Ukpepn̄kpọ Akpanikọ Oro Enemde Abasi Esịt

MBEMISO mme owo ẹkemede ndifiọk ukpepn̄kpọ akpanikọ oro enemde Abasi esịt, ana Abasi ayarade ekikere esie ọnọ mmọ. Abasi enyene n̄ko ndikụt nte ke kpukpru owo ẹfiọk ekikere imọ. Mîdịghe ntre ubonowo akpasan̄a didie ọfiọk ukpepn̄kpọ, utuakibuot, ye edu uwem oro enemde Abasi esịt? Ndi Abasi ọnọ ndausụn̄ ke afan̄ emi? Ke edide ntre, ke nso usụn̄?

Ndi owo ekededi oro odude uwem n̄kpasịp isua ifan̄ ekeme ndinam ofụri emana ẹfiọk se Abasi oyomde? Utọ owo oro idụhe! Edi n̄kpọ oro ẹwetde-wet ekeme ndinam oro. Ke ntre, ndi ikpowụtke ifiọk Abasi ndida n̄wed nyarade ekikere esie nnọ owo? Kiet ke otu n̄wed eset oro ẹdọhọde ke ẹkeda odudu Abasi ẹwet mmimọ edi Bible. Owo oro eketienede ewet Bible ọdọhọ ete: “Abasi ọkọnọ odudu ẹda ẹwet ofụri N̄wed Abasi ndien enye ọfọn ndida nnọ ukpep, nsua nnọ owo, nnen̄ede mme n̄kpọ, nnọ ntụnọ ke edinen ido.” (2 Timothy 3:16) Ẹyak itịm idụn̄ọde Bible ise m̀mê ukpepn̄kpọ akpanikọ oto do.

Bible Ebịghi Adan̄a Didie?

Bible edi kiet ke otu mbịghi-n̄kan n̄wed ido ukpono. Ẹkewet akpa ikpehe Bible ke n̄kpọ nte isua 3,500 emi ẹkebede. Ẹkewet Bible ẹkụre ke isua 98 E.N. * Okposụkedi akadade n̄kpọ nte owo 40 n̄kpọ nte isua 1,600 ndiwet Bible, enye edi n̄wed oro odude ke n̄kemuyo. Se inamde enye etie ntre edi koro Abasi enen̄ede enyene enye.

Bible edi n̄wed oro ẹkabarede ẹnyụn̄ ẹsuande ẹkan ke ofụri emana. Kpukpru isua, ẹsisuan n̄kpọ nte ofụri ofụri m̀mê ubak ubak Bible miliọn 60. Ẹkabarede ofụri ofụri m̀mê ubak ubak Bible ẹsịn ke se iwakde ibe usem 2,300. Se iwakde ibe mbahade 90 eke ikie ke otu ubonowo ẹnyene ofụri ofụri  m̀mê ubak ubak Bible ke usem emana mmọ. N̄wed emi esịm ediwak idụt onyụn̄ akan mme n̄kpọ ubiọn̄ọ eke orụk ye eke ekpụk.

Ẹketịm Bible Didie?

Edieke edide emenyene Bible, kụbọde se nte ẹtịmde enye. * Bem iso kụbọde ka ikpehe oro ẹkotde “se isịnede.” Ata ediwak Bible ẹnyene ikpehe emi ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ, ẹwetde enyịn̄ n̄wed Bible kiet kiet ye mme nọmba page oro ẹkemede ndikụt mmọ. Afo oyokụt ke Bible enen̄ede edi akwa eboho oro ọdọn̄ọde ediwak n̄wed oro kpukpru ẹnyenede san̄asan̄a enyịn̄. Ata akpa n̄wed Bible ekere Genesis, ndien akpatre ekere Ediyarade. Ẹbahade Bible ke ikpehe iba. Ẹkot akpa ikpehe oro ọdọn̄ọde n̄wed 39 N̄wed Abasi Usem Hebrew, sia ẹkewetde ekese mmọ ke usem Hebrew. Ẹkewet ọyọhọ ikpehe iba oro ọdọn̄ọde n̄wed 27 ke usem Greek, ntem ẹkot enye N̄wed Abasi Usem Greek. Ndusụk owo ẹsikot ikpehe iba emi Akani ye Obufa Testament.

