EMI eketịbede ke 1949, ke se ibede isua 60 ke edem, edi enyene mme n̄kpọ en̄wen emi ẹketịbede ẹnọ mi mbemiso ini emi. Ete mi ekekere Hendrik, enye ekedi ekịm ikpaukot ye ọdiọn̄ flawa ke Donderen, ekpri obio-in̄wan̄ ke edere Drenthe ke Netherlands. N̄kamana do ke 1927; ndi ọyọhọ eyen inan̄ ke otu nditọ itiaba. Ikodụn̄ ke obio-in̄wan̄, ndien owo iduọkke itai ke efak nnyịn. Ediwak owo ke n̄kann̄kụk nnyịn ẹkedi mme ọtọin̄wan̄, uwem obio-in̄wan̄ ama esinyụn̄ enen̄ede enem mi. Ke 1947, ke ini n̄kedide isua 19, Theunis Been, ete kiet emi okodụn̄de ekpere nnyịn, ama ekpep mi akpanikọ. N̄kamaha Theunis akpa ini emi n̄kosobode ye enye, edi esisịt ini ke ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba ama okokụre, enye ama akabade edi Ntiense Jehovah, ndien mma n̄kụt ke enye afiak ọfọn uwem akan nte ekesidide. Mma nyom ndifiọk se inamde enye okpụhọde ntre, ntem mma n̄kpan̄ utọn̄ nnọ enye ke ini enye eketịn̄de ọnọ mi ke Abasi ọn̄wọn̄ọ ndinam isọn̄ edi Paradise. Mma nsọsọp nnyịme akpanikọ ndien ima ikabade ata ufan. *

Mma ntọn̄ọ ndikwọrọ ikọ ke May 1948, ndien ke ọfiọn̄ oro eketienede, oro edi, ke June 20, mma nna baptism ke mbono kiet ke Utrecht. Mma ntọn̄ọ usiakusụn̄ ke January 1, 1949, ndien ẹkenọ mi n̄kanam utom ke Borculo, ke edem usiahautịn Netherlands. Ekpri esop kiet ama odu do. To ke obio nnyịn sịm do edi n̄kpọ nte kilomita 130, ntre n̄kawat ke enan̄ukwak mi n̄ka. N̄kekere ke  edida mi n̄kpọ nte hour 6 ndiwat nsịm do, edi akamba edịm ye oyobio ama anam ada mi hour 12, kpa ye edide n̄kawat enan̄ukwak kilomita 40 nnyụn̄ ndụk tren ke kilomita 90 oro okosụhọde. Ke akpatre, ke okoneyo, mma n̄kesịm ufọk eyenete emi n̄kodụn̄de nnam utom usiakusụn̄ ke obio oro.

Mme owo ikenen̄ekede inyene n̄kpọ sia ikebịghike ekọn̄ okokụre. N̄kenyene suit kiet ye ọfọn̄ukot kiet kpọt—suit oro ama enen̄ede okpon, ọfọnukot onyụn̄ enen̄ede omụhọ! Nte mma n̄ketetịn̄, akpa ọfiọn̄ emi n̄kodude ke Borculo ikememke, edi Jehovah ama ọnọ mi ediwak nditọ ukpepn̄kpọ Bible. Ke mma n̄kanam utom do ke ọfiọn̄ usụkkiet, ẹma ẹnọ mi n̄ka Amsterdam.

Okposụkedi emi n̄kokponde ke obio-in̄wan̄, mma n̄kodụn̄ ke Amsterdam, n̄kponn̄kan obio ke Netherlands. Mme owo ẹma ẹsinen̄ede ẹkpan̄ utọn̄ ke obio emi. N̄wed emi n̄kenịmde do ke akpa ọfiọn̄ emi n̄kakade ama awak akan se n̄kenịmde ke ọfiọn̄ usụkkiet ke akani efakutom mi. Ikebịghike, n̄kesinịm ukpepn̄kpọ Bible itiaita ke nsụhọde n̄kaha. Ke ẹma ẹkemek mi asan̄autom esop (emi ẹkotde anam-ndutịm otu mbiowo idahaemi), ẹma ẹdọhọ nnọ utịn̄ikọ an̄wa, ndien akpa ini emi n̄koyomde ndinọ utịn̄ikọ an̄wa ekedi oro. N̄kekere ke ndikemeke ndinọ utịn̄ikọ, ntre esịt ama enem mi ke ini ẹkenọde mi n̄ka esop en̄wen urua ifan̄ mbemiso usen utịn̄ikọ oro. Edi n̄kọdiọn̄ọke ke ami nyọnọ se ibede utịn̄ikọ 5,000 ke adan̄a ofụri isua emi ẹbede!

