Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Bushe ‘ubushishi bwakashika ce’ ubo balandapo sana mwi buuku lya Ukufuma balebupanga shani?

Ukulingana ne fyo Baibolo yalanda, utumatenti uto bapangiile icikuulwa ca mushilo ne mpongolo, apo abena Israele balepepela, twapangiilwe no “bushishi bwa bluu no bwa masako ya mpaanga ayatumpikwa mu fyakashikila no bwakashika ce no bwa kolokondwe umusuma uwapyatwa.” (Ukufuma 26:1; 38:18) “Ifya kufwala fya mushilo” ifya bashimapepo na fyo balefipangila no ‘bushishi bwakashika ce.’—Ukufuma 28:1-6.

Ubu ubushishi, ubo baleita no kuti kermes, bwali ubwakashika nga nshi. Ilangi ilyakashika ce ilyo balepangila ubu ubushishi, balelifumya ku tushiishi utwaba mu musango wa fishiishi beta ukuti Coccidae. Utu tushiishi utushakwata amapindo twikala ku fimuti fya kermes (Quercus coccifera), ifyaba ku Middle East na mu lulamba lwa Bemba ya Mediterranean. Ilangi lyakashika liba mu mani ya utu tushiishi. Akashiishi nga nakakwata amani, kamoneka kwati ni malubeni, kabili ubukulu kaba kwati ni ntongwe. Kalambatila ku mabula na ku misambo ya cimuti ca kermes. Nga batubula no kutushonaula, tulafumya ilangi ilyakashika ce ilisunguluka mu menshi kabili balalibomfya ukwalwilako amalangi ya nsalu. Kalemba wa lyashi lya kale umwina Roma, Pliny Mukalamba, alandile ukuti ilangi lyakashika ce lyali pa malangi ayacindeme sana mu nshiku shakwe.

Pa balembeleko Amalembo ya Bena Kristu aya ciGriki, ni bani basangilweko pa Pentekoste ya mu 33 C.E.?

Cimoneka kwati pa baume 8 abalembele aya Malembo, abasangilweko bali 6.

Ukulingana ne lyashi lyalembwa mwi buuku lya Imilimo, Yesu aebele abasambi bakwe ukuti: “Mwifuma mu Yerusalemu, lelo mulelolela ico Tata alaya.” (Imilimo 1:4) Ilyashi limo line lilangilila no kuti Mateo, Yohane, na Petro abaishilelembako amabuuku ya mu Baibolo balyumfwilile ifi Yesu alandile kabili balilongene “pa ncende imo” na basambi bambi. Na bamunyina ba kwa Yesu nabo bene e ko bali. (Imilimo 1:12-14; 2:1-4) Bamunyina ba kwa Yesu, Yakobo na Yuda, balilembeleko amabuuku yabili aya mu Baibolo ayainikwa amashina yabo.—Mateo 13:55; Yakobo 1:1; Yuda 1.

Mwi buuku lya kwa Marko, ilyo Marko wine alembele, alandile pa mwaume uwafulumwike ubushiku ilyo Yesu bamwikete. Afwile alelanda pa mwine wine, pantu pali iyi nshita ninshi abasambi bonse aba kwa Yesu nababutuka. (Marko 14:50-52) Kanshi Marko afwile aali pa basambi ba kubalilapo, kabili afwile eko aali pa Pentekoste.

Babili abashalako pa balembele Amalembo ya Bena Kristu aya ciGriki ni Paulo na Luka. Pa Pentekoste mu 33 C.E. Paulo ninshi talaba umusambi wa kwa Kristu. (Abena Galatia 1:17, 18) Cimoneka kwati, Luka na o tasangilwepo, pantu ilyo alelanda pali “bansangwapo” abashimike ifyo Yesu abombele, ena tailandilepo.—Luka 1:1-3.

[Icikope pe bula 22]

Utushiishi uto balefumyako ilangi lyakashika

[Abatusuminishe]

Courtesy of SDC Colour Experience(www.sdc.org.uk.)

[Icikope pe bula 22]

Petro ninshi alelanda pa Pentekoste mu 33 C.E.