Na yabe̱ nde o 1934. Bayedi bam ba wu nde o swis bala ja o Timmins, o Ontario mundi ma madale ma tiki, o Kanada. Lambo ka o 1939, ńango am a botedi langa Njongo a Betatedi na jukea o ndongame̱n ya Mboṅ a Yehova. A ta alane̱ biso̱ na bonańango am mutoba o yi ndongame̱n. Nik’e s’indi, na mo̱ a timba Mboṅ a Yehova.

Sango am a si bwane̱ bedomsedi bao muńe̱nge̱, nde Mama a ta a to̱ndo̱ mbale̱ a ta pe̱ a no̱ngo̱ bedomsedi o tingame̱ oten. A boli nika to̱ ponda ebol’a Mboṅ a Yehova e we̱le̱be̱no̱ owas’a mwekan o Kanada, o bebotedi ba mimbu ma 1940. Nde a ta pe̱ a bolea sango asu na muyao n’edube ponda ye̱se̱, to̱ na byala ba bobe nun a tano̱ angwea mo̱. Eyembilan ao ya bwam yongwane̱ ná biso̱ na bonańango am pe̱ di kase mbale̱. Muńe̱nge̱ mwe nde ná, o sukan Sango asu a tuko a bata pe̱ be̱ muyao na biso̱ be̱se̱.

O pond’a lowe̱ la 1950, nukedi o jako̱to̱ne̱ di ta di be̱ne̱ tema ná l’Accroissement de la Théocratie, o mundi ma Ńu Yo̱rk. Na ta na be̱ne̱ ńo̱ngi ninde̱ne̱ o bata bola mambo o ebol’a Yehova ombusa mba dongame̱ne̱ bonasango na bonańango ba wu o wase ńe̱se̱ na senga pe̱ bebaisedi ba ba bena ba busi o esukul’a Gilead! Na bati so̱ be̱ne̱ ńo̱ng’a so̱lo̱ o ebol’a pond’a mususu. Mba masa ma timba o mboa, na londe̱ nde dipapa o be̱ paonia ńa pond’a mususu. Na mukanjo m’ebolo ma Kanada mu tilea mba ná na se̱le̱ dubisabe̱. Na boli nika o buńa 1 ba Maye̱se̱, 1950. Mo̱di mō̱ ombusa nika, na timbi paonia ńa pond’a mususu, mundi maboso ba lomno̱ mba mu ta nde Kapuskasing. Mu mundi mu ta etum jita na owe̱ni di tano̱ di ja o ni ponda.

O byingedi ba pond’a lowe̱ o 1951, mukanjo m’ebolo mu baise̱ Mboṅ a Yehova i mato̱pe̱ Fre̱nsi nga ye ná yala o bolea o mindi ma Kebe̱k owe̱ni  Fre̱nsi e mato̱po̱be̱no̱. Ńo̱ng’a bate̱ dikalo e ta bonde̱ne̱ owo. Na ta na bia to̱po̱ Fre̱nsi na Inglisi, nemedi so̱ o wala, na lomabe̱ o Rouyn. Na si ta na bia to̱ moto owo. Na ta nde na be̱ne̱ dina la wuma na tano̱ nangame̱n wala, ka nje na bīse̱no̱ o bebotedi ba min myango. Nde mambo me̱se̱ ma tombi bwam. Biso̱ na Marcel di timbi mako̱m ma bwam, na ta pe̱ muńe̱nge̱ o bolea o Kebe̱k etum a mbu mine̱i mi bupe̱, ka paonia ńa tobotobo.

O Kebe̱k, na bo muńe̱nge̱ jita o kusa bebeledi o jukea o klasi ni londe̱ 26 ńa esukul’a Gilead o mikondo ma Lansing, o Ńu Yo̱rk. Buńa ba busa l’esukulu bo ta nde o 12 ma Ngo̱nde̱ 1956, na lomabe̱ o ekombo ba mabele̱no̱ we̱nge̱ ná Ghana, b o mbe̱ng’a Afrika. Nde obiana na mala, na ta nangame̱n timba o Kanada ońola “ngusa woki” o jenge̱le̱ mapapa mam ma lo̱ndo̱.

Na timbi jenge̱le̱ ma mapapa myo̱di samba o Toronto. O ni pambo a ponda, mbia ma ba Krips mu jese̱ mba ombo’abu, na timba bia Sheila, mun’abu ńa muto. Di to̱ndo̱ne̱. O ponda na pulino̱ wanda mo̱, wa nde na kusino̱ mapapa mam. Biso̱ na Sheila di kane̱, nde di domse̱ ná nangame̱n wala o muloloma mam. Nde di me̱nde̱ tilane̱ o je̱ne̱ nga je ná di bane̱ na njika ponda nika ńeno̱ ná e bolane̱. Be bedomsedi be si ta bu o no̱ngo̱, nde ombusa ponda di so̱ṅtane̱ ná mo̱ nde be ta bedomsedi be te̱nge̱n.

