Akoz ou kapab met konfyans dan Levanzil?
Akoz ou kapab met konfyans dan Levanzil?
“Zot in vin en gran sikse. Zot in vin en sours lenspirasyon pour bann film ki’n kout en kantite milyon roupi ek bann liv ki dimoun in aste plis. . . . Bann sekt Kretyen in adopte zot. Zot in ede kree bann nouvo larelizyon ek bann teori lo en swadizan konplo.”—SUPER INTERESSANTE, EN MAGAZIN NOUVEL BREZILYEN.
AKOZ sitan leksitasyon? Sa magazin ti pe koz lo en nouvo lentere ek aktivite ki dimoun ti annan baze lo en koleksyon swadizan levanzil, let bann zapot ek bann apokalips. Sa bann dokiman ti ganny dekouver Nag Hammadi ek lezot landrwa Lezip dan 20 tyem syek e zot normalman ganny refer konman bann lekritir Gnostic ek Apocryphal. *
Eski i ti annan en konplo?
Dan en peryod kot dimoun i zeneralman annan bann pwennvi negatif lo Labib ek bann larelizyon tradisyonnel, Lekritir Gnostic oubyen Apocryphal in lev zot lentere lo Labib. Sa bann dokiman in annan en gran enfliyans lo lafason ki bokou i vwar lansennyman Zezi ek larelizyon Kretyen. En magazin ti fer sa komanter lo la: “Dan letan modern deplizanpli dimoun ki kontan bann keksoz spirityel me napa konfyans dan larelizyon pe enterese avek Levanzil Tomas ek lezot travay Apocryphal.” I’n ganny kalkile ki “i annan omwen 30 group ki baz zot krwayans lo lekritir Apocrypha” zis Brezil tousel.
Depi ki sa bann dokiman in ganny dekouver, sa teori ki Legliz Katolik ti konplote pour kasyet laverite lo Zezi dan katriyenm syek Nou Lepok in vin popiler. Dapre sa teori, zot ti anpes dimoun konn serten resi lo son lavi ki dan bann lekritir Apocryphal e ki sa kat Levanzil ki ganny trouve dan bann Labib modern in ganny modifye. Elaine Pagels, en profeser larelizyon i eksplike ki sa ki nou apel larelizyon ek tradisyon Kretyen ozordi i an realite baze lo zis en pti parti sa douzenn lekritir orizinal.
Dapre lopinyon bann spesyalis Labib parey Pagels, sours lafwa bann Kretyen pa baze zis lo Labib; i annan lezot sours, tel parey lekritir Apocryphal. En progranm BBC ki annan pour tit Bible Mysteries, “The real Mary Magdalene,” par egzanp, ti obzerve ki lekritir Apocryphal i entrodwir Mari Madlenn konman “en ansennyan ek gid spirityel pour lezot disip. I pa ti selman en disip; me i ti en zapot pour bann zapot.” Lo rol ki Mari Madlenn ti sipoze zwe, Juan Arias ti ekrir sa dan en zournal Brezilyen O Estado de S. Paulo: “Tou levidans i aprezan fer nou realize ki bann madanm ti annan en gran lenfliyans parmi larelizyon Kretyen ki ti ganny fonde par Zezi, vi ki bann premye legliz ti dan lakaz bann madanm kot zot ti desarz responsabilite bann pret ek levek.”
I paret ki pour bokou, bann liv Apocryphal i annan plis lenportans ki Labib. Me sa i fer nou demann bann kestyon enportan: Eski sa bann lekritir Apocryphal i en sours otantik pour lafwa bann Kretyen? Letan i kler ki zot kontredir Labib, lekel ki nou merit krwar, Labib oubyen bann liv Apocryphal? Eski i ti vreman annan en konplo dan katriyenm syek pour anpes dimoun aprann lo sa bann liv e modifye sa kat Levanzil pour tir lenformasyon enportan lo Zezi, Mari Madlenn ek lezot? Pour ganny larepons sa bann kestyon, annou egzamin en Levanzil Labib, Levanzil Zan.
Levidans sorti dan Levanzil Zan
En bout Levanzil Zan ti ganny dekouver Lezip o konmansman 20 tyenm syek. Sa dokiman byen enportan i ozordi ganny rekonnet konman Papyrus Rylands 457 (P52). Lo la i annan sa ki ganny rikorde dan Labib modern konman Zan 18:31-33, 37, 38 e i pe ganny prezerve dan bibliotek John Rylands, Manchester, Langleter. Sa bout maniskri Lekritir Grek Kretyen i sa enn pli vye ki egziste. Bokou spesyalis Labib i krwar ki i ti ganny ekrir apepre 125 N.L., zis apepre vennsenk an apre lanmor Zan. Sa ki fer li vreman enteresan se son konteni i preski egzakteman parey bann maniskri ki’n ganny ekrir apre. Lefet ki enn bann premye kopi Levanzil Zan ti deza pe sirkile Lezip, landrwa kot i ti ganny dekouver, i siport sa konklizyon ki Levanzil Zan ti vreman ganny rikorde dan premye syek N.L. e par Zan limenm, zis parey Labib i dir. An konsekans, liv Zan in ganny ekrir par en dimoun ki’n vreman vwar sa bann levennman.
