1. Nso ke Abasi ọnọ nnyịn emi ekemede ndin̄wam nnyịn ikpebe enye?

JEHOVAH okobot nnyịn ke usụn̄ emi ikemede ndifiọk nte etiede mbon en̄wen ke idem, ekpededi se iwọrọde mmọ iwọrọke nnyịn akpa. (Kot Ephesus 5:1, 2.) Didie ke ukeme emi Abasi ọnọde nnyịn mi ekeme ndin̄wam nnyịn ikpebe enye? Nso ke ikpanam man ukeme emi ididi mfịna inọ nnyịn?

2. Esitie Jehovah didie ke idem ke ini ikọt esie ẹbọde ufen?

² Jehovah ọn̄wọn̄ọ ke nnyịn idibọhọ ufen aba ke ini iso. Mme Christian oro ẹyetde aran ẹyedu uwem ke nsinsi ke heaven, ndien “mme erọn̄ en̄wen” ẹdidu uwem ke nsinsi mi ke isọn̄. (John 10:16; 17:3; 1 Cor. 15:53) Jehovah ọfiọk nte esitiede nnyịn ke idem ke ini n̄kpọ etịbede ọnọ nnyịn. Ama abiak enye ndikụt nditọ Israel ẹbọde ufen ke Egypt. Ke ofụri ini emi mmọ ẹkedude ke nnanenyịn, Bible ọdọhọ ke “ama abiak enye.” (Isa. 63:9) Ke ini nditọ Israel ẹkefiakde ẹbọp temple nte ini akade, mme asua mmọ ẹma ẹnam ndịk anam mmọ. Jehovah ama ọdiọn̄ọ nte etiede mmọ ke idem onyụn̄ ọdọhọ mmọ ete:  “Owo eke otụkde mbufo otụk n̄kpasịp enyịn mi.” (Zech. 2:8) Jehovah ama ikọt esie onyụn̄ oyom ndin̄wam mmọ, kpa nte ekaeyen esimade nsekeyen esie. (Isa. 49:15) Ofụri emi owụt ke Jehovah esinịm idemesie ke itie mbon en̄wen, ndien enye anam nnyịn ikeme ndinam emi n̄ko.—Ps. 103:13, 14.

3. Nso iwụt ke Jesus ama esitua mme owo mbọm?

³ Jesus ama esidiọn̄ọ nte etiede mbon en̄wen ke idem, idem ke ini se iwọrọde ndusụk mmọ mîwọrọke enye akpa. Ke uwụtn̄kpọ, mme owo ẹkesifefehe mme adaiso ido ukpono ke ntak emi mmọ ẹkebian̄ade mme owo ẹkenyụn̄ ẹbọpde ata ediwak ibet emi efịkde-fịk owo. (Matt. 23:4; Mark 7:1-5; John 7:13) Jesus ikefeheke mme adaiso ido ukpono, mmọ ikonyụn̄ ikemeke ndibian̄a enye. Enye ama esinịm idemesie ke itie mbon en̄wen onyụn̄ ọdiọn̄ọ nte n̄kpọ abiakde mmọ eketre. Ntem, “ke ini enye okụtde otuowo mbọm mmọ anam enye, koro ẹfiomode ẹnyụn̄ ẹsuande mmọ nte erọn̄ eke mînyeneke andikpeme.” (Matt. 9:36) Jesus okonyụn̄ etie nte Ete esie, ama mme owo onyụn̄ atua mmọ mbọm.—Ps. 103:8.

4. Nso ke Jesus ekesinam ke ini enye okụtde mme owo ẹbọde ufen?

⁴ Jesus ama esitua mme owo mbọm ke ini enye okụtde nte mmọ ẹbọde ufen. Enye ekekpebe Ete esie. Ke ini enye ye mbet esie ẹkenyọn̄de ukwọrọikọ usen kiet, mmọ ẹma ẹka ebiet kiet ndiduọk odudu. Edi otuowo ẹma ẹfiọk ebiet emi mmọ ẹkade, ẹnyụn̄ ẹbem mmọ iso ẹkesịm do, ẹkeda ẹbet mmọ. Ke ini Jesus okụtde mmọ, mbọm mmọ ama anam enye tutu “enye ọtọn̄ọ ndikpep mmọ ediwak n̄kpọ.”—Mark 6:30, 31, 34.

