1. De ahoo ne ima hia mwẹ ne a biẹ ima biẹ?

VBỌ khian gha ye hẹ vbe ekhọe ruẹ deghẹ ọmwa ne u wa rẹn ne u rhie ọghọ na, na mianmian eni ruẹ, ra ọ ma ghi yi ruẹ ẹro? Emwi vbenian i ya ekọ rhiẹnrhiẹn ọmwa hiehie, rhunmwuda, ai miẹn ọmwa ne ẹi hoo na yi irẹn ẹro ra na mu uyi ye irẹn egbe. Ọ ma fo ye evba. Ma vbe hoo ne emwa rẹn aro ọmwa ne ima khin kevbe emwi ne ima he sẹtin fiangbua vbe arrọọ ọghe ima.—Nọm 11:16; Job 31:6.

2, 3. De emwi nọ gha sẹtin ya ima do gha mwẹ iziro nọ ma gba vbe nọ dekaẹn uyi ra ọghọ ne ima gualọ vbe obọ emwa ọvbehe? (Ghee efoto nọ rre omuhẹn.)

² Deghẹ ima ma begbe, ahoo ne a biẹ ima biẹ na sẹtin la ghee ihan rhunmwuda amagba ọghomwa. Ọ sẹtin ya ima gha gualọ uyi vbe odẹ nọ ma khẹke. Emwi nọ rre emwa nibun ekhọe vbe agbọn Esu na, ọre ne iran gha re emwa na họn usi ẹre rre. Ma sẹtin do gha mwẹ egbe ekhọe vbenian deghẹ ima ma begbe. Ẹghẹ nii, ma i ghi sẹtin rhie uyi kevbe urhomwẹ nọ khẹke ne Jehova.—Arhie 4:11.

³ Vbe ẹghẹ Jesu, te avbe ọkaolotu ọghe ugamwẹ Ivbi e Ju wa gha gualọ uyi vbe odẹ nọ ma khẹke. Ọna ẹre ọ si ẹre ne Jesu na  ya obọ sekhae ne erhuanegbe ẹre wẹẹ: “Wa gha begbe vbe egbe iran ni maa emwa Uhi, ni hẹ yo hẹ rre, ke iran kevbe agbada ne gurọọ, iran ghi vbe gha hoo ne a gha kpe tuẹ iran vbe ẹki, aga ni gbakhia ọre iran hoo ne iran gha tota yi vbe Ọgua ediọn kevbe ehe ne a na gbe ẹbu rri evbare.” Jesu keghi rhie tẹ wẹẹ: “Iran ẹre ọ ra rri oya nọ sẹ re vbe ehia.” (Luk 20:46, 47) Te Jesu wa lughaẹn ne avbe ọkaolotu nii. Vbe igiemwi, Jesu keghi tian okhuo ọkpa nọ de ẹgbẹe ye igho kherhe nọ ya ru izọhẹ. Ọ gha kẹ, emwa ọvbehe ma bẹghe ẹre amaiwẹ te iran khian tian okhuo nii. (Luk 21:1-4) Ọna rhiema wẹẹ, Jesu wa gele lughaẹn ne avbe ọkaolotu ọghe Ivbi e Ju vbe nọ dekaẹn uyi ne a mu ye ọmwa egbe. Ako iruẹmwi na gha ru iyobọ ne ima ya gha ya egbe tae Jehova vbe nọ dekaẹn odẹ nọ khẹke ne ima ya gha mu uyi ye emwa egbe kevbe uyi nọ khẹke ne edọmwadẹ ima gha gualọ.

