Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Ifyo Baesha Ukupwisha Ubupiina

Ifyo Baesha Ukupwisha Ubupiina

Ifyo Baesha Ukupwisha Ubupiina

ABAKANKAALA balipwisha ubupiina bwabo. Lelo fyonse ifyo baesha pa kupwisha ubupiina bwa bantu bonse fyalikaana ukubomba. Mulandu nshi? Pantu abakankaala tabafwaya umuntu uuli onse nelyo icili conse ukonaula icuma cabo ne shina bapanga. Imfumu Solomone iya bena Israele yalembele ukuti: “Moneni! ifilamba fya batitikishiwa, lelo tabakwete uwa kubasansamusha, kabili abalebatitikisha balikwatishe amaka.”—Lukala Milandu 4:1.

Bushe abantu abacindikwa kabili abakwata amaka kuti bapwisha ubupiina mu calo? Umupashi wa kwa Lesa walengele Solomone ukulemba ukuti: “Moneni! fyonse fya fye kabili kuuma fye umwela. Icapondama te kuti cololoke.” (Lukala Milandu 1:14, 15) Nga twatontonkanya pa fyo abantu baesha ukupwisha ubupiina kuti twasumina ukuti aya mashiwi ya cine.

Amapange ya Kufwaya Ukupwisha Ubupiina mu Calo

Mu myaka ya ba 1800, ilyo ifyalo fimo fyanonkele icuma pa mulandu wa mafakitare fyakwete na makwebo fyalecita, bashimucindikwa bamo batontonkenye pa nshila sha kupwishishamo ubupiina. Bushe ubukumu bwe sonde bwali no kulasalanganina mu fyalo fyonse?

Bamo batontonkenye ukuti nga kwaba imitekele ya sosholizimu, e kutila imitekele ya kuti abantu bonse balemwenamo mu cuma ca calo nelyo iya komyunizimu, iya kuti ubuteko e buletungulula fyonse ifya makwebo, te kuti kube icalo icingaba icipiina. Abakankaala bena tabatemenwe. Lelo abantu abengi balitemenwe ukuti umuntu onse mu calo afwile ukulabombesha no kulasekelamo mu kubombesha kwakwe. Abantu abengi balesubila ukuti ifyalo fyonse fikasumina imitekele ya musango yu pa kuti abantu bakaleikala bwino. Ifyalo fimo ifikankaala fyalisumine iyi mitekele kabili fyalipangile no tubungwe utwalaile ukuti lyonse fye twali no kulasakamana abekala calo. Ifi fyalo fitila fyalipwisha ubupiina bwine bwine ubwa bantu mu fyalo fyabo.

Lelo iyi mitekele tayapwishishe bukaitemwe mu calo. Filya balefwaya ukuti abantu bakalebombela icalo pa kuti na bambi bakalemwenamo ukucila ukuti abene fye e bo balemwenamo tafyabombele. Bamo tabalefwaya ukulaculila abapiina, pantu bamwene ukuti bamo basangwike abanang’ani pa mulandu wa kuti balebapeela fye ifyo balekabila. Amashiwi yaba mu Baibolo ya cine, ayatila: “Pano isonde tapaba umuntu umulungami uucita icisuma lyonse kabili uushibembuka. . . . Lesa wa cine apangile abantu abatambalala, lelo abene nabafwaya ukucita ifintu ifingi.”—Lukala Milandu 7:20, 29.

Inshila imbi iyo balemona ukutila kuti yapwisha ubupiina baleita ukuti American Dream, iya kuti umuntu onse nga abombesha kuti aba umukankaala. Ifyalo ifingi fyatendeke ukukonka imitekele iyo balemona ukuti e yalengele icalo ca America ukuba icikankaala, e kutila ukuleka abantu ukuisalila bakateka, ukulatungulula ifya makwebo, no kulacita amakwebo ne fyalo fimbi. Lelo te fyalo fyonse fyaishileba ifikankaala pantu icalenga icalo ca America ukuba icikankaala te mitekele fye. Ni co calikwata sana ubukumu kabili cilacita amakwebo ne fyalo ifingi ukwabula ubwafya. Cimbi icalengele ukuti ifi fyalo fiba ifikankaala ca kuti ilyo ifyalo fyonse ficita amakwebo, fimo fiyafilebelako fye ifikankaala e lyo fimbi fibelako fye ifipiina. Bushe ifyalo ifikankaala kuti fyakoseleshiwa ukula-afwa ifyalo ifipiina?

