1. (a) Nso utom ke Abasi ọkọnọ Adam? (b) Nso ke ikọt Abasi ẹda nsio nsio usem ẹnam?

JEHOVAH ABASI ama anam mme owo ẹkeme ndisem usem. Enye ama ọnọ Adam utom ke In̄wan̄ Eden ndisio kpukpru unam enyịn̄. Akana Adam enyene usem man enye ekeme ndinam emi. Adam ama ada ini etie ese nte unam kiet kiet esinamde n̄kpọ, onyụn̄ osio mmọ enyịn̄ oro odotde ye mmọ. (Gen. 2:19, 20) Toto ke eyo Adam, ikọt Abasi ẹda usem ẹtoro Jehovah, ẹnyụn̄ ẹda ẹkpep mme owo n̄kpọ ẹban̄a enye. Ke mme isua oro ẹbede mi, ikọt Abasi ẹkabade Bible ẹsịn ke nsio nsio usem man ẹn̄wam ediwak owo ẹdifiọk Jehovah.

2. (a) Akpan n̄kpọ ita ewe ke Kọmiti Ukabade Bible Obufa Ererimbot ẹkenam ke ini ẹkekabarede Bible? (b) Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

² Ẹkabade Bible ẹsịn ke ata ediwak usem, edi owo ikabakede ndusụk mmọ ẹnen. Ke n̄kpọ nte 1947, Kọmiti Ukabade Bible Obufa Ererimbot ẹma ẹbiere ndikabade Bible oro enen̄erede enen. Ntre, mmọ ẹma ẹbiere ndinam akpan n̄kpọ ita emi ke ini ẹkabarede Bible: (1) Ndisịn enyịn̄ Abasi ke kpukpru itie oro enye okodude ke Bible oro mme andiwet Bible ẹkewetde, man mme owo ẹkpono enyịn̄ Abasi. (Kot Matthew 6:9.) (2) Ndikabade ntiene nte ẹsibonde ikọ ke mme usem oro ẹkedade ẹwet Bible edieke  ẹkemede, mîdịghe ndikabade se ikọ ọwọrọde, edieke ndikabade ntiene nte ẹsibonde ikọ ke mme usem oro ẹkedade ẹwet Bible mîdin̄wan̄ake owo, m̀mê ediwọrọde n̄kpọ en̄wen. (3) Ndida ikọ oro ọsọpde an̄wan̄a owo n̄kabade enye man mme owo ẹma ndikot. * (Kot Nehemiah 8:8, 12.) Ikọt Abasi ẹma ẹnam akpan n̄kpọ ita emi, ke ini mmọ ẹkekabarede Bible ẹsịn ke se ibede usem 130. Ẹyak ineme nte ẹkenamde n̄kpọ ita emi ke Edikabade Eke Obufa Ererimbot Ikọmbakara eke 2013, ye ke Edikabade Eke Obufa Ererimbot eke mme usem en̄wen.

3, 4. (a) Enyịn̄ Abasi odu ke ewe n̄kani ikpan̄wed Bible? (b) Nso ke ediwak mme akabade Bible ẹnam ye enyịn̄ Abasi?

³ Idem ama akpa mbon oro ẹsidụn̄ọrede n̄kani ikpan̄wed Bible usem Hebrew, utọ nte ikpan̄wed oro ẹkefiọhọde ke Inyan̄ Inụn̄, ndikụt ke abisi Hebrew inan̄ emi adade aban̄a enyịn̄ Abasi, odu ke ediwak itie ke mme ikpan̄wed emi. Enyịn̄ Abasi idụhe ke mme ikpan̄wed emi ikpọn̄. Enye odu n̄ko ke mme Septuagint usem Greek oro ẹkesion̄ode ẹwet ọtọn̄ọde ke isua 200 mbemiso Christ akamanade, esịm isua 100 ke Christ ama akakpa.

