1, 2. (a) Milimo nshi imo iyo bakacema abena Israele balebomba? (b) Bushe abafyashi baba shani nga bakacema?

BAKACEMA abaali mu Israele balebombesha nga nshi. Ilyo balecema imikuni yabo mu mpanga baleshipikisha ukukaba no kutalala kabili balecingilila impaanga shabo ku bantu nelyo inama ifyali no kushisansa. Bakacema baleceeceeta impaanga lyonse kabili balesakamana ishalelwala nelyo ishalecenwa. Balepoosa sana amano ku twana twa mpaanga utushali tatulakosa.—Ukute. 33:13.

² Abafyashi Abena Kristu kuti twabapashanya kuli aba bacema, balaba ne mibele iisuma iyo bakacema bakwata. Abafyashi balikwata umulimo wa kukusha abana babo “ukulingana no kusalapula kwa kwa Yehova no kukonkomesha kwakwe.” (Efes. 6:4) Bushe uyu mulimo wa lyanguka? Awe iyo! Abana ilyo balekula Satan alafwaya ukubalufya ukubomfya amalyashi ya bufi ayengi e lyo na matontonkanyo yabo aya kufwaya ukucita ifyabipa. (2 Tim. 2:22; 1 Yoh. 2:16) Mwe bafyashi, bushe kuti mwayafwa shani abana benu? Natulande pa fintu fitatu ifyo mwingacita pa kuti mulecema abana benu bwino, mufwile ukubeshiba, ukulabasambilisha no kulabatungulula.

3. Bushe abafyashi kuti ‘baishiba’ shani abana babo?

³ Kacema umusuma alabeebeeta impaanga imo na imo pa kuti eshibe nga shili bwino. Na imwe, mwe bafyashi ifi fine e fyo mufwile ukulacita ilyo mulecema abana benu. Baibolo itila: “Ufwile ukwishiba bwino ifyo impaanga shobe shili.” (Amapi. 27:23) Pa kwishiba bwino abana, mulingile ukwishiba ifyo abana benu bacita, ifyo batontonkanyapo ne fyo bayumfwa. Bushe kuti mwaishiba shani ifi? Inshila imo iibomba bwino sana kulalanshanya nabo lyonse.

4, 5. (a) Ni nshila nshi abafyashi bengabomfya pa kulanshanya na bana babo? (Moneni icikope icili pa ntendekeko ya cino cipande.) (b) Finshi mwacitapo ifyalenga abana benu ukulalanshanya na imwe?

⁴ Abafyashi bamo balisanga ukuti abana nga bakula baba imisepela cilafya ukulanshanya nabo. Abana balafilwa ukusokolola ifyo baletontonkanya ne fyo baleyumfwa pa mulandu wa kuti balaba ne nsoni. Ifi nga e fyo abana benu baba, kuti mwacita shani pa kuti mulelanshanya nabo? Tamufwile ukulapatikisha abana benu pa kuti fye mulelanshanya nabo, lelo mufwile ukusangako inshila shimbi isha kulanshanishishamo nabo. (Amala. 6:6,  7) Mufwile ukubombesha pa kuti mulecitila ifintu pamo nabo. Kuti nalimo mwaya muletandala kumo na motoka nelyo mwaya mule-enda fye, kuti muleyangalila pamo, nangu fye ukubombela pamo incito sha pa ng’anda. Nga muleba pamo na bana benu kuti baleka ukulaumfwa insoni kabili kuti bakalafwaisha ukumwebako ifyo baletontonkanya.

⁵ Inga nga ca kuti mwaesha ukucita ifi twalandapo lelo umwana wenu talefwaya ukulanda na imwe, finshi mwingacita? Kuti mwaesha ukubomfyako inshila na imbi. Ku ca kumwenako, ukucila ukwipusha umwana wenu umwanakashi ifyo ku sukulu kwaciba, kuti mwalanda ifyo mwacibomba. Nalimo na o kuti alanda ifyacicitika ku sukulu. E lyo nga mulefwaya ukwishiba ifyo umwana wenu aishiba pa lyashi limo, mwi mwipusha ifipusho fya mu kulungatika. Kuti mwamwipusha ifyo abanankwe baishibapo pali ilyo lyashi. Na kabili kuti mwamwipusha ne fyo engapandako aba abanankwe amano.

