1, 2. (a) Áweweei pwata usun itá Moses epwele nóm lón feiengaw. (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.) (b) Pwata Moses ese niwokkus ren án ewe king song?

 FARAO, i emén king mi watte manamanan, me i emén kot me ren chón Isip. Eú puk itelapan, When Egypt Ruled the East a erá pwe me ren chón Isip, Farao a “fókkun tipachem me manaman lap seni ménúmanaw meinisin wóón fénúfan.” Farao a mochen ekkewe chón Isip repwe niwokkusiti, iwe a mwaramwar mwárin king mi ititá wóón liosun emén snake mi chék mmólnetá le kkúk. Ena lios a áchema ngeni chón koputan kewe pwe repwe mwittir ninniiló. Iwe, anchangei ika epwe ifa meefien Moses lupwen Jiowa a ereni: “Üpwe tinukela ren Farao pwe kopwe emwenawu nei kewe aramasen Israel seni lon Isip.”​—Eks. 3:10.

² Moses a ló Isip me atoura ngeni Farao minne Kot a apasa, nge Farao a fókkun song. Mwirin ekkewe tiu riáfféú mi efeiengawa Isip, Farao a ereni Moses: “Kopwe afäliik pwe kosap künasefäli mesei, pun lon ewe rän kopwe küna mesei kopwe fokun mäla.” (Eks. 10:28) Mwen án Moses ló seni Farao, a oesini pwe néún ewe king mwánichi epwe máló. (Eks. 11:4-8) Iwe, Moses a éúréúra meinisin familien chón Israel ar repwe nieló emén siike  are siip, ewe sókkun man mi pin me ren ewe koten Isip itan Ra. Repwe pwal angei ekis chchaan ewe lam me toofi ngeni penasamen imwer. (Eks. 12:5-7) Met Farao epwe féri? Moses ese niwokkus. Pwata? Ren an lúkú a álleasochisi Jiowa, me “esap niuokusiti än ewe king song. Moses a chök likitü, pun usun chök nge a küna ewe Kot sisap tongeni küna.”​—Álleani Ipru 11:27, 28.

3. Menni kapas eis usun án Moses lúkú “ewe Kot sisap tongeni küna” sipwele pwóróusfengen wóón?

³ Ifa usun óm lúkú, mi fókkun péchékkúl pwe usun itá ka tongeni “küna Kot”? (Mat. 5:8) Ren ach sipwe apéchékkúlaló ach lúkú pwe sipwe tongeni kúna “ewe Kot sisap tongeni küna,” sipwe káé pwóróusen Moses. Ifa usun an lúkú Jiowa a álisi an esap niwokkusiti aramas? Ifa usun a pwáraatá pwe a lúkú án Kot kewe pwon? Me ifa usun án Moses tongeni kúna “ewe Kot sisap tongeni küna” a apéchékkúla lupwen i me néún Kot kewe aramas ra nóm lón feiengaw?

4. Lupwen Moses a chuuri Farao, met eli chókkewe ese wor ar lúkú ra ekieki?

⁴ Ren chókkewe ese wor ar lúkú, ra ekieki pwe ese akkarap péchékkúlen Moses ngeni Farao. Usun itá manawen Moses a nóm le péún Farao me a tongeni nemeni sópwósópwólóón manawen Moses. Moses pwisin a eisini Jiowa: “Ngang iö pwe üpwe tongeni feila ren Farao o emwenawu ekewe aramasen Israel seni lon Isip?” (Eks. 3:11) Fáik ier mwen ei, Moses a sú seni Isip. Eli Moses a fen ekieki, ‘Mi éch ai upwe liwiniti Isip me asonga ewe king?’

5, 6. Met a álisi Moses an epwe niwokkusiti Jiowa nge esap Farao?

⁵ Mwen án Moses liwiniti Isip, Kot a áiti ngeni eú lesen mi lamot, ewe i a makkeei lón ewe puken Hiop. A erá: “Ämi niuokusiti ewe Samol iei tipachem.” (Hiop 28:28) Ren an epwe álisi Moses le eáni ena sókkun niwokkus me tipachem, Jiowa, ewe mi Unusen Manaman, a aléllééi pwisin i ngeni aramas. Jiowa a eisini Moses: “Iö a föri awen aramas? Iö a föri pwe aramas resap tongeni kapas ika rongorong? Iö a föri pwe repwe küna mwer ika repwe chun? Sap ngang ewe Samol mi Lapalap?”​—Eks. 4:11.

