaba uwashipa ilyo wakwata ubu bwafya.

ILEMBO

“Mule-esha na maka yenu yonse ukuba aba mutende ku bantu bonse.”—Abena Roma 12:18.

IFYO WINGACITA NI FI

Nga ca kuti uwa lubuli alefwaya ukulakucusha, ulingile ukubo uwashipa, lelo taulingile ukumulwisha. Ebelapo uwa lubuli ukuti aleke ukukucusha. Fumapo fye umutalalila. Nga ca kuti taleleka ukukucusha, kuti wamusosela ku bengakwafwa.

NAWISHIBA . . . ?

Nga ca kuti naufwala ifya kufwala ifyo bacintomfwa baatemwa ukufwala, kuti bakukonka no kukusansa bakusansa. Uwali kale mwi bumba lya bacintomfwa atile: “Nga ca kuti umuntu afwele ifya kufwala fyapalana ne fyesu, nomba taaba mwi bumba lyesu, ilingi line twalemusansa. Aalingile ukusalapo cimo: ukuba mwi bumba lyesu nangu ukupumwa.”

IFYO NDEFWAYA UKUCITA!

Umuntu nga ansaalula nangu ukunkalifya, ifyo nkacita ni fi ․․․․․

Nga nshilefwaya njiletelele, ifyo nkacita ni fi ․․․․․

Ifyo ningatemwa ukwipusha abafyashi bandi pali ili lyashi ni fi ․․․․․

ULETIPO SHANI?

● Kuti wacita shani pa kuti ube uwashipa kabili uwatekanya pa kuti aba lubuli abalefwaya ukukucusha cibafye?

● Kuti wacita shani nga ca kuti uwa lwinso alekucusha? (Tontonkanya pa fyo abantu ba lwinso bacita e lyo ne fyo wingacita nga bakulungama.)

● Mulandu nshi uo ushilingile ukusuulilako fye nga ca kuti uwa lwinso alekucusha?

Amashiwi yali pe bula 123]

Nga ca kuti nawishiba ukuti kwalabuuka ulubuli, iwe ufwile fye ukuya ku ng’anda. Iciletelela bamo, kufwaya ukutamba ulubuli.’’—E fyalandile Jairo

[Akabokoshi pe bula 125]

Ifyo Wingaicingilila ku ba Lwinso Abacusha Abantu

Wilasengasenga. Nga ulesengasenga kuti wailetelela ku bantu ba lwinso. Mu Baibolo mwaba icipusho ca kuti: “Bushe umuntu kuti alapwila umulilo pa cifuba cakwe na malaya yakwe ukwabula ukupya?” (Amapinda 6:27) Ala ukusengasenga cimo no kwangala no mulilo.

Ulesala aba kwangala na bo. Abanobe ukwata kuti balenga abantu balemona kwati walilingana na bo amano. Umukashana we shina lya Karla atile, “Nga uleangala na bantu abomfwa bwino nga ca kuti umuntu wa lwinso abeba amashiwi ya bulalelale nelyo abafwaya ukwishibikwa ku ba lwinso, ninshi nobe wine aba lwinso kuti balakucusha.”—1 Abena Korinti 15:33.

Ulesala ifya kufwala. Nga taulefwala ifya kufwala fya mucinshi kuti calangilila ukuti ulafwaya abaume nelyo abanakashi, kabili ifyo fine ufwaya e fikacitika.—Abena Galatia 6:7.

Wilaifisa ukuti uli Mwina Kristu. Nga uleifisa, takuli uukalamona kwati kwaliba amafunde ya Bwina Kristu ayo ulingile ukulakonka.—Mateo 5:15, 16.

[Icikope pe bula 124]

Nga wafulwa ilyo umuntu wa lubuli alanda amashiwi yabipa, kuti caba kwati kwitila palafini pa mulilo

[Icikope pe bula 127]

Ulingile ukweba umuntu uwa lwinso ukukutaluka!