Ke May 1950, ẹma ẹnọ mi n̄kanam utom ke Haarlem. Ekem, ẹma ẹmek mi esenyịn circuit. N̄kekemeke ndide idap ọfọn ke ofụri usen ita. Mma ndọhọ Robert Winkler emi akanamde utom ke n̄kọk itieutom ke n̄kere ke ndotkke, edi enye ama ọdọhọ mi ete: “Kam wet n̄kpọ yọhọ babru oro. Eyekpep.” Esisịt ini ke oro ebede, ẹma ẹnọ mi ukpep ọfiọn̄ kiet ndien ekem ntọn̄ọ ndinam utom nte asan̄autom circuit (esenyịn circuit). Ke ini n̄kakade esop kiet, mma n̄kụt Janny Taatgen, kpa idara idara asiakusụn̄ emi enen̄erede ama Jehovah onyụn̄ ama ndiwa idem. Ima inam ndọ ke 1955. Edi yak nnọ Janny ifet etịn̄ nte enye akasan̄ade edi asiakusụn̄ ye nte nnyịn ikosobode.

Janny: Eka mi ọkọbọ akpanikọ ke 1945 ke ini n̄kedide isua 11. Enye ama ọsọsọp okụt ke ọfon ikpep nditọ imọ mbita Bible, edi ete mi ọkọbọbiọn̄ọ akpanikọ, ntre enye ekesikpep nnyịn Bible ke ini ete mi mîdụhe ke ufọk.

Akpa mboho Mme Ntiense Jehovah emi n̄kodụkde ekedi mbono emi ẹkenịmde ke Hague ke 1950. Urua kiet ke oro ebede, mma ndụk mbono esop ke akpa ini, ndien oro ekedi ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄ Assen (Drenthe). Ete mi ama ayat esịt tutu ebịn mi osio ke ufọk. Eka mi ọkọdọhọ mi ete, “Ọmọfiọk ebiet emi akpakade okodụn̄.” Mma mfiọk ke enye etịn̄ aban̄a ndika n̄kodụn̄ ye nditọete.  N̄kebem iso n̄kodụn̄ ye ubon Ntiense kiet ke mbọhọ nnyịn, edi ete mi okosụk ananam uwem ọsọn̄ ye ami, ntre mma n̄wọrọ n̄kodu ke esop Deventer (Overijssel), emi edide n̄kpọ nte kilomita 95 tọn̄ọ do sịm edem nnyịn. Edi sia n̄kedide eyenọwọn̄, ukara ẹma ẹmụm ete mi ke ntak emi enye akanamde n̄kpọn̄ ufọk. Emi ama anam enye ọdọhọ mi nnyọn̄ ndi ufọk. Nte ini akakade, ete mi ama edinyịme mi nsidụk kpukpru mbono esop nnyụn̄ n̄ka ukwọrọikọ, kpa ye emi enye mîkọbọhọ akpanikọ tutu akpa.