⁴ Kpa ye oro enyịn̄ Abasi odude ke ediwak n̄kani ikpan̄wed Bible usem Hebrew, ediwak mme akabade Bible ẹma ẹsion̄o enyịn̄ Abasi ẹfep ke Bible mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, ẹma ẹsio enyịn̄ Abasi ẹfep ke American Standard Version oro ẹkesiode ke 1952. Edi enyịn̄ Abasi ama odu ke N̄wed Abasi Christian Usem Greek—Edikabade Eke Obufa Ererimbot Ikọmbakara oro ẹkesiode ke 1950, onyụn̄ odu ke American Standard Version oro ẹkesiode ke 1901. Ntak emi ẹkesiode enyịn̄ Abasi ẹfep ke American Standard Version oro ẹkesiode ke 1952? Mbon oro ẹkekabarede Bible emi ẹkedọhọ ntem ke mbemiso ikọ mmọ: “Idotke . . . mme Christian ke ofụri ererimbot ndinọ Abasi ata enyịn̄.” Toto ke ini oro, ediwak mbon oro ẹkabarede Bible ẹsịn ke Ikọmbakara ye ke mme usem en̄wen, ẹsio enyịn̄ Abasi ẹfep ke Bible mmọ.

5. Ntak emi mîfọnke ẹsio enyịn̄ Abasi ẹfep ke Bible?

⁵ Ndi ọfọn mbon oro ẹkabarede Bible ẹsio enyịn̄ Abasi ẹfep ke Bible? Ifọnke. Akpana eti akabade n̄wed ọdiọn̄ọ se andinyene n̄wed oyomde mme owo ẹfiọk, koro emi edin̄wam enye akabade n̄wed oro nnennen nnennen. Ediwak itie N̄wed Abasi ẹwụt ke Abasi oyom ediwak owo ẹdiọn̄ọ enyịn̄ imọ ẹnyụn̄ ẹkpono enye. (Ex. 3:15; Ps. 83:18; 148:13; Isa. 42:8; 43:10; John 17:6, 26; Utom 15:14) Jehovah Abasi emi edide Andinyene Bible, ama anam mbon oro ẹkewetde Bible ẹwet enyịn̄ esie ke ata ediwak itie ke Bible. (Kot Ezekiel 38:23.) Enyịn̄ Abasi odu ke ediwak tọsịn itie ke n̄kani ikpan̄wed Bible. Ntre, owo ekededi emi akabarede Bible osio enyịn̄ Abasi efep, ikponoke Andinyene Bible.

6. Ntak emi ẹsịnde enyịn̄ Abasi ke itie itiokiet en̄wen ke Edikabade Eke Obufa Ererimbot Ikọmbakara eke 2013?

⁶ Mfịn, nnyịn imokụt ntak efen efen emi anade enyịn̄ Abasi odu ke Bible. Ẹma ẹkụt itie itiokiet en̄wen oro enyịn̄ emi odude ke n̄kani ikpan̄wed Bible. Ẹsịn enye ke itie itiokiet oro ke Edikabade Eke Obufa Ererimbot Ikọmbakara eke 2013. Enyịn̄ emi odu utịm ike 7,216 ke Bible emi, edi okodu utịm ike 7,210 ke enye oro ẹkesiode ke 1984. Ẹsịn enyịn̄ Abasi ke itie ition emi: 1 Samuel 2:25; 6:3; 10:26; 23:14, 16. Ẹkekụt enyịn̄ emi ke itie ition emi ke ikpan̄wed oro ẹkefiọhọde ke Inyan̄ Inụn̄. Ikpan̄wed emi ebịghi ke se ibede isua 1,000 akan ikpan̄wed usem Hebrew oro mme Masorete ẹkesion̄ode ẹwet.  Ọyọhọ itie itiokiet oro ẹsịnde enyịn̄ emi edi Judges 19:18, sia ẹkekụt enye ke n̄kani ikpan̄wed Bible eset.

7, 8. Nso ke enyịn̄ Abasi ọwọrọ?

