REBEKA alolesha impanga ikalamba nga nshi cilya akasuba kaya kalewa. Pa numa ya kwenda ne ngamila pa milungu iingi, Rebeka atendeka ukubelela ukwendela pa ngamila. Umusumba wa Harani umo akuliile, ushalile fye ukutali. Nalimo takamonanepo na balupwa lwakwe. Apo ali mupepi no kufika uko aleya, atendeka ukutontontonkanya sana pa fyo ali no kulaikala.

Ilyo baleya ne ngamila bapitile mu misumba iingi iya bena Kanaani e lyo na mu mpanga iyayafishe sana ukupitamo iya Negebu. (Ukutendeka 24:62) Nalimo Rebeka alemona ne mpaanga mu nshila. Cimoneka kwati umushili uwa muli ici calo wali uwakosa kabili abantu tabalelima sana amabala, lelo umulemfwe wa nama wena, e mo wali. Shikulubantu uulebatungulula naishiba bwino uko baleya. Nakwata ilyashi ilisuma ilyo alefwaisha ukuyashimikila shikulu wakwe pali Rebeka uwali no kuba umukashi wa kwa Isaki. Rebeka afwile aletontonkanya sana pa fyo ali no kulaikala muli ici calo. Nalimo aletontonkanya ukuti ‘Bushe Isaki uukaba umwina mwandi akulansunga fye bwino apo tatwatala atumonanapo?’ Bushe Isaki nga amona alantemwa? Bushe na ine nalamutemwa?

Mu fyalo ifingi ilelo, tacaseeka ukufwailako umuntu uwa kuupana nankwe, lelo mu fyalo fimo balafwaila. Te mulandu ne nkulilo yenu, kuti mwasumina ukuti Rebeka taishibe ifyo icupo cakwe caali no kuba. Icishinka ca kuti Rebeka aali uwashipa sana kabili aali uwa citetekelo icakosa. Tulingile ukuba ne iyi imibile nga ca kuti ifintu fyayaluka mu bwikashi. Kwaliba imibele na imbi iisuma iyo Rebeka akwete iilanga ukuti ali uwa citetekelo.

Ifyacitike kuli Rebeka fintu ifyo ashaleenekela. Akuliile mu Mesopotamia, mu musumba wa Harani nelyo mupepi no uyu musumba. Abafyashi bakwe tabaali nga abantu abaleikala mu Harani pantu bena tabalepepako lesa wa mweshi Sin, lelo balepepa Yehova.—Ukutendeka 24:50.

Rebeka aali umusuma nga nshi. Aali uwakosa kabili aali ne mibele iisuma. Ulupwa lwakwe lwali ulukankaala kabili balikwete na babomfi, na lyo line, abafyashi bakwe tabalemusunga nga namfumu lelo balimusambilishe ukulabombesha. Nga fintu abanakashi abengi balecita pali ilya nshita, Rebeka na o alebombako imilimo imo iyali iyakosa pamo nga ukutapa amenshi ya kubomfya pa ng’anda. Mu cungulo, alesenda umutondo pa mabeya no kuyatapa amenshi.—Ukutendeka 24:11, 15, 16.

Bushiku bumo icungulo ilyo apwile ukutapila amenshi mu mutondo, shikulubantu umo alimubutukiile no kumulomba ati: “Leka nwemo utumenshi mu mutondo obe.” Uyu shikulubantu alombele fye utumenshi, lelo pa kulomba aali no mucinshi. Rebeka alimwene ukuti uyu shikulubantu afumine ukutali, e ico mu kwangufyanya aikishe umutondo wakwe no kupeela shikulubantu amenshi pa kuti enganwamo amenshi ayali ayatalala bwino. Rebeka amwene ingamila 10 isho shikulubantu ali nasho kabili mu co balebikamo amenshi ya kuti shinwe tamwali. Alimwene ne fyo shikulubantu alemulolekesha kabili alefwaisha ukumwafwa, e ico atile: “Ne ngamila shenu na sho ndeshitapila mpaka shipwe ukunwa.”—Ukutendeka 24:17-19.