Esisịt ini ke mma n̄kọnyọn̄ ndi ufọk, eka mi ama ọdọn̄ọ ata idiọk idiọk, ntre ami n̄kesinam kpukpru n̄kpọ ke ufọk. Kpa ye emi, mma n̄ka iso nnam n̄kọri tutu nna baptism ke 1951 ke ini n̄kedide isua 17. Ke 1952, ke idem ama ọkọsọn̄ eka mi, mma ntiene nditọete iban ita nnam utom usiakusụn̄ ini nduọkodudu (usiakusụn̄ unọ un̄wam) ke ọfiọn̄ iba. Ikodụn̄ ke ubomufọk ikwọrọ ikọ ke obio iba ke Drenthe. Mma ntọn̄ọ usiakusụn̄ ofụri ini ke 1953. Ke isua kiet ama ekebe, esenyịn circuit emi ekedide akparawa ama edise esop nnyịn. Markus ke ekedi. Ima inam ndọ ke May 1955, sia ima ikụt ke nnyịn ndidọ ndọ ayan̄wam nnyịn inen̄ede inam n̄kpọ Jehovah.—Eccl. 4:9-12.

Markus: Ke ima ikanam ndọ, ẹkebem iso ẹnọ nnyịn ikanam utom usiakusụn̄ ke Veendam (Groningen). Ikodụn̄ ke ata ekpri ubet. Edi n̄wan mi ama anam ubet oro enen̄ede eye. Ekesidi ima iyom ndidụk idap, nnyịn isịk okpokoro ye n̄kpri akpakaha iba oro ikenyenede inịm n̄kan̄ kiet man ikpenịm bed nnyịn ke isọn̄ ina.

Ke ọfiọn̄ itiokiet ẹma ẹkebe, ẹma ẹdọhọ ikanam utom circuit ke Belgium. N̄kpọ nte asuanetop 4,000 ẹkedu ke idụt oro ke 1955. Edi mme asuanetop emi ẹdude do idahaemi ẹbe 24,000! Mme owo ke Flanders ke edere Belgium ẹsem usem kiet ye mbon Netherlands. Edi uyo ikọ mbon Belgium okpụhọde ye eke mbon Netherlands, ntre akpa mfịna emi ikenyenede ekedi usem.

Janny: Utom circuit enen̄ede oyom n̄waidem. Ikesiwat ke enan̄ukwak ikese mme esop inyụn̄ idụn̄ ke ufọk nditọete. Sia nnyịn mîkenyeneke ufọk idem nnyịn, ima isidụn̄ ke ufọk nditọete tutu esịm Monday, inyụn̄ ito do ika esop en̄wen ke Tuesday. Edi ikada utom nnyịn nte enọ Jehovah.

Markus: Ke nsonso oro, nnyịn ikọdiọn̄ọke eyenete ndomokiet ke mme esop oro ikakade, edi mmọ ẹma ẹsifọn ido ye nnyịn ẹnyụn̄ ẹkama nnyịn. (Heb. 13:2) Ke ediwak isua oro ẹkebede, ima ika ikese kpukpru esop emi ẹsemde usem Dutch ke Belgium ediwak ini. Emi ada ediwak edidiọn̄ ọsọk nnyịn. Ke uwụtn̄kpọ, iwakke nditọete emi nnyịn mîdiọn̄ọke ke kpukpru esop emi ẹsemde usem Dutch, ndien mmọ ẹdi mme ufan nnyịn. Imokụt ata ediwak nditọwọn̄ ẹkponide ẹkabade ikpọ owo, ẹyak idem ẹnọ Jehovah, ẹnyụn̄ ẹnịm n̄kpọ Obio Ubọn̄ akpa ke uwem mmọ. Esịt enen̄ede enem nnyịn ndikụt ediwak mmọ ẹkade iso ẹnam utom uyọhọ ini. (3 John 4) ‘Ndisịn udọn̄ nnọ kiet eken’ ntem anam  emem utom ọnọ nnyịn ndika iso nnam utom nnyịn ke ofụri esịt.—Rome 1:12.