Me de lot kote, tou bann lekritir Apocryphal i date apre dezyenm syek, apepre santan oubyen plis lannen apre sa levennman ki zot in dekrir in arive. Serten eksper i argimante ki lekritir Apocryphal i baze lo bann tradisyon oubyen bann keksoz ki ti’n ganny ekrir depi avan, me napa okenn laprev ki kapab siport sa largiman. Alors, i apropriye pour demann sa kestyon, Dan lekel eski ou pou met plis lafwa—temwannyaz en dimoun ki’n temwanny sa levennman oubyen temwannyaz en dimoun ki’n viv san-t-an apre sa levennman? Larepons i evidan. *
Be ki nou pou dir konsernan sa lakizasyon konsernan bann Levanzil Labib? Eski zot in ganny aranze dan en fason pour anpes dimoun aprann serten laverite lo lavi Zezi? Eski i annan okenn levidans ki prouve ki dan katriyenm syek Levanzil Zan par egzanp in ganny aranze pour deform son lenformasyon? Pour kapab reponn sa kestyon, nou bezwen gard antet ki enn bann sours prensipal Labib modern i Vatican 1209, en maniskri ki ganny date katriyenm syek. Si dan nou Labib i annan okenn sanzman ki’n ganny fer dan katriyenm syek, sa bann sanzman ti pou ganny reflekte lo sa maniskri. I annan en lot maniskri apele Bodmer 14, 15 (P75), ki annan laplipar resi Lik ek Zan ladan, e i ganny date apepre 175-225 N.L. Dapre bann eksper, sa ki’n ganny ekrir ladan i byen pros avek Vatican 1209. Savedir napa gran sanzman ki’n ganny fer avek Levanzil ki dan Labib e nou annan Vatican 1209 konman laprev.
Napa okenn levidans ki swa bann dokiman ouswa lezot keksoz ki prouve ki bann lenformasyon prensipal dan Levanzil Zan—oubyen lezot Levanzil—in ganny sanze pandan katriyenm syek. Apre ki i ti’n egzamin en koleksyon bann bout maniskri ki ti ganny dekouver Oxyrhynchus, Lezip, Dr. Peter Head, ki travay dan liniversite Cambridge ti ekrir: “An zeneral, sa bann maniskri i konfirm teks sa bann uncial [sa bann maniskri ki’n ganny ekrir avek let maziskil ki date konmansman katriyenm syek] ki form sa baz pour bann edisyon modern. Napa nanryen ladan ki demann en gran e nouvo lenterpretasyon lo lafason ki lenformasyon prensipal dan NT [Nouvo Testaman] in ganny transmet ziska nou lepok.”
Ki konklizyon nou kapab tire?
Sa kat vre Levanzil—Matye, Mark, Lik ek Zan—ti ganny aksepte par tou Kretyen dan lemonn antye depi boner dan milye dezyenm syek. Diatessaron (en mo Grek ki vedir “atraver [sa] kat”) i en travay ki ti ganny fer par Tatian pandan peryod 160-175 N.L. Sa referans ki ti ganny byen servi i baze selman lo sa kat vre liv Levanzil me pa lo sa “bann levanzil” Gnostic. (Vwar sa bwat “Levanzil in ganny defann depi o konmansman.”) En lot keksoz ki enteresan, i obzervasyon ki Irenaeus ti fer ver lafen dezyenm syek N.L. I ti dir ki i bezwen annan kat Levanzil, zis parey later i ganny divize an kat e ki i annan kat divan prensipal. Kantmenm son bann konparezon i kapab ganny kestyonnen, pwen ki i pe fer resorti i siport sa nide ki i ti annan zis kat vre Levanzil dan sa letan.
Ki tou sa bann laprev i montre? I montre ki Lekritir Grek Kretyen, enkli sa kat Levanzil, pa’n annan okenn gran sanzman depi konmansman dezyenm syek. Nou napa okenn rezon pour panse ki i ti annan okenn konplo dan katriyenm syek pour sanz oubyen kasyet serten parti Lekritir ki’n ganny enspire par Bondye. O kontrer, spesyalis Labib Bruce Metzger ti ekrir: “Ver lafen dezyenm syek, . . . i ti annan en gran linite lo ki liv ki form parti Nouvo Testaman parmi bann diferan kongregasyon partou partou, pa zis dan rezyon Mediteranen, me osi Langleter ziska Mezopotami.”
Pour zapot Pol ek Pyer Parol Bondye in toultan laverite. Zot tou lede ti averti bann Kretyen pour pa aksepte oubyen krwar okenn lezot keksoz apard sa ki zot ti’n aprann. Pol, par egzanp ti ekrir Timote: “Mon ser Timote, gard byen sa ki ou’n ganny konfye. Evit bann konversasyon vid e kontrer avek lafwa, ek bann fo largiman ki zot apel konnesans. Annefe, i annan serten, ki afors proklanm bann tel konnesans zot in fini par ekarte avek lafwa.” Pyer ti konfirmen: “Nou pa’n apiy nou lo bann fab byen aranze pour nou fer zot konn pisans ek retour nou Senyer Zezi-Kri. Nou’n war son grander avek nou prop lizye.”—1 Timote 6:20, 21; 2 Pyer 1:16.