Ombusa mo̱di mō̱ ma lo̱ndo̱ na masin, medi ma munja na avion, na tunge̱ o Akra, o Ghana. Owo na ta na lomabe̱ o bola ebol’a mombwed’a bebondo. Na ta so̱ nangame̱n yo̱mbo̱ o Ghana ńe̱se̱ name̱ne̱ pe̱ na o Ivory Coast (e mabe̱labe̱ we̱nge̱ ná Kot Divoar na o Togoland (e mabe̱labe̱ we̱nge̱ ná Togo). O jita la ngedi, na ta nde nala o lo̱ndo̱ mbame̱ne̱ mō̱ na bolane̱ pe̱ mutoa ma mukanjo m’ebolo. Na ta na to̱ndo̱ wala pe̱pe̱le̱ bonasango jita!

O su la woki, na ta na be̱ne̱ bebolo o mako̱to̱ne̱ masadi. Di si ta di be̱ne̱ ndabo a  jako̱to̱ne̱. Bonasango ba ta so̱ nde ba longa mińua ma banja mi kudumane̱ na ngonja ná wei i si laba biso̱ jita. Kana frigo e si tano̱ o wum’a da, bonasango ba ta so̱ nde ba tinge̱ byembe o mbasan, nde ba bwa mo̱ ke̱ e mapula da ońola bukedi o jako̱to̱ne̱.

Mambo mō̱ ma mayo̱isane̱ lo̱ ma ta ma bolane̱ o ma mako̱to̱ne̱. Ngedi po̱ ke̱ Herb Jennings, c nu ta ńamuloloma ka mba, e o tombise̱ ekwali nde ńaka ńasumwe̱no̱ o wuma e tano̱ e tingame̱. E kuma ńa mila oteten a kwande̱ki na wuma bato ba jaino̱. Herb embe̱ nde ekwali, y’eyembe pe̱ e ta e pambilane̱. Nde bonasango bane̱i be ngińa ba we̱li damea mo̱ ba timbane̱ mo̱ o wuma e tano̱, bukedi bobea babo̱ masao.

Oteten a woki, na ta be̱ na lee̱ sinim’asu La société du monde nouveau en action o mindi misadi me be̱be̱. Ná na bole nika, na makaka bo̱m ni masange̱ o bebongo beba to̱ myele miba nde na lee̱ sinima oten. Bato ba mi mindi ba ta ba to̱ndo̱ mo̱ jita! Ońola jita labu, mo̱ nde e ta sinima ńaboso ba tano̱ ba máje̱ne̱. Ba ta boba masao na ngińa ke̱ ba me̱ne̱ bato be o dubisabe̱. Ni sinima ńongwane̱ ba bena be̱n mo̱ o so̱ṅtane̱ ná je nde bebokedi bō̱ be lati, je pe̱ o wase ńe̱se̱.

Ombusa lambo ka mbu miba o Afrika, na ta musunga o jukea o jako̱to̱ne̱ di lati bekombo o mundi ma Ńu Yo̱rk. Na ta muńe̱nge̱ jita o je̱ne̱ Sheila, nu wu o Kebe̱k owe̱ni a tano̱ paonia ńa tobotobo. Di ta be̱ di tilane̱ maleta, nde je̱ne̱ne̱no̱ pe̱te̱, na baise̱ mo̱ ná di bane̱, na mo̱ emea. Na tiledi so̱ munasango Knorr d na baise̱ mo̱ nga Sheila e ná ukea o esukul’a Gilead nde a po̱ dongame̱ne̱ mba o Afrika. Emedi nika. Sheila a timbi po̱ o Ghana. Di bane̱ nde o Akra, o mińa 3 ma Maye̱se̱ 1959. Je̱n ná Yehova a namse̱ biso̱ na mbale̱ ebanja mo̱ nde di we̱le̱no̱ o epol’a boso o longe̱ lasu.

O 1961 di lomabe̱ o Kamerun. Bonasango ba ta ba baise̱ ná nongwane̱ o te̱se̱ mukanjo m’ebolo ma peńa, na ta so̱ na walame̱ne̱ jita. Kana na si tano̱ na mombwea mukanjo m’ebolo, na ta nangame̱n jokwa mambo jita. Nde o 1965 Sheila a no̱ngi deme̱. Na memba ná e ta biso̱ ndutu jita o je̱ne̱ ná di matimba bayedi. Nde ponda di botedino̱ bwa muńe̱nge̱ ońola mu m’bē̱ ma peńa  na te̱se̱ pe̱ mambo o timba o Kanada, mo̱ nde di kusino̱ lambo di ńo̱si biso̱ mulema.