6. Finshi mufwile ukucita pa kuti abana benu balemwebako amafya balekwata?

⁶ Kwena pa kuti abana benu balelanshanya na imwe bwino, bafwile ukwishiba ukuti mulakutika ku fyo balanda kabili cifwile cilabangukila ukulanda na imwe. Nga ca kuti abafyashi tabakwata inshita ya kulalanshanya na bana babo, abana tabakalebeba amafya balekwata. Bushe abafyashi kuti baba shani abashaifinya ku bana babo? Fingi bafwile ukulacita ukucila fye ukulanda ukuti, “nga wakwata ubwafya ubuli bonse ulenjeba.” Abana benu bafwile ukwishiba ukuti nga bamwebako amafya bakwete tamwakasuuleko fye nelyo ukubakalipila. Kwena abafyashi abengi balabikako sana amano abana babo nga babeba ukuti bali na mafya. Kayla uuli ne myaka 19 atile: “Ndebako batata fyonse. Balaleka nalanda fyonse ifili mu mutima, kabili tabampeela imilandu lelo bakutika fye. Pa numa ya kukutika ku fyo nalanda balampanda amano.”

7. (a) Bushe abafyashi bafwile ukulanshanya shani na bana ilyo balelanda pa kwishishanya? (b) Bushe abafyashi kuti bayafwa shani abana babo ukwabula ukubakalifya?

⁷ Na lintu mulelanda na bana benu pa malyashi yamo pamo nga ukwishishanya, tamufwile ukulasoka fye abana pa fyabipa ifingacitika ilyo baleishishanya, lelo mufwile ukubasambilisha ifyo bafwile ukumona ukwishishanya. Natulangilile: Tutile mwaile mu cikuulwa umo bashitisha ifya kulya e lyo mwasanga ukuti apo baleemba ifya kulya bashitisha balembelepo fye ifyo ifya kulya fingamulwalika. Ukwabula no kutwishika te kuti mushite ifya kulya muli ici cikuulwa, kuti mwayashita kumbi. E fyo na bana bengacita nga ca kuti baisa kuli imwe ukuti mubapandeko amano lelo mu nshita ya kubapanda amano mwatendeka fye ukubasoka. (Belengeni Abena Kolose 3:21.) Tamufwile ukucita ifyo, lelo mufwile ukulanshanya  nabo bwino. Emily, nkashi wacaice atile: “Abafyashi bandi nga balelanda na ine pa kwishishanya, tabalanda fye pa bubi ubwaba mu kwishishanya. Balanda sana pa busuma bwaba mu kwishiba umuntu bwino na mu kusanga uo mwingopana nankwe. Ici calilenga ukuti nilaumfwa insoni ukulalanda nabo pali ili lyashi. Na kuba nshibafisa, mfwaya baishiba uo ndeishishanya nankwe.”

8, 9. (a) Bushe ukukutika ilyo abana balelanda kuti kwamwafwa shani? (b) Bushe ukukutika ku fyo abana benu balelanda kwamwafwa shani?

⁸ Nga filya fine Kayla alandile, kuti mwalanga ukuti tamwaifinya nga mulekutikisha ku fyo abana benu balemweba. (Belengeni Yakobo 1:19.) Ba Katia abafyashi abashimbe abakwata umwana batile: “Kale nshalekutika mu mutekatima ku fyo umwana wandi umwanakashi alelanda. Nshalefwaya ukumuleka apwishe ifyo alelanda. Limo icalelenga kunaka e lyo limbi shalefwaya fye ukukutika ku fyo alelanda. Apo nomba nalyaluka mu fyo nalecita, umwana wandi na o alyaluka. Pali ino nshita alomfwila sana.”

⁹ E fyo cali na kuli ba Ronald abafyashi abaume abakwete umwana umukashana. Ba Ronald batile: “Ilyo umwana wandi anjebele fye ukuti kwali umulumendo umo pa sukulu uo atemenwe, nalifulilwe icine cine. Lelo ilyo natontonkenye pa fyo Yehova atekanya ne fyo alangulukilako ababomfi bakwe, natontonkenye ukutila kuti caba fye bwino ukuleka umwana wandi ukuilandila ifyo aletontonkanya ilyo nshilamulungika. Caliweme ukuti ifi fine e fyo nacitile! Ukucita ifi, kwalilengele njishibe ifyo umwana wandi aleyumfwa. Ilyo apwile ukulanda, calinyangukile ukulanda nankwe bwino. Nalipapile ukumona ukuti alyumfwilile. Anjebele ukuti alefwaisha ukwalula imibele yakwe.” Kanshi nga mulelanshanya lyonse na bana mukalaishiba ifyo baletontonkanya ne fyo baleyumfwa. Ne ci cikalenga mukalebafwa ukulapingula bwino pa fyo balefwaya ukucita. *

10, 11. Bushe kuti mwayafwa shani abana benu pa kuti tabacitile ifyabipa?