Plizyer syek pase, profet Izai ti ganny enspire pour ekrir: “Zerb ver in sek, fler in fletri; me parol nou Bondye, li i pou dir pour letan endefini.” (Izai 40:8) Nou kapab annan sa menm konfidans ki sa Enn ki’n enspir sa Lekritir Sen i’n osi prezerv zot diran bann syek pour ki “tou dimoun i ganny sove e ganny konnesans laverite.”—1 Timote 2:4.
[Not anba lo paz]
^ par. 3 Gnostic ek Apocryphal i bann mo ki annan lorizin Grek. Sa mo Gnostic i kapab refer avek “konnesans sekre” e Apocryphal “byen ganny kasyet.” Sa bann term i ganny servi pour refer avek bann dokiman ki paret vre me ki zis en imitasyon bann Levanzil, liv Akt, let bann zapot, ek revelasyon ki otantik e ki form parti lalis ofisyel bann liv dan Lekritir Grek.
^ par. 11 En lot difikilte ki leve, se lakantite kopi lekritir Apocryphal ki reste i zis en ptigin. Dan Levanzil Mari Madlenn, enn sa bann lekritir Apocryphal, i annan zis twa bout ki’n sirviv sa bann syek: de pti bout avek enn ki en pe pli gran me lanmwatye son teks orizinal i manke. An plis ki sa, i annan bann diferans enportan dan sa bann maniskri.
[Portre lo paz 9]
Papyrus Rylands 457 (P52), en bout Levanzil Zan date dezyenm syek N.L., ti ganny ekrir apepre vennsenk an zis apre son kopi orizinal
[Portre lo paz 11]
Levanzil in ganny defann depi o konmansman
Depi byen lontan dan listwar Kretyen, bann dimoun ki kritik Labib in argimante ki sa kat Levanzil i kontredir kanmarad e alor dimoun pa kapab met zot konfyans ladan. Apepre lannen 110-180 N.L., Tatian, en ekriven sorti Larisi ti defann Levanzil. I ti panse ki si tou le kat Levanzil ti ganny met ansanm vreman byen pour fer zot vin zis enn, tou sa bann kontradiksyon ki paret aparan pou disparet.
Tatian ti konmans fer preparasyon pour en tel travay. Personn pa asire si son travay ti ganny fer orizinalman an Grek oubyen Siriyak. An tou le ka, i ti termin son travay apepre lannen 170 N.L. e son travay ti ganny rekonnet konman Diatessaron en mo Grek ki vedir “atraver [sa] kat.” Akoz sa travay ki pa’n ganny enspire i merit enteres ou?
Dan 19 vyenm syek, bann dimoun ki kritik Labib ti konmans propaz sa nide ki napa enn dan sa bann Levanzil ki ti’n ganny ekrir avan milye dezyenm syek N.L., alor i kapab ki zot napa bokou valer istorik. Depi ki sa bann vye maniskri Diatessaron ti ganny dekouver, zot in vin levidans konkret ki zis sa kat Levanzil ki ti deza pe byen ganny rekonnet e aksepte konman en koleksyon liv depi o konmansman milye dezyenm syek N.L.
Dekouvert sa Diatessaron ek bann komanter ki’n ganny fer lo la dan langaz Arab, Armenyen, Grek ek Laten ti pous en spesyalis Labib, Frederic Kenyon pour ekrir: “Sa bann dekouvert in finalman met en lafen avek tou dout lo ki si sa sa Diatessaron, e in donn laprev ki apepre lannen 170 apre Zezi, sa kat Levanzil otantik ti sirpas tou lezot liv ki ti ganny konsidere vreman enportan lo lavi nou Sover.”
[Portre lo paz 10]
Vatican 1209
Vatican 1209, en maniskri ki ganny date katriyenm syek par lao, i montre ki i ti napa preski okenn sanzman dan teks Levanzil
[Credit Line]
Sorti dan liv Bibliorum Sacrorum Graecus Codex Vaticanus, 1868
[Portre lo paz 8]
(For fully formatted text, see publication)
33 N.L.
Zezi i mor
anviron 41
Liv Matye i ganny ekrir
anviron 58
Liv Lik i ganny ekrir
anviron 65
Liv Mark i ganny ekrir
anviron 98
Liv Zan i ganny ekrir
125
Rylands 457 (P52)
anviron 1140
Bann liv Apocryphal i konmans ganny ekrir
anviron 175
Bodmer 14, 15 (P75)
katriyenm syek
Vatican 1209
[Portre lo paz 11]
Tatian
[Portre lo paz 11]
Diatessaron dan langaz arab
[Picture lo paz 8]
[Picture Credit Line lo paz 9]
© The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin