Nganong Gilantugian?
Nganong Gilantugian?
SA MGA kamot sa usa ka hanas nga artesano, ang usa ka bugon sa humok nga yutang-kulonon mahimong umolon ngadto sa halos bisan unsang porma. Ang mga embryonic stem cell (gikuha sa pertilisadong binhi) mao ang buhing katumbas nianang bugon sa umog nga yutang-kulonon; kini dunay posibilidad nga magpatungha sa halos tanan sa kapin sa 200 ka matang sa mga selula nga naglangkob sa lawas sa tawo. Sa unsang paagi mahimo kini? Tagda kon unsay mahitabo sa usa ka bag-ong napertilisar nga binhi sa babaye.
Dili madugay human mapertilisar, ang binhi sa babaye magsugod sa pagbahin. Sa mga tawo ang mga lima ka adlaw nga pagbahin sa selula moresulta ngadto sa usa ka gamayng bola sa mga selula nga gitawag ug blastocyst. Sa pagkatinuod, kini maoy usa ka haw-ang nga lingin nga gilangkoban sa samag-kabhang nga lut-od sa mga selula sa gawas ug sa usa ka gamayng hugpong sa mga 30 ka selula nga gitawag ug hugpong sa mga selula sa sulod, nga nagtapot sa sulod nga bahin sa bungbong sa lingin. Ang lut-od sa mga selula sa gawas mahimong inunlan; ang hugpong sa mga selula sa sulod mao ang pertilisadong binhi.
Apan, sa blastocyst nga hugna ang mga selula sa hugpong sa mga selula sa gawas wala pa magsugod sa pagkahimong espesipikong mga matang sa selula, sama sa mga selula sa nerbiyos, rinyon, o kaunoran. Busa, kini gitawag nga mga stem cell. Dinhi maggikan ang halos tanang matang sa mga selula sa lawas. Aron masabtan ang kahinam ug panaglantugi nga naglimin niining mga stem cell, susihon nato kon unsay nahimo sa mga tigpanukiduki hangtod karon ug kon unsay ilang mga tumong, sugod sa mga embryonic stem cell.
Mga Embryonic Stem Cell
Ang taho nga Stem Cells and the Future of Regenerative Medicine nag-ingon: “Sa miaging 3 ka tuig, nahimong posible ang pagkuha niining mga [human embryonic] stem cell gikan sa blastocyst ug pagpadaghan niining matanga sa selula diha sa mga laboratoryo.” * Sa yanong pagkasulti, ang mga embryonic stem cell mahimong buhion sa artipisyal nga paagi aron mopatungha ug daghan kaayong selula nga pareho gayod niana. Ang mga embryonic stem cell nga gikuha gikan sa mga ilaga, nga gisugdan pagbuhi niadtong 1981, nakapatunghag bilyonbilyong pareho nga mga selula diha sa laboratoryo!
Tungod kay kining tanang selula wala pa mahimong espesipiko nga mga selula, ang mga siyentipiko naglaom nga uban sa hustong biokemikal nga mga panukbil, ang mga stem cell mahimong maniobrahon aron mahimong halos tanang matang sa selula nga kinahanglanon sa terapiya nga naglangkit ug pag-ilis sa tisyu. Sa yanong pagkasulti, ang mga stem cell giisip ingong posibleng tuboran sa daghan kaayong ‘piyesa nga pang-ilis.’
Sa duha ka pagtuon sa mananap, ang mga tigdukiduki nagmaniobra sa mga embryonic stem cell aron mahimong tigpatunghag-insulin nga mga selula, nga gi-transplant dayon ngadto sa mga ilaga nga dunay diabetes. Sa usa ka pagtuon ang mga simtomas sa diabetes nabali, apan sa lain ang bag-ong mga selula wala makapatunghag igong insulin. Sa susamang mga pagtuon, ang mga siyentipiko milampos ug diyutay sa pagpasig-uli sa obra sa nerbiyos diha sa mga nadaot nga taludtod ug sa pag-ayo sa mga simtomas sa sakit nga Parkinson. “Ang maong mga pagtuon masaaron,” nag-ingon ang National Academy of Sciences, “apan dili tinong ebidensiya, nga ang susamang mga pagtambal mahimong epektibo diha sa mga tawo.” Apan nganong ang pagpanukiduki nga gihimo diha sa mga human embryonic stem cell gilantugian pag-ayo?