5, 6. Nso ke inyene ndinam edieke iyomde ndima mme owo nte Abasi amade? Nọ uwụtn̄kpọ. (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

⁵ Didie ke ikeme ndiwụt ke imama mme owo nte Jehovah amade? Yak idọhọ ke uyen emi ekerede Alan esitie ekere nte n̄kpọ etiede ke eyenete kiet emi ọsọn̄de, emi mîkwe usụn̄ ọfọn mînyụn̄ ikemeke ndisan̄a mbịghi ke an̄wautom. Alan eti ikọ Jesus emi: “Nte mbufo ẹyomde mme owo ẹnam n̄kpọ ye mbufo, ẹnam kpasụk ntre ye mmọ.” (Luke 6:31) Ntem, enye obụp idemesie ete, ‘Nso ke n̄kpoyom mme owo ẹnam ye ami?’ Enye etịn̄ se enye okpoyomde ẹnam ye imọ, ete ‘ke ikpoyom ẹtiene imọ ẹbre bọl!’ Edi ndi akanieren oro eyekeme ndibre bọl? Ikọ Jesus ọwọrọ ke akpana ibụp idem nnyịn ite, ‘Ekpedi se iwọrọde owo emi ọwọrọ mi, nso ke n̄kpoyom ẹnam ẹnọ mi?’

⁶ Kpa ye emi Alan mîdịghe akanieren, enye ekeme ndifiọk nte etiede akanieren emi ke idem. Se enye edinamde edi ndise nte akanieren emi anamde n̄kpọ nnyụn̄ nnen̄ede n̄kpan̄ utọn̄ ke ini enye etịn̄de ikọ. Nte ini akade, Alan eyedifiọk nte etiede akanieren emi ke idem nditie ikwe usụn̄ ikot Bible inyụn̄ ikemeke aba ndisan̄a n̄kwọrọ ikọ. Ke ini Alan ọfiọkde mfịna esie, enye ọyọdiọn̄ọ se akpanamde ọnọ enye, oyonyụn̄ oyom usụn̄ anam. Se nnyịn ikpanamde edi emi. Edieke iyomde ndima mme owo nte Jehovah amade, ana ibem iso kan̄a ifiọk nte etiede mmọ ke idem.—1 Cor. 12:26.

7. Nso ke ikpanam man ikeme ndidiọn̄ọ nte etiede mbon en̄wen ke idem?

⁷ Ke ini n̄kpọ etịbede ọnọ owo, isimemke utom ndidiọn̄ọ ofụri ofụri nte etiede owo oro ke idem. Ediwak n̄kpọ emi ọwọrọde mbon en̄wen iwọrọke  nnyịn akpa. Ndusụk owo ẹbiomo ndo, ẹdọn̄ọ, mîdịghe ẹsọn̄. Ẹma ẹfiomo mîdịghe ẹsabade ndusụk owo ke ini edem. Esifịna mmọ etieti ini ekededi emi mmọ ẹtide se ẹkenamde mmọ. Mbon en̄wen ẹsinen̄ede ẹfụhọ ẹnyụn̄ ẹsitịmede esịt. Ndusụk nditọete nnyịn ẹto ufọk emi mme owo mînamke n̄kpọ Jehovah; ndusụk ete m̀mê eka ẹbọk nditọ ikpọn̄. Kpukpru owo ẹnyene mfịna mmọ, edi ekeme ndidi akanam nnyịn inyeneke ndusụk mfịna emi. Didie ke ikeme ndin̄wam mmọ nnyụn̄ n̄wụt ke imama mmọ? Ọyọfọn isinen̄ede ikpan̄ utọn̄ inọ mmọ tutu nnyịn idiọn̄ọ nte etiede mmọ ke idem. Emi ayanam idomo ndin̄wam mmọ nte Jehovah akpan̄wamde. Imọdiọn̄ọ ke se owo kiet oyomde isidịghe ukem ye se owo en̄wen oyomde, edi imekeme ndida N̄wed Abasi ndọn̄ mmọ esịt nnyụn̄ n̄n̄wam mmọ ke mme usụn̄ en̄wen.—Kot Rome 12:15; 1 Peter 3:8.