⁷ Ikọt Abasi ẹfiọk ke enen̄ede ọfọn idiọn̄ọ se enyịn̄ Abasi ọwọrọde. N̄wetndian ikọ ke Edikabade Eke Obufa Ererimbot Ikọmbakara eke 2013, etịn̄ n̄kpọ en̄wen emi enyịn̄ Abasi ọwọrọde. Kọmiti Ukabade Bible Obufa Ererimbot ẹfiọk ke enyịn̄ Abasi oto ikọ Hebrew emi ha·wah,’ emi ọwọrọde, “Enye Anam Akabade Edi.” * Ke ini edem, mme n̄wed nnyịn ẹkesida se idude ke Exodus 3:14 emi ọdọhọde ete, “Ami Nyakabade Ndi Se Ndikabarede Ndi,” ẹnam nnyịn ifiọk se enyịn̄ Abasi ọwọrọde. Emi akanam Edikabade Eke Obufa Ererimbot eke 1984 ọdọhọ ke enyịn̄ emi ọwọrọ ke Abasi ayanam se ededi emi anade enye anam man se enye ọkọn̄wọn̄ọde osu. * Edi, Appendix A4 ke Edikabade Eke Obufa Ererimbot Ikọmbakara eke 2013 ọdọhọ ete: “Okposụkedi emi enyịn̄ Jehovah ekemede ndiwọrọ ke enye ayanam se ededi emi anade enye anam man se enye ọkọn̄wọn̄ọde osu, idịghe n̄kukụre se enyịn̄ oro ọwọrọde edi oro. Enyịn̄ emi ọwọrọ n̄ko ke enye ekeme ndinam mme edibotn̄kpọ esie ẹkabade ẹdi se ededi oro enye oyomde mmọ ẹdi, man enye anam uduak Esie.” (Se n̄ko ekpri n̄wed Se Idin̄wamde Fi Ekpep Ikọ Abasi, p. 5).

⁸ Jehovah esinam mme edibotn̄kpọ esie ẹkabade ẹdi se ededi oro enye oyomde mmọ ẹdi. Abasi ama anam Noah akabade edi ọkọn̄ ubom, anam Bezalel akabade edi ata anamutom usọ, anam Gideon akabade edi ata an̄wana ekọn̄, onyụn̄ anam Paul akabade edi apostle mme idụt. Se enyịn̄ Abasi ọwọrọde anam ikọt Abasi ẹnen̄ede ẹbuọt idem ye enye. Ntak edi oro Kọmiti Ukabade Bible Obufa Ererimbot mîkosioho enyịn̄ Abasi ifep ke Bible.

9. Ntak emi ẹsịnde idem ẹkabade Bible ẹsịn ke ediwak usem?

⁹ Enyịn̄ Abasi odu ke kpukpru itie oro enye okpodude ke Edikabade Eke Obufa Ererimbot, emi odude ke se ibede usem 130; ndien emi anam ẹkpono enyịn̄ Abasi. (Kot Malachi 3:16.) Edi, ediwak mbon oro ẹkabarede Bible, ẹsio enyịn̄ Abasi ẹfep ẹnyụn̄ ẹsịn “Ọbọn̄” m̀mê enyịn̄ abasi mmọ ke mme itie emi enyịn̄ Abasi ekpesịnede. Ntak edi oro Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Mme Ntiense Jehovah ẹkụtde ẹte ke ẹkabade Bible emi ẹsịn ke ediwak usem, man ẹnam mme owo ẹkpono enyịn̄ Abasi.

10, 11. Ntak emi ọkọsọn̄de ndikabade Edikabade Eke Obufa Ererimbot Ikọmbakara nsịn ke ndusụk usem?

¹⁰ Ẹsisọn̄ ndusụk ini ndikabade Edikabade Eke Obufa Ererimbot Ikọmbakara nsịn ke mme usem en̄wen. Ke uwụtn̄kpọ, Edikabade Eke Obufa Ererimbot Ikọmbakara eke 1984, ama etiene ndusụk Bible Ikọmbakara eken esịn ikọ Hebrew emi “Sheol” ke ndusụk itien̄wed, utọ nte ke Ecclesiastes 9:10. Itien̄wed oro ekesidọhọ ete: ‘Baba utom, baba uduak, baba ifiọk, baba ọniọn̄ idụhe ke Sheʹol, kpa ebiet emi afo akade.’ Edi ediwak mbon oro ẹkekabarede Edikabade Eke Obufa Ererimbot ẹsịn ke mme usem mmọ ikekemeke nditiene nsịn “Sheol,” sia ikọ emi idụhe ke n̄wed ukabadeikọ mmọ, mbon mmọ inyụn̄ idiọn̄ọke se ikọ emi ọwọrọde. Ndusụk mmọ ẹkeme ndikam n̄kere ke “Sheol” edi ebiet. Ntre ẹma ẹnyịme mme akabade Bible ẹsịn “Udi” ke mme itie oro “Sheol” ye “Hades” ẹkedude, man an̄wan̄a owo.