Bushe Amapange ya Bena America aya Kupwisha Ubupiina Yalibombele?

Pa numa ya Nkondo ya Calo iya Bubili, ifyalo fya mu Bulaya balifyonawile kabili abengi balifwile ku cipowe. Ubuteko bwa ku America bwalisakamene ukumona imitekele ya sosholizimu yayaileseeka mu Bulaya. E ico, pa myaka ine, bwalefumya indalama ishingi nga nshi isha kwafwilisha ubulimi na mafakitare mu fyalo fya mu Bulaya ifyali no kulakonka imitekele ya bena America. Balemona ukuti aya mapange yali no kupwisha ubupiina. Ifyalo ifingi ifyabela ku masamba ya Bulaya, fyatendeke ukukonka imitekele ya bena America, kabili no bupiina bwalicepele. Bushe bali no kupwisha ubupiina mu calo conse?

Ilyo abena America bamwene ukuti amapange yabo yabomba bwino, batampile ukwafwilisha ifyalo ifipiina mu calo conse. Balefipeela indalama isha kukuulila ifipatala, amasukulu, ukupanga imisebo, no kutendeka ubulimi. Abena America balisumine ukuti umulandu baleafwila ifyalo ifipiina wa kuti icalo cabo cimwenemo. Ifyalo fimbi na fyo fyalyeseshe ukula-afwilishako ifyalo ifipiina. Ilyo papitile imyaka 60, ninshi balipoosa indalama ishingi nga nshi ukucila pa sho abena America bapoosele, basangile ukuti ifyo bale-enekela tafyacitike. Kwena, ifyalo fimo ifyali kale ifipiina fyalishileba ifikankaala, maka maka ifya ku kabanga ka Asia. Lelo ifyalo ifingi fyalitwalilile ukuba ifipiina, nangu cingati ubwafwilisho fyapokelele bwalengele ukuti abana abengi baleya ku sukulu kabili bwalengele no kuti impendwa ya bana abalefwa icepe.

Umulandu Ukwafwilisha Ifyalo Ifipiina Kushapwishisha Ubupiina

Ukwafwilisha ifyalo ifipiina ukuba ifikankaala kwalyafishe sana ukucila ukwafwilisha ifyalo ifyali ifikankaala ifyo baonawile mu nkondo. Ukutula fye na kale, ifyalo fya mu Bulaya fyalikwete amafakitare, amakwebo ayakalamba, ne misebo iisuma. Icalekabilwa fye kuwamya ifyaonaike. Lelo nangu ifyalo ifipiina balefipeela indalama sha kupangilamo imisebo no kukuulilamo amasukulu ne fipatala, fyalitwalilila ukuba ifipiina pantu tafyakwata amakwebo yene yene, tafyakwata ubukumu, kabili tafyakwata ne fyalo fya kucita na fyo amakwebo.

Amafya ayalenga ubupiina e lyo na mafya ayo ubupiina buleta yalyafya ukupwisha. Ku ca kumwenako, amalwele yalaleta ubupiina, e lyo ubupiina nabo bulaleta amalwele. Abana abashilya ifya kulya ifisuma tabakwata sana amaka kabili imitontonkanishishe yabo taiba bwino ica kuti nga bakula, te kuti basakamane bwino abana babo. Cimbi ca kutila ifyalo ifikankaala nga fyapeela ifyalo ifipiina ifya kulya, ninshi bashibulimi na bashitisha ifya kulya aba muli ifyo fyalo ifipiina tabakwate ukwa kushitisha ifilyo, icilenga ukuti ubupiina bucililemo. Ukupeela ifyalo ifipiina indalama nako limo kulaleta amafya yambi: Calyanguka ukwiba indalama isho batumine, kanshi kuti calenga abantu ukuba no bufufuntungu, no bufufuntungu kuti bwalenga icalo ukucilamo ukuba icipiina. Kanshi ukwafwilisha ifyalo ifipiina takupwisha ubupiina pantu takufumyapo ifilenga ukuti kube ubupiina.