8. Nso ikan̄wam Jesus ọfọn ido?

⁸ Eyen Abasi ama ọdọhọ ini kiet ete: ‘Ata Edikon̄ ọfọn ido ye mme anana-esịtekọm ye mme idiọkowo.’ (Luke 6:35) Jesus ama ọfọn ido nte Abasi esifọnde ido. Nso ikan̄wam enye ofọn ido ntre? Enye ama esikere nte se imọ iditịn̄de inyụn̄ inamde editụkde mbon en̄wen. Ke uwụtn̄kpọ, n̄wan kiet emi ẹkediọn̄ọde nte idiọkowo ama aka ebịne Jesus ọkọduọ enye ke ukot atua ọduọk enye mmọn̄eyet ke ukot. Jesus ama okụt ke eyenan̄wan oro akabade esịt, ndien ke esịt ekeme ndibụn̄ọ enye edieke ibịnde enye. Ntre, enye ama otoro enye onyụn̄ efen ọnọ enye. Ke ini Pharisee kiet okokụnide aban̄a se Jesus anamde oro, Jesus ama enen̄ede enye n̄ko sụn̄sụn̄.—Luke 7:36-48.

9. Nso ikeme ndin̄wam nnyịn ifọn ido ye mme owo nte Abasi ọfọnde? Nọ uwụtn̄kpọ ise.

⁹ Didie ke ikeme ndifọn ido ye mme owo nte Abasi ọfọnde? Apostle Paul ọkọdọhọ ete: “Ofụn Ọbọn̄ inyeneke ndin̄wana en̄wan, edi enyene nditie sụn̄sụn̄ ye kpukpru owo.” (2 Tim. 2:24) Owo emi enyenede mbufiọk esikere kan̄a se enye oyomde nditịn̄ m̀mê ndinam mbak iditịn̄ m̀mê idinam se idibiakde owo en̄wen. Ke uwụtn̄kpọ, kere se akpanamde edieke se iyomde nditịn̄ emi ekpetịbede: Nso ke akpanam edieke akwaowo itieutom mbufo mînen̄ekede idiọn̄ọ utom esie? Edieke eyenete emi afiakde mbono esop ke ediwak ọfiọn̄ ekpedide mbono esop, nso ke ekpetịn̄ ye enye? Edieke owo emi afo oyomde ndikwọrọ ikọ nnọ ọdọhọde fi ke imọ inyeneke ini, ndi ekpeti ke enyene ini emi ufan̄ esifahade fi n̄ko? Nso ke ọkpọbọrọ n̄wan m̀mê ebe fo edieke enye okpobụpde fi ntak emi mûkutịn̄ke se aduakde ndinam unọ imọ? Ekpetịn̄ ikọ ye enye didie? Edieke ikerede nte etiede mbon en̄wen ke idem inyụn̄ ikere nte se iditịn̄de editụkde mmọ, iyekeme nditịn̄ ikọ nnyụn̄ nnam n̄kpọ ye mme owo nte Jehovah akpanamde.—Kot Mme N̄ke 15:28.

10, 11. Nso ikeme ndin̄wam nnyịn inyene ọniọn̄ nte Abasi? Nọ uwụtn̄kpọ.

¹⁰ Jehovah enyene ọniọn̄ etieti. Enye ekeme ndidiọn̄ọ se iditịbede ke ini iso edieke enye emekde ndidiọn̄ọ. Didie ke nnyịn n̄ko ikeme ndinyene ọniọn̄ kpa ye oro nnyịn mîfiọkke se iditịbede ke ini iso? Akpana isibem iso kan̄a itie ikere nte se ibierede ndinam edifịnade nnyịn ye mbon en̄wen mbemiso inamde n̄kpọ oro. Ikpanaha itie nte nditọ Israel emi mîkekereke se iditịbede inọ mmimọ edieke isọn̄de ibuot ye Jehovah. Mmọ ikekereke  se Jehovah edide ọnọ mmọ ye ofụri se enye anamde ọnọ mmọ. Ke ini Moses eketiede ekere utọ edu emi mmọ ẹnyenede mi, enye ama ọdiọn̄ọ ke mmọ ẹyenam idiọkn̄kpọ. Oro akanam enye okot mmọ “idụt eke mînyeneke ibuot,” onyụn̄ ọdọhọ ke “ifiọk . . . idụhe ke otu mmọ. Ubaha nte mmọ ẹkpenyenede ọniọn̄! Mmọ ẹkpetie ẹkere n̄kpọ emi. Mmọ ẹkpekere ẹban̄a utịt mmọ.”—Deut. 31:29, 30; 32:28, 29.

