Mga Awto, Kaniadto ug Karon

I-PLAY

Mga Awto, Kaniadto ug Karon

SUKAD pa sa unang mga panahon, ang tawo interesado na sa transportasyon. Sa sinugdan, siya nagsalig sa mga mananap aron makaadto sa lainlaing mga dapit. Apan dihay panginahanglan sa mas episyenteng mga paagi aron makasuroysuroy. Ang hinungdanong elemento mao ang ligid, nga tungod niana nahimo ang mga karomata ug mga karwahe nga giguyod sa mga kabayo. Apan, ang mga butang nga naimbento sa ika-19ng siglo nagbag-o sa transportasyon sa mga paagi nga wala pa mahunahunai kaniadto.

Mas Maayong mga Makina

Sa ikaduhang bahin sa ika-19ng siglo, usa ka Aleman nga ginganlag Nikolaus August Otto naggama ug upat-ka-siklo nga makina nga gipaandar sa gas, nga sa ngadtongadto maoy gipuli sa mga makina nga gipaandar sa alisngaw ug elektrisidad. Si Carl Benz ug Gottlieb Daimler sa Alemanya maoy hinungdanong mga mag-uuna sa paggama ug awto sa Uropa. Sa 1885, si Benz nagpaobra sa tuloy-ligid nga awto nga gipadagan sa duha-ka-siklo, usay-silindro nga makina nga makaabot ug 250 ka rebolusyon matag minuto. Si Daimler naggama na ug dili mairog-irog nga mga makinang gipaandar sa gas sukad pa sa 1872. Kapin sa usa ka dekada sa ulahi, duyog kang Wilhelm Maybach, iyang nagama ang tulin kaayo nga internal-combustion nga makina nga dunay karburador nga tungod niini magamit ang gasolina ingong sugnod.

Sa wala madugay si Daimler ug Maybach naghimog makina nga makaabot ug 900 ka rebolusyon matag minuto. Sa ulahi, naghimo sila ug ikaduhang makina, nga ilang gitaod sa usa ka bisikleta ug gipadagan sa unang higayon niadtong Nobyembre 10, 1885. Sa 1926 ang mga kompaniya nga Daimler ug Benz naghiusa ug nagbaligya sa ilang mga produkto ilalom sa ngalan nga Mercedes-Benz. * Makaiikag, ang duha ka lalaki wala gayod magkita.

Sa 1890 duha ka Pranses—si Emile Levassor ug René Panhard—naghimo diha sa ilang buhatan ug upat-ug-ligid nga sakyanan nga may motor nga gitaod sa tunga sa tsasis. Pagkasunod tuig ilang gibutang ang motor sa dulong, diin kini mas maprotektahan gikan sa abog ug lapok sa dili-sementadong mga dalan.

Paghimo sa mga Awto nga Daling Mabatonan

Ang unang mga awto mahal kaayo ug, busa, dili maabot sa kadaghanang tawo. Apan nausab kini sa 1908 sa dihang si Henry Ford nagsugod sa pinirasong paggama sa Model T, nga nailhan ingong tin lizzie. Kining maong sakyanan nagbag-o sa industriya sa awto. Kini barato, daghag gamit, ug daling mentinahon. Bisan ang mga tawo nga kasarangan ra ug kita makapalit niana. * Sumala sa librong Great Cars of the 20th Century, ang Model T “maoy nagbukas sa dalan nga ang mga Amerikano, ug sa kataposan ang mga tawo sa tibuok kalibotan, makabaton ug mga sakyanan.”

Karon, duolan sa usa ka siglo sa ulahi, daghan ang nag-isip sa awto ingong kinahanglanon inay kay usa ka kaluho. Sa pagkatinuod, ang usa ka pagtuon nga gipatik diha sa inadlaw nga mantalaan sa London nga Independent nagpaila nga ang mga tawo usahay mogamit niana bisan sa mga biyahe nga usa ka kilometro.

Tungod sa pag-uswag sa teknolohiya ang mga sakyanan nahimong mas tulin ug mas luwas usab. Sa pagkatinuod, ning bag-o pa, dunay pag-us-os sa mga aksidente nga misangpot sa kamatayon diha sa ubay-ubayng nasod. Alang sa pipila ka tawo, ang kahilwas maoy giisip nga mas hinungdanon kay sa dagway lamang sa awto. Pananglitan, tungod sa gipauswag nga mga crumple zone ang pipila ka bahin sa tsasis magsilbing absorber inigkabangga, samtang ang mas gahi nga parte palibot sa drayber ug mga pasahero magsilbing koral nga manalipod kanila. Tungod sa mga preno nga gikontrolar sa elektronikong paagi, dili na kaayo peligrong magmaneho sa sakyanan diha sa danglog nga mga dalan. Ang mga bakos nga gitaod sa tulo ka bahin sa lingkoranan mosagang sa dughan maingon man sa bat-ang, samtang ang mga air bag mosagang sa ulo aron dili kini mapakong sa manibela o sa dashboard panahon sa pagkabangga. *

Siyempre, walay kapuli sa maayong mga batasan sa pagdrayb. “Dili mapuslanon ang paghimo sa mga sakyanan nga mas luwas kon ang paagi nato sa pagdrayb dili husto; bisan ang labing modernong teknolohiya labot sa kahilwas dili makaluwas kanato kon molapas kita sa pipila ka pisikal nga mga balaod,” matod pa sa El Economista, sa Mexico City.

