ILYO ifi fishilacitika, ninshi nalitemwa kale icine ica mu Baibolo ico nasambilileko. Bamayo balikwete impapulo ishilanda pali Baibolo, kabili nalitemenwe ifyo nalebelenga, maka maka ifikope ifyalimo. Batata tabalefwaya bamayo ukulanjebako ifyo balesambilila. Nomba, naleipusha amepusho kabili nalefwaisha ukwishiba, e ico bamayo balensambilisha batata nga tabalipo. Ne ci calengele naipeela kuli Yehova. Nabatishiwe mu 1943 mu musumba wa Blackpool mu England ninshi ndi ne myaka 10.

Ukutula ilyo nabatishiwe, ilingi line ine na bamayo twalebombela pamo mu mulimo wa kubila imbila nsuma. Twalebomfya ifilimba fya maseleti pa kushimikila. Ifi filimba fyali ifikulu kabili fyafinine amakilogramu 4.5. Nangu nali umwaice nalesenda icilimba nangu cali icafina!

Ilyo nali ne myaka 14, nalefwaya ukutendeka bupainiya. Bamayo banjebele ukuti nande na kangalila wa muputule. Kangalila wa muputule anjebele ati, imfwile ukusambililako imilimo imo iyali no kulangafwa ukusanga indalama sha kubomfya ilyo ndebomba bupainiya. Ifi fine e fyo nacitile. Pa numa ya kubomba pa myaka ibili, naileipusha kangalila wa muputule umbi nga kuti natendeka bupainiya. Anjebele ati, “Wiikata na ku cani!”

 E ico mu April mu 1949, ine na bamayo twalishitishe ifipe fimo e lyo fimbi twalipeele abantu kabili twakukiile mwi tauni lya Middleton mupepi no musumba wa Manchester uko nailetendekela ukubomba bupainiya. Pa numa ya myeshi ine, nalifwaile munyinefwe uwa kubomba nankwe bupainiya. Aba ku musambo batwebele ukuya ku cilonganino icipya mwi tauni lya Irlam. Bamayo nabo batendeke ukubomba bupainiya na nkashi uwali mu cilonganino cimbi.

Nangu ca kuti nali fye ne myaka 17, ine na munyinefwe nalebomba na o bupainiya balitupeele umulimo wa kutungulula ukulongana pantu muli ici cilonganino icipya mwali fye bamunyinefwe abanono abafikilepo ukutungulula. Pa numa, balintumine ukuya mu kubombela ku cilonganino ca mu Buxton, umwali fye bakasabankanya abanono. Ifyo nabombele imilimo muli iyi myaka, fyali no kungafwa ukubomba bwino imilimo imbi ku ntanshi.

Mu 1951, nalipwishe ukuti nkasangwe kwi Sukulu lya Baibolo Ilya Gileadi Ilya Watchtower. Nomba mu December mu 1952, balinjebele ukwingila ubushilika. Nalilombele ukuti benemba ubushilika pantu ndi mubomfi wa kwa Lesa, lelo icilye calikeene kabili bampingwilile ukukakwa pa myeshi 6. Ilyo nali mu cifungo, aba ku musambo balintumiine kalata iya kunjita ukuya kwi Isukulu Ilya Gileadi ilyalenga 22. E ico mu July mu 1953, naninine ubwato ubo baleita ati Georgic ubwaleya ku musumba wa New York.

 Ilyo nafikile fye nalisangilwe ku kulongana kukalamba ukwaleti New World Society. Pa numa naninine ishitima ilyaleya ku South Lansing mu musumba wa New York, ukwabelele isukulu. Apo e lyo nafumine fye mu cifungo, nakwete fye indalama ishinono. Ilyo naikile mwi shitima, naninine basi iyaleya ku South Lansing, nshakwete ne ndalama ya kulipila ku basi, nalombele fye ku o twali na o mu basi.

