Pa 7 September, mu 1950, natendeke ukubombela pa Bethel ya ku Brooklyn. Pali iyi nshita, bamunyinefwe ne nkanshi abalebombela pa Bethel bali 355, kabili bafumine mu fyalo fyalekanalekana, e lyo bali ne myaka pa kati ka 19 na 80. Abengi pali aba bali Bena Kristu basubwa.

Bamayo e bansambilishe ukulabombela “Lesa wa nsansa.” (1 Tim. 1:11) Batendeke ukubombela Yehova ninshi ndi fye umwaice. Pa 1 July mu 1939, ilyo nali ne myaka 10, nalibatishiwe pa kulongana kwa muputule ukwaliko mu Columbus, Nebraska, ku U.S.A. Twalonganine mu cikuulwa twasonkeele, kabili twalimo nalimo 100 fwe balekutika kwi lyashi lya kwa munyinefwe Joseph Rutherford, ilyali no mutwe waleti “Fascism or Freedom.” Ilyo ilyashi lyafikile pa kati, kwali ibumba lya bantu ilyalongene pa nse ya cikuulwa twalimo. Pa numa, balingile umo twali no kututamfyamo, kabili balitutamfishe na mwi tauni twalelonganina. Twailepwishisha ukulongana pe farmu lya kwa munyinefwe umo uwaleikala mupepi na ili tauni. Pa mulandu ne cacitike, nshalaba nangu fye panono ubushiku nabatishiwilwepo!

Bamayo balibombeshe sana pa kunsambilisha icine. Nangu ca kuti batata bali bwino kabili abafyashi abasuma, tababikile amano ku fya mapepo. Bamayo na babwananyina abali mu cilonganino ca Omaha, balenkoselesha sana.

Ilyo nali mu kupwisha isukulu lya ku sekondari, nalisalile kabeela ifyo nali no kucita ku ntanshi. Lyonse nga twaisala isukulu, nalebombako bupainiya bwa kwafwilisha na baice banandi.

Bamunyinefwe babili abacaice abasangilwe kwi Sukulu lya Gileadi ilyalenga 7, ba John Chimiklis na ba Ted Jaracz babatumine ku ncende twaleikala ku kubomba umulimo wa kutandalila ifilonganino. Nalipapile ilyo naishileishiba ukuti bali fye ne myaka ukucilako panono pali 20. Pali ilya nshita nali ne myaka 18 kabili nali mupepi no kupwisha isukulu lya ku sekondari. Ndebukisha ilyo munyinefwe Chimiklis anjipwishe ifyo nalefwaya ukucita ku ntanshi. Ilyo namwebele ifyo nalefwaya ukucita, atile: “Walicita bwino ukusalapo umulimo  wa nshita yonse. Ukabomba imilimo iingi sana ku ntanshi.” Ifyo anjebele, e lyo ne fyo aba bamunyina babili balebomba fyalinkoseleshe sana. Kanshi ilyo fye napwile isukulu, nalitendeke bupainiya bwa nshita yonse mu 1948.

Mu July mu 1950, ine na bafyashi bandi twaile ku kulongana kwa bafuma mu fyalo ifingi ukwabelele mu Yankee Stadium, mu New York City. Ilyo twali pali uku kulongana, nasangilwe ku kukumana kwa balefwaya ukuya mu kubombela pa Bethel. Nalipokeleko formu kabili nalisaine.

Nangu ca kuti batata tabalenkaanya ukubomba bupainiya no kwikala nabo pa ng’anda, banjebele ukulasonkela umuputule nalelalamo no kulashitako ifya kulya pa ng’anda. E ico bushiku bumo mu August, naile mu kufwaya incito, lelo nabalile ukuya mu kumona umo twalepokela amakalata. Nasangilemo kalata banembele iyafumine ku Brooklyn. Abalembele ni ba Nathan H. Knorr. Banembele ukuti: “Twalipokelela formu wasaine umo watile ulefwaya ukulabombela pa Bethel ubumi bobe bonse. Kanshi ukese ku Bethel pa 7 September, 1950, pa 124 Columbia Heights, ku Brooklyn, mu New York.”

Ilyo batata bainwike, nabebele ukuti ninsanga incito. Batile: “Cawama, ni kwi usangile incito?” Natile: “Ni ku Bethel, ku Brooklyn, kabili nakulafola amadola 10 pa mweshi.” Calibapapwishe, lelo batile cili fye bwino apo ni we we mwine usalile iyo ncito, ukaye mu kubombesha. Tapakokwele, batata balibatishiwe mu 1953 pa kulongana kwa citungu ukwabelele mu Yankee Stadium!

Icaweme ca kutila Alfred Nussrallah uo nalebomba nankwe bupainiya na o balimwitile ku Bethel kanshi twaendele fye pamo. Pa numa alyupile, kabili ena no mwina mwakwe Joan baile ku Gileadi, lyena babatumine muli bumishonari ku Lebanon, pa numa babweleele ku United States uko baletandalila ifilonganino ne fitungu.

