Asa Paingon ang Tubig?

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA AUSTRALIA

AKO NATARANTAR! Mao kanay akong unang reaksiyon. Peligrong manimahong lamak ang akong apartment tungod sa itom-itom nga tubig nga mibugwak gikan sa lungag sa salog sa akong banyo. Dalidali nakong giteleponohan ang tubero. Samtang mabalak-ong naghulat, nga ang akong baba miuga tungod sa nerbiyos ug ang tubig anam-anam nga mihunob sa akong medyas, ako nangutana, ‘Diin gikan kining tubiga?’

Samtang mapailobong gitangtang sa tubero ang nakasap-ong sa lungag sa salog sa banyo, siya miingon: “Ang kasarangang molupyo sa siyudad makagamit ug 50 ngadto sa 100 ka galong tubig kada adlaw. Alang sa matag lalaki, babaye, ug bata, duolan sa 25,000 ka galon sa usa ka tuig ang mobuhagay ngadto sa imburnal.” Nangutana ko: “Sa unsang paagiha nga makagamit ako ug ingon niana kadaghanang tubig? Klaro nga dili ko makainom ug ingon niana kadaghanang tubig!” “Dili bitaw,” siya mitubag, “apan adlaw-adlaw ka nga maligo, ug mag-flush sa inidoro, ug tingali nagagamit ug washing machine, o dishwasher. Kini ug ang ubang mga paagi nga ang modernong estilo sa kinabuhi nagpahinabo kanato sa paggamit ug dobleng gidaghanon sa tubig kay sa atong mga apohan kaniadto.” Dayon misantop sa akong hunahuna ang pangutana, ‘Asa paingon kanang tubiga?’

Akong nahibaloan nga ang tubig nga moagos ngadto sa imburnal gitagad sa lainlaing paagi depende sa nasod o kaha sa siyudad nga atong gipuy-an. Sa pipila ka nasod kini karon maoy usa ka isyu nga nagpameligro sa kinabuhi. (Tan-awa ang mga kahon sa panid 27.) Dali uban nako sa pagtan-aw sa lokal nga planta nga nagdalisay sa inawas nga tubig ug tan-awa kon asa paingon ang tubig ug kon nganong maayong mamalandong ug maayo una pa nimo iyabo ang mga hugawhugaw diha sa imburnal, o sa inidoro, bisag asa ka pang dapita nagpuyo.

Nagbisita sa Planta

Nahibalo ko nga naghunahuna ka nga dili nindot nga dapit nga bisitahan ang planta nga nagdalisay sa inawas nga tubig. Bitaw, tinuod na. Apan, ang kadaghanan kanato nagadepende sa maong planta aron ang atong siyudad dili mabahaan sa atong kaugalingong hugaw​—ug kitang tanan dunay tulubagon sa pagtabang niining maong mga planta aron makaobra ug maayo. Moadto kita sa kinadak-ang planta sa Malabar, diha lang sa habagatang bahin sa gibantog nga Sydney Harbor. Sa unsang paagiha makaabot ang tubig gikan sa akong banyo ngadto sa planta?

Inig-flush nako sa inidoro, inigpaawas sa ginamit nga tubig diha sa lababo, o maligo, ang tubig mobuhagay paingon sa planta nga nagdalisay sa inawas nga tubig. Human sa 50 kilometros nga panaw, kining tubiga maipon diha sa 130 ka milyong galon nga nagbuhagay kada adlaw ngadto sa planta nga nagdalisay sa tubig​—ang gidaghanon sa tubig nga mobuhagay matag minuto makapuno ug duha ka swimming pool alang sa Olympic.

Nagsaysay kon nganong dili baho ug dili makadaot sa talan-awon kining maong planta nga nagdalisay sa tubig, si Ross, nga liaison officer sa komunidad sa planta, miingon nako: “Ang dakong bahin sa planta nalubong ilalom sa yuta. Niining paagiha among masap-ongan ang gas sa paghungaw ug ipaagi kini diha sa mga air scrubber (mga panghaw nga pormag-kulon nga naglumbay), nga magwala sa daotang baho. Unya ang nahinloang hangin ipagawas ngadto sa atmospera. Bisan pag ang planta gilibotan  sa libolibong balay, makadawat lang ko ug mga napulo ka tawag sa telepono sa usa ka tuig nga nagreklamo maylabot sa problema sa baho.” Dayon gidala kami ni Ross sa lugar nga tuboran sa “problema sa baho.”

Unsa ang Inawas nga Tubig?

