Balsamu ya mu Gileadi—Amafuta Ayondapa

ILYASHI limo ilyaishibikwa sana ilyaba mwi buuku lya mu Baibolo ilya Ukutendeka lilanda pali Yosefe uo bamunyina bashitishe ku bena Ishmaele abaleya ku Egupti. Abena Ishmaele bafumine ku Gileadi kabili ingamila shabo shasendele amafuta ya balsamu ne fintu fimbi ifyo baletwala ku Egupti. (Ukutendeka 37:25) Ili lyashi lilanga ukuti amafuta ya balsamu ayalefuma ku Gileadi yalicindeme sana ku bantu baleikala ku fyalo fya ku kabanga ka bemba ya Mediterranean pantu yaleundapa amalwele ayengi.

Lelo mu myaka ya ba 500 B.C.E., kasesema Yeremia ailishenye bulanda bulanda ukuti: “Bushe tamwaba balsamu mu Gileadi?” (Yeremia 8:22) Mulandu nshi Yeremia aipushishe ici cipusho? Bushe iyi yine balsamu e cinshi? Bushe muno nshiku kwaliba balsamu iyo bengabomfya ukundapilako?

 Balsamu Iyaliko Kale Sana

Ishiwi lya kuti balsamu lishiwi babomfya nga balelanda pa finyamuti fyanunkila ifyo bafumya ku fimpusa na ku miti yalekanalekana ifyo bapangilako amafuta. Amafuta ya balsamu, ayo balebika mu fyanunkila, yali pa fintu fyali no mutengo sana mu fyalo fyaba ku kabanga ka bemba ya Mediterranean. Balsamu yali pa mafuta ayo balebika mu mafuta ya mushilo ayo balebomfya ku kusubilako e lyo na mu fyanunkila ifyo balebomfya pa cikuulwa ca mushilo ilyo abena Israele bafumine fye mu calo ca Egupti. (Ukufuma 25:6; 35:8) Amafuta ya balsamu yali na pa fya bupe fya mutengo ifyo namfumu wa ku Sheba aleteele Imfumu Solomone. (1 Ishamfumu 10:2, 10) Pa “myeshi mutanda” ilyo Estere ashilaya ku Mfumu ya bena Persia Ahasuerusi, balemuyemfya no kumusuba “amafuta ya balsamu.”—Estere 1:1; 2:12.

Kwena amafuta ya balsamu yalefuma mu fyalo fyalekanalekana ifyali ku kabanga ka Mediterranean, lelo balsamu ya mu Gileadi yalesangwa fye mu Calo ca Bulayo, mu ncende ya Gileadi iyali ku kabanga ka mumana wa Yordani. Yakobo alemona amafuta ya balsamu ukuti yali pa “fyawamisha ifya mu calo,” kabili ayapeele ngo bupe ku calo ca Egupti. (Ukutendeka 43:11) Kasesema Esekiele na o apeendele balsamu pa fintu ifyo Yuda na Israele baleshitisha ku Turi. (Esekiele 27:17) Balsamu bali-ishibe sana pantu baleibomfya ukundapilako. Ifyalembwa ifingi ifya kale filanga ukuti amafuta ya balsamu yalikwete amaka ya kundapa, maka maka ifilonda.

Amafuta ya Balsamu Ayali no Kundapa Abena Israele

Nomba mulandu nshi Yeremia aipushishe ukuti, “Bushe tamwaba balsamu mu Gileadi”? Pa kwishiba umulandu, lekeni tulande pa fyo abena Israele bali pali ilya nshita. Imyaka yabangilileko, kasesema Esaya alilondolwele ifyo bucibusa bwa bena Israele na Lesa bwabipile, atile: “Ukufuma pa nshi ya lukasa ukufika na ku mutwe tapali apashala apatuntulu. Ifilaso ne fikwebululwa ne filonda ifibishi—tafyatinwa nelyo ukukakwapo.” (Esaya 1:6) Mu nshita ya kuti beluke ukuti balilwele kabili balekabila ukundapwa, abena Israele batwalilile fye ukucita ifyabipa. Mu nshita ya kwa Yeremia, abena Israele balibipile ica kuti ailishenye ukuti: “Nabakaana icebo ca Yehova, kabili mano nshi bakwete?” Ababwelela kuli Yehova, nga alibondepe. “Bushe tamwaba balsamu mu Gileadi?” Ala mwandini ici, cipusho cacindama ico tufwile ukutontonkanyapo!—Yeremia 8:9.

