Ndi Ama Ọfiọk?

Mmanie ẹkedi “mbonufọk Caesar” emi ẹkedọn̄de Paul ekọm ẹnọ mme Christian ke Philippi?

▪ Apostle Paul ama etie ke Rome ewet leta ọnọ mme Christian ke Philippi ke n̄kpọ nte isua 60 m̀mê 61 E.N., ndien Caesar emi enye akasiakde ke leta esie ekedi Akwa Edidem Nero. Mmanie ẹkedi mbonufọk Nero emi ẹkedọn̄de Paul ekọm ẹnọ mme Christian ke Philippi?—Philippi 4:22.

Ekpedi ata ndudue ndikere ke “mbonufọk Caesar” emi ẹkedi iman Akwa Edidem Nero. Utu ke oro, mbonufọk Akwa Edidem emi ẹkedi kpukpru mbonutom esie, emi esịnede ifịn ye mbon emi ẹma ẹkebọhọ ufụn, emi ẹkedụn̄de ke Rome ye ke mme obio eken emi edidem emi akakarade. Ntre, ata ediwak mbonutom ẹma ẹsịne ke otu “mbonufọk Caesar” emi. Mmọ ẹkesinam utom ke mme ufọk ye ke mme in̄wan̄ esie. Ndusụk ẹkesinam utom ukara.

Ediwak mbonutom Akwa Edidem emi, emi ẹkedude ke Rome ẹma ẹkabade ẹdi Christian. Nnyịn idiọn̄ọke m̀mê Paul akakam ọkwọrọ ikọ ọnọ mmọ anam ẹkabade esịt. Edi se ifiọkde edi nte ke mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹma nditọete ke esop Philippi. Sia Philippi ekedide obio ukara Rome emi mbonekọn̄ emi ẹma ẹkekpọn̄ utom ye mme anamutom ukara ẹkedụn̄de, anaedi ndusụk Christian do ẹkedi ufan mbon emi ẹkedọn̄de Paul ekọm emi.

Nso idi ndọ eyenete ebe oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Ibet Moses?

▪ Ke Israel eset, edieke owo akakpade inyeneke eyen, akana eyenete esie emen n̄wan emi enye akpade ọkpọn̄ ọdọ man obon eyen emi edinamde ubon esie aka iso. (Genesis 38:8) Nte ini akakade, ẹma ẹmen ndutịm emi ẹsịn ke Ibet Moses, ẹkedinyụn̄ ẹdiọn̄ọ utọ ndọ emi nte ndọ eyenete ebe. (Deuteronomy 25:5, 6) Se Boaz akanamde ke n̄wed Ruth owụt ke edieke nditọete akpan̄kpa mîdụhe ke uwem, ke akana kiet ke otu iman akpan̄kpa emen n̄wan esie ọdọ.—Ruth 1:3, 4; 2:19, 20; 4:1-6.

Se mme Sadducee eketịn̄de ẹban̄a ndọ eyenete ebe ke Mark 12:20-22 owụt ke ẹkesụk ẹdọdọ utọ ndọ emi ke eyo Jesus. Flavius Josephus, eyen Jew, emi ekesiwetde mbụkeset ke eyo mme apostle ọdọhọ ke ndọ emi ama esinam enyịn̄ ubon aka iso onyụn̄ anam inyene ubon aka iso odu ọnọ n̄wan akpan̄kpa ndida ndu uwem. Ini oro, owo ikesinọhọ ebeakpa inyene ebe esie. Edi ke ini eyenete ebe esie emende enye ọdọ obon eyen ọnọ eyenete esie emi ama akakpa, inyene akpan̄kpa emi ikesikpọn̄ke ubon emi ke ntak eyen oro.

Ibet ama ayak owo ebiere m̀mê iyọdọ m̀mê ididọhọ n̄wan eyenete imọ. Edi, ekedi ata n̄kpọ esuene owo ndisịn ‘ndibọp ufọk eyenete esie.’—Deuteronomy 25:7-10; Ruth 4:7, 8.