⁶ Ifa ewe lesen? Ese wor popun án Moses epwe meefi niwokkus. Jiowa a tinaló i me epwe ngeni met chék mi lamot pwe epwe tongeni atoura An kapas ngeni Farao. Pwal och, a watte péchékkúlen Jiowa seni Farao. Me esap iei ewe áeúin fansoun án néún Kot aramas repwe nóm lón feiengaw fán nemenien Isip. Eli Moses a ekilonei ifa usun Jiowa a túmúnú Apraham, Josef me pwal mwo nge pwisin i lupwen ra manaw fán nemenien pwal ekkóch Farao. (Ken. 12:17-19; 41:14, 39-41; Eks. 1:22–2:10) Ren án Moses lúkú Jiowa, “ewe Kot sisap tongeni küna,” a pwora le útá mwen mesen Farao me atoura ngeni iteiten kapas meinisin Jiowa a allúk ngeni an epwe apasa.

7. Ifa usun án emén pwiich lúkú Jiowa a túmúnú i?

⁷ Án emén pwiich fefin itan Ella lúkú Jiowa a pwal túmúnú seni an niwokkusiti aramas. Lón 1949, ekkewe polis lón ewe fénú Estonia ra aresini Ella, áselelóói, mwirin ekkewe polis alúwél ra attola me turunufaseei. Ella a erá: “Ua fókkun meefi sáw. Nge mwirin ai iótek ngeni Jiowa, a kinamweeló letipei.” Mwirin, ra kalapusei Ella úkúkún úlúngát rán lón eú kúkkún ruumwen fétek mi rochokich nge i áláemén chék. Ella a erá: “Ekkewe polis ra púchérútá me apasa: ‘Aupwe féri án aramasen Estonia resap mwo nge chechchemeni iten Jiowa! Kopwele ló kalapus, nge ekkewe ekkóch repwele eoló lón Siberia!’ Ra pwal esiita me apasa, ‘Ifa i óm na Jiowa?’” Ella epwe niwokkusiti ekkena mwán are epwe lúkúlúk wóón Jiowa? Lupwen ra kapas eis ngeni, fán pwora a ereni ekkewe chón esiita i: “Ua fen  ekiekiéchú usun ei mettóch. Ua fen sani ai kalapus me amwéchú ai ririéch ngeni Kot lap seni ai upwe musowu nge epwe péút seniei án Kot chen.” Me ren Ella, Jiowa wesewesen emén, usun chék ekkewe aramas mi úkkúútá mwan. Ren an lúkú a akkamwéchú an tuppwél.

8, 9. (a) Met a tongeni álisuk pwe kosap niweiti aramas? (b) Met a lamot kopwe ekkekieki ika ka poputá le meefi pwe kopwele kkuf ren óm niweiti aramas?

⁸ Óm lúkú Jiowa a tongeni álisuk le pworacho ngeni óm niwokkus. Ika ekkewe néúwis mi watte péchékkúlen ar nemenem repwe sótun pineuk seni óm fel ngeni Kot, iwe usun itá manawom a nóm le péúr me ra tongeni nemeni sópwósópwólóón manawom. Eli kopwe mwo nge tipemwaramwareiti ika mi chúen éch óm kopwe sópweló le angang ngeni Jiowa nge ka asonga ekkewe meilap. Chechchemeni: Ika pwe ka lúkú Kot, ka tongeni pworacho ngeni óm niweiti aramas. (Álleani Än Salomon Fos 29:25.) Jiowa a kapas eis: “Pwota ka niueiti aramas mi mäkai, ir upun won aramas mi wewe ngeni fetil?”​—Ais. 51:12, 13.

⁹ Ekkekieki usun Semom we mi unusen manaman. A kúna me meefi meefien chókkewe ra riáfféú fán nemenemengawen ekkewe sou nemenem, me a álisiir. (Eks. 3:7-10) Ikaamwo epwe wor atun kopwe ánnetatá óm lúkú mwen ekkewe néúwis mi péchékkúl ar nemenem, ‘kosap öüreki om kapas are mine kopwe apasa, pun ekewe kapas kopwe apasa repwe toruk lupwen a tori ena otun.’ (Mat. 10:18-20) Jiowa a fókkun péchékkúl seni ekkewe sou nemenem me néúwisin mwú. Ika ka apéchékkúla óm lúkú iei, ka tongeni kúna Jiowa usun i wesewesen Emén mi fókkun mochen álisuk.

10. (a) Menni kapasen éúréúr Jiowa a ngeni ekkewe chón Israel lón Nisan 1513 mwen Kraist? (b) Pwata Moses a álleasochisi án Kot kewe kapasen éúréúr?

¹⁰ Lón ewe ier 1513 mwen Kraist fán ewe maram Nisan, Jiowa a ereni Moses me Aaron ar repwe éúréúra ekkewe chón Israel le filatá emén átemwánnin siip are siike mi éúmanaw, nieló, angei chchaan me toofi ngeni penasamen imwer kewe. (Eks. 12:3-7) Met Moses a féri? Iei met aposel Paulus a makkeei mwirin usun Moses: “Ren an lükü a föri ewe Pasofer o a allük pwe repwe äsupu chaan ewe mönün asor ngeni penkasamen imwer, pwe ewe chon läng mi ni aramas esap niela mwänichien nöün ekewe chon Israel.” (Ipru 11:28) Moses a silei pwe a tongeni lúkúlúk wóón Jiowa me a lúkú án Jiowa pwon pwe epwe nieló meinisin mwánichien chón Isip.