Muno nshiku, abantu balikwata “ifilaso ne fikwebululwa ne filonda ifibishi,” ifingi. Abantu balecula ku bupiina, ulufyengo, ukuitemwa, ubunkalwe, ne calenga mulandu wa kuti ukutemwa Lesa na bantu banensu kwalicepa. (Mateo 24:12; 2 Timote 3:1-5) Abengi balabakankamba pa mulandu wa mushobo wabo, umutundu, nelyo umushinku. Ifipowe, amalwele, inkondo, ne mfwa, na fyo filalundapo amacushi yabo. Nge fyo cali kuli Yeremia, abengi balepusha nga kwaliba “balsamu mu Gileadi” iyo bengabomfya ukukaka ifilonda fya mampalanya, e kutila amacushi bapitamo ne fisambilisho fya bufi ifyo babasambilisha pali Lesa.

Imbila Nsuma Iyundapa

Mu nshiku sha kwa Yesu, abalanda baleipusha nga filya fine fyaipwishe Yeremia. Kabili icipusho cabo calyaswikwe. Ilyo Yesu ali mwi sunagoge lya mu Nasarete ku kutendeka kwa mwaka wa 30 C.E., abelengele mu cimfungwa ca kwa Esaya ukuti: “Yehova alinsuba ukuti mbile imbila nsuma ku bafuuka. Alintuma ku kukakilila abali no bulanda.” (Esaya 61:1) Lyena Yesu atile aya mashiwi yalifikilishiwe muli ena, alondolwele ukuti e Mesia uwakwete umulimo wa kubila amashiwi ya cisansamushi.—Luka 4:16-21.

Imyaka yonse iyo Yesu abombele umulimo wa kushimikila, ali uwacincila ukubila imbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa. (Mateo 4:17) Mu lyashi lyakwe ilya pa lupili, alaile abalecula ukuti amacushi yabo yali no kupwa, abebele ukuti: “Mwalipaalwa mwe balila nomba, pantu mukaseka.” (Luka 6:21) Yesu ‘akakilile abali no bulanda’ lintu alebila amashiwi ya cisansamushi ayalelanda pa Bufumu bwa kwa Lesa ubukesa.

 Na muno nshiku mwine, “imbila nsuma ya bufumu” ilasansamusha abantu. (Mateo 6:10; 9:35) Ku ca kumwenako, umfweni ifyo cali kuli ba Roger na ba Liliane. Mu January 1961, e lyo baumfwilepo ukuti Lesa alilaya ukutila akapeela abantu umweo wa muyayaya, kabili ilyo baishibe ifi cali kwati babasuba amafuta ya balsamu aya kucefyako ubukali pa filonda bakwete. Ba Liliane batile: “Ifyo nasambilile fyanengele ukuba sana ne nsansa ica kuti nalicindile icine cine.” Pa nshita ba Roger baishibe ubu bulayo bwa kwa Lesa, ninshi balilwala ubulebe pa myaka 10, kabili nabo batile, “Pa mulandu wa ubu bulayo ubusuma nga nshi ubwa kuti kukaba ukubuuka no kuti ukukalipwa na malwele fikapwa, naliba sana ne nsansa ica kuti ndafwaisha ukutwalilila ukuba umumi.”—Ukusokolola 21:4.

Mu 1970 umwana wabo umwaume uwa myaka 11 alifwile. Na lyo line, bali ne subilo ilyakosa. Bali-imwenene ifyo Yehova “ondapa aba nkumbabulili, no kubakakila pa filonda fyabo.” (Amalumbo 147:3) Isubilo bakwata lyalibasansamwishe. Mupepi ne myaka 50 nomba, imbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa ubuleisa yalilenga ukuti bakwate insansa no mutende.

Ukundapwa Ukuli ku Ntanshi

Bushe mwaliba “balsamu mu Gileadi” na pali ino nshita? Ee, na ino ine nshita balsamu ya mampalanya e ko yaba. Icisansamushi ne subilo ifyaba mu mbila nsuma ya Bufumu filondapa aba nkumbabulili. Bushe te kuti mutemwe ukundapa kwa musango yu? Ico mufwile ukucita kukutika ku mashiwi ya cisansamushi ayaba mu Cebo ca kwa Lesa no kuleka yalemutungulula. Abantu abengi nga nshi e fyo baacita.

Ukundapa kwa mafuta ya balsamu kwalelanga ifili no kucitika ku ntanshi. Inshita ya kuti Yehova Lesa ‘ondape inko,’ pa kuti shikekale umuyayaya naipalama. Pali ilya nshita ‘takwakabe umwikashi uukatila: “Nindwala.”’ Cine cine, na pali ino ine nshita “balsamu mu Gileadi” e mo yaba!—Ukusokolola 22:2; Esaya 33:24.

[Icikope pe bula 23]

Na muno nshiku mwine imbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa yalikwata amaka ya kucefyako ubukali bwa bantu aba nkumbabulili