Moneni ukuti Rebeka talandile fye ukutila nalatapila ingamila 10 amenshi ya kunwa, lelo alandile ukuti nalashitapila amenshi mpaka shipwe ukunwa. Ingamila imo nga ili sana ne cilaka, ilanwa amenshi ukucila pa malita 95. Kanshi nga ca kuti ingamila shonse 10 shali ne cilaka sana, ninshi Rebeka alibombeshe  sana pa kuti ingamila shonse 10 shinwe. Na lyo line, cimoneka kwati tashakwete sana icilaka. * Nomba bushe Rebeka alishibe ukuti tashakwete sana icilaka ilyo alandile ukuti alashitapila amenshi? Awe. Aliipeeleshe, kabili alefwaya sana ukubombesha pa kuti afwilishe shikulubantu uo ashaishibe no kwishiba. Shikulubantu alisumiine ukumwafwa kabili aletamba uko Rebeka aletapa amenshi no kuyetila umo ingamila shalenwina.—Ukutendeka 24:20, 21.

Fingi twingasambililako ku fyo Rebeka acitile. Pali ino nshita, abantu ni bakaitemwe. Baibolo yalanda ukuti abantu bakaba “abaitemwa,” abashifwaya ukwafwa abantu banabo. (2 Timote 3:1-5) Abena Kristu abashifwaya ukuba bakaitemwe nga fintu abantu abengi baba, bafwile ukulatontonkanya sana pali ili ilyashi ilya mukashana uwatapiile shikulubantu amenshi pa cishima.

Rebeka afwile alimwene uko ulya shikulubantu alemulolekesha. Filya ulya shikulubantu alemulolesha te kutila alemukumbwa, lelo ni co alipapile pa fyacitike kabili ali sana ne nsansa. Ilyo Rebeka apwile ukutapa amenshi, shikulubantu alimupeele ifibekobeko fya mutengo. Lyena amwipwishe ukuti: “Bushe uli mwana wa kwa nani? Bushe mu ng’anda ya kwa wiso muli ncende ya kuti ifwe tusendamemo?” Shikulubantu alitemenwe sana ilyo Rebeka amwebele pa lupwa lwakwe. Rebeka alandile ukuti: “Kuli impimbili no mulemfwe ifingi ku mwesu, e lyo no mwa kusendama.” Rebeka alilangile icikuuku kuli shikulubantu nangu ca kuti aali na bantu bambi pa lwendo. Lyena alibutwike ulubilo no kuyashimikila banyina icacitike.—Ukutendeka 24:22-28, 32.

Icacitike cilanga fye ukuti abafyashi ba kwa Rebeka balimusambilishe ukuba ne cileela ukufuma fye ku bwaice. Pali ino nshita, abantu abengi tabaaba ne cileela kanshi tufwile ukulapashanya Rebeka uwali sana ne citetekelo ne cikuuku. Ukucetekela Lesa e kwingalenga twaba ne cileela. Yehova wa cileela pantu ni kapekape ku bantu bonse kabili afwaya abamupepa balemupashanya. Nga tulelanga icileela na ku bantu abashingatupeelako nangu kamo, ninshi tulesekesha Yehova.—Mateo 5:44-46; 1 Petro 4:9.

Bushe shikulubantu uwali pa cishima ni nani? Ali mubomfi wa kwa Abrahamu, shikulu wa kwa Rebeka. Ici e calengele bamupokelele mu ng’anda ya kwa Betuele, wishi wa kwa Rebeka. Nalimo ishina lya uyu umubomfi ni Eliesere. * Aba mu lupwa lwa kwa Rebeka balimupeele ifya kulya, lelo alikeene ukulya ukufikila ilyo alondolwele ico ayendeele. (Ukutendeka 24:31-33) Nalimo kuti twaelenganya ifyo ali ne nsansa ilyo alelondolola ico aendeele, pantu alimwene ifyo Lesa wakwe Yehova, amupaalile pa lwendo lwakwe. Amupaalile shani?

Elenganyeni ifyo Betuele, wishi wa kwa Rebeka, e lyo na Labani, ndume ya kwa Rebeka, balekutikisha ilyo Eliesere alebalondolwela ico ayendeele. Abebele ukuti Yehova alipaalile sana Abrahamu mu Kanaani no kuti Abrahamu na Sara balikwete umwana Isaki, uwali no kupyana fyonse ifyo Abrahamu akwete. Abrahamu alipeele uyu umubomfi umulimo wacindama sana uwakufwaila Isaki umukashi muli balupwa lwa kwa Abrahamu, aba ku Harani.—Ukutendeka 24:34-38.

