Kapitulo 14

Unsaon Nako Pagpanalipod sa Akong Kaugalingon Diha sa Eskuylahan?

Markahi kon tinuod o bakak ang mosunod:

1. Ang pagpanghasi naglangkit lang ug pagpanagmal.

□ Tinuod

□ Bakak

2. Ang pagbinastos naglangkit lang ug paghikap-hikap.

□ Tinuod

□ Bakak

3. Ang mga babaye makahimo usab sa pagpanghasi.

□ Tinuod

□ Bakak

4. Kon gihasi ka o gihimoan ug binastos, wala kay mahimo niana.

□ Tinuod

□ Bakak

 ADLAW-ADLAW minilyong batan-on nangahadlok kay gihasi sila diha sa eskuylahan. “Dako kaayong kalbaryo nako ang 15-minutos nga biyahe sa bus kay kaniadto bugal-bugalan lang ko sa mga nanghasi nako pero sa ulahi ila na kong gidapatan,” miingon ang batan-ong si Ryan. Ang ubang mga batan-on nag-antos ug laing matang sa pagpanghasi​​—⁠sila gibastos. “Giatngan ako sa usa ka popular kaayo nga lalaki sa pasilyo ug iya akong gihikap-hikap,” miingon ang batan-ong si Anita. “Wala siya magpatuo nako bisag ako siyang gisultihan nga dili ko gustong hikap-hikapon. Abi niyag nagtiaw lang ko.”

Ang ubang mga tin-edyer gihasi sa ilang mga klasmet bisan diha sa Internet. Biktima ka ba sa pagpanghasi? Kon mao, unsay imong himoon? Daghan kag mahimo! Apan una sa tanan atong klarohon kon hain ang tinuod ug hain ang bakak nianang gihisgotan sa sinugdanan niini nga kapitulo.

1. Bakak. Kasagaran baba ray gamiton sa mga tighasi, dili kumo. Ang pagpanghulga, pagpanginsulto, pagpangantalita, ug pagpamugal-bugal maoy lainlaing matang sa pagpanghasi.

2. Bakak. Bisan ang “komplimento” nga dunay laing gipasabot, hilas nga mga komedya, o tinan-awan nga pilit kaayo maisip nga pagbinastos.

3. Tinuod. Lalaki ug babaye parehong manghasi.

4. Bakak. May mahimo ka sa pagsanta niini. Atong susihon.

Mga Paagi sa Pagpildi sa Tighasi

Palagoton ka sa ubang mga tighasi kay gusto lang nilang makita ang imong reaksiyon. Apan ang Bibliya naghatag niining maalamong tambag: “Ayaw pagdalidali sa imong espiritu sa pagkasuko.” (Ecclesiastes 7:9) Sa  pagkatinuod ‘kon balosan ang daotan ug daotan’ nahisama ra kinig nagyabo kag gasolina sa kalayo, nga makapasamot lang sa problema. (Roma 12:17) Nan, unsay imong himoon aron mapildi ang tighasi?

Ayawg kasuko. Kon tiaw-tiawan ka, palabya na lang kini. “Usahay mas maayong ipalapos na lang sa pikas dalunggan ang ilang pagyagayaga,” miingon ang batan-ong si ­Eliu. Tingali dili ka na hilabtan sa tighasi kon makita niya nga walay epekto ang iyang gisulti.

Magmalumo. Ang Bibliya nag-ingon: “Ang tubag, kon malumo, makapahilayo sa kaaligutgot.” (Proverbio 15:1) Ang tighasi makalitan sa imong malumong tubag, ug kini makapakalma sa situwasyon. Tinuod, ang pagpabiling kalmado dihang hasion ka nagkinahanglan gayod ug pagpugong sa kaugalingon. Pero mao gayod kanay husto. Ang Proverbio 29:11 nag-ingon: “Nagpagula ang hungog sa tibuok niyang espiritu, apan siya nga maalamon nagpakalma niini hangtod sa kataposan.” Kon malumo ka wala kana magpasabot nga huyang ka. Ang tawong malumo dili daling mawad-ag panimbang, samtang ang tighasi sagad walay kompiyansa sa kaugalingon. May maayong katarongan  nga ang Bibliya nag-ingon: “Siya nga mahinay sa kasuko mas maayo pa kay sa tawong gamhanan.”​—Proverbio 16:32.

