MUNO nshiku, abantu abengi tabacetekela amalyashi babelenga mu nyunshipepala na yo bomfwa pa milabasa. Ku ca kumwenako, mu 2012 kwali ukwipusha abantu bamo mu United States nga ca kuti baletontonkanya ukuti amalyashi balebelenga mu nyunshipepala na yo baletamba pa TV, e lyo na yo baleumfwa pa cilimba yaleba ya cine nelyo iyo. Nga baipusha abantu 10, abali 6 baleasuka ukuti ‘tabayacetekela sana’ nelyo ukuti ‘tabayacetekela nangu fye panono.’ Bushe kwaliba ifilenga bamo ukulafilwa ukucetekela ifyo bomfwa ku basabankanya amalyashi?

Bakalemba ba malyashi abengi no twampani babombako batila baiminina pa kweba abantu ifishinka. Na lyo line, kwaliba fimo ifilenga abantu ukukanasumina fye amalyashi yonse ayo bomfwa ku basabankanya amalyashi. Moneni fimo ifilenga:

• ABENE BA TWAMPANI UTUSABANKANYA AMALYASHI. Kwaba utubungwe tumo utunono utwakwata utwampani utusabankanya amalyashi. Abasabankanya amalyashi baleba bakalemba babo amalyashi bengalemba nelyo ukukopa, ifya kulemba, e lyo kabili balabeba nampo nga kulikonkaisha nelyo iyo. Apo abene ba twampani tusabankanya amalyashi baiminina pa kupanga indalama, utwampani twabo nato tulasala amalyashi ya kulandapo. Nga ilyashi kuti lyalenga abene ba mulabasa ukukanapanga indalama, limo tabalilandapo nakalya.

• AMABUTEKO. Amalyashi ayengi ayo balandapo mu manyunshipepala, pa T.V e lyo na pa filimba, yalanda pa baba mu fikansa fya calo na pa buteko. Amabuteko yafwaya ukulenga abantu ukusumina ukuti ifyo ubuteko bulecitila abekala calo fisuma kabili bafwaya abantu baletungilila aba mu buteko. Na kabili, apo bakalemba be lyashi bafumye fyebo fimo ku buteko, limo bakalemba be lyashi na ba mu buteko bamo balabombela pamo.

•  ABASABANKANYA AMAKWEBO. Mu fyalo ifingi, utwampani utusabankanya amalyashi tufwile ukulaipangila indalama sha kubomfya kabili ishingi shifuma mu kusabankanya amakwebo. Ku ca kumwenako, mu United States, mupepi na hafu ya ndalama isho utwampani utulemba magazini tupanga, shifuma mu kusabankanya amakwebo e lyo abalemba amanyunshipepala nabo, mupepi ne ndalama shonse isho bapanga shifuma mu kusabankanya amakwebo. Aba milabasa ne milabasa ya fikope bena, indalama shonse isho bapanga shifuma mu kusabankanya amakwebo. E ico, abasabankanya amakwebo, tabafwaya ukulipilila amaprogramu ayasusha amakwebo bacita nelyo akampani kabo. Kanshi nga tabatemenwe amaprogramu umulabasa ukwete, kuti baya mu kusabankanya amakwebo yabo ku mulabasa umbi. Abasabankanya amalyashi nga baishiba ifi, kuti baleka ukulemba amalyashi ayengalenga abantu ukusuula abasabankanya amakwebo pa mulabasa wabo.

• UKUBEPA. Bamo abalemba amalyashi tabakwata icishinka. Limo balapanga amalyashi. Ku ca kumwenako, nomba line kwali kalemba we lyashi umo ku Japan uwalefwaya ukulemba pa fyo abantu abangala pa menshi ku Okinawa bonaula ifisangwa mu menshi ifyo beta ati amakorali. Ilyo afililwe ukusanga korali iili yonse iyaonaika, uyu kalemba we lyashi aonawile amaKorali yamo no kuyakopa. Na kabili, ifikope fimo kuti bafyalulako panono pa kuti fye abantu basumine ukuti ifyo balebeba fya cine. Muno nshiku, abantu na balunduluka sana ica kutila kuti ba-alula ifyo icikope cilemoneka ukubomfya Kompyuta kabili umuntu nangu umo te kuti eshibe ukuti nabalula icikope.

• INSHILA BASHIMIKILAMO ILYASHI. Inshita shimo ilyashi kuti lyaba lya cine, nomba pa kulilemba kalemba we lyashi kuti abikamo ne fyo aletontonkanya umwine. Kuti asalapo ukulanda ifishinka fimo e lyo asha ifishinka fimbi. Ku ca kumwenako, limbi kuti kwaciba abacilateya bola e lyo babengisha utukato tubili. Kwena, ili lyashi lya cine. Lelo ifyo bakalemba we lyashi bengalemba icacilenga ukuti ili bumba liluuse kuti fyapusanapusana.