Abrahamu aebele Eliesere ukulapa ukuti takafwaile Isaki umukashi mu bena Kanaani. Mulandu nshi? Pantu abena Kanaani tabacindike kabili tabalepepa Yehova Lesa. Abrahamu alishibe ukuti Yehova mu kupita kwa nshita, aali no kukanda abena Kanaani pa fyabipa ifyo balecita. Abrahamu talefwaya umwana wakwe Isaki, uo atemenwe sana, ukulaikala na aba abantu abali ne mibele yabipa. Alishibe no kuti mu mwana wakwe e mo amalayo ya kwa Lesa yali no kufikilishiwa.—Ukutendeka 15:16; 17:19; 24:2-4.

Eliesere abebele no kuti ilyo afikile pa cishima mupepi na ku Harani, alipepele kuli Yehova Lesa ukuti amulange umwanakashi uulingile ukuupwa kuli Isaki. Acitile shani ifyo? Eliesere aebele Lesa ukuti umwanakashi uo alefwaya Isaki ukuupa alingile ukwisa ku cishima. Nga amulomba amenshi, uyu umwanakashi alingile ukupeela Eliesere amenshi e lyo alingile no kunwesha ne ngamila. (Ukutendeka 24:12-14) Bushe uwaishile ku cishima no kucita ifyo Eliesere alombele nani? Ni Rebeka! Elenganyeni ifyo nalimo Rebeka aumfwile nga ca kuti alyumfwile uko Eliesere aleeba ba lupwa lwakwe pali fyonse ifyacitike!

Betuele na Labani balipapile pa fyo Eliesere abashimikiile. Batile: “Ni kuli Yehova ici cintu cafuma.” Nga fintu caleba pali ilya nshita, balipangene icipangano ca kuti Rebeka akopwe kuli Isaki. (Ukutendeka 24:50-54) Na lyo line, bushe ici calolele mu kuti Rebeka takwete insambu shakulandapo icili conse?

Ilyo Eliesere ashilaima, aipwishe Abrahamu ukuti: “Inga ca kutila umwanakashi akaana ukwisa na ine?” Abrahamu ayaswike ati: “Ninshi umulapo walapa kuli ine wapwa.” (Ukutendeka 24:39, 41) Mu lupwa lwa kwa Betuele namo, umukashana alikwete insambu sha kulanda ifyo alefwaya. Eliesere alitemenwe sana pa fyo ifintu fyaendele ica kuti ubushiku bwakonkelepo alandile ukuti alefwaya ukubwelelamo bwangu ku Kanaani capamo na Rebeka. Na lyo line, balupwa lwa kwa Rebeka balefwaya ukuti ekaleko nabo nangu fye pa nshiku 10. Pa kuti beshibe ifya kucita, batile: “Natwite umukashana tuyumfwile pa kanwa kakwe.”—Ukutendeka 24:57.

Calyafishe sana pa kuti Rebeka asale ifyo ali no kucita. Finshi aali no kubasuka? Bushe ali no kumfwila bawishi na ndume yakwe uluse pa kuti eya na Eliesere ku cifulo uko ashaishibe? Nelyo bushe amwene ukuti lishuko ukuya pali ilya ine nshita apo ifyacitike fyalelanga ukuti Yehova e walefwaya ukuti ficitike? Nangu ca kuti ifintu fyacitike mu kwangufyanya, ilyo Rebeka ayaswike, alilangile ifyo aumfwile nangu ca kuti taishibe ifyali no kucitika. Ayaswike ati: “Ee ndeya nankwe.”—Ukutendeka 24:58.

Ala Rebeka alicitile icintu icisuma! Muno nshiku, intambi abantu bakonka pa kuupana nalimo shalipusana ne sho balekonka pali ilya nshita, na lyo line, kuti twasambililako ifingi kuli Rebeka. Ico Rebeka abikileko sana amano kucita ifyo Lesa wakwe Yehova alefwaya ukucila ifyo ena alefwaya. Icebo ca kwa Lesa calitweba ifyo tulingile ukucita nga tulefwaya uwa kuupana nankwe e lyo ne fyo twingaba umulume nelyo umukashi umusuma. (2 Abena Korinti 6:14, 15; Abena Efese 5:28-33) Tulingile ukupashanya Rebeka kabili tufwile ukulacita ifyo Lesa afwaya.

