Sa Dihang Migabii ang Udtong-Tutok

TINAMPO SA MGA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA ANGOLA UG ZAMBIA

‘MIGABII ang udtong-tutok? Imposible!’ tingali moingon ang uban. Dili lang posible kini kondili mahitabo kini sa daghang higayon sa matag dekada​—matag panahong bug-os nga moeklipse ang adlaw. Unsay nagpahinabo sa pag-eklipse sa adlaw, ug nganong katingad-anan kaayo kini nga talan-awon? Ang tubag makita pinaagi sa pag-usisa bahin sa bulan.

Pamilyar ka ba sa paagi sa pag-usab sa dagway sa bulan samtang nagbiyo kini sa yuta? Kon ang bulan ug ang adlaw mag-atbang sa matag tumoy sa kalangitan, atong makita kanang gitawag nga pagsubang sa takdol nga bulan gikan sa sidlakan samtang ang adlaw nagsalop sa kasadpan. Sa molabay ang daghang adlaw, ang bulan mosubang sa ulahi matag gabii, nga anam-anam nga motadlas sa kalangitan paingon sa nagsubang nga adlaw. Ang nahayagan nga bahin sa bulan anam-anam nga magkagamay, ug sa ulahi tipik na lang ang makita. Kon ang bulan ug ang adlaw dungang nagdan-ag sa tibuok adlaw, bisan kanang tipik nga bahin nga makita dili na makita ug ang bulan, nga ang itom nga bahin niini nag-atubang sa yuta, dili na gayod makita. Kini gitawag ug lunod nga bulan. Dayon ang proseso mobali, nga ang bulan magpalayo gikan sa adlaw ug sa kataposan mobalik sa pagtakdol. Kining maong siklo magsublisubli halos matag 28 ka adlaw.

Ang hinungdan sa eklipse sa adlaw mao ang lunod nga bulan. Kasagaran moagi lamang kini sa adlaw sa hayag nga kalangitan nga wala kitay kalibotan tungod kay ang mga orbito wala magtunong. Apan, may mga panahon nga ang adlaw, bulan, ug ang yuta bug-os nga magtunong. Dayon, ang landong sa bulan moigo sa nawong sa yuta, nga mopahinabo ug eklipse.

Ang mga eklipse sa adlaw mahitabo tungod sa talagsaong relasyon tali sa adlaw, bulan, ug yuta. Hilabihan ka dako ang adlaw, nga ang diyametro maoy hapit 400 ka pilo nga mas dako kay sa bulan. Apan, sa pagkatalagsaon, ang adlaw maoy mga 400 ka pilo nga mas layo gikan kanato kay sa bulan. Tungod niini, gikan sa atong panan-aw ang adlaw ug ang bulan daw sama rag gidak-on. Busa, ang bulan usahay kon tan-awon bug-os nga nakatabon sa adlaw.

Aron ang maong bug-os nga eklipse mahitabo, ang adlaw, ang bulan, ug ang yuta dili lamang bug-os nga nagtunong kondili kinahanglang nagtunong kini kon ang bulan anaa nianang lugara sa orbito niini nga duol sa yuta. * Niining mga higayona ang tumoy sa lingin ug porma nga landong sa bulan magpangitngit sa gamayng gilis sa nawong sa yuta.

Bahin sa bug-os nga eklipse niadtong Hunyo 21, 2001, ang kangitngit maoy 200 kilometros ang gilapdon. Ang giagian sa kangitngit nagsugod sa pagsubang sa adlaw sa sidlakan dapit sa baybay sa Amerika del Sur ug mitadlas sa Habagatang Atlantiko, diin hapit lima ka minutos nga milungtad ang kangitngit. Human nga mitadlas sa Angola, Zambia, Zimbabwe, ug Mozambique, kini natapos sa pagsalop sa adlaw sa dapit sa sidlakang baybay sa Madagascar. Atong susihon kon unsay dagway niining talagsaong pasundayag sa kalangitan alang sa mga nanan-aw sa Angola ug Zambia.