4. De uyi nọ ghi hiunsi sẹ?

⁴ De uyi nọ gele hiunsi sẹ? Ẹi re uyi ne emwa miẹn vbe owebe, okpe ẹki ne a do ra vbe iku isasa egbe. Sokpan, e Pọl ya ima rẹn uyi nọ ghi sẹ ehia vbọ khare wẹẹ: “Wanwan na nian, vbene uwa ghi na rẹn Osanobua nẹ, ra ne I wa kha wẹẹ, vbene Osanobua ghi na rẹn uwa nẹ, vbọzẹe ne uwa na hoo ne uwa dọlegbe bu avbe orhiọn ẹwobi ne vburriẹ ni . . . kha gha khian yi? Vbọzẹe ne uwa na dọlegbe hoo ne uwa gha re eviẹn iran?” (Gal 4:9) Vbene ẹmwata, ọ keghi re ukpamoyọmọ nọ hiunsi, ne Osa ne Udazi nọ kha yaẹn agbọn vbe ẹrinmwi na rẹn ima. Uyi nọ sẹ ọre i ghi rrọọ! E Jehova gele hoo ne ima gha gu irẹn mu obọ zẹvbe ọse. Ọgbenbe ọkpa keghi kha wẹẹ: “Ẹi ghi rrie aro gberra ima vbe ima gha khian ọsiọre nẹ.” Osanobua gha gele ye ima ẹro zẹvbe ọsiọre, ọni ọre agbọn maan ima nẹ.—Asan 12:13, 14.

5. De emwi nọ khẹke ne ima ru ne Jehova mieke na gele rẹn ima?

⁵ Osie Jehova ẹre Mozis ghaa khin. Asẹ ọkpa, e Mozis keghi rinmwian e Jehova wẹẹ, irẹn hoo ne irẹn gele rẹn aro ọmwa nọ khin. Jehova keghi tama rẹn wẹẹ: “I gha ru vbene u khare na, rhunmwuda ẹko mwẹ rhiẹnrhiẹn ghe ruẹ I keghi vbe rẹn ruẹn ẹsẹsẹmwẹse.” (Ẹks 33:12-17) Ma gha vbe miẹn afiangbe nibun vbe Jehova gha rẹn ima ẹsẹsẹmwẹse. Sokpan, de emwi nọ khẹke ne ima ru ne Jehova mieke na gele rẹn ima? Ọ khẹke ne ima ya ekhọe hia hoẹmwẹ Jehova, ma ghi vbe ye arrọọ ọghe ima fiohan nẹẹn.—Tie 1 Kọrinti 8:⁠3.

6, 7. De emwi nọ gha sẹtin ya ima khian rree ne Jehova?

⁶ Ọ ma khẹke ne ima gi emwi rhọkpa ya ima khian rree ne Jehova. Ọ khẹke ne ima ya egbe tae Ivbiotu e Kristi ne Pọl gbẹn ebe gie vbe Galatia. De odẹ nọkhin? Ọ khẹke ne ima biegbe ne avbe emwi ne “vburriẹ” ra ne ẹi mwẹ esa. Ọna vbe kaẹn uyi nọ ma khẹke ne a gualọ. (Gal 4:9b) Eguọmwadia e Jehova ẹre etẹn ni rre Galatia ne Pọl gbẹn ebe gie ghaa khin. Sokpan, e Pọl keghi kha wẹẹ, iran dọlegbe ya gha mwẹ obọ vbe avbe emwi ne ẹi mwẹ esa. Emwi ne Pọl ghaa taa ima iran ọre wẹẹ, “Wa ni deziẹn nẹ vbe odẹ ọghe orhiọn, vbọ ghi zẹ ne uwa na werriegbe de ghee iyeke vbe odẹ ọghe orhiọn?”