¹¹ Ke ndusụk usem, ndikabade ikọ Hebrew emi neʹphesh ye ikọ Greek emi psy·kheʹ ke kpukpru itie nte “ukpọn̄,” ekeme  ndiwọrọ n̄kpọ en̄wen. Ntak-a? Koro ke mme usem emi, ukpọn̄ esiwak ndiwọrọ ekpo m̀mê n̄kpọ emi esiwọrọde owo ke idem ke ini owo akpade. Ntem, ẹma ẹnyịme ẹkabade se ikọ Hebrew emi neʹphesh ye ikọ Greek emi psy·kheʹ ẹwọrọde, ẹtiene se ẹtin̄de ẹban̄a. Ẹma ẹwet nsio nsio n̄kpọ oro mme ikọ emi ẹwọrọde ke N̄wetndian Ikọ 4, ke Edikabade Eke Obufa Ererimbot Ikọ Efịk. Ẹma ẹsion̄o mme ikọ Hebrew ye Greek ẹdọn̄ ke ikọ idakisọn̄ man Bible emi emem utom ndikot, onyụn̄ an̄wan̄a owo.

12. Nso ukpụhọde ke ẹkenam ke Edikabade Eke Obufa Ererimbot Ikọmbakara eke 2013? (Se n̄ko ibuotikọ oro “Edikabade Eke Obufa Ererimbot Ikọmbakara eke 2013,” ke Enyọn̄-Ukpeme emi.)

¹² Mme mbụme oro mme akabade Bible ẹkebụpde ama anam ẹfiọk ndusụk itie oro mîsin̄wan̄ake owo ke Edikabade Eke Obufa Ererimbot Ikọmbakara eke 1984. Ntre, ke September 2007, Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Mme Ntiense Jehovah ẹma ẹnyịme ẹkpụhọde mme n̄kpọ ke Edikabade Eke Obufa Ererimbot Ikọmbakara. Ẹma ẹdụn̄ọde ediwak tọsịn mbụme oro mme akabade Bible ẹkebụpde, ke ini ẹkefiakde ẹnam utom ke Bible emi. Ẹma ẹsion̄o Ikọmbakara oro owo mîtịn̄ke aba idahaemi ẹfep ẹnyụn̄ ẹdọn̄ mbufa, man Bible emi emem utom ndikot onyụn̄ ọsọp an̄wan̄a owo. Kpa ye oro, ẹma ẹkụt ẹte ke ẹnam enye enen. Se mbon oro ẹkekabarede Edikabade Eke Obufa Ererimbot ẹsịn ke nsio nsio usem ẹkenamde ama enen̄ede an̄wam n̄ko.—N̄ke 27:17.

13. Nso ke eyenete an̄wan kiet etịn̄ aban̄a Edikabade Eke Obufa Ererimbot Ikọmbakara eke 2013?

¹³ Mme owo ẹwet ediwak tọsịn leta ẹnọ ẹsọk ibuot itieutom nnyịn ke Brooklyn, ẹnyụn̄ ẹtịn̄ nte mmọ ẹmade Edikabade Eke Obufa Ererimbot Ikọmbakara eke 2013. Ke uwụtn̄kpọ, eyenete an̄wan kiet ọkọdọhọ ete: “Bible etie nte ekebe emi ẹdọn̄de n̄kpọuto ẹyọhọ. Owo ndida ini ndụn̄ọde mme n̄kpọuto oro ayanam enye etịm ọfiọk nte mmọ ẹyede ye se mmọ ẹdide. Kpasụk ntre ke edi ye ndikot ikọ Jehovah ke Edikabade Eke Obufa Ererimbot Ikọmbakara eke 2013. Sia Bible emi enen̄erede an̄wan̄a owo, enye an̄wam mi nnen̄ede mfiọk Jehovah. Ke ini n̄kotde Bible emi, etie nte Jehovah odori mi ubọk ke afara etịn̄ ndinem ikọ ọnọ mi.” Ediwak owo ẹtịn̄ ukem ikọ emi.

