1. Nso ke Edidem Solomon ekekpep nnyịn ke Ecclesiastes 7:20?

 EDIDEM Solomon ekewet ete: “Baba edinen owo kiet idụhe ke isọn̄ eke anamde eti mînyụn̄ inamke idiọkn̄kpọ.” (Eccl. 7:20) Ata akpanikọ edi oro! Kpukpru nnyịn imesinam idiọkn̄kpọ. (1 John 1:8) Ke ntre imoyom yak Abasi ye mme owo ke isọn̄ emi ẹsifen ẹnọ nnyịn.

2. Esitie owo didie ke idem ke ini akpan ufan esie efende enye?

² Anaedi emeti ini emi ekeduede akpan ufan fo. Ama enen̄ede ekpe enye ubọk sia okosụk oyoyom ndidi ufan esie. Eketie fi didie ke idem ini enye ekefende ọnọ fi? Ama en̄wek ọduọk, esịt ama onyụn̄ enem fi!

3. Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

³ Iyom Jehovah edi Ufan emi imade ikan. Edi ndusụk ini, iyesinam mîdịghe itịn̄ se enye mîmaha. Ikpanam didie inịm ke Jehovah eben̄e idem ndisifen nnọ nnyịn? Didie ke nte Jehovah esifende ọnọ owo enen̄ede okpụhọde ye nte owo esifende? Anie ke Jehovah esifen? Iyọbọrọ mme mbụme emi ke ibuotikọ emi.

4. Nso inam inịm ke Jehovah eben̄e idem ndifen nnọ nnyịn?

⁴ Bible anam ikụt ke Jehovah eben̄e idem ndifen nnọ nnyịn. Ini Jehovah akanamde Moses ọdiọn̄ọ utọ Abasi emi imọ idide ke Obot Sinai, Enye ama anam angel ọdọhọ Moses ete: “Jehovah,  Jehovah, Abasi mbọm ye mfọn, isọpke iyatesịt edi awak ima-mfọnido ye akpanikọ, enịm ima-mfọnido ọnọ ediwak tọsịn, efen ndudue ye ubiatibet ye idiọkn̄kpọ.” (Ex. 34:​6, 7) Jehovah ọfọn ido esinyụn̄ atua owo mbọm. Enye esiben̄e idem ndifen nnọ mbon emi ẹkabarede esịt.​—Neh. 9:17; Ps. 86:15.

5. Psalm 103:​13, 14 owụt ke Jehovah ndinen̄ede ndiọn̄ọ nte mme owo ẹtiede anam enye anam nso?

⁵ Jehovah ọdiọn̄ọ kpukpru n̄kpọ aban̄a nnyịn sia enye okobot nnyịn. Enye ọdiọn̄ọ kpukpru n̄kpọ aban̄a kpukpru owo ke ererimbot emi. (Ps. 139:​15-17) Ntre enye okụt mme mfịna ye ndiọi n̄kpọ emi ikadade imana. Enye akam ọdiọn̄ọ kpukpru se iwọrọde nnyịn, emi anamde idi utọ owo emi idide. Jehovah ndinen̄ede ndiọn̄ọ nte mme owo ẹtiede anam enye esikop nnyịn mbọm.​—Ps. 78:39; kot Psalm 103:​13, 14.

6. Nso ke Jehovah anam emi owụtde ke ọdọn̄ enye ndifen nnọ nnyịn?

⁶ Jehovah ama anam n̄kpọ emi owụtde ke ọdọn̄ enye ndifen nnọ nnyịn. Enye ọdiọn̄ọ ke se Adam akanamde esịn kpukpru nnyịn ke ufụn idiọkn̄kpọ ye n̄kpa emi. (Rome 5:12) Idụhe se ikpakanamde isio idem nnyịn m̀mê owo en̄wen ke utọ ufụn oro. (Ps. 49:​7-9) Edi edima Abasi nnyịn ama atua nnyịn mbọm onyụn̄ anam n̄kpọ emi edisiode nnyịn ke ufụn oro. John 3:16 ọdọhọ ke Jehovah ama ọnọ ikpọn̄-ikpọn̄ edibon Eyen esie edikpa afak nnyịn. (Matt. 20:28; Rome 5:19) Jesus akakabade akpa n̄kpa ibuot nnyịn man owo ekededi emi ọbuọtde idem ye enye ọwọrọ ke utọ ufụn oro. (Heb. 2:9) Ama enen̄ede abiak Jehovah ndikụt edima Eyen esie akpade ubiak ubiak n̄kpa ye n̄kpa esuene! Ekpedi Jehovah ikaduakde ndifen nnyịn, enye ikpakayakke Eyen esie akpa.