Muna a wedi Sheila o dibum. Do̱kita a langwedi biso̱ ná mun’asu a ta nde mun’a mome. Nika ńa buka 50 ma mbu we̱nge̱, nde di si dimbedi nika to̱ buńa. To̱ná di bono̱ ndutu jita ońola nje e tombi, di bengi ja o ebol’asu o mwe̱n ekombo, yena di tano̱ di to̱ndo̱ jita.

Bonasango o Kamerun ba ta be̱ ba takisabe̱ ońolana ba bangi no̱ngo̱ dongo o bekwali ba politik. Be bete̱medi be ta ndutu tobotobo o pond’a po̱so̱ la mwaned’ekombo. Lambo di tano̱ di bwa bo̱ngo̱ buka me̱se̱ di timbi bolane̱ o 13 la mińa ma Emiase̱le̱ 1970, ponda go̱bina ńekino̱ ebol’a Mboṅ a Yehova. A suane̱ biso̱ mudo̱led’asu ńa o̱fis a mukanjo m’ebolo ńa peńa, owe̱ni di so̱lino̱ nde myo̱di mitanu oboso ba mu mwekan. Nik’e si po̱i woki po̱, bamuloloma be̱se̱ ba pangabe̱ o ekombo, biso̱ na Sheila pe̱ di ta o mu muso̱ngi. E ta ndutu jita o dia ba bonasango na bonańango ebanja di ta di to̱ndo̱ babo̱ jita di si ta pe̱ to̱ di bia nje e me̱nde̱ po̱ye̱ babo̱ o mińa mi mabupe̱.

Di tombise̱ myo̱di mutoba mi bupe̱ o mukanjo m’ebolo ma Fre̱nsi. Owo na bengi bola me̱se̱ na we̱lino̱ ońola mambo ma ta ma pula bonasango asu o Kamerun. O mo̱di ma Elaṅe̱ o mu mbu, di lomabe̱ o mukanjo m’ebolo ma Nijeria, mwena mu botedi jombwea ebol’a Kamerun. Bonasango na bonańango ba Nijeria ba kasi biso̱ na ndolo, di bo pe̱ muńe̱nge̱ o bola ebolo owo mimbu jita.

O 1973 di ta jangame̱n no̱ngo̱ bedomsedi be ndutu jita. Sheila a ta a lembe̱ diboa la ngińa. Ke̱ je o jako̱to̱ne̱ dinde̱ne̱ o Ńu Yo̱rk, a sosedi nde a langwea mba ná: “Na titi pe̱ ná nalane̱ ebolo oboso! Na wo̱li na maboa pe̱ jita la ponda.” A ta a mábola ebolo mwemba na mba buka 14 ma mbu o mbe̱ng’a Afrika. Na ta muńe̱nge̱ ońola jemea a lee̱le̱no̱ o ebolo, nde di ta jangame̱n po̱ngo̱ mawengisan mō̱. Di bo̱le̱no̱ kwalea ońola bete̱medi basu, di kane̱ pe̱ na iwiye̱ ońola nika, di domse̱ ná jangame̱n timba o Kanada owe̱ni eno̱ ná a kusa ja la bwam. Jese̱le̱ ebol’asu ya muloloma na ya pond’a mususu nika nde e ta bedomsedi ba ndutu be buki be̱se̱ be mańawe̱ pe̱ moto mulema di si tano̱ di máno̱ngo̱.

Di po̱ino̱ o Kanada, na kusi ebolo omboa diko̱m diwo̱ la be̱ibe̱i lena di ta di be̱ne̱ diyo la po̱ngo̱ mitoa o mundi mō̱ ma pongo a Toronto. Di re̱nti bolongi, janda sango ba tano̱ ba mábolane̱, di we̱li so̱ botea longe̱ lasu peńa esibe̱ no̱ngo̱ beto̱m. Di ta di pula kombe̱ longe̱ di wam, na dipita ná buńa bō̱ je pe̱te̱ ná di timba o ebol’a pond’a mususu. O mańaka masu me̱se̱, di dipita di po̱mane̱ londa buka ne̱ni di tano̱ jo̱nge̱le̱.