Mme n̄wed Bible ẹnyene mme ibuot ye mme ufan̄ikọ emi ẹnamde ẹkeme ndisọp n̄kụt ebiet oro ẹyomde. Ke ini ẹsiakde itie N̄wed Abasi ke magazine emi, akpa nọmba oro ẹwetde ẹtiene enyịn̄ n̄wed Bible ada ọnọ ibuot ke itien̄wed oro, ke ini ọyọhọ nọmba iba adade ọnọ ufan̄ikọ. Ke uwụtn̄kpọ, itien̄wed emi “2 Timothy 3:16” ọwọrọ Udiana N̄wed Timothy, ibuot 3, ufan̄ikọ 16. Se ise m̀mê eyekeme ndikụt itie Bible emi.

Ndi afo ukereke ke mfọnn̄kan usụn̄ ndinen̄ede ndiọn̄ọ Bible edi ndikot enye kpukpru ini? Ndusụk owo ẹma ndibem iso n̄kot N̄wed Abasi Usem Greek, ẹtọn̄ọde ye n̄wed Matthew. Edieke okotde n̄kpọ nte ibuot ita esịm ition kpukpru usen, afo emekeme ndikot ofụri Bible n̄kụre ke isua kiet. Edi didie ke afo ekeme ndifiọk m̀mê ẹkenen̄ede ẹda odudu Abasi ẹwet se afo okotde ke Bible?

Ndi Emekeme Ndiberi Edem ke Bible?

Ndi n̄wed oro Abasi ọkọnọde odudu ẹda ẹwet ikpọdọn̄ọke nti item oro ẹkemde ye kpukpru emana ubonowo? Ifiọk oro ọdọn̄ọde ke Bible owụt ke Abasi etịm ọfiọk nte owo etiede, ndien idụhe emana ndomokiet emi mîbọhọ ufọn ito item Bible; mme edumbet esie ẹnyụn̄ ẹnyene ufọn mfịn kpa nte ẹkenyenede ke ini ẹkewetde mmọ. Ẹkeme ndisọsọp n̄kụt emi ke ọwọrọetop ukwọrọikọ Jesus Christ, kpa enye emi ọkọtọn̄ọde Ido Ukpono Christ. Ẹwet enye ke Matthew ibuot 5 esịm 7. Utịn̄ikọ esie oro ẹkotde Ukwọrọikọ Oro ke Obot iwụtke nte ẹkemede ndinyene ata inemesịt, nte ẹkpekọkde mfịna, nte ẹkpebọn̄de akam, ye nte ẹkpesede inyene obụkidem kpọt, edi owụt n̄ko mme n̄kpọ efen. Ke ukwọrọikọ emi ọkọrọ ye ke ofụri ikpehe eken, Bible enen̄ede asian nnyịn se ikpanamde ye se nnyịn mîkpanamke man inem Abasi esịt inyụn̄ ifori uwem nnyịn.

Ntak efen oro afo ekpeberide edem ke Bible edi nte ke ini enye etịn̄de n̄kpọ otụk ifiọk ntaifiọk, se enye esitịn̄de esinen kpa ye oro ẹkewetde enye ke ata eset. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini emi ata ekese owo ẹkekerede ke ererimbot edi mbatmbat, Bible ọkọdọhọ ke ‘ererimbot edi ekara.’ * (Isaiah 40:22) Ke se iwakde ibe isua 3,000 mbemiso ọwọrọetop ataifiọk oro Sir Isaac Newton akanamde an̄wan̄a ke odudu oro odụride n̄kpọ aka isọn̄ omụm mme ekondo akama ke ufụmenyọn̄, Bible ama etetịn̄ ke ido uto ete ke ‘ẹkọn̄ ererimbot ke ikpîkpu.’ (Job 26:7) Kere n̄ko ban̄a nte ẹdade ido uto ẹtịn̄ nte mmọn̄ esisan̄ade akanade, ndien ẹkewet emi ke n̄kpọ nte isua 3,000 emi ẹkebede: “Kpukpru akpa mmọn̄ ẹwet ẹdụk  ke inyan̄; edi inyan̄ iyọhọke; ke ebiet emi mme akpa ẹtode, do ke mmọ ẹtọn̄ọ ntak ẹka.” (Ecclesiastes 1:7) Ih, Andibot ekondo edi Andinyene Bible n̄ko.

Nte Bible obụkde mbụkeset ata nnennen nnennen owụt ke ẹkeda odudu Abasi ẹwet Bible. Se ẹbụkde ke Bible idịghe ikpîkpu n̄ke. Mbụk emi ẹsisiak akpan usenọfiọn̄, mme akpan owo, ye mme akpan itie. Ke uwụtn̄kpọ, Luke 3:1 etịn̄ aban̄a “ọyọhọ isua efịt emi Tiberius Caesar akarade, ke ini Pontius Pilate [ekedide] andikara Judea, Herod onyụn̄ edide andikara n̄kann̄kụk Galilee.”