7. Siak ndusụk owo ke Bible emi Jehovah ekefende ọnọ.

⁷ Mbụk mme owo emi Jehovah ekefende ọnọ ẹyọyọhọ Bible. (Eph. 4:32) Ewe ke afo eti? Ekeme ndidi emeti eke Edidem Manasseh. Owo ibak oro ama anam ata ndiọi n̄kpọ edue Jehovah. Enye akatuak ibuot ọnọ mme abasi ubọkowo onyụn̄ anam mbon en̄wen ẹtiene ẹtuak. Enye ama owot nditọ esie emen awa ọnọ mme abasi oro. Enye ama akam ọsọn̄ esịt anam abasi ubọkowo emen ekenịm ke edisana temple Jehovah. Bible ọdọhọ ke “enye [ama] anam se idiọkde ke enyịn  Jehovah ke ata akamba udomo, man ayat [Jehovah] esịt.” (2 Chron. 33:​2-7) Edi ke Manasseh ama ekenen̄ede akabade esịt, Jehovah ama efen enye. Jehovah ama akam anam enye afiak edi edidem. (2 Chron. 33:​12, 13) Anaedi emeti n̄ko mbụk Edidem David emi akanamde ata ndiọi n̄kpọ edue Jehovah, utọ nte ndisịn efịbe nnyụn̄ n̄wot owo. Edi ke David ama ekenyịme idiọkn̄kpọ esie onyụn̄ enen̄ede akabade esịt, Jehovah ama efen enye n̄ko. (2 Sam. 12:​9, 10, 13, 14) Ọfọn inịm ke ọdọn̄ Jehovah ndifen nnyịn. Nte inemede ika, iyokụt ke nte Jehovah esifende owo ọfọn akan nte mme owo ẹsifende.

8. Didie ke Jehovah ndidi mfọnn̄kan Ebiereikpe anam nte enye esifende ọfọn akan nte mme owo ẹsifende?

⁸ Jehovah edi “Ebiereikpe ofụri ererimbot.” (Gen. 18:25) Ana eti ebiereikpe enen̄ede ọdiọn̄ọ ibet. Jehovah enen̄ede ọdiọn̄ọ ibet sia enye edi Ebiereikpe nnyịn ye Owụk-ewụhọ nnyịn. (Isa. 33:22) Jehovah ọdiọn̄ọ se ifọnde ye se idiọkde akan owo ekededi. Nso efen isinam owo edi eti ebiereikpe? Ana eti ebiereikpe ọdiọn̄ọ kpukpru se iketịbede mbemiso enye ebierede ikpe. Idụhe owo ndomokiet eke akande Jehovah ke n̄kpọ enye emi sia enye esidiọn̄ọ kpukpru se itịbede.

9. Nso ye nso ke Jehovah esidiọn̄ọ mbemiso enye ebierede m̀mê iyefen owo?

⁹ Jehovah itiehe nte mme ebiereikpe emi mîsidiọn̄ọke kpukpru se iketịbede ke n̄kpọ ekededi emi mmọ ẹyomde ndibiere. Sia n̄kpọ ndomokiet mîdịbeke Jehovah, enye esidiọn̄ọ kpukpru se iketịbede ke se enye oyomde ndibiere. (Gen. 18:​20, 21; Ps. 90:8) Se mme owo ẹkụtde m̀mê se mmọ ẹkopde ke mmọ ẹsida ẹbiere n̄kpọ, edi Jehovah isinamke ntre. Edieke owo anamde n̄kpọ etiene edu emi enye akadade amana, ido emi enye okponde edikụt ke ufọk mmọ, nte ẹnamde n̄kpọ ke edem mmọ, ye nte etiede enye ke idem, enen̄ede an̄wan̄a Jehovah. Jehovah ọdiọn̄ọ se isịnede owo ke esịt n̄ko. Se ikpananam owo anam n̄kpọ, enye ọdiọn̄ọ. Owo ikemeke ndidịp enye n̄kpọ ndomokiet. (Heb. 4:13) Ntre Jehovah ama efen ọnọ owo, enye ọdiọn̄ọ kpukpru se iketịbede ye se ikanamde owo oro anam n̄kpọ ntre.