Ifyo twasambilile mwi Sukulu lya Gileadi fyalitwafwile mu mulimo wa bumishonari ukuba ku bantu bonse “nge fyo bali.” (1 Kor. 9:22) Ine, ba Paul Bruun na ba Raymond Leach, batutumine ku calo ca Philippines. Twalilolelele pa myeshi iingi pa kuti batupeele ifipepala fya kwingilila mu calo cimbi. Ilyo batupeele ifipepala, twaninine ubwato ubwapitile ku Rotterdam, e lyo bwapita muli Bemba wa Mediterranean Sea, na mu cimufoolo ca Suez Canal, e lyo bwapita muli Bemba wa Indian Ocean, bwaya na ku Malaysia, e lyo bwapita ku Hong Kong. Twaendele inshiku 47 pa menshi! Twasukile twafika mu musumba wa Manila pa 19 November mu 1954.

Ilyo twafikile ku Philippines, twatendeke ukusambilila ifyo abantu bekala, ifyo icalo caba, no kusambilila ululimi ulo balanda. Na lyo line, pa kubala bonse batutumine ku cilonganino ca ciNgeleshi icali mu musumba umwali abengi abalelanda iciNgeleshi uwa Quezon. Kanshi pa numa ya myeshi 6 twaishibe fye amashiwi ayanono aya mu ciTagalog. Nomba umulimo batupeele wali no kulenga tusambilile ulu ululimi.

Bushiku bumo mu May mu 1955 ilyo twabwelele mu mulimo wa mwi bala, ine na mu munyinefwe Leach twasangile amakalata mu muputule twaleikala. Mu makalata batwebele ukuti nomba twakulatandalila ifilonganino. Pali ilya nshita nali fye ne myaka 22, lelo uyu mulimo na o walingafwile ukuba ‘ku bantu bonse nge fyo bali.’

Ku ca kumwenako, ilyashi lya ku cintubwingi ilyo nabalilepo ukulanda ukutula apo nabelele kangalila wa muputule, nalilandiile pa nse ye shitolo. Naishileishiba ukuti pali ilya nshita mu Philippines abantu balefwaya ilyashi lya ku cintubwingi ukulabela pa nse apali abantu abengi! Ilyo naletandalila ifilonganino ifyalekanalekana mu muputule bampeele, nalilandile amalyashi ya ku cintubwingi mu nsaka, pa maliketi, pa nse ya fikuulwa fya buteko, mu fibasa bateyela basketball, mu maparka, e lyo na mu misebo. Ilyo nali mu musumba wa San Pablo, kwali imfula iikalamba ica kuti nalifililwe ukulanda ilyashi pa maliketi, e ico naebele bamunyinefwe abalebomba imilimo mu cilonganino ukuti tuye mu Ng’anda ya Bufumu. Pa numa ye lyashi, bamunyinefwe banjipwishe nga kuti batuma lipoti ya kuti twacikwata ukulongana kwa ku cintubwingi pantu nshalandile ilyashi pa cintubwingi!

Twaleikala mu mayanda ya bamunyinefwe. Nangu ca kuti amayanda yali ayanono, baleyasunga aya busaka. Ilingi line, nalelaala pa butanda ubo baleanshika pa mbao. E lyo tabalecingilila bwino umwakusambila, umuntu nga alesamba no kumoneka alemoneka, kanshi nasukile nasambilila ifya kusambila pa nse. Nshabala nkwatapo motoka, kanshi nalebomfya fye amabasi e lyo nga ndeya ku fishi fimbi nalenina ubwato.

Umulimo wa mwi bala no kubombela ifilonganino kwalingafwa ukusambilila ululimi lwa ciTagalog. Nshatalileyapo kwi sukulu lya kusambilila ulu lulimi, lelo pa kusambilila nalekutika fye ilyo aba bwananyina balelanda nga tuli mu mulimo wa mwi bala e lyo na pa kulongana. Bamunyinefwe balengafwa ukusambilila ulu lulimi, kabili nalebatasha pa fyo balentekanishisha na pa fyo balenungika.

