BASE sa akong dokumento, natawo ko niadtong 1924 sa baryo sa Shmakovka sa Halayong Sidlakan sa Russia, duol sa utlanan sa China.

Usa ka adlaw niana, ang akong amahan ug mga magulang nga lalaki gikidnap sa mga bandido, ug wala na gyod sila igkita ni Mama. Busa siya na lay nag-atiman sa daghan kaayong bata, nga halos dili na niya mapakaon. Usa ka silingan ang miboluntaryo nga dad-on mi niyang mga bata ngadto sa balay sa mga ilo nga iya sa Russian Orthodox ug sultian niya sila nga giabandonar mi ni Mama.

Misugot si Mama kay basig mamatay unya ming mga bata sa gutom. Karon nga mga 85 anyos na ko, mapasalamaton ko nga gipadala mi ni Mama sa balay sa mga ilo. Lagmit mao kadtoy nakaluwas sa among kinabuhi. Pero naguol gihapon ko kon nganong iya tong gihimo.

Sa 1941, mibalhin ko sa Korea, diin ako naminyo sa usa ka buotan nga batan-ong Ruso, si Ivan. Ang among anak nga babaye, si Olya, natawo sa Seoul, Korea, sa 1942. Ang among mga anak nga lalaki, si Kolya ug Zhora, natawo sa 1945 ug 1948. Ang akong bana maoy tigbantay sa among tindahan, ug ako nanahi. Sanglit ang Seoul giokupar man sa mga Hapon, ang among mga anak nagdako nga makamaog Hinapon, apan Russian ang among pinulongan sa balay. Hangtod sa 1950, daw may pakigdait taliwala sa mga Sobyet, Amerikano, ug Koreano sa Seoul. Silang tanan mga suki namo sa tindahan.

Kalit lang nausab ang kahimtang pagka-1950. Ang Seoul gisakop sa kasundalohan sa North Korea. Kay dili mi makabiya, nadakpan mi kauban sa ubang langyawng sibilyan. Sulod sa tulo ka tuig ug tunga, kami gipamartsa paingon sa lainlaing dapit sa North Korea kauban sa mga Britaniko, Ruso, Amerikano, ug Pranses nga mga piniriso. Papahulayon mi kon dunay kasak-an, ug mabalaw mig likaylikay sa mga bomba.

Usahay, kami makapuyog mga balay nga may heating system ug igong pagkaon. Apan kasagaran dawa lang ang among makaon, ug matulog mi sa bugnaw, abandonadong mga bilding. Daghan sa among grupo ang nangamatay kay nalunosan ug napasagdan. Sakitan kaayo kong magtan-aw sa akong mga anak nga nag-antos. Ang tingtugnaw sayong miabot sa North Korea. Nahinumdom ko nga tibuok-gabii kong naglingkod atubangan sa daob, nga nag-init ug mga bato aron ibutang ilalom sa gihigdaan sa akong mga anak.

Sa dihang miinit-init na ang klima, gitudloan mi sa ubang taga-baryo kon unsang ihalas nga mga tanom ang mahimong kaonon, ug nangita mig sibuyas ug mga dahondahon, raspberry, ubas, ug mga uhong. Tin-aw nga ang mga taga-baryo walay kasuko namo, hinuon naluoy sila namo. Nakakat-on ko sa pagpanakop ug mga baki aron idugang sa among diyutayng pagkaon. Morag kumoton ang akong kasingkasing sa dihang ang akong mga anak magsigeg pangayog baki.

 Usa ka Oktubre niana, gipamartsa mi paingon sa Manp’o. Giingnan mi nga may mga karomata alang sa mga masakiton ug gagmayng bata. Si Olya ug ang akong bana kauban sa grupo nga nagbaktas. Ako ug ang gagmay pa nakong anak mabalak-ong naghulat sulod sa pipila ka adlaw sa pag-abot sa mga karomata. Sa kataposan miabot ra gyod ni.

Ang masakitong mga piniriso gikamada diha sa karomata nga samag sinakong bugas. Makaluluoy kaayo silang tan-awon! Samtang nagbaba kang Zhora, akong gibutang si Kolya sa usa ka suok sa karomata, apan siya mihilak: “Ma, maglakaw lang ko uban nimo! Ayaw kog biyai!”