¹⁰ Kacema umusuma alishiba ukuti impaanga kuti yafuma pa mukuni no kuluba. Nalimo icingalenga, kukonkelela icani icisuma e lyo panono panono ileya iletaluka ku mukuni. Umwana na o kuti atendeka ukuya mu nshila yabipa pa mulandu wa kukonkelela ifibusa ifyabipa nelyo ifyakuleshemo icitendwe ifyabipa. (Amapi. 13:20)  Kuti mwacita shani pa kuti ifya musango uyu taficitikile umwana wenu?

¹¹ Ilyo mulesambilisha abana benu, mulebafwa bwangu bwangu nga mwamona ukuti ifyo balecita kuti fyabaletelela. Bafweni pa kuti balelundulula imibele iisuma iya Bwina Kristu. (2 Pet. 1:5-8) Inshita iisuma iyo mwingafwa abana benu ni pa mapepo ya lupwa. Ubutumikishi Bwesu Ubwa Bufumu ubwa October 2008 ubwalandile pa mapepo ya lupwa bwatile: ‘Imitwe ya ndupwa balebakoselesha ukulabomba umulimo uo Yehova abapeela uwa kusambilila Baibolo lyonse no lupwa.’ Bushe mulebomfya bwino iyi nshita ku kucema abana benu? Ishibeni ukuti abana benu balatasha sana nga mulebika amano ku kubasambilisha ifya kwa Lesa.—Mat. 5:3; Fil. 1:10.

12. (a) Bushe abacaice banonkelamo shani mu mapepo ya lupwa aya lyonse? (Landeni na pa kabokoshi akaletila “ Balatasha pa Kubikako Amapepo ya Lupwa.”) (b) Inga imwe, bushe amapepo ya lupwa yamwafwa shani?

¹² Moneni ifyo Carissa uwacaice alandile pa fyo Amapepo ya Lupwa yayafwa ulupwa lwakwe. Atile: “Nalitemwa ifyo bonse mu lupwa twikala pamo no kulanshanya. Amapepo ya Lupwa yalatulenga ukwikatana kabili tulafuluka inshita ya musango uyu. Batata balapekanya ukuti tulekwata Amapepo ya Lupwa lyonse. Cilatukoselesha ukumona ukuti batata balibika sana amano ku mapepo ya lupwa, ne ci calilenga na ine ukubikako amano. Na kabili calinenga ukuti mbacindike no kulabamona ukuti ni bakacema bandi.” Brittney nkashi wacaice atile: “Amapepo ya lupwa yalimpalamika ku bafyashi bandi. Calilenga njishibe ukuti abafyashi bandi balansakamana kabili balafwaya ukwishiba amafya ayo nkwata. Yalilenga ulupwa lwesu ukuba ulwakosa kabili ulwaikatana.” Kanshi ukusambilisha abana benu ifya kwa Lesa pa mapepo ya lupwa, kukamwafwa ukulabacema bwino. *

13. Bushe kuti mwakoselesha shani uwacaice ukulabombela Yehova?

¹³ Kacema umusuma alabomfya inkonto ku kutungulula no kucingilila impaanga shakwe. Umulimo umo uukalamba uo abomba wa kutungulula impaanga shakwe ku “mulemfwe usuma.” (Esek. 34:13, 14) Mwe bafyashi, bushe na imwe e fyo mufwaya ukulatungulula abana benu mu fya kwa Lesa? Mufwile mulafwaya ukulatungulula abana benu ku kubombela Yehova. Mufwile mulafwaya abana benu ukulayumfwa nga filya uwaimbile amalumbo aleumfwa, atile: “Ku kucita ukufwaya kwenu, mwe Lesa wandi, e ko natemwa, na mafunde yenu yaba mu mutima wandi.” (Amalu. 40:8) Abacaice abayumfwa nga filya uwaimbile amalumbo aleyumfwa, balaipeela kuli Yehova kabili balabatishiwa. Kwena, pa kuti bacite ifi bafwile ukuba abakosa mu fya kwa Lesa kabili bafwile ukulafwaisha ukubombela Yehova.

14, 15. (a) Bushe abafyashi Abena Kristu bafwile ukulacita cinshi? (b) Mulandu nshi uwacaice nalimo engatendekela ukulatwishika ifyo asambilila pali Lesa?

¹⁴ Kuti mwacita shani nga ca kuti abana benu tabalelunduluka mu fya kwa Lesa, kabili balatwishika ne fyo basambilila mu Baibolo? Mulesambilisha abana benu ukutemwa Yehova Lesa no kubafwa ukulatasha pa fyo acita. (Ukus. 4:11) Nga ca kuti mwabasambilisha no kubafwa ukucita ifi, bakapingulapo ukulapepa Lesa.