10. Ntak emi ikemede ndidọhọ ke kpukpru se Jehovah esibierede ẹnen? (Deuteronomy 32:4)

¹⁰ Kpukpru se Jehovah esibierede ẹnen. Enye isinamke asari. Idịghe inyene, nte owo etiede, nte owo ọwọrọde etop, m̀mê nsio nsio n̄kpọ emi owo ọdiọn̄ọde ndinam esinam enye efen owo. (1 Sam. 16:7; Jas. 2:​1-4) Idụhe owo ndomokiet emi ekemede ndinọ Jehovah ubọkedem, m̀mê emi ekemede ndinam enye akanam se enye mîkoyomke ndinam. (2 Chron. 19:7) Jehovah isibiereke n̄kpọ ke iyatesịt, isinyụn̄ ibiereke n̄kpọ itiene nte etiede enye ke idem. (Ex. 34:7) Jehovah ndinen̄ede ndiọn̄ọ nnyịn ye se iwọrọde nnyịn anam enye edi mfọnn̄kan Ebiereikpe.​—Kot Deuteronomy 32:4.

11. Didie ke nte Jehovah esifende okpụhọde ye nte mme owo ẹsifende?

¹¹ Mbon emi ẹkewetde N̄wed Abasi Usem Hebrew ẹma ẹdiọn̄ọ ke nte Jehovah esifende owo okpụhọde ye nte mme owo ẹsifende. Ke ndusụk itie ke Bible, enyene ikọ Hebrew emi mmọ ẹkesidade ẹtịn̄ ẹban̄a nte Jehovah esifende owo. N̄wed ndụn̄ọde kiet ọdọhọ ke n̄kukụre ini emi mmọ ẹkesiwetde ikọ oro ekedi mmọ ẹkpeyom nditịn̄ mban̄a nte Abasi efende anamidiọk. Owo ikesidaha ikọ oro itịn̄ iban̄a nte owo efende owo efen, sia owo ikemeke ndifen nte Jehovah esifende. Jehovah kpọt ekeme ndifen anamidiọk kpukpru se  enye akanamde, n̄kpọ isụhọke. Nso isitịbe ke ini Jehovah efende owo?

12-13. (a) Esitie owo didie ke idem Jehovah ama efen enye? (b) Nso ke Jehovah mîsinamke enye ama efen owo?

¹² Edieke inịmde ke Jehovah efen nnyịn, imesinyene “mme ini nduọkodudu.” Imesinyene emem, esịt isinyụn̄ imiaha nnyịn ufen aba. Idụhe owo ndomokiet emi ekemede ndifen ndudue nnyịn yak etie nnyịn ntre ke idem, Jehovah kpọt ekeme. (Utom 3:19) Ke ini Jehovah efende nnyịn, enye esiyak nnyịn ifiak idi ufan esie, esinyụn̄ etie nte nnyịn ikanamke idiọkn̄kpọ ndomokiet.

¹³ Ke Jehovah ama ekefen idiọkn̄kpọ nnyịn, tutu amama enye idifiakke imen idiọkn̄kpọ emi ikanamde do idori nnyịn ke idem, m̀mê ndifiak mmia nnyịn ufen ke idiọkn̄kpọ oro. (Isa. 43:25; Jer. 31:34) “Kpa nte edem usiahautịn oyomde usụn̄ ọkpọn̄ edem usoputịn,” ntre ke enye esimen idiọkn̄kpọ nnyịn ọduọk yak oyom usụn̄ ọkpọn̄ enye. * (Ps. 103:12) Ke ini itiede ikere adan̄a nte Jehovah esifende nnyịn, imesinen̄ede ikọm enye inyụn̄ ibak enye. (Ps. 130:4) Edi anie ke Jehovah ekeme ndifen?