Nganong Gikabalak-an?
Ang pangunang gikabalak-an mao nga ang proseso sa pagkuhag mga embryonic stem cell sa pagkatinuod makapatay sa pertilisadong binhi. Kini, miingon ang National Academy of Sciences, “maghikaw sa pertilisadong binhi sa tawo sa bisan unsang kalaoman nga mahimong bug-os nga tawo. Alang niadtong nagtuo nga ang kinabuhi sa tawo magsugod sa dihang gisamkon kini, ang panukiduki nga gihimo diha sa ESC [embryonic stem cell] naglapas sa mga prinsipyo nga nagdili sa pagpatay sa tawo ug sa paggamit sa kinabuhi sa tawo ingong paagi sa pagpalampos sa laing katuyoan, bisan unsa pa kahamili ang maong katuyoan.”
Asa kuhaon sa mga laboratoryo ang pertilisadong mga binhi nga kuhaan ug mga stem cell? Kasagaran gikan sa mga klinika nga nagpertilisar ug binhi sa artipisyal nga paagi, diin ang mga babaye nagtaganag mga binhi nga pertilisahon diha sa laboratoryo. Ang salin nga pertilisadong mga binhi kasagarang pakamigon o ilabay. Ang usa ka klinika sa India naglabay ug kapin sa 1,000 ka pertilisadong binhi sa tawo kada tuig.
Bisan tuod nagpadayon ang panukiduki diha sa mga embryonic stem cell, ang ubang mga tigdukiduki nagsentro sa ilang mga paningkamot diha sa dili kaayo kontrobersiyal nga matang sa stem cell—ang adult stem cell.
Mga Adult Stem Cell
“Ang adult stem cell,” matod sa National Institutes of Health (NIH) sa Tinipong Bansa, “maoy dili-espesipikong selula nga makita diha sa espesipikong tisyu,” sama sa utok sa bukog, dugo ug kaugatan, panit, taludtod, atay, estomago ug mga tinai, ug sa hagorila. Ang unang panukiduki nagsugyot nga ang mga adult stem cell mas limitadog mahimo kay sa ilang katumbas nga mga embryonic stem cell. Apan, ang ulahing mga kaplag sa mga pagtuon nga gihimo diha sa mananap nagsugyot nga ang pipila ka matang sa mga adult stem cell posible nga mahimong espesipiko nga mga tisyu nga lahi sa ilang gigikanan.
Ang mga adult stem cell nga gikuha sa dugo ug sa utok sa bukog, nga gitawag ug mga hematopoietic stem cell (HSC), dunay katakos sa “padayong pagbag-o sa kaugalingon niini diha sa utok sa bukog ug sa pagkahimong espesipiko nga mga matang sa selula nga makita diha sa dugo,” nag-ingon ang National Academy of Sciences. Kining matanga sa stem cell gigamit na sa pagtambal sa leukemia ug sa ubang mga abnormalidad sa dugo. * Karon ang ubang mga siyentipiko nag-angkon usab nga ang mga HSC morag magpatunghag mga selula nga dili sa dugo, sama sa mga selula sa atay ug mga selula nga kaamgid sa mga neuron ug ubang mga matang sa selula nga makita sa utok.
Naggamit ug laing matang sa stem cell nga gikan sa utok sa bukog sa mga ilaga, ang mga tigdukiduki sa Tinipong Bansa morag nakahimog laing hinungdanong kauswagan. Ang ilang pagtuon, nga gipatik sa magasing Nature, nagpakita nga morag nabatonan niining maong mga selula “ang tanang katakos sa mga embryonic stem cell,” sumala sa The New York Times. “Sa prinsipyo,” mipadayon ang artikulo, kining mga adult stem cell “makahimo sa tanan nga gidahom sa mga embryonic stem cell.” Bisan pa niana, ang mga tigdukiduki sa mga adult stem cell nakasagubang gihapon ug dagkong mga babag. Kining maong mga selula talagsaon ug lisod ilhon. Sa laing bahin, ang bisan unsang medikal nga mga benepisyo nga ipatungha niini dili maglangkit sa pagpatay sa pertilisadong mga binhi sa tawo.