⁷ Emwi vbenian gha sẹtin sunu daa ima ra? Ẹn, ọ sẹtin sunu. Vbene a ghee Pọl, ughaghe vbe ima ghi do rẹn Jehova nẹ, ma keghi bizugbe emwi eso nọ gha te ye ima gha mwẹ uyi vbe agbọn Esu. (Tie Filipai 3:7, 8.) A sẹtin miẹn wẹẹ, ima ma ghi yo owebe nọ yo, ra ima bizugbe iwinna nọ maan kevbe ẹkpotọ nọ te kie ne ima ya khian emwa ni fe. Ọ gha kẹ, ọmwa nọ te wa gua so ihuan ra nọ gua wa ku iku  isasegbe ẹre ima khin. Ughaghe te ena hia gha te ya ima khian okpọmwa, sokpan ma keghi bizugbe ehia. (Hib 11:24-27) Azẹ nọ maan ẹre ima ru vbe ima bizugbe ehia. Nọnaghiyerriọ, ọ ma khẹke ne ima gha gbe ima rẹn hiehie. Ma ghaa gbe ima rẹn, ọ sẹtin ya ima dọlegbe ya gha mwẹ obọ vbe emwi ne ẹi mwẹ esa ne ima ka sẹ rae nẹ.

8. Vbọ khian ya ima situa vbe ugamwẹ Jehova ne ima mieke na miẹn akueyi ọghẹe?

⁸ De emwi nọ khẹke ne ima ru ne ima mieke na gha mwẹ akueyi ọghe Jehova, ne ima gha te ya gha gualọ uyi ne a miẹn vbe agbọn Esu? Emwi eva ẹre ọ khẹke ne ima gha yerre. Okaro, e Jehova i mianmian emwa ni ya ẹkoata gae. (Tie Hibru 6:10; 11:6) Aro nọ ghaan ẹre Jehova ya ghee eguọmwadia ọghẹe hia. Nọ ne Jehova, orukhọ nọ, deghẹ irẹn na mianmian emwa ni ya ẹkoata ga irẹn. Vbene ẹmwata, e Jehova “rẹn iran ni re ọghẹe.” (2 Tim 2:19) Aro Jehova wa sẹ otọ vbe egbe emwa ata. Ọ vbe rẹn “vbene ọ ya yuo emwa esi hin uwu edanmwẹ iran rre hẹ.”—Psm 1:6; 2 Pit 2:9.

9. De odẹ ọghe ọyunnuan ne Jehova he ya mu uyi ye emwa rẹn egbe? Ru igiemwi yọ.

⁹ Ugbẹnso, odẹ ọghe ọyunnuan ẹre Jehova ya mu uyi ye emwa rẹn egbe. (2 Krọ 20:20, 29) Vbe igiemwi, muẹn roro odẹ ọghe ọyunnuan ne Jehova ya miẹn emwa rẹn fan vbe Okun Nọ Ba, vbe ivbiyokuo e Fero khu iran khian. (Ẹks 14:21-30; Psm 106:9-11) Ọ wa gele kpa emwa nibun odin sẹrriọ wẹẹ, te ọ ye gha titi vbuwe ẹbu emwa ni ghaa rre ikinkin nii uhiẹn vbe odẹ ukpo 40 ye gberra nẹ. (Jọs 2:9-11) Vbe ne ẹi khian ghi kpẹ gbe nian, e Gog ọghe Magog gha werriẹ aro nọ khọ daa emwa ọghe Jehova. Sokpan ma ghaa yerre odẹ ọghe ọyunnuan ne Jehova ya miẹn emwa rẹn fan, ọ gha ya ima gha mwẹ udinmwẹ. (Ẹzik 38:8-12) Ẹghẹ nii, te ọyẹnmwẹ khian gha sẹ ima wẹẹ, ma mwẹ akueyi ọghe Jehova, ẹi re uyi ọghe agbọn Esu.

10. De emwi ọvbehe nọ khẹke ne ima gha yerre?

¹⁰ Emwi nogieva nọ khẹke ne ima gha yerre ọre wẹẹ: E Jehova sẹtin san ima ẹse vbe odẹ ne ima ma te ya aro yi. Zevbe ne Jesu khare, ai khian san iran ẹse ighẹ emwa ni ru emwi esi rhunmwuda iran hoo ne emwa gha tian iran. Vbọzẹe? Rhunmwuda, etian nii ọre ere ọghe iran. (Tie Matiu 6:1-5.) Vbọrhirhighayehẹ, Jesu khare wẹẹ, Erha irẹn bẹghe ẹse ne emwa “ru vbe ẹkhokho,” ọ gha khọnrẹn wẹẹ ọmwa rhọkpa ma tian iran yọ. E Jehova i mianmian emwi esi vberriọ, ọ gha vbe san iran ẹse vbe ẹghẹ nọ khẹke. Sokpan, ugbẹnso, e Jehova keghi san ima ẹse vbe ọde ne ima ma te ya aro yi. Vbe ima ya rẹn hẹ? Gi ima ghee igiemwi eso.