Ang pipila ka sakyanan karon daw susamag mga balay nga may mga ligid. Daghan ang nasangkapan ug compact disc player, telebisyon, telepono, ug bulag nga mga kontrol sa tingog ug temperatura sa atubang ug likod. May mga sakyanan usab nga adunay giniyahan-sa-satelayt nga global positioning system, nga tungod niini ang mga drayber makakita sa labing kombenyenteng ruta paingon sa ilang destinasyon. Ang ubang mga sistema nagtanyag ug nunot-sa-panahon nga impormasyon bahin sa mga problema sa dalan. Siyempre, ang pagkabaton sa kinaulahiang mga himan ug sa kinabag-ohang modelo nahimo nang simbolo sa pagkabutang alang sa daghang tawo—usa ka kiling nga gipahimuslan sa mga tiggama ug sa mga tig-anunsiyo.

Sa ato nang nakita, ang awto miuswag na pag-ayo sukad sa unang paggula niini kapin sa usa ka siglo kanhi. Kon gamiton sa responsable ug luwas nga paagi, kini mapuslanon kaayo alang sa negosyo o sa pagsuroysuroy.

[Mga footnote]

^ Si Emil Jellinek, usa ka pangunang tigpamuhonan sa Daimler, misugyot nga kining matanga sa awto nganlan sa ngalan sa iyang anak nga si Mercedes. Nahadlok siya nga ang Aleman-paminawon nga ngalang Daimler dili unya halinon sa Pransiya.

^ Ang unang presyo sa Model T maoy $850, apan pagka-1924 ang usa ka bag-ong Ford mapalit lamang sa kantidad nga $260. Ang produksiyon sa Model T nagpadayon sulod sa 19 ka tuig, nga nianang panahona kapin sa 15 milyones ang nagama.

^ Ang mga air bag mahimong peligroso kon gamiton ingong bugtong himan nga tigpanalipod, ilabina alang sa mga bata ug sa mga hamtong nga gamay rag lawas.

[Chart/Mga hulagway sa panid 22-25]

Ang mga tuig nga gipaila mao ang yugto sa produksiyon

1885 Benz Motor Car

Unang praktikal nga awto sa kalibotan

1907-25 Rolls-Royce Silver Ghost

Paspas, puwersado, hilom, maluho, ug kasaligan

1908-27 Ford Model T

Unang awto nga gigamang dinaghan; kapin sa 15,000,000 ka sakyanan ang nahalin

Hulagway sa likod: Asembolanan sa Ford

1930-7 Cadillac V16 7.4-L

Sa tibuok kalibotan kini mao ang una ug labing malamposon nga paggama ug makina nga dunay 16 ka silindro

1939-karon Volkswagen Beetle

Kapin sa 20,000,000 ang nagama. Ang bag-ong Beetle (ubos sa wala) giluwatan sa 1998

1941–karon Jeep

Mao tingali kini ang labing inila nga sakyanan sa kalibotan

1948-65 Porsche 356

Gibase sa Volkswagen Beetle; maoy sinugdanan sa kalamposan sa Porsche

1952-7 Mercedes-Benz 300SL

Gianggaan ug Gullwing, kini mao ang unang sakyanan nga dunay space frame ug makina nga dili mogamit ug karburador

1955-68 Citroën DS 19

Dunay hydraulic pressure diha sa manibela, mga preno, 4 ka matang sa kambiyada, ug awtomatikong suspensiyon

1959-karon Mini

Kining bag-ong naimbento ug popular nga sakyanan malamposon usab kaayo diha sa mga lumba

1962-4 Ferrari 250 GTO

Usa ka 300-kabalyos V-12, ug episyente kaayo sa mga lumba

1970-3 Datsun 240

Kasaligan ug maabot nga sakyanang panglumba

1970-karon Range Rover

Giisip nga kinamaayohang 4-wheel-drive nga sakyanang magamit sa adlaw-adlaw apan angayan sa dili maayong dalan

1984-karon Chrysler Minivan

Nakatabang sa pagsugod sa uso sa minivan

Thrust SSC

Sa Oktubre 15, 1997, sa pagtabok sa desyerto sa Black Rock, Nevada, T.B.A., naabot niini ang kinatas-ang opisyal nga katulinon nga 1228 k.p.h.

[Credit Lines]

Benz-Motorcar: DaimlerChrysler Classic; background: Brown Brothers; Model T: Courtesy of VIP Classics; Rolls-Royce: Photo courtesy of Rolls-Royce & Bentley Motor Cars

Jeep: Courtesy of DaimlerChrysler Corporation; black Beetle: Courtesy Vintage Motors of Sarasota; yellow Beetle: VW Volkswagen AG

Chrysler Minivan: Courtesy of DaimlerChrysler Corporation; Datsun: Nissan North America; Thrust SSC: AP Photo/Dusan Vranic

PAGMATA!