Okposụkedi mme ewetmbụk eset ẹkesiwakde nditịn̄ nte mmọ ẹkekande ye nti edu mme andikara mmọ kpọt, mme andiwet Bible ẹma ẹsitịn̄ akpanikọ ẹnyụn̄ ẹnyịme ndudue mmọ ke ofụri esịt. Ke uwụtn̄kpọ, Edidem David eke Israel eset ama akam ayarade idiọkn̄kpọ esie ete: “Mmanam idiọk eti-eti ke se n̄kanamde: . . . mmanam ndisịme ido eti-eti.” Ẹwet ikọ emi ntre ata in̄wan̄-in̄wan̄ ke Bible. (2 Samuel 24:10) Moses n̄ko oro eketienede ewet Bible ama ewet aban̄a ini oro enye mîkenyeneke mbuọtidem ke ata Abasi.—Numbers 20:12.

N̄kpọ efen odu oro owụtde ke ẹkeda odudu Abasi ẹwet Bible. Enye edi mme ntịn̄nnịm ikọ oro ẹsude—kpa mme n̄kpọ oro ẹkewetde ke anyan ini mbemiso mmọ ẹtịbede. Ndusụk ntịn̄nnịm ikọ emi ẹban̄a Jesus Christ. Ke uwụtn̄kpọ, ke se ibede isua 700 mbemiso Jesus akamanade, N̄wed Abasi Usem Hebrew ama etetịn̄ nnennen nnennen ke Enye Oro Ẹken̄wọn̄ọde edimana “ke Bethlehem eke Judea.”—Matthew 2:1-6; Micah 5:2.

Kere ban̄a uwụtn̄kpọ efen. Bible ọdọhọ ke 2 Timothy 3:1-5 ete: “Ndiọkeyo ẹyedu ke mme akpatre usen. Koro mme owo ẹyedi mme ama idem, mme ama okụk, ẹwụt idem, ẹtan̄ idem, ẹsụn̄i isụn̄i, ẹsọn̄ ibuot ye ete ye eka, ẹnana esịtekọm, inyeneke nsọn̄ọnda, inyeneke ndammana ima, inyịmeke ndidụk ediomi ekededi, mbon edidọk, ẹnana mfara ke idem, ẹtie obom obom, imaha eti ido, mme andida owo nnọ, ẹsọn̄ ibuot, ẹkohode idem, ẹma inemesịt utu ke ndima Abasi, ẹnyene enyọn̄ enyọn̄ ido uten̄e Abasi edi idụhe uwem ekekem ye odudu esie.” Ndi idịghe nte mme owo ẹdude uwem mfịn edi oro? Ẹkewet ikọ emi ke isua 65 E.N., se ibede isua 1,900 idahaemi!

Nso ke Bible Ekpep Nnyịn?

Nte afo okotde Bible, afo oyokụt ke enye edi n̄wed oro ọdọn̄ọde akakan ọniọn̄. Enye ọnọ nti ibọrọ ke mme utọ mbụme nte: Anie edi Abasi? Ndi Devil enen̄ede odu? Anie edi Jesus Christ? Ntak emi ndutụhọ odude? Nso isitịbe inọ owo ke ini enye akpade? Akpakpan̄ utọn̄ ọnọ nsio nsio owo, mmọ ẹdinọ fi nsio nsio ibọrọ. Edi Bible ọbọrọ mbụme emi ye ediwak efen ata nnennen. Ke adianade do, ke se iban̄ade edu uwem nnyịn ye nte ikpodude uwem ye mbon en̄wen ọkọrọ ye mbon oro idude ke idak mmọ, item oro Bible ọnọde ke afan̄ emi inyeneke mbiet. *

Nso ke Bible etịn̄ aban̄a se Abasi aduakde ọnọ isọn̄ ye ubonowo? Bible ọn̄wọn̄ọ ete: “Koro osụk esisịt idiọk owo ididụhe: . . . Edi mbon nsụkidem ẹyeda isọn̄ ẹnyene; ediwak emem ẹyenyụn̄ ẹnem mmọ esịt.” (Psalm 37:10, 11) “Abasi ke idemesie oyonyụn̄ odu ye [ubonowo]. Ndien enye ọyọkwọhọde kpukpru mmọn̄eyet ke enyịn mmọ efep, n̄kpa idinyụn̄ idụhe aba, mfụhọ m̀mê ntuan̄a m̀mê ubiak idinyụn̄ idụhe aba. Mme akpa n̄kpọ ẹma ẹbe ẹfep.” (Ediyarade 21:3, 4) “Nti owo ẹyeda isọn̄ ẹnyene, ẹnyụn̄ ẹdụn̄ ke esịt ke nsinsi.”—Psalm 37:29.