Si Kolya nagsunod nako, nga nagkupot sa akong sayal ug paspas nga naglakaw aron dili mabiyaan. Daghang piniriso ang gipamusil panahon niining makalilisang nga martsa, nga gidangtag daghang adlaw. Ang panon sa mga uwak magsunodsunod, nga manuhik sa mga patayng lawas nga gibiyaan. Sa kataposan, nagkita ra mi sa akong bana ug ni Olya. Naghilak mi nga naggakos. Nianang gabhiona, namulaw ko sa pag-init ug mga bato para sa tanan nakong anak. Apan, malinawon na ang akong hunahuna kay kompleto na sila.

Sa 1953, duol sa 38th parallel nga nagbahin sa North ug South Korea, miarang-arang ang among kahimtang. Gihatagan mig hinlong mga uniporme, sapatos, tinapay, ug kendi pa gani. Sa wala madugay, gibuhian ang mga Britaniko, dayon ang mga Pranses. Apan dili mi lungsoranon sa bisan unsang nasod. Sa dihang mibiya ang kataposang mga piniriso, kami na lay nahibilin. Kami nanghilak sa kaguol ug way ganang mokaon. Niadtong tungora nga giyagayagaan mi sa Koreanong opisyal, sumala sa giingon sa sinugdan.

Makapatingala nga wala madugay human niana gipatabok mi sa demilitarized zone paingon sa South Korea. Human mi sukitsukita sa Amerikanong mga sundalo, gitugotan mi sa paglalin sa United States. Misakay mig barko paingon sa  San Francisco, California, diin kami gitabangan sa usa ka organisasyon nga manghatag ug hinabang. Sa ulahi, namalhin mi sa Virginia, ug gitabangan mi sa among mga kaila didto aron masuportahan namo ang among panginahanglan. Sa ngadtongadto, namuyo mi sa Maryland.

Nabag-ohan mi sa simpleng mga butang, sama sa vacuum cleaner. Ingong mga lalin, naningkamot mi pag-ayo sa pagtrabaho. Apan makapaguol nga ang pipila nga miasenso na namentaha sa bag-ong nangabot. Wala madugay, nakahimamat mig pari sa Russian Orthodox kinsa miingon: “Ania na mo sa bulahang nasod. Kon gusto ninyong moasenso, likayi ang inyong mga paisano.” Nakurat ko ug naglibog. Dili ba diay ta magtinabangay?

Sa 1970, usa sa mga Saksi ni Jehova, si Bernie Battleman, ang miduaw sa among balay aron sa paghisgot ug Bibliya. Siya may kombiksiyon ug prangkang manulti, sama namo. Dugay ming nag-estoryahanay. Kay nagdako man ko sa balay sa mga ilo nga iya sa mga Orthodox, memoryado nako ang mga doktrina sa simbahan. Apan wala gyod ko makahunahuna sa pagbaton ug Bibliya! Gidad-an ko ni Bernie, dayon siya miingon: “Para ninyo ni nga Bibliya kay gimahal ko kamo.” Gipailaila sab mi niya kang Ben, usa ka Saksing taga-Belarus nga nagsultig Russian.

Si Ben ug ang iyang asawa malulotong mitubag sa akong mga pangutana pinaagi sa Bibliya. Apan, nagtuo gyod ko nga gituis sa mga Saksi ang balaang kasulatan. Ilabinang naglagot ko kay ang ilang publikasyon nag-ingon nga si Maria may mga anak gawas kang Jesus, nga lahi sa gitudlo sa simbahan.

Gitawgan nako ang usa ka Polish nga higala ug gihangyo siya nga tan-awon sa iyang Polish nga Bibliya kon unsay giingon sa Mateo 13:55, 56. Sa dihang gibasa niya kana, nakurat ko kay may mga manghod gyod diay si Jesus! Gitawgan sab sa akong higala ang usa ka kaila nga nagtrabaho sa Library of Congress sa Washington, D.C., aron tan-awon kining bersikuloha sa tanang hubad sa Bibliya didto. Siya miingon nga mao ra gihapoy nasulat niana: Si Jesus may mga igsoong lalaki ug babaye!