• UKUSHA IFISHINKA FIMO. Pa kufwaya ukulemba ilyashi ilyo abantu bengatemwa ukumfwa nelyo ukubelenga, bakalemba we lyashi ilingi balasha ifishinka fimo ifingalenga abantu ukushala baleipusha ifipusho. Ici cilenga ukuti balekukumya ifishinka fimo no kwangusha ifishinka fimbi. Apo limo abalanda amalyashi pa milabasa ba bapeela fye amamineti ayanono aya kulanda nangu ca kuti ilyashi balelanda nalicindama, limo balashako ne fishinka fimo.

•  UKUCIMFYANYA. Muno nshiku, imilabasa ya fikope naifula sana ica kuti abantu tabekalila fye ukutamba ku mulabasa umo wine fye. Kanshi pa kulwisha ukuti abantu baletamba sana ku mulabasa wabo, imilabasa ya fikope iingi yalitendeka ukulafwayako ifya kutambisha ifyaibela ifyo abantu bengatemwa. Icitabo ca Media Bias calandile pali ili lyashi ukuti: ‘Ukucimfyanya kwalenga balelanga sana ifikope ilyo balelanda ilyashi pa T.V e lyo batemwa ukulanga ifikope ifipapusha abantu, kabili balepifya amalyashi pa kuti tabatendwishe abantu.”

• UKULUFYANYA. Apo bakalemba be lyashi nabo bena kuluba, limo balalufyanya ukwabula no kwishiba. Limo kuti balufyanya imilembele ye shiwi, ukubikila kooma pambi, nelyo ukulufyanya fye ukulemba sentensi. Ifi fyonse kuti fya-alula ne co sentensi ilelandapo. E lyo inshita shimo te kuti bafwailishe ifishinka bwino bwino. Na kabili, limo pa mulandu wa kubutukila ukupwisha ukulemba ilyashi muli ilya ine inshita babapeele, kuti balufyanya ne fipendo. Ku ca kumwenako, kuti balemba 10,000 mu nshita ya kulemba 100,000.

• UKUTUNGANYA IFYA BUFI Bambi bamona kwati calyanguka ukulemba ifya cine lelo ukulanda fye icishinka taca-anguka. Ifintu filaluka-aluka ica kuti limo ifilemoneka ifya cine pali lelo, ku ntanshi kuti fyaba fya bufi. Ku ca kumwenako, kale abantu baleti akasuba na maplaneti yambi fyaleshinguluka isonde, lelo pali ino nshita twaishiba ukuti isonde e lishinguluka akasuba.

Nangu ca kuti te kuti cibe bwino ukulasumina fye fyonse ifyo twaumfwa pa T.V, pa cilimba nelyo mu nyunshipepala, kwaliba fimo ifyo twingacetekela. Icacindama kuba abacenjela.

Baibolo itila: “Bushe ukutwi takusala ifyo kumfwa ifyo akanwa kasonda ifya kulya?” (Yobo 12:11) Lekeni nomba tulandeko pali fimo ifingatwafwa ukwishiba amalyashi twingacetekela:

• UKO BAFUMISHE ILYASHI: Bushe ili lyashi lifumine ku muntu nelyo akabungwe ako abantu bacetekela? Bushe muli programu nelyo ulupapulo balembelemo ilyo lyashi, mulaba ifishinka nelyo ilingi musangwa fye ifya kupapusha abantu? Ni kwi bafumya indalama babomfya?

• UMO BAFUMISHE ILYASHI: Bushe pa kulemba ili lyashi balifwailishe sana? Bushe ilyashi lyafumine fye kumo nelyo lyafumine ukwapusanapusana? Bushe abalembele umwafumine ilyashi, bantu abacetekelwa, abacishinka kabili abashakwata ulufyengo? Bushe pa kufwailisha basalile fye ilyashi ukufuma ku balelanda fye cimo cine?

• ICO BALEMBELE ILYASHI: Muleipusha amuti: ‘Bushe icikalamba ico balembele ili lyashi kwishibisha fye abantu ifilecitika nelyo kufwaya fye ukumfwisha bwino abantu? Bushe pali ico baletungilila?’

• IMILANDILE: Nga mu lyashi muleumfwika ubukali, ulupato nelyo ukulengulula sana, ilingi ninshi balilembeele ukususha umuntu nelyo akabungwe balelandapo.

• UKUPALANA: Bushe ifyo bashimike ilyo lyashi na fipalana ne fyo bambi abasabankanya amalyashi balelandapo? Nga ca kuti filepusana, ninshi mulingile ukucenjela sana!

• ILYO BALEMBELE ILYO LYASHI: Bushe ifishinka fili muli ilyo lyashi fya nomba line ica kutila kuti mwaficetekela? Icintu ico abantu baalemona ukuti cishinka imyaka 20 iyapitapo, pali ino nshita te kuti cibe ca cine. Na kabili, ilyashi nga e lyo fye lyacitika, nakalimo mu lyashi balemba te kuti mube ifishinka fyonse.

Nomba bushe batini, kuti mwacetekela abasabankanya amalyashi? Icingamwafwa sana kumfwila ukufunda kwa kwa Solomone ukutila: “Uushaishiba atetekela fye fyonse ifyo aumfwa, lelo uwacenjela alalolekesha apo alenyanta.”—Amapinda 14:15.