Markus: Ama ọdọn̄ nnyịn ndika Ufọkn̄wed Gilead toto ke usen emi ikanamde ndọ. Ima isikpep Ikọmbakara ke nsụhọde n̄kaha hour kiet kpukpru usen. Edi ikememke utom ndikpep Ikọmbakara ke n̄wed, ntre ima ika England ke ini nduọkodudu nnyịn man ikekpep usem oro nte ikwọrọde ikọ. Ke akpatre, ke 1963, ibuot itieutom ofụri ererimbot ke Brooklyn ẹma ẹnọ ẹfọkn̄wed ẹsọk nnyịn. Leta iba ẹkesịne ke efọkn̄wed emi, kiet enyene mi, enye eken enyene n̄wan mi. Ẹkekot mi ẹte ndibọ san̄asan̄a ukpep ke Ufọkn̄wed Gilead ke ọfiọn̄ duop. Ẹkeyom ndinen̄ede n̄kpep nditọete irenowo n̄kpọ nnyụn̄ n̄wụt mmọ nte ẹkemede ndise mban̄a esop. Ntre, ke otu owo 100 emi ẹkekotde ẹdidụk ufọkn̄wed emi, 82 ẹkedi irenowo.

Janny: Ke leta oro n̄kọbọde usen oro, ẹkedọhọ mi mbọn̄ akam nnyụn̄ nnen̄ede n̄kere m̀mê nyenyịme ebe mi ọkpọn̄ mi ke Belgium aka Ufọkn̄wed Gilead. Ntịn̄ akpanikọ, esịt ikenemke mi ke nsonso oro. Eketie mi nte ke Jehovah ikekwe ofụri ifịk emi n̄kesịnde man n̄kpetiene n̄ka ufọkn̄wed oro. Edi mma nti ke uduak Ufọkn̄wed Gilead edi man ẹn̄wam mbon oro ẹdụkde ẹkwọrọ eti mbụk ke ofụri ererimbot. Ntre mma nnyịme enye aka, ẹma ẹnyụn̄ ẹnọ mi n̄kanam utom akpan asiakusụn̄ ke Ghent ke Belgium ye Anna ye Maria Colpaert, mme akpan asiakusụn̄ oro ẹkenamde utom emi ẹbịghi.

Markus: Ẹma ẹdọhọ n̄kodu ke Brooklyn ọfiọn̄ ition mbemiso ufọkn̄wed oro ọtọn̄ọde man mfiak n̄kpep Ikọmbakara. N̄kanam utom ke Itieutom Unọ N̄wed Ọwọrọ ye Itieutom Utịmutom. Ndinam utom ke ibuot itieutom ofụri ererimbot nnyụn̄ ntiene ntịm n̄wed nnọ aka Asia, Europe, ye Edem Usụk America ama anam nnen̄ede mfiọk ke nnyịn idi nditọete ofụri ererimbot. Mmenen̄ede nti Brọda A. H. Macmillan, emi ekedide akaisan̄ ido ukpono (esenyịn oro asan̄ade-san̄a) ke eyo Brọda Russell. Etisịm ini emi, enye ama ọsọn̄ inyụn̄ ikopke n̄kpọ aba. Kpa ye oro, enye ama esidụk kpukpru mbono esop. Emi ama enen̄ede otụk mi onyụn̄ anam mfiọk ke ikpanaha ida mbono esop nnyịn mfefere mfefere.—Heb. 10:24, 25.

Janny: Ami ye ebe mi ima isiwet leta inọ kiet eken ediwak ini ke urua. Enye ama enen̄ede ọdọn̄ mi itọn̄ kpa nte ami n̄konyụn̄ ndọn̄de enye itọn̄! Edi ebe mi ama enen̄ede ama ukpep oro enye ọkọbọde ke Gilead, ami nnyụn̄ nnen̄ede n̄kop idatesịt ke utom ukwọrọikọ mi. Ke ini ebe mi ọkọnyọn̄de United States edi, n̄kesinịm ukpepn̄kpọ Bible 17! Enye ndiwọrọ n̄kpọn̄ mi isua kiet ye ọfiọn̄ ita ikememke utom, edi mma n̄kụt ke Jehovah ama ọdiọn̄ n̄waidem oro nnyịn ikanamde. Usen oro ebe mi ọkọnyọn̄de edi, ubomofụm ikadahake ke ini. Ntre ke ini enye ekedide edisịm, ima ifat kiet eken, mbọn̄eyet idatesịt onyụn̄ asiaha nnyịn. Toto ke ini oro, nnyịn idian̄akede ikpọn̄ kiet eken.