14. Nso ke ikpep iban̄a se isinamde Jehovah efen owo m̀mê etre ndifen?

¹⁴ Imekpekpep ke idịghe nte idiọkn̄kpọ owo okponde m̀mê ekpride ke Jehovah esida ebiere m̀mê iyefen inọ enye. Imekpep n̄ko ke sia Jehovah edide Andibot nnyịn, Owụk-ewụhọ nnyịn, ye Ebiereikpe nnyịn ke oro esin̄wam enye ebiere m̀mê imọ iyefen inọ owo m̀mê idifenke. Nso idi mme n̄kpọ emi Jehovah esikerede aban̄a mbemiso enye ebierede m̀mê imọ iyefen?

15. Luke 12:​47, 48 owụt ke nso ke Jehovah esikere mbemiso enye ebierede m̀mê iyefen owo?

¹⁵ N̄kpọ kiet emi Jehovah esikerede edi m̀mê anamidiọk ama ọdiọn̄ọ ke se imọ ikanamde oro ama ọdiọk. Se Jesus eketịn̄de ke Luke 12:​47, 48 anam emi enen̄ede an̄wan̄a. (Kot.) Edieke owo okoide-koi etie aduak ibak onyụn̄ enen̄ede ọdiọn̄ọ ke Jehovah asua n̄kpọ oro, edi enye osụk aka akanam n̄kpọ oro, akwa idiọkn̄kpọ ke enye anam oro. Jehovah ekeme ndibiere ke imọ idifenke utọ owo oro.  (Mark 3:29; John 9:41) Imọdiọn̄ọ ke ndusụk ini imesinam n̄kpọ emi nnyịn idiọn̄ọde ke ifọnke. Ndi Abasi eyefen utọ enye oro? Ih eyefen, sia enyene n̄kpọ en̄wen emi enye esikerede aban̄a mbemiso enye ebierede m̀mê iyefen owo.

16. Nso ke owo ndikabade esịt ọwọrọ? Ntak emi anade ikabade esịt edieke iyomde Jehovah efen nnyịn?

¹⁶ N̄kpọ efen emi Jehovah esikerede aban̄a edi m̀mê anamidiọk enen̄ede akabade esịt. Owo ndikabade esịt ọwọrọ nso? Ọwọrọ ke enye ‘okpụhọ ekikere, okpụhọ nte enye okodude uwem, mîdịghe okpụhọ se enye akaduakde ndinam.’ Ọwọrọ n̄ko ke enye atua n̄kpọfiọk onyụn̄ enen̄ede ofụhọ aban̄a ndiọi n̄kpọ emi enye akanamde m̀mê nti n̄kpọ emi akpakanade enye anam, emi enye mîkamaha ndinam. Ke ini owo akabarede esịt, idịghe ndiọi n̄kpọ emi enye akanamde kpọt ẹsinam enye ofụhọ, enye esifụhọ n̄ko aban̄a nte enye eketrede ndikpere Jehovah tutu oro anam enye akanam ndiọi n̄kpọ oro. N̄kọ emeti ke Edidem Manasseh ye Edidem David ẹma ẹnam ata ndiọi n̄kpọ? Edi Jehovah ama efen mmọ sia mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹkabade esịt. (1 Ndi. 14:8) Ana Jehovah okụt ke imenen̄ede ikabade esịt mbemiso enye efende ọnọ nnyịn. Edi ndiseme mban̄a idiọkn̄kpọ emi ikanamde ikemke. Ana iben̄e idem nditre idiọkn̄kpọ oro inyụn̄ itọn̄ọ ndinam nti n̄kpọ. * Ntre imọn̄ ineme n̄kpọ efen emi Jehovah esikerede mbemiso enye ebierede m̀mê iyefen inọ owo.