Samtang nanaog kami sa planta, gisultihan kami sa among tiggiya: “Ang inawas nga tubig maoy 99.9 porsiyentong tubig dugang pa sa hugaw sa tawo, mga kemikal, ug ubang nagkalainlaing mga hugawhugaw. Ang inawas nga tubig nga natigom gikan sa mga balay ug sa industriya diha sa kapin sa 55,000 ka ektaryang luna, uban sa 20,000 kilometros nga mga tubo, moagos ngadto sa planta nga sayis piye nga ubos sa lebel sa dagat. Dinhi kini moagi sa sunodsunod nga mga eskrin nga magsala sa mga trapo, bato, papel, ug plastik. Sunod, diha sa mga kahonkahon sa mga balasbalas, ang organikong mga butang molutaw gumikan sa mga bulabula, ug ang mas bug-at  nga balas-balas molugdang sa ilalom. Ang tanang dili-organikong hugaw kuhaon ug dalhon ngadto sa labayanag basura. Ang nabiling inawas nga tubig ibomba nga 50 piye paingon sa mga tangke nga lugdanganan.”

Ang mga tangke samag gidak-on sa natad sa dulaan sa soccer, ug dinhi makaseguro ka nga moreklamo gayod ang mga silingan kon ang sistema sa pagdalisay sa hangin dili pa episyente. Samtang ang tubig hinayhinayng moagos ngadto sa mga tangke, ang aseite ug grasa molutaw sa ibabaw ug sapyawon. Ang pinong mga solido, o mga lamoglamog, molugdang sa ilalom, ug sapyawon sa dagkong mekanikal nga mga palabad ang mga linugdang diin didto ibomba kini paingon sa layo alang sa dugang nga proseso sa pagdalisay.

Ang naproseso nga inawas nga tubig moagos ngadto sa dagat diha sa usa ka tunel ilalom sa yuta nga tres kilometros ang gitas-on. Didto ang tubig mosaka sa salogsalog sa dagat ug mokanap nga 60 ngadto sa 80 metros ilalom sa mga balod. Ang kusog nga mga sulog sa baybay magpakanap sa inawas nga tubig, ug ang kinaiyanhong kalidad sa tayam nga tubig sa pagpatay sa makadaot nga mikroorganismo motapos sa proseso sa pagdalisay sa tubig. Ang nahibiling lamoglamog diha sa planta nga nagdalisay sa tubig ibomba ngadto sa dagkong mga tangke nga gitawag ug mga anaerobic digester, diin dinhi ang mga mikroorganismo magbungkag sa organikong mga butang aron mahimong methane gas ug solido nga mga lamoglamog.

Gikan sa Pagkalamoglamog Ngadto sa Pagkayuta

Nakaginhawa ug luag, gisundan nako si Ross nga misaka ug balik nga nakahanggab ug preskong hangin, ug mikatkat kami ngadto sa ibabaw sa usa sa mga tangke sa lamoglamog nga dili-kasudlan ug hangin. Siya mipadayon sa pag-ingon: “Ang methane nga mahimo sa mga mikroorganismo gamiton sa pagpaandar sa mga generitor sa koryente ug nagtaganag kapin sa 60 porsiyentong koryente sa pagpadagan sa planta. Ang dili-matunaw nga lamoglamog kuhaag makadaot nga mga mikroorganismo, ug sagolag apog, nga maghimo niini nga usa ka mapuslanong materyal, nga tugob sa sustansiya alang sa mga tanom nga gitawag ug mga biosolid. Diha lang sa Malabar Sewage Treatment Plant, 40,000 ka toneladang mga biosolid ang mahimo sa usa ka tuig. Sa miaging napulo ka tuig ang wala-maproseso nga mga lamoglamog sunogon o ilabay sa dagat; karon kini nga kahinguhaan gigamit sa mapuslanong paagi.”

Gitunolan ako ni Ross ug brosyur nga nag-ingon: “Ang kalasangan sa [New South Wales] mitubo ug kusog tali sa 20 ug 35 porsiyento human nga gibutangan ug mga biosolid.” Kini nag-ingon usab nga ang pagpananom ug ‘trigo diha sa yuta nga gibutangan ug mga biosolid dunay daghang abot nga mokabat ug kutob 70 porsiyento.’ Akong namatikdan nga ang gihimong bayukbok nga mga biosolid karon para nako dili makadaot nga gamiton sa pagpatambok sa mga bulak sa akong hardin.

Kon Dili Makita, Kini ba Mawala sa Panumdoman?