Daghan pa kog pangutana. Nganong mamatay ang mga bata? Nganong naggubatay ang kanasoran? Nganong dili magkasinabtanay ang mga tawo bisag pareho silag pinulongan? Nalipay ko sa tubag sa Bibliya. Akong nakat-onan nga ang pag-antos dili kabubut-on sa Diyos  alang sa tawo. Nalipay kaayo ko sa pagkahibalo nga makita nako pag-usab ang akong minahal nga nangamatay panahon sa lainlaing paggubatay. Si Jehova inanay nga nahimong tinuod alang nako.

Usa ka adlaw niana, nagbarog ko atubangan sa akong mga imahen ug naghangyo sa Diyos nga tabangan ang akong anak nga lalaki, nga bag-ong nakauli gikan sa gubat sa Vietnam ug nag-antos sa grabeng depresyon. Sa kalit lang, akong naamgohan nga ang akong mga pag-ampo angayng idirekta kang Jehova, ang buhi nga Diyos. Akong gipanglaksi ang imahen ug akong naamgohan nga wala ra gyod diay ni mahimo. Gipalit ni nako sa simbahan, apan nianang gabhiona ako kining gidispatsar.

Dili sayon ang pagbiya sa relihiyon nga akong gidak-an. Apan mas gipabilhan nako ang gitudlo sa Bibliya. Usa ka tuig sa ulahi, akong giuban ang akong anak nga babaye ug ang akong bana sa pag-adto sa Russian Orthodox nga pari. Nagdala kog notbok nga may mga pangutana bahin sa Bibliya ug mga teksto nga nagsuportar niana. Samtang gibasa nakog kusog ang mga teksto, ang pari naglingolingo ug miingon, “Nahisalaag ka na.” Giingnan mi niya nga dili na siya gustong makakita pag-usab sa among anino.

Kini nga panghitabo natisok sa hunahuna sa akong mausisaon ug lig-on ug baroganang anak nga si Olya. Siya usab misugod pagtuon sa Bibliya ug wala madugay nagtambongan na sa tigom sa mga Saksi uban nako. Ako nabawtismohan sa 1972, ug si Olya pagkasunod tuig.

Kini ang among panultihon, Hunahunaa ang presente, kalimti ang nangagi. Busa dili gyod mi magpanuko sa pagbuhat ug bag-ong butang kon kombinsido mi nga husto kini. Sa dihang kami sa akong anak nga babaye nakaugmad ug suod nga relasyon sa Diyos, nakabaton mig hugot nga tinguha nga moduaw sa mga tawo ug ipaambit kanila ang among nakat-onan. Angkonon nako nga sa sinugdan prangka ra kaayo kong manulti busa usahay kinahanglang mosagbat ang akong partner aron isaysay kini sa mas mataktikanhong paagi. Apan sa ngadtongadto, nakakat-on ko sa pagpakigsulti sa mga tawong lainlaig nasyonalidad ug kagikan kinsa, sama nako, nangitag mas maayong kinabuhi.

Sa misunod nga katuigan, kami sa akong anak sagad moingon nga kon ugaling mapukan ang Iron Curtain, moadto mi sa Russia aron tabangan ang mga tawong sama namo nga makakat-on bahin sa Diyos. Sa dihang napukan kini sa sayong bahin sa 1990, gituman ni Olya ang maong pangandoy alang kanamo. Siya mibalhin sa Russia ug sulod sa 14 ka tuig nag-alagad ingong bug-os-panahong ministro didto. Daghan siyag nadumalahag pagtuon sa Bibliya ug nakatabang siya sa paghubad ug mga literatura sa Bibliya gikan sa Iningles ngadto sa Russian sa sangang buhatan sa mga Saksi ni Jehova sa Russia.

Karon naglubog na ko sa banig, ug ang akong mga anak naningkamot nga mahimo kong komportable kutob sa maarangan. Nagpasalamat ko sa Diyos nga human sa daghang tuig sa pag-antos, nakabaton kog mas maayong kinabuhi. Nasinati nako ang salmo sa magbalantay sa karnero nga si David: “[Ang Diyos] nagatultol kanako sa daplin sa mga dapit-pahulayan nga maayong pagkatubig. Siya nagapabaskog sa akong kalag. Siya nagaagak kanako sa mga alagianan sa pagkamatarong tungod sa iyang ngalan.”—Salmo 23:2, 3. *