Ifilenga Ubupiina

Ifilenga sana ubupiina fyalo, amabuteko, na bantu abaitemwa abafwaya fye ukuipakamisha. Ku ca kumwenako, bakateka ba mu fyalo ifikankaala tababika amano ku kupwisha ubupiina mu calo conse pantu babasala fye ku bantu, e co bafwaya ukusekesha ababasalile. E ico, tabasuminisha bashibulimi ba mu fyalo ifipiina ukushitisha ifyo balima ku fyalo ifikankaala pa kuti bashibulimi aba mu fyalo ifikankaala bebapoka ubukwebo. E lyo kabili bakateka ba mu fyalo ifikankaala balafwilisha sana bashibulimi babo pa kuti bashitishe ifyo balima ukucila bashibulimi aba mu fyalo ifipiina.

Kanshi icilenga ubupiina ni bakateka na bantu pantu bafwaya ukucita fye ifya kuisekesha. Solomone uwalembeleko Baibolo atile: “Umuntu atekela umuntu munankwe ku kumucusha.”—Lukala Milandu 8:9.

Bushe kwaliba isubilo ilya kuti ubupiina bukapwa? Bushe kuti kwaba ubuteko ubwingalenga abantu ukwaluka?

[Akabokoshi pe bula 6]

Ifunde lya kwa Lesa Ilyalecefyako Ubupiina

Yehova Lesa apeele abena Israele amafunde ayali no kulenga abengi ukukanaba abapiina. Amafunde yatile, ulupwa lonse, ukufumyako fye aba mu mukowa wa kwa Lebi uwa bashimapepo, bafwile ukulupeela impanga. Ubupyani bwaleba fye bwa lupwa pantu tabaleshitisha impanga umuyayaya. Mu mwaka walenga 50, balebwesesha impanga ku mwine nelyo ku lupwa lwakwe. (Ubwina Lebi 25:10, 23) Nga ca kuti umuntu ashitisha impanga pa mulandu wa kulwala, ubusanso, nelyo ubunang’ani, balemubwesesha mu mwaka wa Buntungwa ukwabula ukumulipilisha. Takwaleba ulupwa ulwaletwalilila ukuba ulupiina.

Ifunde lya kwa Lesa na limbi lyalisuminishe umuntu uuli ne nkongole ukuishitisha mu busha. Balemupeelela limo indalama pa kuti alipile inkongole. Nga tailubwile, mu mwaka walenga 7 balemulekako kabili balemupeela imbuto ne fiteekwa pa kuti akayetendeka ukulima. E lyo kabili, nga ca kutila umupiina akongola indalama, Ifunde lyalileseshe umwina Israele ukulomba umwina Israele munankwe isha kulundapo. Ifunde na kabili lyatile abantu tabalingile ukulalobolola mu mbali ya mabala yabo, pa kuti abapiina baletooleleshamo. E ico takwali umwina Israele uwali no kulalombelesha.—Amalango 15:1-14; Ubwina Lebi 23:22.

Lelo ilyashi lya kale lilanga ukuti, abena Israele bamo balisangwike abapiina. Cinshi calengele? Abena Israele tabakonkele Amafunde ya kwa Yehova. Icafuminemo ca kutila, abantu bamo basangwike abakankaala abakwete impanga e lyo bambi baishileba abapiina abashakwete impanga, nga filya cali mu fyalo ifingi. Icalengele ukuti mu Israele mube abapiina, ni co bamo balisuulile Amafunde ya kwa Lesa kabili balefwaya fye ifingabawamina.—Mateo 22:37-40.