Ilyo naile ku Bethel, umulimo nabalilepo ukubomba wa kupanga ifitabo. Icitabo caleti What Has Religion Done for Mankind? e co nabalilepo ukupanga. Pa numa ya myeshi 8, natendeke ukubombela ku Dipatimenti ya Mulimo uko munyinefwe Thomas J. Sullivan aleangalila imilimo. Ala nalitemenwe ukulabombela pamo no yu munyinefwe kabili nalisambilileko ifingi ku fyo aishibe pa mulandu ne myaka iingi iyo abombele mu cilonganino ca kwa Lesa.

Pa numa ya kubomba muli Dipatimenti ya Mulimo mupepi ne myaka itatu, ba Max Larson, abaleangalila imilimo mu fakitare banjebele ukuti munyinefwe Knorr alefwaya ukulanda na ine. Nalitiinine, nalemona kwati pali ico nalufyenye. Lelo umwenso walipwile ilyo naishibe ukuti alefwaya fye ukwishiba nga ca kutila nalikwete amapange ya kufuma pa Bethel. Alefwaya uwa kumwafwako imilimo mwi ofeshi lyakwe, kabili alefwaya ukwishiba nga ca kutila kuti naitemenwa ukumwafwa. Namwebele ukuti nshaletontonkanya pa kuleka ukubombela pa Bethel. Nalibombele nankwe pa myaka 20, kabili ili lyali lishuko nga nshi.

Lyonse ndalandapo ukuti nga nali no kulipila indalama pa fyo nasambilile, nga nshakumanishe, pantu nalisambilile ifingi kuli ba Sullivan, ba Knorr, ba Milton Henschel, ba Klaus Jensen, ba Max Larson, ba Hugo Riemer, ba Grant Suiter, na bamunyinefwe bambi mu Bethel. *

 Bamunyinefwe abo nabombele nabo balibikile sana amano ku ncito, kabili balepekanya bwino ifintu. Munyinefwe Knorr alebombesha, alefwaya umulimo wa Bufumu ukulaya pa ntanshi. Tali uwaifinya kanshi abo alebomba nabo balyangukilwe ukulanda nankwe. Limo ifyo twaletontonkanya fyalepusana ne fyo aletontonkanya, lelo twalelanda ukwabula umwenso kabili na o alekutika.

Bushiku bumo, ba Knorr banjebele ukuti mfwile ukulabika amano na ku fintu ifyalemoneka kwati tafyacindama sana. Ku ca kumwenako, banjebele ukuti ilyo baleangalila imilimo mu fakitare, ba Rutherford balebatumina foni no kubeba ukuti: “Munyina Knorr, pa kwisa mu kulya wilaba ukundetelako ifya kufuutilako pa mapepala. Wise ubike pa tebulo.” Munyinefwe Knorr atile, alesenda ifya kufuutilako no kubikila limo mu tumba. Lyena akasuba aletwala kwi ofesi lya ba Rutherford. Ukutwala ifya kufutilako kwali mulimo uunono, lelo ifya kufuutilako fyalicindeme sana kuli ba Rutherford. Pa numa, ba Knorr banjebele abati: “Ndabomfya sana amapensulo, kanshi ulensongwelako no kumbikila pe tebulo.” Pa myaka iingi nalebasongwela ama pensulo.

Ba Knorr lyonse baletweba ukuti tufwile ukulakutikisha nga baletweba ifya kucita. Bushiku bumo balinondolwelele bwino fyonse ifyo nalingile ukucita pa kubomba umulimo bampeele, lelo nshakutikiishe. Pa numa icafuminemo tacaweme, pantu nalibalengele insoni. Nalyumfwile sana ububi, e ico nabalembele kalata ya kulomba ubwelelo, no kubalomba ukuti bampeeleko imilimo imbi iyo ningabomba bwino. Bulya bwine ubushiku ulucelo, ba Knorr balishile umo nalebombela, kabili banjebele ati: “Robert, nimbelenga kalata yobe. Walilufyenye, e lyo twalilandapo pali ili lyashi, kabili ninjishiba ukuti tawakabwekeshepo. Ilyashi lyalipwa, natutwalilile ukubomba.” Nalitemenwe sana pa fyo bamfundile cikuuku cikuuku.