14, 15. Nso ke mbon oro ẹnyenede Edikabade Eke Obufa Ererimbot ke usem mmọ ẹtịn̄?

 ¹⁴ Idịghe Edikabade Eke Obufa Ererimbot Ikọmbakara eke 2013 kpọt ke mme owo ẹma. Akanieren kiet ke obio Sofia ke Bulgaria ọkọdọhọ ntem aban̄a Edikabade Eke Obufa Ererimbot usem Bulgaria: “Mmokot Bible ke ediwak isua, edi akananam n̄kwe edikabade emi ọsọpde an̄wan̄a owo onyụn̄ odụkde owo esịt ntem.” Ke ini Eyenete an̄wan kiet emi otode Albania ọkọbọde Edikabade Eke Obufa Ererimbot ke usem mmọ, enye ọkọdọhọ ntem: “Ikọ Abasi enem didie ntem ke usem Albanian! Nso akwa ifet ke emi edi ntem ndikop Jehovah etịn̄de ikọ ye nnyịn ke usem emana nnyịn!”

¹⁵ Bible enen̄ede ọsọn̄ urua ke ediwak idụt, owo isinyụn̄ isọpke ikụt idep. Ntre, ndinyene Bible do edi akwa edidiọn̄. Ẹdọhọ “ke ata anyanini, ediwak mbon oro nditọete [ke Rwanda] ẹkesikpepde n̄kpọ ikanamke n̄kọri sia mmọ ikenyeneke Bible. Mmọ ikekemeke ndidep Bible oro ufọkabasi ẹkenyenede; inyụn̄ idịghe kpukpru n̄kpọ ke Bible oro ekesin̄wan̄a mmọ, emi n̄ko ikayakke mmọ ẹnam n̄kọri.” N̄kpọ ama okpụhọde ke ini mmọ ẹkenyenede Edikabade Eke Obufa Ererimbot ke usem mmọ. Ubon kiet ke Rwanda, emi ẹnyenede nditọ inan̄ ẹkedọhọ ẹte: “Nnyịn imenen̄ede ikọm Jehovah ye ofụn emi anamde akpanikọ, ke ndinọ nnyịn Bible emi. Nnyịn imebuene etieti, ikonyụn̄ ikemeke ndidep Bible nnọ kpukpru owo ke ubon nnyịn. Edi idahaemi, kpukpru nnyịn imenyene Bible. Nnyịn imesitie kiet ikot Bible emi kpukpru usen, man iwụt Jehovah ke imama Bible emi enye ọnọde nnyịn mi.”

16, 17. (a) Ntak emi Jehovah anamde ẹkabade Bible ẹsịn ke nsio nsio usem? (b) Nso ke nnyịn ikpebiere ndinam?

¹⁶ Nte ini akade, ẹyekabade Edikabade Eke Obufa Ererimbot Ikọmbakara eke 2013, ẹsịn ke ediwak usem. Satan iyomke ẹnam emi, edi Jehovah oyom ikọt esie ẹkot Ikọ imọ ke usem oro an̄wan̄ade mmọ. (Kot Isaiah 30:21.) Ini ke edi emi “ifiọk Jehovah [ediyọhọde] isọn̄ kpa nte mmọn̄ ofụkde inyan̄.”—Isa. 11:9.

¹⁷ Ẹyak nnyịn ibiere ndida kpukpru enọ oro Jehovah ọnọde nnyịn, esịnede Bible emi anamde ẹkpono enyịn̄ esie mi, nnam nti n̄kpọ. Kot Bible kpukpru usen man okop nte Jehovah etịn̄de ikọ ọnọ fi. Enye esikpan̄ utọn̄ ọnọ kpukpru akam nnyịn. Edieke afo okotde Ikọ Abasi kpukpru usen, onyụn̄ ọbọn̄de akam ọnọ enye, emi ayanam etetịm ọdiọn̄ọ Jehovah onyụn̄ enen̄ede ama enye.—John 17:3.