Mga Pagpangandam Alang sa Hitabo

Kay nagpaabot ug dakong hitabo, ang propesyonal nga mga tigdukiduki, mga astronomo nga  naglingawlingaw lang, ug daghan pang uban nagpanon ngadto sa Aprika sa pagtan-aw sa unang bug-os nga eklipse sa bag-ong milenyo. Kay ang Lusaka, Zambia, mao ang bugtong kaulohang siyudad nga agian sa bug-os nga eklipse, daghang bisita miadto didto aron sa pagtan-aw niana.

Kini pa tingali ang kinadak-ang pangpadugok sa mga turista sa Zambia. Mga pipila lang ka adlaw sa wala pa ang eklipse, ang Lusaka gidagsaan sa libolibong bisita. Daghang bulan nga gipangandaman nang daan ang maong hitabo. Ang mga hotel, mga sak-anan, mga kampinganan, ug pribadong mga balay nareserba na tanan, nga estaran sa hilabihan ka daghang bisita.

Usa sa mga lugar nga tan-awanan mao ang erport sa Lusaka, diin ang mga bisita mahimong moabot sa buntag, motan-aw sa eklipse, ug dayon mopauli sa gabii. Sa daghang semana ang mga estasyon sa telebisyon ug radyo nagsibya sa umaabot nga talagsaong talan-awon, nga balikbalik nga nagpasidaan sa risgo sa pagtan-aw nga direkta sa adlaw. Kusog kaayo ang halin sa linain nga mga antipara alang sa pagtan-aw, ug daghang tindahan ang nahutdan niini.

Apan, ang eklipse unang moagi sa Aprikanhong kontinente sa Angola, sa lungsod sa Sumbe duol sa dagat. Dinhi makakita ang mga tumatan-aw ug bug-os nga eklipse sulod sa upat ug tunga ka minutos, ang kinadugayang mahuman kon tan-awon gikan sa kamad-an.

Mga bulan una pa sa eklipse, ang mga karatula nga nagpahibalo sa eklipse ug nagpasidaan sa mga risgo niini gipamutang diha sa Luanda, nga kaulohang siyudad sa Angola, ug sa ubang dagkong mga lungsod. Ang landong sa bulan moagi sa kinatung-an sa nasod, busa ang tibuok Angola makakita labing menos ug halos bug-os nga eklipse. Ang Luanda makakita ug 96 porsiyento sa natabonang nawong sa adlaw. Ang gobyerno, pinaagi sa tabang sa pribadong mga kompaniya, naghikay sa pagpalit sa gawas sa nasod ug milyonmilyong linain nga mga antipara alang niini aron iapod-apod. Daghang pobre ang gihatagan ug libre.

Ang sentro sa kalihokan sa eklipse sa Angola mao ang Sumbe, nga nahimutang sa matahom nga hiktin nga kapatagan duol sa dagat tali sa Habagatang Atlantiko ug sa sentral nga tagaytay sa Angola. Ang Sumbe nakaikyas sa kinagrabehan nga gubat nga nagpayhag sa Angola, busa ang mga bisita makakita ug lungsod nga wala malumpag sa gubat nga dunay duolan sa 25,000 ka residente nga mainiton, mahigalaon, ug masadyaon. Aron kombenyente ang tanang bisita, dugang mga pasilidad alang sa mga turista ang giandam, ug giayo ang lokal nga sistema sa koryente. Ang dugang nga edukasyonal nga programa bahin sa eklipse giandam alang sa mga siyentipiko, mga ministro sa gobyerno, ug sa mga nagtrabaho sa organisasyon nga nanghatag ug tabang nga gikan sa Angola ug sa ubang mga nasod. Usa ka dakong entablado ang gitukod diha sa baybay alang sa usa ka programa sa kalingawan nga wala pa sukad makita sa Sumbe.