Pa numa ya kubomba mu Bethel pa myaka 8, nalefwaya fye ukutwalilila ukubombela pa Bethel. Lelo ifintu fyalyalwike. Ilyo nali pa kulongana kwa citungu ukwa fyalo ifingi, ukwabelele mu Yankee Stadium na mu Polo Grounds mu 1958, namonene na Lorraine Brookes, uo twaishibene nankwe mu 1955 ilyo alebomba bupainiya mu Montreal, ku Canada. Nalitemenwe sana ukwishiba ukuti alitemenwe umulimo wa nshita yonse, kabili ali uwaitemenwa ukuya ukuli konse uko bengamutuma. Lorraine alefwaisha ukuya kwi Sukulu lya Gileadi. Mu 1956, ilyo ali ne myaka 22, balimwitile kwi kalasi lyalenga 27. Ilyo apwishishe isukulu, balimutumine muli bumishonari ku Brazil. Mu 1958, nalitendeke na kabili ukumfwana na Lorraine, kabili alisumine ukuti tukopane. Twapangene ukuupana mu mwaka wakonkelepo, kabili twalepepa fye ukuti bakatutume muli bumishonari.

Ilyo naebele ba Knorr ukuti nalefwaya ukuupa, banjebele ukutila kuti cawama nga twalolelako pa  myaka itatu pa kuti nga twaupana tukalebomba bonse pa Bethel. Pali ilya nshita, pa kuti umuntu atwalilile ukubomba pa Bethel nga aupa, kano abomba pa myaka 10 nelyo ukucilapo, kabili uo alefwaya ukupana nankwe na o afwile ukubombako pa Bethel pa myaka nalimo itatu. Lorraine alisumine ukulabomba pa Bethel ya ku Brazil, alibombeleko na pa Bethel ya ku Brooklyn pa mwaka umo ilyo tushilaupana.

Pa myaka ibili iya kubalilapo muli bunkobekela, twalelembeshanya fye amakalata. Ukubomfya foni kwalikosele sana umutengo, kabili takwali na makompyuta ya kumfwaninamo! Ilyo twaupene pa 16 September mu 1961, ba Knorr e balandile ilyashi lya bwinga. Ukulanda fye icishinka, ilya imyaka itatu twalolelele yalilepele icine cine. Nomba ino nshita, nga twatontonkanya pa myaka ukucila 50 iyo twaikala mu cupo, tumona ukuti twalicitile bwino sana ukulolela!

Mu 1964, bampeele umulimo wa kulatandalila amaofeshi ya Nte sha kwa Yehova. Pali iyi nshita, ba nkashi tabalebasuminisha ukulaya na bena mwabo mu kutandalila amaofeshi. Lelo ukufuma mu 1977, nabo balitendeke ukukonka. Muli uyu mwaka, ine no mwina mwandi twaile na ba Grant Suiter na bena mwabo ba Edith mu kutandalila amaofeshi ya Nte sha kwa Yehova mu Germany, Austria, Greece, Cyprus, Turkey, na mu Israel. Mu myaka nabombele uyu mulimo, natandalile ifyalo 70.

Mu 1980 ilyo twaleya ku Brazil, twalipitile na mu musumba wa Belém, umo Lorraine abombeele ilyo ali mishonari. Twalimweneko na ba bwananyina mu Manaus. Abena Brazil abanakashi pa kuposhanya, balatomona abanabo, e lyo abaume baposhanya fye mu minwe. Nomba ilyo twaile mu kulongana mu cibansa, twamwene ibumba lya bantu abaikele beka, abashaleposhanya muli uyu musango. Mulandu nshi?

Aba aba bwananyina balilwele ifibashi kabili baleikala mu kati na nkati ka mpanga ya Amazon ukwikala aba fibashi. Ico bashalefwaila ukuposesha abanabo ni co tabalefwaya ukwambukishako bambi. Ukubamona fye pali uku ukulongana kwalitukoseshe, kabili tatwakalabe ifyo balemoneka aba nsansa! Amashiwi yalandile Esaya ya cine, ayatila: “Ababomfi bandi bakaula utupundu pa mulandu wa kusekelela mu mitima.”—Esa. 65:14.

Ilingi line, ine na Lorraine tulalanda pa fyo twabombela Yehova pa myaka ukucila 60. Twaliba sana ne nsansa pa fyo Yehova atupaala no kututungulula mu cilonganino cakwe. Nangu ca kuti nalileka ukutandalila amaofeshi ya Nte sha kwa Yehova mu fyalo fimbi, ndafwako aba mwi Bumba Litungulula imilimo, mombela muli Komiti ya ba Kampanya na muli Komiti ya Mulimo. Ndatasha sana pa mulimo mombako uwa kwafwa aba bwananyina ababa mwi sonde lyonse. Tulomfwa bwino sana ukumona uko abacaice abengi, balebombako umulimo wa nshita yonse, kabili baba nga Esaya uwatile: “E po ndi! Ntumeni.” (Esa. 6:8) Aba aba bwananyina bonse banjibukisha amashiwi yanjebele kangalila wa muputule, aya ukuti: “Walicita bwino ukusalapo umulimo wa nshita yonse. Ukabomba imilimo iingi sana ku ntanshi.”