11. Pwata Moses a éúréúra ekkewe chón Israel?

¹¹ A wor pwisin néún Moses kewe át lón Mitian, ra nónnóm towau seni ewe “chon läng mi ni aramas.” * (Eks. 18:1-6) Nge a álleasochis me éúréúra ekkewe familien chón Israel pwe néúr kewe mwánichi ra tongeni ninniiló. Iwe pokiten Moses a tongei pwiin kewe, a mwittir “körato ekewe souakomwen Israel meinisin o üreniir, . . . ‘Niela ewe lamen Pasofer.’”​—Eks. 12:21.

12. Menni pwóróus mi lamot Jiowa a éúréúrakich ach sipwe esilefeili?

¹² Fán emmwenien ekkewe chónláng, néún Jiowa aramas ra ekkesilefeili ei pwóróus mi lamot: “Oupwe asamolu Kot o mwareiti an tekia! Pun a war ewe fansoun pwe epwe apwüngü chon fanüfan. Oupwe fel ngeni ewe mi föri läng me fanüfan, matau me ekewe lenien puächen koluk!” (Pwär. 14:7) Iei ewe atun sipwe aronga ngeni aramas ena pwóróus. Mi lamot sipwe éúréúra chón oruch kewe ar repwe towu seni Papilon mi Lapalap pwe resap “angei och seni an kewe feiengau.” (Pwär. 18:4) Ekkewe ‘ekoch sip’ ra fiti ekkewe Chón Kraist mi kepit le pesei aramas ar repwe “chäfengen me Kot.”​—Joh. 10:16; 2 Kor. 5:20.

13. Met epwe álisuk le alapaaló óm pwapwaiti le afalafala ewe kapas allim ngeni aramas?

 ¹³ Sia fókkun lúkú pwe a war ewe “fansoun pwe [Kot] epwe apwüngü chon fanüfan.” Sia pwal lúkú pwe a fókkun atapwalapwal ach angangen afalafal usun met Jiowa a erá. Lón eú lángipwi, aposel Johannes a “küna föman chon läng ra ütä le pwokukun fanüfan me rüanü, o ra amwöchü ekewe rüanü asepwäl.” (Pwär. 7:1) Ren óm lúkú, ka tongeni kúna ekkena chónláng mi chék mmólnetá le epichaaló ekkewe ásepwálin kata lón fansoun epwe fis ewe riáfféú mi lapalap? Ika pwe ka kúna ekkena chónláng, iwe ka tongeni afalafala ewe kapas allim fán lúkúlúk.

14. Met a amwékútúkich le fénéú emén “pwe epwe kul seni an föföringaw”?

¹⁴ Chón Kraist mi enlet, iei ra pwapwaiti ar ririéch ngeni Jiowa me ewe ápilúkúlúkún kúna manaw esemuch. Nge, sia pwal mirititi pwe wisach ngeni emén mi féfféringaw ach sipwe éúréúra “o fönöü pwe epwe kul seni an föföringau o küna manau.” (Álleani Isikiel 3:17-19.) Pwúngún pwe sise chék afalafal pokiten sia mochen liméch seni chchaan aramas. Sia tongei Jiowa, me sia tongei chón oruch kewe. Jesus a áweweei weween tong me úméúméch lón an we kapas áwewe usun ewe re Samaria. Sia tongeni pwisin eisinikich, ‘Ngang mi usun chék ewe re Samaria, ua afalafal pokiten ua “fokun tongei” aramas?’ Sise mochen usun ewe souasor me ewe re Lefi lón ewe kapas áwewe, rese mochen awora álillis me ra rikiló o “fetal won ewe al me epek.” (Luk. 10:25-37) Ach lúkú án Kot kewe pwon me ach tongei chón oruch epwe amwékútúkich ach sipwe unusen achocho le fiti ewe angangen afalafal mwen epwe war ewe sópwólóón.