¹¹ Edieke iyomde ndinyene ọniọn̄ nte Abasi, ọfọn isitie ikere inyụn̄ idomo ndikụt utịp n̄kpọ emi ibierede ndinam. Ke uwụtn̄kpọ, edieke edide emenyene owo emi oyomde ndidọ, ọfọn ọdiọn̄ọ ke n̄wan ye erenowo ẹma ẹtọtọn̄ọ ndima kiet eken, ke mmọ ẹkeme ndinam ndisịme edieke mmọ mîkpemeke idem. Ikpanaha ikere ndinam n̄kpọ ekededi emi ekemede ndidian̄ade nnyịn n̄kpọn̄ Jehovah. Edi yak inam item N̄wed Abasi emi: “Owo mbufiọk ada okụt afanikọn̄ ndien edịbe, edi ọkọi ebe aka ọkọbọ ufen.”—N̄ke 22:3.

12. Didie ke n̄kpọ emi itiede ikere ekeme ndisịn nnyịn ke mfịna?

¹² Owo emi enyenede mbufiọk ọfiọk ke ekikere etie nte ikan̄. Ikan̄ ọfọn etieti, sia ekeme ndida enye ntem udia. Edi edieke owo mîkpemeke, ikan̄ ekeme ndita ufọk nnịm ke isọn̄ onyụn̄ owot mme owo. Kpasụk ntre, ọfọn nditie n̄kere n̄kpọ, akpan akpan edieke ikerede nte ikpekpebede Jehovah. Edi ọkpọdiọk etieti edieke ikpetiede ikere oburobụt n̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, edieke isimade ndikere mban̄a idan̄ m̀mê idiọk edinam ekededi, imekeme ndinam n̄kpọ oro usen kiet usen kiet. Ke nditịn̄ ibio ibio, nditie n̄kere oburobụt n̄kpọ ekeme ndinam owo ọkpọn̄ Abasi.—Kot James 1:14, 15.

13. Afo ekere ke Eve ekekere ke imọ iditie didie ima idia mfri oro?

¹³ Se iketịbede inọ Eve ekeme ndikpep nnyịn ata akpan n̄kpọ. Jehovah ọkọdọhọ enye ye ebe esie ẹkûdia “mfri eto ifiọk eti ye idiọk.” (Gen. 2:16, 17) Edi Satan ọkọdọhọ Eve ete: “Mbufo idikpaha n̄kpa. Koro Abasi ọmọfiọk ete ke usen eke mbufo ẹdidiade, enyịn mbufo ẹyetara, mbufo ẹyenyụn̄ ẹtie nte Abasi, ẹfiọk eti ye idiọk.” Eve ama “okụt nte eto oro ọfọnde ke udia onyụn̄ ọdọn̄de owo ndise.” Ndien nso ke enye akanam? Bible ọdọhọ ke enye ama “ekịbi mfri [oro] adia. Ekem, ke ini enye odude ye ebe esie, enye ada ndusụk mfri oro ọnọ ebe esie ndien enye adia.” (Gen. 3:1-6) Eve ama ama se Satan eketịn̄de nte ke enye edisibiere se ifọnde ye se idiọkde, ke owo ndomokiet idibiereke inọ enye. Enye ndiketie  n̄kere utọ n̄kpọ emi ama ọdiọk etieti. Okoto mmọ ‘idiọkn̄kpọ odụk ererimbot, n̄kpa onyụn̄ oto ke idiọkn̄kpọ oro odụk.’—Rome 5:12.

14. Didie ke N̄wed Abasi ekeme ndin̄wam nnyịn ikûnam oburobụt idan̄?

¹⁴ Idịghe efịbe ke Eve ekesịn ke In̄wan̄ Eden. Edi Jesus ama odụri nnyịn utọn̄ ete ikûsutie ukere oburobụt n̄kpọ. Enye ọkọdọhọ ete: “Owo ekededi eke owụkde enyịn ese n̄wan tutu udọn̄ idan̄ edemede enye, enye esesịn efịbe ye enye ama ke esịt esie.” (Matt. 5:28) Paul n̄ko ama ọnọ ukem item emi ete: “[Ẹkûbem] iso ẹtie ẹkere ndinam mme udọn̄ obụkidem.”—Rome 13:14.