11. De vbene Jehova ya mu uyi ye Meri egbe hẹ?

¹¹ Vbe ọ ghi bu ẹghẹ ne a khian ya biẹ Jesu vbe agbọn, uvbi ne ọ ma he rẹn okpia ne a tie ẹre Meri, ẹre Jehova hannọ zẹ. Ovbi ẹvbo ne a tie ẹre Nazarẹt ẹre Meri ghaa ye. E Nazarẹt ma zẹdẹ sikẹ Jerusalẹm ne Ọgua Osa ne mose mose ghaa ye. (Tie Luk 1:26-33.) Vbọzẹe ne Osanobua na mu uyi vbenian ye Meri egbe? Odibo Osa ne a tie ẹre Gabriẹl keghi tama e Meri wẹẹ, “Osanobua ru ruẹ ẹse nẹ.” Emwi ne Meri tama Elizabẹt vbe ọ ya tuẹ ọre keghi rhiẹre ma wẹẹ, ọmwa nọ deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn ẹre Meri ghaa khin. (Luk 1:46-55) Ena hia ya ima rẹn wẹẹ, aro e Jehova wa gha sẹ otọ vbe egbe Meri.  Rhunmwuda ne Meri na gha ya ẹkoata ga e Jehova, ọ keghi mu uyi ye Meri egbe vbe odẹ nọ ma te ya aro yi.

12, 13. De vbene Jehova ya mu uyi ye Jesu egbe vbe a biẹ ọre kevbe ẹghẹ ne Meri ya muẹn gha rrie Ọgua Osa vbe Jerusalẹm?

¹² E Meri ghi biẹ Jesu nẹ, e Jehova keghi mu uyi yọ re egbe. De odẹ nọ khin? Ọ keghi gie avbe odibo, ne iran ya tama avbe ọsuohuan ni su ohuan vbe olega ọghe Jerusalẹm vbekpae ubiẹmwẹ ọghe Jesu. Ọ ma mu uyi na ye avbe ọkaolotu ọghe Ivbi e Ju egbe, avbe ọsuohuan ne emwa ma ka yọ ẹre Jehova mu uyi na yọ re egbe. (Luk 2:8-14) Vbe iyeke ọni, avbe ọsuohuan nii keghi mu otuẹ gie Jesu. (Luk 2:15-17) Ẹi mwẹ ọ ma kpa e Meri kevbe Josẹfi odin, odẹ ne Jehova ya mu uyi ye Jesu egbe. Odẹ ne Jehova ya ru emwi wa lughaẹn ne odẹ ne Esu ya ru emwi. Vbe Esu gie emwa ni tie orhọnmwẹ ne iran ya tuẹ Jesu, iyẹn nii keghi gbae Jerusalẹm hia, erriọ vbe ya zẹ ẹbe. (Mat 2:3) Ọna ẹre ọ si uwu udemwurri ọghe ibiẹka nibun ni ma rẹn ọkpa rẹn eva.—Mat 2:16.