Aba mu lupwa lwa kwa Betuele balipaalile Rebeka. Lyena Rebeka, na Debora uwalemusakamana ukutula ku bwaice e lyo na babomfi banakashi bamo baliimine pamo na Eliesere na baume aishile nabo. (Ukutendeka 24:59-61; 35:8) Ukwabula no kuposa inshita, balifumine mu musumba wa Harani. Uko baleya kwalepele nalimo amakilomita 800 kabili nalimo palipitile imilungu itatu pa kuti bafike. Cimoneka kwati ulu ulwendo talwaweme sana. Uyu tawali muku wa kubalilapo kuli Rebeka ukumona ingamila, lelo te kuti tulande ukuti alyendele sana pa ngamila. Baibolo ilanda ukuti balupwa ba kwa Rebeka baleteka impaanga, lelo tailanda ukuti baali ni bashimakwebo abaleenda sana ne ngamila. (Ukutendeka 29:10) Umuntu nga tabeelela ukunina pa ngamila, kuti anaka icine cine nangu tendele ukufika apatali.

Nangu cali ifi, Rebeka alefwaisha sana ukufika kabili ilyo baleya, aleipusha sana Eliesere ifipusho pali Isaki na pali balupwa lwakwe. Elenganyeni ukuti shikulubantu alemushimikila ninshi baleonta no mulilo, kabili alemulondolwela ifyo Yehova alaile cibusa wakwe Abrahamu. Lesa aebele Abrahamu ukuti mu wali no kufuma mu mwana wakwe e mo inko shonse shikapaalilwa. Tontonkanyeni pa fyo Rebeka aumfwile ilyo aishibe ukuti ifyo Yehova alaile fyali no kufikilishiwa muli Isaki uwali no kuba umulume wakwe e lyo na muli ena.—Ukutendeka 22:15-18.

Lyena inshita iyo twacilandapo pa kutendeka kwa cino cipande yalifikile. Ilyo bafikile ku Negebu, ninshi akasuba nakatendeke ukuwa, Rebeka amwene umwaume aleenda mu mpanga. Alemoneka kwati pali ifyo aletontonkanyapo sana. Baibolo ilanda ukuti “alikile ulubilo pa ngamila” kabili nalimo talolelele no kuti ingamila iikale pa nshi. Lyena aipwishe uwalemutungulula ati: “Nani ulya muntu uule-enda mu mpanga ukwisa ku kutukumanya?” Ilyo bamwebele ukuti ni Isaki, aliifimbile icifimbo ku mutwe. (Ukutendeka 24:62-65) Cinshi acitiile ifi? Nalimo icalengele, ni co alefwaya ukulanga umucinshi ku wali no kuba umwina mwakwe. Bambi kuti batontonkanya ukuti ifyo Rebeka acitile te kuti umuntu aficite pali ino nshita. Na lyo line, bonse fye kuti twasambililako kuli ifi Rebeka ali uwaicefya pantu bonse tulingile ukuba abaicefya.

Nangu ca kuti apo Sara afwilile palipitile imyaka itatu, Isaki uwali ne myaka nalimo 40 alitwalilile ukumuloosha. Kanshi kuti twatila Isaki ali muntu wa cikuuku kabili uwa luse. Isaki alipaalilwe sana ukukwata umukashi uwalebombesha, uwali kapekape kabili uwaicefya. Bushe Isaki baleumfwana na Rebeka? Baibolo ilanda ukuti Isaki: “Alimutemenwe.”—Ukutendeka 24:67; 26:8.

Nangu ca kuti palipita imyaka nalimo 3900 apo Rebeka afwilile, na ifwe bene kuti twamutemwa. Tulingile ukulapashanya Rebeka uwali uwashipa, uwalebombesha, uwali kapekape kabili uwali uwaicefya. Kanshi nampo nga tuli baice nelyo abakalamba, abaume nelyo abanakashi, abaupa nelyo abashimbe, tulingile ukulapashanya Rebeka!