Bible ama ebem iso etịn̄ ete ke ibịghike ekọn̄, ubiatibet, afai, ye idiọkido ẹyetre. Udọn̄ọ, usọn̄, ye n̄kpa ididụhe aba. Mme owo ẹyedu uwem nsinsi ke Paradise isọn̄. Nso nyayama idotenyịn ke oro edi ntem! Ndien kpukpru emi ẹwụt ima oro Abasi amade ubonowo!

Nso ke Afo Edinam?

Bible edi utịbe utịbe enọ oro Andibot ọnọde. Nso ke akpada n̄wed emi anam? Eren kiet emi edide owo Hindu ọkọdọhọ ke edieke anade n̄wed oro anamde owo ọfiọk Abasi enyene  ufọn ọnọ ofụri ubonowo, ke utọ n̄wed oro enyene ndinen̄ede mbịghi uwem. Ke ini ọkọfiọkde ke ndusụk ikpehe Bible ẹbịghi ẹkan Veda, kpa mbịghi-n̄kan n̄wed ido ukpono Hindu, enye ama ebiere ndikot Bible nnyụn̄ ndụn̄ọde mfiọk se Bible ekpepde. * Prọfesọ kiet ke ufọkn̄wed ntaifiọk ke United States ama edikụt n̄ko ke ọfọn imọ ikot Bible, kpa n̄wed oro ẹsuande atara akan ke ererimbot, mbemiso itịn̄de n̄kpọ iban̄a enye.

Afo eyenyene uwak edidiọn̄ edieke okotde Bible onyụn̄ adade se enye ekpepde esịn ke edinam. Bible ọdọhọ ete: “Ọfọfọn ọnọ owo eke . . . mbet Jehovah [adatde] enye esịt; enye onyụn̄ osụk ekere mbet esie ke uwemeyo ye ke okoneyo. Ndien enye ebiet eto eke ẹtọde ke mben akpa mmọn̄, eke osion̄ode mfri esie ke ekem ini; ikọn̄ esie inyụn̄ iken̄eke; ndien kpukpru se enye anamde ọwọrọ usụn̄.” * (Psalm 1:1-3) Ndikpep Bible nnyụn̄ ntie n̄kere se enye etịn̄de ọyọnọ fi inemesịt koro enye oyoyụhọ udọn̄ fo ke n̄kan̄ eke spirit. (Matthew 5:3) Bible oyowụt fi nte okpodude uwem oro enyenede se ọwọrọde ye nte ọkpọyọde mfịna uforo uforo. Ih, “akamba udori oto ke edinịm” mbet Abasi oro ẹdude ke Bible. (Psalm 19:11) Akan oro, ndinyene idotenyịn ke mme un̄wọn̄ọ Abasi ọyọnọ fi mme edidiọn̄ idahaemi onyụn̄ anam fi enyene nyayama idotenyịn ini iso.

Bible esịn udọn̄ ọnọ nnyịn ete: “Nte nseknditọ, ẹnyene ọkpọsọn̄ udọn̄ ẹnọ ata mmọn̄eba emi esịnede ke ikọ Abasi.” (1 Peter 2:2) Udia oro ọnọde nsọn̄idem esinịm nsekeyen uwem, ndien enye esinen̄ede oyom ẹnọ imọ utọ udia emi. Kpasụk ntre, uwem nnyịn enen̄ede ọkọn̄ọ ke ndinyene ifiọk Abasi. Ntre ‘nyene ọkpọsọn̄ udọn̄’ ke Ikọ Abasi. Bible edi n̄wed oro ọdọn̄ọde ukpepn̄kpọ akpanikọ ẹtode Abasi. Nam edi utịtmbuba fo ndikpep enye kpukpru ini. Mme Ntiense Jehovah ke mbọhọ mbufo ẹyema ndin̄wam fi etịm ọfiọk se ekpepde. Nnyịn imenen̄ede isịn udọn̄ inọ fi ite osobo ye mmọ. Mîdịghe, afo emekeme ndiwet n̄wed nnọ ẹsọk mme andimịn̄ magazine emi.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 7]

‘Nyene ọkpọsọn̄ udọn̄’ ke Ikọ Abasi. Kpep Bible kpukpru ini

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 5]

Foto NASA