Ang Dakong Adlaw Miabot

Ang usa sa mga bentaha sa pagtan-aw ug eklipse sa Angola mao nga dili ting-ulan ang Hunyo. Apan hunahunaa ang pagkahigawad sa dihang, sa adlaw una pa ang eklipse, milukot ang panganod sa rehiyon sa Sumbe! Sa tibuok gabii ug hangtod sa pagkasunod buntag, ang lungsod natabonan sa baga nga habol sa panganod. Mabalo kaha ang pagtan-aw ug eklipse? Sa tungatunga sa kabuntagon ang panganod anam-anam nga nagpalayo, ug sa ulahing bahin sa kabuntagon ang kalangitan miasul ug walay panganod. Ay arang-arang! Sa susama, ang didto sa Zambia nabalaka kay ang kahayag sa pagbanagbanag sa adlaw giduyogan man ug dulom, panganoron nga kalangitan. Apan didto usab ang kalangitan igo gayod nga mihayag. Pamati samtang iasoy sa mga nakakita ang mga hitabo samtang kini nagbuklad.

Angola: “Mipili kami sa pagtan-aw sa eklipse diha sa hataas nga lugar nga bantaaw sa dagat. Sa nagkaduol na ang oras, panonpanon sa mga tawo nagpundok diha sa baybayon sa lungsod ug diha sa gilain nga mga lugar nga lantawanan sa maong hitabo. Sa pagkaudto, sa hapit nang magsugod ang eklipse, gisul-ob na sa kadaghanan ang ilang mga antipara agig panalipod ug nagsugod sa pagtan-aw sa pasiunang pagtabon sa adlaw. Paglapas sa alas dose ang eklipse nagsugod. Pinaagi sa mga teleskopyo, nakita ang daghang patakpatak diha sa nawong sa adlaw. Ang mga tumatan-aw nakakita niining mga patakpatak nga usa-usa nga natabonan. Sa nagpadayon ang eklipse, ang temperatura mibugnaw ug ang kahayag nausab ngadto sa katingad-anang kolor. Sa kataposan, sa dihang ang kataposang pormag-sanggot nga bahin sa adlaw natabonan sa nagkanap nga landong, mingitngit ang palibot.”

Zambia: “Ang sangang buhatan sa mga Saksi ni Jehova nahimutang sa Makeni, Lusaka, nga maayo gayod kaayong lugar nga tan-awan sa bug-os nga eklipse sa adlaw. Sa alas 3:07 s.h., ang bulan nagsugod  sa pagbabag sa adlaw. Natabonan sa mga gilis sa landong ang mga bungbong sa bilding, nga morag dihay nagbalodbalod nga kahayag. Ang hangin mihinay paghuyop, ug ang mga langgam walay timik. Ang mga mananap nagsugod sa pagpangandam sa pagkatulog sa kagabhion. Sa alas 3:09 s.h., pipila ka segundo una pa ang bug-os nga eklipse, ang nagkahanaw nga nawong sa adlaw nahimong pipila na lamang ka naggilakgilak nga mga siga, dayon usa na lamang. Kini nga talagsaong mga hitabo gitawag ug Baily’s beads ug singsing nga brilyante. * Sunod dihay mikilab nga siga nga kolor sa adlaw, usa ka pulahon nga kidlap, dayon natabonan sa bug-os ang adlaw ug mingitngit!”

Angola: “Nakaginhawag lawom ug nakasinggit ang mga tawo sa pagkakita sa naggilakgilak nga siga sa adlaw nga morag singsing nga brilyante. Dayon, sa ala 1:48 s.h. sa lokal nga oras, bug-os nga natabonan ang adlaw. Lainlain ang mga reaksiyon. Ang uban nalinga sa pagkuhag mga letrato. Ang uban nagdungan sa pagpaninggit, ‘Natabonan na gayod! Natabonan na gayod! Natabonan na gayod!’ Dunay uban nga nagsugod sa pagpanaghoy ug naninggit sa kahingangha sa dihang mingitngit ang udto. Ang mga bidlisiw sa usa ka milyong gradong atmospera sa adlaw nagpangidlap libot sa nangitngitang adlaw nga nagpormang korona. Among makita ang nag-ulbo-ulbong gas nga nagkayo palibot sa itom nga ngilit sa bulan. Sa kalit, ang panahon morag milukso, ang bug-os nga pagkatabon sa adlaw nahuman ug ang silak sa kahayag sa adlaw misiga gikan sa pikas nga bahin sa landong.