Mu kupita kwa nshita, imilimo na imbi iyo bampeele yalengele nayaluka na mu fintu  fimbi. Ilyo munyinefwe Nathan Knorr atandalile icalo ca Philippines mu 1956, balimpeele umulimo wa kwangalila dipartimenti ya fyebo pa kulongana kukalamba uko ba Nte bonse mu Philippines balongene pamo. Nshaishibe ifya kubomba uyu mulimo lelo aba bwananyina bamo baliipeeleshe ukunsambilisha. Pa numa fye ya myeshi, balipekenye ukuti kube ukulongana ukukalamba na kumbi uko ba Nte bonse mu Philippines balongene pamo kabili munyinefwe Frederick Franz alishile ukufuma ku maofeshi ya kalamba. Ilyo nalebomba umulimo wa kwangalila uku ukulongana, nalisambileko ku fyo munyinefwe Franz acitile pa kuti abe nga ifyo abantu baali. Bamunyinefwe mu Philippines balitemenwe ukumona munyinefwe Franz nafwala ifya kufwala ifyo abena Philippines bafwala ifyo beta abati barong Tagalog ilyo alelanda ilyashi lya ku cintubwingi.

Ilyo bansontele ukuba kangalila wa citungu nalingile ukwaluka na kabili. Pali ilya nshita, twaletambisha abantu filimu iyaleti The Happiness of the New World Society mu fifulo umwalesangwa sana abantu. Apo twaletambishisha pa nse, limo limo kwaleba sana utushishi. Utushishi twalekonka ulubuuto ulwalefuma muli mashini twalebomfya pa kutambisha filimu kabili twaleingila muli mashini. Kanshi twalecula pa kuwamya iyi mashini! Kwena caleyafya ukupekanya ukuti abantu batambe iyi filimu, na lyo line twaletemwa ukumona ifyo abantu baleumfwa bwino nga baishiba ifyo icilonganino ca kwa Yehova caba.

 Bashimapepo ba ku Katolika baleeba abalashi ba buteko ukuti belatupeela ifipepala fya kutusuminishishapo ukukwata ukulongana kukalamba. E lyo nga twakwata ilyashi lya ku cintubwingi mu mupepi ne calici lyabo balelisha inyenjele pa kuti abantu belakutika ilyashi. Na lyo line, umulimo walilundulwike kabili abantu abengi muli isho ncende balisambilila icine kabili ni bakapepa ba kwa Yehova.

Mu 1959, napokelele kalata umo banjebele ukuti nakulabombela pa musambo. Uyu mulimo uupya walilengele nasambilila na fimbi ifingi. Mu kupita kwa nshita, bampeele umulimo wa kutandalila amaofeshi ya Nte sha kwa Yehova mu fyalo fimbi. Ilyo naletandalila ifyalo e lyo naishibe nkashi Janet Dumond, uwali mishonari mu calo ca Thailand. Twalelembeshanya amakalata mpaka twaupana. Twalibombela Lesa pamo pa myaka 51 kabili twaliba sana ne nsansa.

Nalitandalila abantu ba kwa Yehova mu fyalo 33. Ala ndatasha sana ukuti imilimo nalebomba ilyo nali umwaice yalingafwile ukwishiba ifya kubomba na bantu abalekanalekana! Uyu mulimo wa kutandalila ifyalo walilenga naishibilapo na fimbi kabili walilenga namona ifyo Yehova atemwa abantu bonse.—Imil. 10:34, 35.

Nalitemwa ukubombela pamo na ba bwananyina mu calo ca Philippines! Pali lelo bakasabankanya mu Philippines balifula sana ukucila ifyo bali ilyo naishile. Ine no mwina mwandi Janet tubombela pa musambo wa ku Philippines uwaba mu musumba wa Quezon. Nangu ca kuti napapita imyaka ukucila pali 60 ukutula apo natendekele ukubomba umulimo mu calo cimbi, ningile ukuipekanya ukwaluka ukulingana ne fyo Yehova alefwaya. Na muno nshiku mwine tulingile ukuiteyanya ukwaluka mu mulimo tubombela Lesa na ba bwananyina pantu ifintu mu cilonganino ca kwa Lesa fileyaluka.

Twaliiteyanya ukubomba imilimo yonse iyo Yehova alefwaya tubombe, kabili ici calilenga tuleba ne nsansa. Na kabili twalibombesha ukwalukako muli fimo no kulabombela bwino aba bwananyina. Ico tufwaisha sana ca kuti, Yehova nga asuminisha, tulealuka no kucita ukulingana ne fyo abantu twasanga baba.