ILI IPINDA lyalishibikwa sana ku East Africa, kabili ifi fine e fyo na bantu abengi mu calo bengatontonkanya. Bushe na imwe e fyo mumfwa nga mwakongola indalama? Bambi kuti bamweba ukuti tacabipa ukukongola indalama, lelo bushe kwaliba fye bwino? Mafya nshi abakongola indalama bakwata?

Ipinda na limbi ilya ciSwahili lisosa ukuti: “Ukukongola no kukongwesha ndalama kulapwisha bucibusa.” Kanshi inkongole kuti shalenga na bantu abaleumfwana bapatana. Nangu ni lintu tulemona kwati tukabwesha indalama pa bushiku twapangene, limo kulaba ificitika ukwabula ukwenekala ifingalenga twafilwa ukubwesha indalama. Ku ca kumwenako, nga papita inshita iikalamba twafilwa ukubwesha indalama, uwatukongwesha nalimo kuti afulwa. Ici kuti calenga twaleka ukumfwana no munensu, ica kuti ne ndupwa shesu shine shaleka ukumfwana. Nalimo kuti twatontonkanya ukuti ukupoka loni e kwingalenga twapwisha ubwafya tukwete, lelo tulingile ukwishiba ukuti ukupoka loni na ko kwine kuti kwalenga twaba na mafya.

Ukukongola indalama kuti kwalenga bucibusa umuntu akwata na Yehova bwapwa. Kuti bwapwa shani? Ica kubalilapo, Baibolo isosa ukuti ku mufulo fye, umubifi alakongola no kukanabwesha. (Amalumbo 37:21) Baibolo ilalanda no kuti “uukongola musha ku o akongolako.” (Amapinda 22:7) Uukongola afwile ukwishiba ukuti nga talabwesha inkongole, atwililila ukuba umusha ku o akongolako. Ifi e fyo ne nsoselo imo iya mu Africa isosa aiti: “Nga wayashima amolu ya munobe, wakulaya fye konse uko akweba.” Iyi insoselo yalola mu kuti, umuntu uwakongola alaba umusha ku o akongolako.

Kanshi calicindama ukubwesesha ndalama ku o twakongolaka pantu nga tatubweseshe kuti kwaba amafya. Ukuba ne nkongole ishingi kuti kwalenga twaba na masakamika, twalafilwa ukulaala pa mulandu na matontonkanyo, twalabomba incito ukucila mu cipimo, umulume no mukashi ukulaumana, ifyupo ukupwa, e lyo ne fintu fimbi pamo  nga, ukutwalana ku cilye nelyo ukukakwa. Kanshi kuti cawama ukukonka ukufunda kwaba pa Abena Roma 13:8 ukutila: “Mwiba ne nkongole nangu shimo ku muntu, kano inkongole sha kutemwana.”

Ifi fyonse twalandapo filelanga ukuti tulingile ukutontonkanyapo sana nga tulefwaya ukukongola indalama. Tufwile ukuyipusha ukuti: Bushe kuli umulandu uukalamba uo ndefwaila ukukongwela indalama? Bushe mulandu wa kuti ndefwaya ukusakamana ulupwa? Nelyo bushe lunkumbwa fye ulwa kufwaya ukukwata indalama ishingi? Kanshi kuti cawama ukubomfya fye indalama isho tukwete, ukucila ukuba umusha pa mulandu wa nkongole.

Kwena limo kulaba fimo ificitika mu kupumikisha ifya kuti te kuti tukwate no mwakulosha. Kanshi nga twakongola, tulingile ukuba ne cishinka ku muntu twakongolako. Kuti twalanga shani ukuti tuli ba cishinka?

Ica kubalilapo, tatufwile ukukongola indalama ku muntu pa mulandu wa kuti alikwata sana icuma. Tatulingile ukulamona kwati umuntu nga alikwata icuma ninshi lyonse alingile ukulatwafwa. E lyo tatulingile ukutontonakanya no kuti apo alikwatisha indalama, nangu tatubweseshe cili fye bwino. Kabili tatulingile ukulakumbwa abakankaala.—Amapinda 28:22.

Nga mwakongola indalama, mulebwesesha abene bwangu. Uulemukongwesha nga tamwebele ubushiku bwa kubwesha, kuti mwamweba ubushiku mukamubwesesha, kabili mulingile ukumupeela pali ubo bwine bushiku. Kabili cisuma ukulemba ifyo mwasumunishanya pa kuti tamwishilekwata amafya ku ntanshi. (Yeremia 32:9, 10) Kuti cawama mwe bakongwele ni mwe mwatwala pa kuti mwayatasha pa fyo bamwafwile. Ukubwesha inkongole kulenga twatwalilila ukumfwana na banensu. Ilyo Yesu alelanda Ilyashi lya pa Lupili, atile: “Lekeni Ee wenu abe Ee, na Iyo wenu abe Iyo.” (Mateo 5:37) Na kabili tufwile ukulaibukisha ifyo Yesu alandile pe funde lya mulinganya, ukuti: “E ico, fyonse ifyo mufwaya abantu ukuti balemucitila, e fyo na imwe mulebacitila.”—Mateo 7:12.

Ifyo Baibolo yalanda kuti fyatwafwa nga ca kuti twalitemwa sana ukukongola indalama. Isosa ukuti: “Kwena, bukapepa pamo no kuteka umutima bunonshi ubukalamba.” (1 Timote 6:6) Kanshi tulingile ukuteka umutima ku fyo tukwata pa kuti tatuleba na mafya abantu bakwata nga balekongola indalama. Kanshi calicindama sana “ukuipeelesha kuli bukapepa.” Cinshi twalandila ifi?

Natulande pa Bena Kristu abaupana aba ku Asia. Lintu baupene fye balekumbwa ukuikwatila ing’anda. E ico bapingwilepo ukushita ing’anda yabo. Pa kuti bashite iyi ng’anda, babomfeshe indalama isho bakwete, e lyo shimbi bakongwele kuli balupwa, na ku banki. Lelo tapakokwele, calebakosela sana cila mweshi ukulalipila indalama ishingi uko bakongwele. E ico batendeke ukubomba ama-awala ayengi, ne ci calengele balekwata fye nshita inono iya kuba pamo na bana babo. Abalume batile: “Nalesakamikwa nga nshi, nshalelala, cali kwati nasendele icipe icikalamba. Nalenaka sana.”

Mu kuya kwa nshita, baibukishe amashiwi yaba pali 1 Timote 6:6, kabili bapingwilepo ukushitisha ing’anda. Papitile imyaka ibili pa kuti bapwishe ukulipila inkongole. Cinshi aba abaupana basambilileko kuli ifi bacitile? Batile: “Ukukonka ifyo Icebo ca kwa Lesa calanda pa fyuma kuti kwatucingilila.”

Nangu ca kuti abantu abengi balishiba ipinda lya mu ciSwahili ilyo tulandilepo kale, tabafwaya ukuleka ukukongola indalama. Nga tuletontonkanya sana pa fyo twalandapo ifyalembwa mu Baibolo, tatwakulakongola indalama icikongolekongole.