Panalipdi ang imong kaugalingon. Mas maayong molakaw ka na lang kon morag init na ang situwasyon. Ang Proverbio 17:14 nag-ingon: “Sa dili pa moulbo ang away, biya na.” Busa kon sa imong tan-aw delikado na ang kahimtang, lakaw o kaha dagan. Kon dili gyod ka makaikyas, panalipdi na lag maayo ang imong kaugalingon.

Isumbong kini. Ang imong ginikanan may katungod nga mahibalo sa nagakahitabo. Sila makatambag usab kon unsay maayong himoon. Pananglitan, tingali tambagan ka nila sa pagsumbong niini ngadto sa usa ka magtutudlo. Makasalig ka nga ang imong ginikanan ug mga magtutudlo makakita rag paagi sa pagsulbad niini aron dili modako ang problema.

Sa ato pa, ang tighasi walay mahimo kon dili nimo siya tumpangan. Busa ayawg kasuko kon palagoton ka. Ayaw padala nila, hinunoa, sunda ang mga sugyot nga gihisgotan sa ibabaw.

Pagsagubang sa Pagbinastos

Normal lang nga masuko ka kon may magbinastos nimo! Ang pangutana mao, Unsay imong himoon bahin niini? Daghan kag mahimo! Aniay pipila ka sugyot.

 Prangkahi siya nga wala ka makaangay sa iyang gihimo. Ang mga nagbinastos maghunahuna nga nagpadiki-diki ka lang​​—⁠balo-balo gusto diay⁠—​gawas lang kon iklaro nimo nga wala ka makaangay sa iyang gihimo. Busa himoa ang imong dili nga dili gayod. (Mateo 5:37) Kon may mobulada nimo ug dayon moagik-ik ug maghikohiko ka, kay tingali naulaw ka, basin saypon gihapon kinig sabot sa nagbinastos nimo. Ipakita nga dili ka masayon-sayon ug prangkahi siya. Kanay imong labing maayong depensa!

Ipakita ang imong reaksiyon. Ang batan-ong si Anita miingon bahin sa nagbinastos kaniya: “Gipakaulawan nako siya atubangan sa iyang mga barkada kay gisinggitan nako siya nga DILI ko gusto nga iya kong hikap-hikapon!” Ang resulta? “Gikataw-an siya sa iyang mga barkada. Dugay-dugay nga wala  niya ako tinggi, apan paglabay sa pipila ka adlaw nangayo siyag pasaylo sa iyang gihimo ug iya pa gani akong gilabanan dihang may nagbinastos nako.”

Kon walay epekto ang imong gisulti, lakaw na lang. O tingali mas maayong modagan ka na lang. Ug kon dili gyod ka makaikyas, may katungod ka sa pagsanta sa iyang pagbinastos. (Deuteronomio 22:25-​27) Usa ka Kristohanong batan-ong babaye miingon, “Sa dihang gibira ako sa usa ka lalaki, gisuntok nako siyag kusog ug mikaratil kog dagan!”

Itug-an kini. “Mao kanay akong gihimo,” miingon ang 16-⁠anyos nga si ­Adrienne. “Nangutana ko sa akong ginikanan kon unsay akong himoon sa lalaki nga abi nakog amigo nako nga nagpunay ug panantsing nako. Sa sige kog balibad niya, sige pod siyag pamugos, nga para niya morag dula lang kini.” Ang tambag sa ginikanan ni Adrienne nakatabang kaniya sa  pagsagubang sa problema. Ang imong ginikanan makatabang sab kanimo.