Mga Kapeligrohan sa Panglawas ug ang Regenerative Medicine
Bisan unsa mang matang sa stem cell ang gamiton, ang mga terapiya aduna gihapoy grabeng mga disbentaha—bisan pag batid na ang mga siyentipiko sa mga proseso nga mahimong magpatungha ug tisyu alang sa transplantation. Ang usa ka dakong babag mao nga isalikway sa imyun nga sistema sa pasyente ang langyawng tisyu. Ang presenteng sulbad mao ang pagdapat ug isog nga mga tambal nga mopugong sa imyun nga sistema, apan ang maong mga tambal dunay grabeng segundaryong mga epekto. Mabuntog tingali sa genetic engineering kining problemaha kon ang mga stem cell mahimong bag-ohon aron nga ang mga tisyu nga gikuha gikan niana morag susama na sa tisyu sa pasyente.
Ang laing posibilidad mao tingali ang paggamit ug mga stem cell nga gikuha gikan sa kaugalingong mga tisyu sa pasyente. Sa unang mga eksperimento diha sa klinika, ang mga hematopoietic stem cell gigamit na niining paagiha sa pagtambal sa lupus. Ang diabetes mahimong maayog reaksiyon sa susamang mga terapiya, basta ang bag-ong tisyu dili maunsa sa mao gihapong mga antibody nga nagpahinabo sa sakit sa sinugdan. Ang mga tawo nga dunay pipila ka matang sa sakit sa kasingkasing makabenepisyo usab gikan sa mga terapiya nga naggamit ug mga stem cell. Ang usa ka sugyot mao nga ang mga pasyente nga daling mataptan sa pipila ka sakit sa kasingkasing magdonar daan sa ilang mga stem cell aron kini buhion sa artipisyal nga paagi ug sa ulahi gamiton aron ipuli sa masakitong tisyu sa kasingkasing.
Sa pagpakiglantugi labot sa problema sa dili pagdawat sa imyun nga sistema sa langyawng tisyu, ang ubang mga siyentipiko nagsugyot pa gani nga maghimog clone sa mga pasyente apan tugotan ang mga clone nga motubo hangtod lamang sa blastocyst nga hugna, diin ang mga embryonic stem cell mahimo nang kuhaon. (Tan-awa ang kahong “Kon sa Unsang Paagi Mahimo ang Usa ka Clone.”) Ang mga tisyu gikan niini nga mga stem cell nga gipatubo sa artipisyal nga paagi susamag gene sa nagdonar nga pasyente ug busa dili makapatunghag reaksiyon sa imyun nga sistema. Apan gawas pa nga wala kini maangayi sa daghang tawo, ang maong pag-clone mahimong walay pulos kon ang tuyo mao ang pagtambal sa sakit nga napanunod. Sa pagsumaryo sa problema labot sa imyun nga sistema, ang National Academy of Sciences nag-ingon: “Aron mapuslan sa regenerative medicine ang gi-transplant nga mga selula, kinahanglang masabtan una sa mga siyentipiko kon sa unsang paagi mapugngan ang lawas nga dili isalikway ang maong mga selula ug kining maong pagsabot maoy usa sa labing makaiikag nga mga problema nga dukidukion niining maong natad.”
Ang pag-transplant sa embryonic stem cell may kapeligrohan usab nga magpatunghag tumor, ilabina ang tumor nga gitawag ug teratoma. Kining maong bugon mahimong langkoban sa lainlaing mga tisyu, sama sa panit, buhok, kaunoran, cartilage, ug bukog. Sa normal nga pagtubo, ang pagbahin sa selula ug ang pagkahimong espesipiko nga selula nagsunod sa estriktong genetikong programa. Apan kining maong mga proseso mahimong madaot sa dihang ang mga stem cell kuhaon gikan sa blastocyst, patuboon sa artipisyal nga paagi, ug sa ulahi iindyeksiyon ngadto sa buhing linalang. Ang pagkat-on sa pagkahimong batid sa artipisyal nga paagi sa hilabihan kakuting mga proseso sa pagbahin sa selula ug pagkahimo niining espesipiko nga selula maoy lain pang dakong babag nga giatubang sa mga tigdukiduki.