Sa natapos sa pagpasiyo diha sa planta, gipahinumdoman ako sa migiya kanamo nga ang pagyabo sa pintal, mga kemikal nga pangpatay sa dangan, medisina, o aseite ngadto sa imburnal makapatay sa mga mikroorganismo diha sa planta nga nagdalisay sa tubig ug makabalda sa proseso sa pagresiklo. Siya miingon nga ang ‘mga aseite ug sebo anam-anam nga makasap-ong sa mga tubotubo sa atong sistema sa tubo sa samang paagi nga kini makasap-ong sa atong kaugalingong kaugatan ug nga ang kas-a ra magamit nga mga dayaper, panapton, ug plastik nga ipataban sa tubig diha sa inidoro dili mawala. Hinunoa, makasap-ong kini sa mga tubo.’ Sumala sa akong nahibaloan, ang mga basura mahimong mawala sa imong panan-aw, apan kon ang tubig dili mohunob, ang basura nga imong gipataban sa tubig diha sa inidoro mobalik sa imong panumdoman. Busa, sa sunod higayon nga maligo ka, mag-flush sa inidoro, o magpaawas sa ginamit nga tubig diha sa lababo, hunahunaa kon asa paingon ang tubig.

[Kahon/Hulagway sa panid 25]

Gikan sa Pagkahimong Inawas nga Tubig Ngadto sa Pagkahimong Tubig Ilimnon

Ang milyonmilyong molupyo sa Orange County​—dili ulanon nga lugar sa California, sa Tinipong Bansa—​nagpahimulos sa modernong solusyon sa problema sa inawas nga tubig. Imbes ipaagos ang milyonmilyong galon nga inawas nga tubig direkta ngadto sa dagat matag adlaw, ang kadaghanang tubig ibalik ngadto sa abiyo nga tubig ilalom sa yuta. Sa daghang tuig kining maong proseso nahimo pinaagi sa planta nga nagdalisay sa inawas nga tubig. Human sa unang proseso, ang inawas nga tubig moagi ug ikaduha ug ikatulong proseso sa pagdalisay. Kini naglakip sa pagdalisay sa tubig aron kini maoy sama ka hinlo sa ordinaryong tubig ilimnon. Dayon kini sagolan ug tubig gikan sa lalom nga atabay ug mohunob sa lanaw ilalom sa yuta. Kini makapuno pag-usab sa lanaw ilalom sa yuta ug makapugong usab sa tayam nga tubig sa pagtuhop ug paghugaw sa kinaiyanhong pondohanan sa tubig ilalom sa yuta. Kutob 75 porsiyento sa tanang tubig sa distrito kuhaon gikan niining abiyo nga tubig ilalom sa yuta.

[Kahon sa panid 27]

Lima ka Paagi sa Pagdaginot sa Tubig

◼ Ilisi ang nagtulo nga mga sapatilya​—ang tubig nga mausik sa nagtulo nga gripo moabot ug 2,000 ka galon sa usa ka tuig.

◼ Paneguroa nga dili magtulo ang imong inidoro​—ang tubig nga mausik niini moabot ug 4,000 ka galon sa usa ka tuig.

◼ Pataori ang shower ug baba nga dili kalas ug tubig. Ang kasagarang baba sa shower mopaagas ug 4.5 ka galon sa usa ka minuto; ang hinayng moagas nga baba sa shower mopaagas ug 2.5 ka galon sa usa ka minuto. Ang pamilya nga dunay upat ka sakop makadaginot ug kutob 20,000 ka galon sa usa ka tuig.

◼ Kon ang imong inidoro duhay flush, gamita ang pislitanan sa flush nga gamay rag tubig ang magamit kon nahiangay​—kini makadaginot ug kapin sa 9,000 ka galon sa usa ka tuig alang sa upat ka tawo nga pamilya.

◼ Pataorig aerator ang imong mga gripo​—barato ra kini ug momenos sa katunga ang pag-agas sa tubig.

[Kahon sa panid 27]

Problema sa Kalibotan Maylabot sa Inawas nga Tubig

“Kapin sa 1.2 bilyones ka tawo ang kulang ug hinlong tubig ilimnon samtang 2.9 bilyones ang kulang ug igong pasilidad sa sanitasyon nga tungod niini 5 milyones ka tawo ang mangamatay matag tuig, kadaghanan mga bata, gumikan sa mga sakit nga makuha gikan sa tubig.”​—The Second World Water Forum nga gihimo sa The Hague sa Netherlands.

[Diagram/Mga hulagway sa panid 26]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Ang Proseso sa Pagdalisay sa Inawas nga Tubig Diha sa Malabar (Pinayano nga pagtan-aw)

1. Inawas nga tubig moagos paingon sa planta

↓

2. Pagsala

↓

3. Kahonkahon sa mga balasbalas ⇨ ⇨ 4. Paingon sa labayanag basura

↓

5. Mga tangke nga lugdanganan ⇨ ⇨ 6. Paingon sa dagat

↓

7. Mga anaerobic digester ⇨ ⇨ 8. Mga generitor sa koryente

9. Tangke sa pondohanag biosolid

[Mga hulagway]

Ang mga tangke sa anaerobic digester naghimo sa mga lamoglamog nga mapuslanong abono ug methane gas

Ang methane gas ginasunog aron magpagawas ug koryente