Markus: Ke ini n̄kọnyọn̄de Gilead ndi ke December 1964, ẹma ẹdọhọ ikanam utom ke Bethel. Nnyịn ikọfiọkke ini oro ke nnyịn ididụhe ke Bethel ibịghi. Ke ọfiọn̄ ita ẹma ẹkebe, ẹma ẹdọhọ nnyịn ikanam utom district ke Flanders. Ke ẹma ẹkenọ Aalzen ye Els Wiegersma nte isụn̄utom ẹdi Belgium  ẹnyụn̄ ẹnọ mmọ ẹkenam utom district, ima ifiak ika Bethel, ndien n̄kanam utom ke Itieutom Utịmutom. Ọtọn̄ọde ke 1968 esịm 1980, ẹma ẹkpụhọ utom nnyịn ediwak ini; ekesidi ima inam utom ke Bethel nnyịn inam utom oro ẹsan̄ade-san̄a. Ke akpatre, mma mfiak nnam utom nte esenyịn district ọtọn̄ọde ke 1980 esịm 2005.

Kpa ye emi ẹkesikpụhọde utom nnyịn ediwak ini, nnyịn ikefreke ke ikayak idem nnyịn inọ Jehovah man inam n̄kpọ esie ke ofụri ukpọn̄. Kpukpru utom emi ẹkenọde nnyịn ama esinen̄ede enem nnyịn, sia ima ifiọk ke ẹkenọ nnyịn mme utom emi man utom Obio Ubọn̄ osụk aka iso.

Janny: N̄kpọ emi ekenemde mi akan ekedi ndisan̄a ye Markus n̄ka Brooklyn ke 1977 ye Patterson ke 1997, ke ini ẹkenọde enye ukpep nte owo Kọmiti N̄kọk Itieutom.

Markus: Ẹma ẹsiak n̄wan mi idem ke 1982 ndien idem ama afiak ọsọn̄ enye. Ke isua ita ẹma ẹkebe, esop kiet ke Louvain ẹma ẹnọ nnyịn ufọk ke enyọn̄ Ufọkmbono Obio Ubọn̄ mmọ. Oro ekedi akpa ini emi ikenyenede ufọk ke ofụri isua 30 emi idọde ndọ. Ke ini iyomde ndika n̄kese esop ke Tuesday, mmesidọk nnyụn̄ nsụhọde ufọkenyọn̄ emi enyenede udịghiukot 54 ediwak ini man ntan̄ mbiomo nnyịn nsụhọde isọn̄. Esịt ama enen̄ede enem nnyịn ke 2002 sia ẹma ẹdinọ nnyịn ubet ke isọn̄ Ufọkmbono Obio Ubọn̄ oro. Ke ini n̄kedide isua 78, ẹma ẹdọhọ nnyịn ikanam utom nte akpan asiakusụn̄ ke Lokeren. Esịt enen̄ede enem nnyịn ndika iso nnam utom uyọhọ ini nnyụn̄ n̄keme ndiwọrọ an̄wautom kpukpru usen.

Janny: Edieke ẹmende isua oro nnamde utom uyọhọ ini ẹdian ye eke ebe mi, ebe isua 120! Nnyịn imokụt ke Jehovah eketịn̄ akpanikọ ke ini enye ọkọdọhọde ke ‘imọ ididehedei ikpọn̄ nnyịn’ ye nte ke edieke ikade iso inam akpanikọ inọ enye, ke nnyịn ‘idinanake n̄kpọ ndomokiet.’—Heb. 13:5; Deut. 2:7.

Markus: Ikayak idem nnyịn inọ Jehovah ke ini ikedide uyen. Nnyịn ikoyomke ikpọ n̄kpọ. Imenyịme ndinam se ededi emi ẹnọde nnyịn inam, koro imọfiọk ke idịghe ebiet m̀mê utọ utom emi nnyịn inamde edi akpan n̄kpo, edi ke owo emi nnyịn inamde n̄kpọ inọ akam edi akpan n̄kpọ.