Wala pay Tambal
Ang taho nga Stem Cells and the Future of Regenerative Medicine nag-ingon: “Tungod sa dili-pagsinabtanay maylabot sa sukod sa kahibalo nga nakab-ot, lagmit adunay dili-makataronganong pagtuo nga ang kaylap nga klinikal nga pagdapat sa bag-ong mga terapiya segurado ug haduol na. Gani, ang panukiduki nga gihimo diha sa stem cell anaa pa lamang sa unang mga hugna niini, ug dunay dagkong mga kal-ang sa kahibalo nga makababag sa pagdapat sa bag-ong mga terapiya nga gikan sa mga adult o embryonic stem cell.” Klaro nga dunay mas daghang pangutana kay sa mga tubag. Gani, ang ubang mga siyentipiko “nangandam na sa grabeng pagtutol kon dili matinuod ang maong mga pagtambal,” nag-ingon ang taho sa New York Times.
Bisan pag dili hisgotan ang siyensiya bahin sa stem cell, ang medisina nakahimog dagkong mga pag-uswag diha sa daghang natad sa di pa dugayng mga dekada. Bisan pa niana, sa ato nang nakita, ang uban niining maong mga pag-uswag nagpatunghag komplikadong mga isyu labot sa moral ug sa prinsipyo. Busa asa kita makadangop alang sa maayong giya bahin nianang mga butanga? Gawas pa, samtang ang panukiduki magkaanam ka moderno ug ka mahal, ang mga terapiya ug mga tambal kasagarang momahal usab. Ang ubang mga tigdukiduki nagbanabana na nga ang mga terapiya ginamit ang stem cell mahimong mobalor ug gatosan ka libong dolyar matag pasyente. Bisan pa niana, bisan karon milyonmilyong tawo ang dili makabayad sa nagtaas nga mga balayranan sa medisina ug sa insyurans. Busa kinsa man gayoy makabenepisyo kon ug sa dihang ang mga doktor mosugod na paggamit sa bag-ong terapiya ginamit ang stem cell diha sa mga tambalanan? Panahon ray mag-igo.
Apan, ang maseguro nato mao nga walay terapiya nga gimugna sa tawo ang magwagtang sa sakit ug kamatayon. (Salmo 146:3, 4) Ang atong Maglalalang lamang ang dunay gahom sa paghimo niana. Apan mao ba kanay iyang katuyoan? Ipakita sa sunod nga artikulo ang tubag sa Bibliya nianang pangutanaha. Hisgotan usab niini kon sa unsang paagi ang Bibliya makagiya kanato latas sa nagkakomplikado nga mga isyu labot sa moral ug sa prinsipyo nga motungha karon, bisan niadtong labot sa medisina.
[Mga footnote]
^ Ang taho gihimo niadtong 2001 sa lainlaing mga komite ug mga hunta alang sa National Academy of Sciences sa Tinipong Bansa.
^ Alang sa panaghisgot bahin sa Kasulatanhon ug uban pang mga isyu nga nalangkit sa bone-marrow transplantation, palihog tan-awa ang The Watchtower, Mayo 15, 1984, panid 31.
[Kahon/Hulagway sa panid 6]
Laing Tuboran sa mga Stem Cell
Gawas pa sa mga adult ug embryonic stem cell, ang mga embryonic germ cell gilain usab. Ang mga embryonic germ cell gikuha gikan sa mga selula sa gonadal ridge sa wala pa matawong bata, nga magpatunghag mga binhi sa babaye ug sa lalaki. (Ang gonadal ridge mahimong mga obaryo o itlog.) Bisan tuod ang mga embryonic germ cell daghag kalainan kon itandi sa mga embryonic stem cell, kining duha parehong makapatunghag halos tanang matang sa selula. Kining maong posibilidad naghimo niining mga selulaha nga haom kaayo alang sa pag-ugmad sa bag-ong mga paagi sa pagtambal. Apan, ang kahinam gumikan nianang posibleng mga terapiya gitimbangan sa lantugi nga nasentro sa tuboran niini nga mga selula. Kini kuhaon gikan sa gitaktak nga mga bata sa tiyan o gikan sa pertilisadong mga binhi. Busa, ang pagkuha niini nga mga selula nagkinahanglag pagpatay sa wala pa matawong bata.