15. Pwata ekkewe chón Israel ra meefi pwe ese wor ar alen ngaseló?

¹⁵ Án Moses lúkú “ewe Kot sisap tongeni küna” a álisi i lupwen ekkewe chón Israel ra tolong lón feiengaw mwirin ar sú seni Isip. Ewe Paipel a erá: “Ekewe aramasen Israel ra chimwätä o küna pwe ekewe chon Isip ra telito müriir. Iwe, ra fokun niuokus o siö ngeni ewe Samol mi Lapalap.” (Eks. 14:10-12) Itá ekkewe chón Israel repwe fen silei pwe epwe fis ngeniir ena mettóch pún Jiowa a oesini: “Ngang üpwe aföreai letipen Farao pwe epwe tapweriir. Pun üpwe alinga itei won Farao me nöün mwicheichen sounfiu, pwe chon Isip meinisin repwe silei pwe ngang ewe Samol mi Lapalap.” (Eks. 14:4) Nge ekkewe chón Israel ra chék kúna met a nóm mwer, ewe Setipar mi pinei aler, waan Farao kewe wokenin maun mi ssássáto mwiriir, me emén chón masen siip 80 ierin mi wisen emmweniir! Ra meefi pwe ese wor ar alen ngaseló.

16. Ifa usun án Moses lúkú a apéchékkúla atun a nóm ren ewe Setipar?

¹⁶ Nge Moses ese niwokkus. Pwata? Pokiten an lúkú, a kúna och mettóch mi fókkun manaman lap seni ewe mwichen soufiu are ewe sáát. A tongeni kúna ‘än ewe Samol mi Lapalap amanaueer’ me a silei pwe Jiowa epwe fiu fán iten ekkewe chón Israel. (Álleani Ekistos 14:13, 14.) Án Moses lúkú a apéchékkúla néún Kot kewe aramas. Ewe Paipel a apasa: “Ren än ekewe chon Israel lükü, ra tolong o fetalela epek ewe Setipar usun chök ar fetal won fanü mi pwasapwas. Nge lupwen ekewe chon Isip ra sotuni ar repwe föri iei usun, ewe sät a amopuretiu.” (Ipru 11:29) Iwe mwirin, “ra meniniti ewe Samol mi Lapalap, ra pwal lükü i me nöün we chon angang Moses.”​—Eks. 14:31.

17. Ifa ewe mettóch epwe fis lón mwachkkan epwe sótuni ach lúkú?

¹⁷ Ekiseló chék, epwe tori eú atun usun itá manawach epwele feiengaw. Lupwen epwele poputá le fis ewe Armaketon, ekkewe mwúún fénúfan repwele fen unusen ataieló ekkewe mwicheichen lamalam, ekkewe mwicheich mi kon manaman me chómmóng lap senikich. (Pwär. 17:16) Jiowa a áweweei lón eú oesini pwe usun itá sise kúna túmún, nónnómuch a usun “eu fanü esap tit, . . . esap wor tittir me asamalaper me lokkur.” (Is. 38:10-12, 14-16) Ren chék met sia kúna ren mesach, usun itá sipwele ninniiló. Met kopwe féri?

18. Áweweei ewe popun sia tongeni úpéchékkúl atun ewe riáfféú mi lapalap.

¹⁸ Ese wor popun sipwe niwokkus. Pwata? Pokiten Jiowa a fen oesini usun án emén epwe maunei néún kewe aramas. A pwal oesini usun met mwirilóón. “Iei alon Kot ewe Samol mi Lapalap, ‘Lon ewe rän, lupwen Kok epwe feito o maun ngeni ewe fanü Israel, ai song epwe säsewu. Pun lon ekimongun letipei, pwal lon watten ai lingeringer üa pwärätä.’” (Is. 38:18-23) Mwirin Kot epwe nieló meinisin chókkewe mi mochen efeiengawa néún Jiowa kewe aramas. Ika ka lúkú pwe Jiowa epwe túmúnuk lón an na “rän mi lap o eniwokus,” kopwe kúna ‘än ewe Samol mi Lapalap amanauok’ me kopwe akkamwéchú óm tuppwél.​—Sow. 2:31, 32.

19. (a) Ifa úkúkún án Moses ririéch ngeni Jiowa? (b) Ika kopwe chechchemeni Jiowa lón mettóch meinisin ka féri, ifa ewe feiéch kopwe pwapwaiti?

¹⁹ Kopwe mmólnetá fán iten ekkena mettóch mi amwarar epwe fis lón mwachkkan ren óm úkkúppós le nennengeni me “küna ewe Kot sisap tongeni küna”! Apéchékkúla óm ririéch ngeni Jiowa Kot ren óm ikkiótek me kákkáé an we kapas iteitan. Moses a kon ririéch ngeni Jiowa, me Jiowa a fókkun néúnéú i le féri letipan, ina minne Paipel a erá pwe Jiowa a silei Moses me “a fos newenewen ngeni.” (Tut. 34:10) Moses i emén soufós mi kkóló aúchean. Iwe nge, ika a wor óm lúkú ka pwal tongeni silefichi Jiowa pwe usun itá ka tongeni wesewesen kúna i. Ika ka chechchemeni i “won meinisin mine ka föri,” usun met án Kot we Kapas a pese ngonuk, iwe, i “epwe aiti ngonuk ewe al mi pwüng.”​—SalF. 3:6.