Na te̱ mpuli na botea o bola ebolo Esabasu te̱ o wum’a ebol’a longa la ndabo a jako̱to̱ne̱ ńa peńa o Norval, o Ontario. O sukan, na lomabe̱ o be̱ mombwed’a ndabo a jako̱to̱ne̱. Sheila a ta a nisenga bwam son na son, na biso̱ je̱ne̱ ná e ná a bola y’ebol’a peńa. Di so̱li so̱ o bolongi ba ndabo a jako̱to̱ne̱ o Eso̱pe̱so̱pe̱ 1974. Di ta muńe̱nge̱ jita o timba o ebol’a pond’a mususu!

 Nje ye bwam ye nde ná, Sheila a bengi senga ńolo bwam. Ombusa mbu miba, di we̱li jemea o wala o ebol’ebondo. Y’ebondo e ta nde o Manitoba, epas’a mundi ma Kanada e bian ońola pond’ao ńa mulo̱lo̱ko̱ ńe ngińa. Nde, di bwane̱ mulatako ma diko̱m mu mabole̱ mbidimbidi ma weya na bonasango na bonańango ba y’ebondo muńe̱nge̱ jita. Joko ná seto̱ owe̱ni di maboleano̱ nde ye mweńa nde benga bolea Yehova to̱ e be̱ nde owe̱ni jeno̱.

Ombusa mimbu jita o ebol’ebondo, di belabe̱ o 1978 o bolea o Bete̱l ńa Kanada. Nik’e s’indi, na kusi belēdi be mabwesane̱ ndutu nde be mweńa. Na ta na lomabe̱ o bola ekwal’a hawa po̱ n’epasi na Fre̱nsi o ndongame̱n a tobotobo o Montreal. Nje e ta bobe ye nde ná, ekwal’am e si boli bukedi ńo̱ngi o sengane̱ mba, na munasango mō̱ ńa Ofis a Ebolo a bola mba malea ońola nika. O nje ye mbale̱, na ta nangame̱n so̱ṅtane̱ o ni ponda, ka nje na máso̱ṅtane̱no̱ tatan, ná na titi mubie̱ bola ekwali ńa bwam. Nde na si kasi ma malea bwam. Ekwal’a biso̱ na nu munasango e si tombi bwam, na lingi ná a sai mba buka dime̱ne̱, a si langwedi pe̱ to̱ mba to̱ lambo diwo̱ na bolino̱ bwam. Na po̱ngi diwuse̱ ońolana nombwedi nde ma malea o mbadi ma bolabe̱no̱ na ne̱ni na me̱ne̱no̱ moto nu boli mo̱.

Mińa to̱ mininga ombusa nika, munasango mō̱ ńa dibe̱le̱ la mukanjo m’ebolo a kwalisane̱ mba ońola nje e tombi. Nembi ná na si ta na kasa ma malea bwam na baise̱ pe̱ milakisan. Ombusa nika na kwali na munasango ńena nu ta nu bola mba malea. A lakise̱ mba na muyao mwe̱se̱. Nje na kusino̱ e timbi nde mba belēdi ba mweńa ba sibise̱ la ńolo bena na si me̱nde̱no̱ dimbea o longe̱. (Min. 16:18) Na kane̱ Yehova ngedi jita ońola nika na no̱ngi pe̱ bedomsedi ná na si me̱nde̱ pe̱ linga ke̱ moto a mabola mba malea.

E mábuka 40 ma mbu neno̱ o Bete̱l ńa Kanada, botea mbu 1985 pe̱, na be̱n eto̱ti ya bolea o dibe̱le̱ la mukanjo m’ebolo. O mo̱di ma Ngo̱nde̱ 2021, muj’am ńa ndolo Sheila a wumse̱ o kwedi. O sumo te̱ lembe̱ la bo̱lo̱n a muj’am, na be̱n pe̱ maboa ma mbame̱ne̱ ma matakise̱ mba. Nde ebol’a Yehova e mabola ná na walame̱ne̱ na be̱ pe̱ muńe̱nge̱ kańena na “si madutea ndongo ońola wuta la mińa.” (Mul. 5:20) To̱ná na kusino̱ mitakisan mō̱ o longe̱ lam, mambo ma muńe̱nge̱ na kusino̱ ma buki mo̱ nate̱n’o eyidi. We̱le̱ la Yehova o epol’a boso o longe̱ lam na tombise̱ la 70 ma mbu o ebol’a pond’a mususu ba wanedi mba muńe̱nge̱ na mbale̱. Na makane̱ ná beso̱mbe̱ basu ba bonasango na bonańango pe̱ ba benge we̱le̱ Yehova o epol’a boso, ebanja ne mbaki ná babo̱ pe̱ ba me̱nde̱ be̱ne̱ longe̱ le muse̱ṅ di mabwesane̱ pe̱ muńe̱nge̱ lena jeno̱ nde ná di we̱le̱ be̱ne̱ buka te̱ ke̱ di mabolea Yehova.