¹³ Ikpẹdẹ iyeva ghi gberra nẹ vbe a biẹ Jesu, e Meri keghi ya zọ ẹse akpehuan vbe Ọgua Osa vbe Jerusalẹm, zẹvbe ne ọ gu uhi e Mozisi ro. Ke Bẹtlẹhẹm gha rrie Jerusalẹm sẹ odẹ ibriki ehan. (Luk 2:22-24) Zẹ vbene iran mu okhian rrie Jerusalẹm, ughaghe, e Meri ghaa muẹn roro deghẹ Jehova gha mu uyi ye Jesu egbe vbe Ọgua Osa. Ọ gha kẹ, avbe ohẹn ni winna vbe Ọgua Osa ẹre Meri ghaa mwẹ vbe orhiọn wẹẹ e Jehova khian loo ya mu uyi ye Jesu egbe. Sokpan, ẹi re iran Osanobua loo ro, ọ keghi loo “ọmwa esiesi ne ọ mu ohan Osanobua” ne a tie ẹre Simiọn kevbe Anna nọ ghaa re akhasẹ okhuo nọ de ẹgbẹe nọ rre ukpo 84. Iran eva na, ẹre Jehova loo ro ya gi emwa rẹn wẹẹ, ọmọ na ẹre ọ khian gha re e Mẹzaia ne a ru eyan rẹn.—Luk 2:25-38.

14. De vbene Jehova ya fiangbe Meri hẹ?

¹⁴ De vbene Jehova ya fiangbe Meri hẹ rhunmwuda ekhọe esi nọ ya koko e Jesu? Emwi eso ne Meri ru kevbe ẹmwẹ nọ tae keghi re ne a gbẹn ye Baibol. Ughaghe, e Meri ma sẹtin lele Jesu gha kporhu vbe ukpo eha vbe ukhiọnmwẹ ne Jesu ya kporhu. Vbọzẹe? Ọ gha kẹ, okhuo nọ de ẹgbẹe ẹre Meri ghaa khin vbe ẹghẹ na, rhunmwuda ọni, ọ ma kpa hin Nazarẹt rre. Ọna rhiẹre ma wẹẹ, aro ẹre ma sẹ emwi nibun ne Jesu ru. Ọrheyerriọ, aro Meri sọe vbe Jesu wu. (Jọn 19:26) E Meri vbe gha rre uwu ẹbu erhuanegbe Jesu vbe Jerusalẹm, vbene ọ te sẹ ẹdẹ Pẹntikọst nọ re ẹdẹ ne Jehova rhurhẹ orhiọn nọhuanrẹn yan erhuanegbe Jesu. (Iwinna 1:13, 14) Ughaghe, e Meri ghaa rre usun emwa ne a hannọ zẹ vbe ẹdẹrriọ. Ọ ghaa yerriọ, ọni rhie ma wẹẹ, te Meri khian gu Jesu gha rre ẹrinmwi vbe etẹbitẹ. Vbene ẹmwata, e Jehova wa gele fiangbe e Meri!

15. De vbene Jehova ya tobọre mu ọghọ ye Jesu egbe hẹ vbe ọ rre agbọn?

¹⁵ Vbe Jesu rre agbọn, ọ ma zẹdẹ hoo ne avbe ọkaolotu ọghe ugamwẹ kevbe emwa ni khaevbisẹ mu uyi ye irẹn egbe. Igbaha ẹre Jehova tobọre mu uyi ye Jesu egbe. U miẹn vbene Jesu gha gbọyẹmwẹ ye uyi ne Erhae mu yọ re egbe hẹ! Vbe Jesu wa da dinmwi amẹ fo vbe Ẹzẹ Jọdan, e Jehova keghi ke ẹrinmwi kha wẹẹ: “Ọna ọre ovbimwẹ ni hoẹmwẹ ọnrẹn, ọmwa ne ekhọe mwẹ rhiẹnrhiẹn ghe ẹsẹsẹmwẹse.” (Mat 3:17) Ọ yevbe ne a miẹn wẹẹ, e Jọn ne Baptist ọkpa ẹre ọ gu Jesu gha rre evba vbe Jehova taa ẹmwẹ na. Ọ ghi kẹ odẹ ukpo ọkpa, a te miẹn ighẹ Jesu wu, eha vbuwe ukọ ọghẹe keghi họn urhu e Jehova vbe ọ khare wẹẹ: “Ọna ọre ovbi mwẹ ne  I hoẹmwẹ ọnrẹn kevbe ne ọ ghan, wa danmwehọ ọre.” (Mat 17:5) Ọ ghi kẹ ikpẹdẹ eso vbene Jesu te wu, urhu e Jehova na vbe kẹ ẹrinmwi rre. Ọna ẹre ọ ya gba vbe igbaha ne Jehova kẹ ẹrinmwi guan rre vbenian.—Jọn 12:28.

16, 17. De vbene Jehova ya mu uyi ye Jesu egbe vbe odẹ nọ ma te ya aro yi?

¹⁶ A tie Jesu ọmwa nọ rhooro, ọ vbe rri oya ọghe ohanabe. Agharhemiẹn wẹẹ Jesu rẹnrẹn ighẹ ena hia gha sunu daa irẹn, ọ na ye mu ahoo ọghe Jehova ye okaro. (Mat 26:39, 42) Ọ keghi zinegbe obalọ vbe uhunmwu erhan irrioya, ekhue oya nọ re ma muẹn, rhunmuwda uyi ọghe Erhae ẹre irẹn ve ghaan, ẹi re ọghe emwa nagbọn. (Hib 12:2) De vbene Jehova ghi ya mu uyi ye Jesu egbe hẹ?

¹⁷ Vbe Jesu rre agbọn, ọ keghi na erhunmwu gie Osanobua wẹẹ, irẹn hoo ne irẹn dọlegbe gha mwẹ uyi ne irẹn ka gha mwẹ vbe ẹrinmwi. (Jọn 17:5) Ako rhọkpa i rre Baibol nọ khare wẹẹ, Jesu ghaa hoo ne a mu irẹn ye ukpo nọ yo sẹ ne irẹn ka gha ye. Jehova keghi mu uyi yọ re egbe vbe odẹ nọ ma te ya aro yi. Ọ keghi huẹn ọnrẹn kpaegbe gha rrie erinmwi, ọ na ‘rhie ẹre ye ukpo ne ọ yo sẹ.’ Ẹi ọni ọkpa. Osanobua na ya arrọọ ne ẹi sẹtin wu ẹdẹ wee Jesu. Irẹn ọre ọmwa okaro ne Osanobua fiangbe vbenian. * (Fil 2:9; 1 Tim 6:16) Vbene ẹmwata, odẹ ọghe ọyunnuan ẹre Jehova ya san e Jesu ẹse!

18. De emwi nọ gha ru iyobọ ne ima ya rhie aro tua uyi ne Jehova mu ye ọmwa egbe?

¹⁸ De emwi nọ gha ru iyobọ ne ima ya rhie aro tua uyi ne Jehova mu ye ọmwa egbe, ne ima mieke na sẹtin gbaengbe ne uyi ne a miẹn vbe agbọn Esu? Ọ khẹke ne ima kọe ye orhiọn wẹẹ, e Jehova i mianmian emwa ni ya ẹkoata gae kevbe wẹẹ odẹ ọghe ọyunnuan ẹre ọ ya fiangbe iran. Ma rhọkpa ma rẹn vbene Jehova khian ya fiangbe ima hẹ vbe odaro. Vbọrhirhighayehẹ, zẹ vbene ima ya zinegbe ọlọghọmwa vbe agbọn Esu na, ọ khẹke ne ima gha yerre wẹẹ, te ọ rhie gberra khian ighẹ agbọn Esu na kevbe uyi ne emwa miẹn vbọ. (1 Jọn 2:17) “Osanobua i re ọmwa ne ẹi ru emwi ẹse. Ẹi ra mianmian iwinna ne uwa winnaẹn, ra vbene uwa ya rhie maan hẹ ighẹ wa hoẹmwẹ ọnrẹn.” (Hib 6:10) Vbene ẹmwata, e Jehova gha gele mu uyi nọ khẹke ye ima egbe. Ọ sẹtin vbe gha re odẹ ne ima ma ya aro yi!