“Sa dihang ang ngilit sa adlaw nagsugod sa paggim-aw, among nakita ang mga patakpatak sa adlaw, nga kanhi natabonan sa kangitngit, nga nanungha usa-usa gikan sa kangitngit sa dihang ang pamilyar nga lingin nga porma sa adlaw anam-anam nga nabalik.”

Zambia: “Ang bug-os nga eklipse dinhi milungtad ug 3 minutos ug 14 segundos, busa may panahon sa pagtuhop sa hitabo nga makapahinuklog. Ngitngit ang palibot, apan dihay gamayng kahayag sa kapunawpunawan. Bisan pag asul gihapon ang kolor, ang kalangitan nagpadayag sa mga planeta nga kasagarang dili-makita tungod sa kahayag sa  adlaw, ang Jupiter ug Saturn, pananglitan, klaro kaayong makita. Tingali ang kinanindotan nga bahin sa eklipse mao ang korona sa adlaw. Makita kini nga dunay pulahon-puting siga palibot sa itom nga adlaw. Nalamat sa katahom, ang nakakita nakaingon nga kini ‘katingalahan ug nindot kaayo.’ Sa hinayhinay ang dagway sa bulan nawala, nga anam-anam nga nagladlad sa dagway sa adlaw nga nagpasidlak sa bidlisiw nga nakaabot sa yuta nga walay nakasalipod. Sa pagka-alas 4:28 s.h., ang eklipse natapos!”

Mga Leksiyon Gikan sa Eklipse

Human niana, daghan ang naghisgot bahin sa makapatukbil-sa-galamhan nga epekto nga ilang nasinatian. Sa Angola usa ka babaye miingon nga siya hapit nga makahilak. Adunay nakapamalandong sa matahom nga gasa nga gihatag sa Diyos. Apan duna pay lain ang miingon nga ang mahigugmaong Maglalalang lamang ang makahatag niining maanindot kaayo nga talan-awon aron ang mga tawo makapabili sa talagsaong katahom sa tuboran sa enerhiya sa yuta.

Dayag nga daghang tawo sa Aprika ang dunay dakong pagtahod sa Maglalalang ug sa Bibliya. Sa dihang ang mga Saksi ni Jehova sa lungsod sa Sumbe naghisgot ngadto sa uban bahin sa eklipse ug miingon nga kini maoy usa lamang sa katingalahang mga buhat ni Jehova, nga atong Maglalalang, ang mga residente nagpakita ug tinuod nga kaikag sa pagpakighisgot sa maong butang. Daghan ang mainitong midawat sa mga kopya sa bag-ong isyu sa magasing Bantayanang Torre nga naghisgot bahin niining katingalahang mga buhat.

Kining hitabo sa kalangitan nakatabang sa milyonmilyong tawo sa pagkalimot sa ilang mga problema sa pipila ka mubong minutos ug sa pagtutok sa usa ka butang nga tinuod gayod nga makapadasig ug makapahinuklog. Kay nakakita ug mahimayaong mga bahin sa adlaw nga sa normal dili-makita, ang uban naghunahuna bahin sa dili-makita apan mas katingalahang himaya sa Maglalalang niini, si Jehova nga Diyos.

[Mga footnote]

[Diagram sa panid 21]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

→ →

Adlaw → Bulan ⇨ Nangitngitang bahin ⇨ Yuta

→ →

[Credit Line]

© 1998 Visual Language

[Mga hulagway sa panid 23]

Baily’s beads

Bug-os nga natabonan sa adlaw

Singsing nga brilyante

[Credit Line]

Courtesy Juan Carlos Casado, www.skylook.net

[Hulagway sa panid 23]

Nanan-aw sa eklipse sa Lusaka, Zambia