Dili tiaw kon dunay manghasi o magbinastos nimo. Apan hinumdomi gayod kini: Ang Kristohanong mga batan-on dunay mahimo aron dili sila mabiktima sa mga tighasi; dili usab sila angayng magpabiktima o magpadala sa mga tawong magbinastos kanila. Imong masulbad kining mga problemaha pinaagi sa pagsunod sa gihisgotang mga sugyot.

BASAHA ANG DUGANG PA BAHIN NIINI NGA ULOHAN DIHA SA TOMO 1, KAPITULO 19

SA SUNOD NGA KAPITULO

Ang pagpamit-os sa mga higala lisod kaayong sagubangon. Sayra kon unsaon nimo kini pagsagubang nga malamposon.

TEKSTO

“Kon mahimo, kutob sa inyong maarangan, makigdinaitay sa tanang tawo.”​—Roma 12:18.

SUGYOT

Kon gihasi ka, ayawg pakita nga nahadlok ka, apan ayaw pod pag- paisog-isog. Prangkahi ang nanghasi sa paghunong sa iyang pagpanghasi. Lakaw nga way langas. Kon magpadayon ang pagpanghasi, isumbong kini.

NAHIBALO KA BA . . . ?

Kon mogamit kag mga kolor o mga simbolo nga iya sa usa ka gang posibleng hasion ka nila. Usa ka membro kaniadto sa usa ka gang miingon: “Kon dunay mamostura nga sama namo nga dili namo membro, lagmit makulatahan. Usa ray iyang kapaingnan, moapil siya sa among gang o makatilaw siyag kulata.”

ANG AKONG PLANONG HIMOON!

Kini ang akong himoon kon insultohon o hagiton ako ․․․․․

Kini ang akong himoon aron makalikay sa kasamok ․․․․․

Kon unsay akong gustong ipangutana sa akong ginikanan bahin niini ․․․․․

UNSAY IMONG HUNAHUNA?

● Unsaon nimo pagpakita nga talahoron ug maligdong ka ug sa ingon mataha sila sa paghasi nimo?

● Unsay imong himoon kon dunay magbinastos nimo? (Paghunahunag mga situwasyon nga kasagarang mahitabo ug kon unsay imong himoon.)

● Nganong angay kang matugaw kon may magbinastos nimo?

[Blurb sa panid 123]

“Kon sa imong tan-aw dunay mahitabong karambola, ayaw pag-apil-apil ug pauli na lang. Ang uban mangusyoso busa maangin sila.”​—Jairo

[Kahon sa panid 125]

Kon Unsay Himoon Aron Walay Magbinastos Nimo

Ayaw pagpaibid-ibid. Kon magpaibid-ibid ka, duna gayoy magbinastos nimo. Ang Bibliya nangutana: “Makapundok ka bag kalayo sa imong dughan ug dili masunog ang imong besti?” (Proverbio 6:27, Today’s English Version) Ang tinuod, mora kag nagdulag kalayo kon magpaibid-ibid ka.

Pilia ang imong mga higala. Ang uban maghunahuna nga kon unsay batasan sa imong mga higala mao poy imong batasan. Ang batan-ong si Carla miingon: “Kon magkuyog-kuyog ka niadtong ganahag bulada o gustog atensiyon, nan mabiktima sab ka sa pagbinastos.”​—1 Corinto 15:33.

Pagbantay sa imong pamesti. Ang pagsul-ob ug seksi nga sinina nagpakita nga gusto kang kaibgan sa mga lalaki​—ug mao gyod kanay mahitabo.​—Galacia 6:7.

Magpaila ka nga Kristohanon ka. Kon magpaila ka nga Kristohanon ka, managana sila sa pagbinuang nimo kay nahibalo sila nga taas kag sukdanan sa moralidad.​—Mateo 5:15, 16.

[Hulagway sa panid 124]

Kon imong tumpangan ang tighasi, mora kag nagyabog gasolina sa kalayo

[Hulagway sa panid 127]

Sultihi ang nagbinastos nimo, “Ayaw kog hilabti!”