17. Nso ke owo ndinen̄ede n̄kpụhọde ọwọrọ? Ntak emi edide akpan n̄kpọ? (Isaiah 55:7)

¹⁷ Akpan n̄kpọ efen emi Jehovah esikerede aban̄a edi m̀mê owo enen̄ede okpụhọde. Owo emi enen̄erede okpụhọde ana etre ndiọi n̄kpọ emi enye ekesinamde, onyụn̄ ọtọn̄ọ ndidu uwem nte Jehovah ọdọhọde. (Kot Isaiah 55:7.) Ana enye okpụhọde nte enye esikerede n̄kpọ onyụn̄ ekere n̄kpọ nte Jehovah oyomde enye ekere. (Rome 12:2; Eph. 4:23) Ana enye ebiere nditre ndikere ndiọi n̄kpọ emi enye ekesikerede, onyụn̄ etre ndinam ndiọi n̄kpọ emi enye ekesinamde. (Col. 3:​7-10) Imọdiọn̄ọ ke ata akpan ntak emi esinamde  Jehovah efen idiọkn̄kpọ nnyịn inyụn̄ ibatke inọ nnyịn aba edi ke nnyịn imọbuọt idem ke ufak emi Christ ekedikpede ke ibuot nnyịn. Ufak oro ke Jehovah esida efen nnyịn enye ama okụt nte nnyịn inen̄erede isịn idem itre ndiọi n̄kpọ emi ikesinamde.​—1 John 1:7.

18. Nso ke ikpep iban̄a nte Jehovah esifende owo?

¹⁸ Ẹyak ifiak itịn̄ ndusụk akpan n̄kpọ emi inemede ke ibuotikọ emi ekpri. Idụhe owo ndomokiet emi ekemede ndifen nte Jehovah. Nso inam idọhọ ntre? Akpa, Jehovah eben̄e idem ndifen nnọ nnyịn. Ọyọhọ iba, Jehovah ọdiọn̄ọ kpukpru n̄kpọ aban̄a nnyịn. Enye ọdiọn̄ọ utọ owo emi idide, enye onyụn̄ edi n̄kukụre owo emi ekemede ndinen̄ede ndiọn̄ọ m̀mê imenen̄ede ikabade esịt. Ọyọhọ ita, ke ini Jehovah efende nnyịn, enye esifen tutu etie nte nnyịn ikanamke idiọkn̄kpọ ndomokiet. Oro esinam esịt imiaha nnyịn ufen aba, enye onyụn̄ aka iso ama nnyịn.

19. Kpa ye edide nnyịn ifọnke ima, iyesinyụn̄ inam idiọkn̄kpọ, nso ikeme ndinam ikop idatesịt?

¹⁹ Sia nnyịn mîfọnke ima kan̄a, idisụk inanam idiọkn̄kpọ. Edi se idude ke Insight on the Scriptures, ọyọhọ eboho 2, page 771, ekeme ndidọn̄ nnyịn esịt. Itie oro ọdọhọ: “Jehovah edi Abasi mbọm onyụn̄ ọdiọn̄ọ ke mme asan̄autom esie ifọnke ima. Ntre inaha mmọ ẹtak ke ndifụhọ kpukpru ini ke ntak emi mmọ mîfọnke ima ye ke ntak emi mmọ ẹsinamde ndudue. (Ps 103:​8-14; 130:3) Edieke mmọ ẹdomode ofụri ukeme mmọ ndidu uwem nte Abasi ọdọhọde, mmọ ẹkeme ndikop idatesịt. (Php 4:​4-6; 1Jo 3:​19-22).” Ikọ oro ọdọn̄ nnyịn esịt etieti!

20. Nso ke idineme ke ibuotikọ emi etienede?

²⁰ Enem nnyịn nte Jehovah esiben̄ede idem ndifen nnọ nnyịn ke ini inen̄erede itua n̄kpọfiọk ke ndiọi n̄kpọ emi ikanamde. Edi didie ke ikeme ndikpebe nte Jehovah esifende owo? Didie ke nte nnyịn isifende owo ebiet nte Jehovah esifende, edi didie n̄ko ke onyụn̄ okpụhọde ye nte Jehovah esifende? Ntak emi anade an̄wan̄a nnyịn nte eke Jehovah okpụhọrede ye eke nnyịn? Iyọbọrọ mme mbụme oro ke ibuotikọ emi etienede.