¹⁵ Kuti mwacita shani nga ca kuti abana benu balitendeka ukutwishika ifyo basambilila? Kuti mwabacema shani no kubafwa ukumona ukuti ukubombela Yehova e cintu icawamisha ico bengacita kabili icingalabaletela insansa? Esheni ukwishiba icilenga ukuti baletwishika. Ku ca kumwenako, bushe umwana wenu umwaume alatwishika ifyo Baibolo isambilisha, nelyo bushe alafilwa ukusambilishako abanankwe icine ico asambilila muli Baibolo? Bushe umwana wenu umwanakashi amona kwati ukukonka  amafunde ya kwa Lesa te kuti kumwafwe, nelyo bushe amona kwati nga alekonka amafunde ya kwa Lesa abanankwe bakamusuula?

16, 17. Bushe abafyashi kuti bayafwa shani abana babo ukucetekela icine ico basambilila?

¹⁶ Te mulandu ne cilelenga umwana wenu ukulatwishika, kuti mwamwafwa ukuleka ukutwishika. Kuti mwacita shani? Inshila imo iyo abafyashi abengi basanga ukuti ilabomba bwino sana kuleka umwana abala alanda ifili ku mutima nga bamwipusha ukuti, “Bushe uyumfwa shani ukuba Umwina Kristu? Busuma nshi ubo wamona ubwaba mu kuba Umwina Kristu? Bushe mafya nshi ayo umona ayaba mu kuba Umwina Kristu? Bushe amafya yaba mu kuba Umwina Kristu yalifula ukucila pa mapaalo ayengi, ayo tuipakisha pali ino nshita e lyo nayo tukalaipakisha ku ntanshi? Mulandu nshi cabela ifi?” Kwena, ilyo mulelanshanya no mwana wenu mufwile ukwipusha ifi fipusho mu mashiwi yenu kabili mufwile ukuba ne cikuuku, ukumwipusha bwino, mwilaipusha kwati mulefwailisha fimo. Ilyo mulelanshanya, kuti cawama nga mwabomfya ilembo lya kwa Marko 10:29, 30. Abacaice bamo kuti bafwaya ukulemba pe pepala ifyo batontonkanya pa kuba Umwina Kristu, kuti balemba amafya yabamo e lyo no busuma bwabamo. Abacaice nga bamona ifyo balembele kuti cabafwa ukwishiba ubwafya bakwete ne fyo bengabupwisha. Nga kuti twasambilila na bantu abafwaya ukusambilila Baibolo mu citabo ca Cinshi Baibolo Isambilisha ne citabo ca “Ikalilileni Mukutemwa kwa kwa Lesa,” kanshi tufwile ukulasambilila na bana besu bene muli ifi fitabo! Bushe mulasambilila na bana benu muli ifi fitabo?

¹⁷ Mu kupita kwa nshita, abana benu bakapingulapo ukubombela uo balefwaya ukulabombela. Mwilatontonkanya ukuti abana benu bakapingulapo ukubombela Yehova pa mulandu wa kuti imwe mulamubombela. Abana benu bafwile ukuba na bucibusa na Yehova. (Amapi. 3:1, 2) Kuti mwacita shani nga ca kuti umwana wenu afilwa ukusalapo ukubombela Lesa? Mwafweni ukutontonkanya pali ifi ifipusho: “Naishiba shani ukuti Lesa e ko aba? Cinshi calenga ukuti nshininkishe ukutila Yehova Lesa alincindika? Mulandu nshi nasuminina ukuti ifishinte fya mafunde ya kwa Yehova fyabelako ku kungafwa?” Mulelanga ukuti muli bakacema basuma ilyo muleyafwa abana benu panono panono ukwishiba ukuti ukubombela Yehova e cintu icawamisha ico bengacita. *—Rom. 12:2.

18. Bushe abafyashi kuti bapashanya shani Yehova, Kacema Mukalamba?

¹⁸ Abena Kristu ba cine bonse balafwaisha ukulapashanya Kacema Mukalamba Yehova. (Efes. 5:1; 1 Pet. 2:25) Mwe bafyashi mufwile ukwishiba bwino ifyo impaanga shenu shili, e kutila abana benu kabili mulebafwa ukulanonkelamo mu mapaalo ayo Yehova abakwatila. Kanshi, mule-esha na maka yenu yonse, ukucema abana benu pa kutwalilila ukubakusha mu cine!