15. Nso utọ n̄kpọuto ke ikpenịm inọ idem nnyịn, ndien ntak-a?

¹⁵ Ediwak owo ẹsitie ẹkere nte ikpenyenede enyọn̄ ye isọn̄ edi ikereke nte ikpesịnde idem inam n̄kpọ Abasi. Utọ ekikere emi ifọnke. Bible ọdọhọ ke inyene imọ owo “ẹtie nte ibibene ukpeme ke ekikere esie.” (N̄ke 18:11) Jesus ama ọnọ mbụk aban̄a ete kiet emi okobonde n̄kpọuto “ọnọ idemesie edi [inyeneke] inyene ke n̄kan̄ Abasi.” (Luke 12:16-21) Esịt esinem Jehovah ke ini inamde nti n̄kpọ. (N̄ke 27:11) Esịt esinem nnyịn n̄ko ndidiọn̄ọ ke Jehovah ama nte ibonde ‘n̄kpọuto nnyịn ke heaven.’ (Matt. 6:20) Nnyịn ndidi ufan ye Jehovah ọsọn̄ urua akan n̄kpọuto ekededi emi ikpenyenede.

16. Tịn̄ n̄kpọ kiet emi ekemede ndin̄wam nnyịn itre nditịmede esịt n̄kaha.

¹⁶ Esịt esitịmede mbon emi ẹdade ofụri ini mmọ ẹyom okụk. (Matt. 6:19) Jesus ama etịn̄ ke “editịmede esịt editịm n̄kpọ emi ye abian̄a abian̄a odudu inyene” ẹkeme ndibaba ikọ Abasi n̄wot ke esịt owo. (Matt. 13:18, 19, 22) Ndusụk owo ẹsitie ẹfịna idem ẹban̄a se iditịbede ke ini iso. Ọkpọsọn̄ editịmede esịt ekeme ndinam owo ọdọn̄ọ onyụn̄ etre ndibuọt idem ye Abasi. Ikpanaha iyak n̄kpọ ndomokiet anam itre ndibuọt idem ye Jehovah. Akpana iti n̄ko ke “editịmede esịt ayanam esịt ofụhọ, edi eti ikọ anam esịt adara.” (N̄ke 12:25) Mbon emi ẹdiọn̄ọde se itịbede inọ nnyịn ẹkeme nditịn̄ nti ikọ emi anamde esịt enem nnyịn. Nditịn̄ nte etiede fi ke idem nnọ ete ye eka fo, ebe m̀mê n̄wan fo, m̀mê owo en̄wen ekededi emi esede n̄kpọ nte Abasi esede ekeme ndinam n̄kpọ emi afiak efịghede fi ke esịt.

17. Nso ke Jehovah ọnọ nnyịn man an̄wam nnyịn ke ini esịt etịmerede nnyịn?

¹⁷ Jehovah edi n̄kukụre owo emi enen̄erede ọdiọn̄ọ nte etiede fi ke idem. Enye ekeme ndinam esịt ana fi sụn̄ ke ini n̄kpọ afịnade fi. Apostle Paul ọkọdọhọ ete: “Ẹkûtịmede esịt ke baba n̄kpọ kiet, edi ke kpukpru n̄kpọ ẹda akam ye n̄kpeubọk ọkọrọ ye ekọm ẹben̄e Abasi se mbufo ẹyomde; ndien emem Abasi emi akande kpukpru ekikere eyekpeme mbufo esịt ye ekikere ke Christ Jesus.” (Phil. 4:6, 7) Ntem, ke ini esịt etịmerede fi, ti ke Jehovah anam nditọete nnyịn, mbiowo, ofụn emi anamde akpanikọ, mme angel ye Jesus ẹn̄wam fi man aka iso okpono imọ.

18. Didie ke ndisitie n̄kere n̄kpọ ọfọn ye nnyịn?

¹⁸ Imokụt ke edieke isitiede ikere n̄kpọ inyụn̄ idomo ndifiọk nte etiede mbon en̄wen ke idem, ke inam se Jehovah esinamde. (1 Tim. 1:11; 1 John 4:8) Esịt eyenem nnyịn ke ini imade mme owo ke ofụri esịt, ibemde iso kan̄a ikere utịp n̄kpọ emi ibierede ndinam mbemiso inamde, inyụn̄ itrede nditịmede esịt n̄kaha. Mbọk yak isitie ikere nte uwem edinemde ke Obio Ubọn̄ Abasi inyụn̄ ima mme owo, ifọn ido, inyene ọniọn̄, ikop inemesịt nte Jehovah.—Rome 12:12.