[Kahon/Mga hulagway sa panid 8, 9]
Kon sa Unsang Paagi Mahimo ang Usa ka Clone
Sa di pa dugayng katuigan ang mga siyentipiko nag-clone ug lainlaing mananap. Niadtong 2001 usa ka laboratoryo sa Tinipong Bansa misulay gani, apan wala molampos, sa pag-clone sa tawo. Ang usa ka paagi nga ang mga siyentipiko maghimo ug mga clone maoy pinaagi sa proseso nga gitawag ug nuclear transfer.
Una, magkuha sila ug wala pa mapertilisar nga binhi sa baye (1) ug kuhaon ang nucleus o uyok niini (2), nga dunay DNA. Gikan sa lawas sa mananap nga i-clone, magkuha sila ug angayan nga selula, sama sa selula sa panit (3), nga ang uyok niini naundan sa henetikong plano sa tag-iya niini. Ilang isulod kining maong selula (o ang uyok lamang niini) ngadto sa binhi sa baye nga gikuhaan ug uyok ug paagian kini ug koryente (4). Tungod niini motapot ang selula sa cytoplasm sa binhi sa baye (5). Uban sa bag-ong uyok niini, ang binhi sa baye niining tungora mabahin ug motubo nga daw kini gipertilisar (6), ug ang clone sa linalang nga gikuhaan sa selula sa lawas magsugod sa pagtubo. *
Dayon ang pertilisadong binhi mahimong itisok sa tagoangkan sa kapuling inahan (7), diin, sa talagsa rang kahimtang nga maayo ra ang tanan, kini motubo hangtod sa panahon sa pagkahimugso niini. Sa laing paagi, ang pertilisadong binhi mahimong patuboon lamang hangtod nga ang hugpong sa mga selula sa sulod kakuhaan na ug mga embryonic stem cell nga mahimong padaghanon sa artipisyal nga paagi. Ang mga siyentipiko nagtuo nga kining sukaranang proseso molampos diha sa mga tawo. Gani, ang gihisgotan sa ibabaw nga pagsulay sa pag-clone sa tawo gihimo sa tuyo nga makakuha ug mga embryonic stem cell. Ang pag-clone niining katuyoana gitawag ug therapeutic cloning.
[Footnote]
^ Ang usa ka karnero nga ginganlag Dolly mao ang unang mananap nga sus-an nga gi-clone gikan sa adult cell. Ang mga siyentipiko nagtisok sa uyok sa usa ka selula gikan sa suso sa usa ka hamtong nga karnero ngadto sa binhi sa baye nga karnero nga gikuhaan ug uyok.
[Diagram]
(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)
3
↓
1 → 2 → 4 → 5 → 6 → 7
[Diagram sa panid 7]
(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)
Mga Embryonic Stem Cell (Pinayano)
Pertilisadong binhi sa babaye (unang adlaw)
↓
Upat ka selula (ikatulong adlaw)
↓
Blastocyst nga dunay hugpong sa stem cell sa sulod (ikalimang adlaw) ↓
Mga stem cell nga gipadaghan sa artipisyal nga paagi
↓
Kapin sa 200 ka matang ang mga selula sa lawas sa tawo
↓
→ Mga selula sa thyroid
→ Selula sa hagorila (makatabang sa pagtambal sa diabetes)
→ Mga selula nga naghatag ug kolor
→ Mga selula sa pulang dugo
→ Mga selula sa rinyon
→ Mga selula sa kaunoran nga nagtapot sa bukog
→ Mga selula sa kaunoran sa kasingkasing (makaayo sa masakitong kasingkasing)
→ Selula sa baga
→ Selula sa nerbiyos (makatambal sa mga sakit nga Alzheimer ug Parkinson ug makaayo sa kadaot sa taludtod)
→ Mga selula sa panit
[Credit Lines]
Blastocyst and cultured stem cells: University of Wisconsin Communications; all other art: © 2001 Terese Winslow, assisted by Lydia Kibiuk and Caitlin Duckwall
[Diagram sa panid 8]
(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)
Mga Adult Stem Cell (Pinayano)
Stem cell nga makita diha sa utok sa bukog
→ Mga lymphocyte
→ Eosinophil
→ Mga selula sa pulang dugo
→ Mga platelet
→ Monocyte
→ Basophil
→ Posible, daghang ubang mga selula
→ Selula sa nerbiyos
[Credit Line]
© 2001 Terese Winslow, assisted by Lydia Kibiuk and Caitlin Duckwall