Mma Mbọhọ ke Akpatre!

Nte Maria Kilin obụkde

Ke 1950, n̄kpọ nte isua ition ke ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba ama okokụre, ẹma ẹkọbi mi ye ubon nnyịn ke North Korea. Nnyịn ito Russia, ima isisịn idem inam utom, nnyịn ikonyụn̄ idịghe mbon mfịna. Usen kiet, ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi ama asak onyụn̄ ọdọhọ ete: “Idụhe eke edide edisio mbufo. Ẹditak mi!” Yak ntịn̄ ntak emi ẹkekọbide nnyịn.

N̄WED usen emana mi owụt ke n̄kamana ke 1924. N̄kamana ke Shmakovka emi odude ke Far East ke Russia, emi edide adan̄a kiet ye China.

Usen kiet, mbon n̄wo ẹma ẹdimụm ete mi ye ikpọ nditọeka mi iren ẹda ẹdaha, ndien Mama ikekwe mmọ aba tutu enye akpa. Nnyịn nditọwọn̄ kpọt ikosụhọ ke ufọk ye Mama. Ikesimemke ndikụt udia ndia. Mbọhọidụn̄ nnyịn kiet ama ọdọhọ Mama ayak imọ ida nnyịn ika ufọk nditọakpa Ufọkabasi Orthodox Mbon Russia ikọdọhọ ke Mama efehe ọkpọn̄ nnyịn.

Mama ama enyịme. Ekpedi enye ikenyịmeke, ekeme ndidi biọn̄ okpokowot mi ye nditọeka mi eken. Idahaemi mma n̄kebe isua 80 mi, mmesikọm Abasi ke Mama ndikenyịme ẹda nnyịn ẹka ufọk nditọakpa. Anaedi oro ekenịm nnyịn uwem. Edi isinemke mi nditi ke Mama ama enyịme ẹda nnyịn ẹka utọ itie oro.

Mma n̄wọrọ n̄kodụn̄ ke Korea ke 1941. Do ke n̄kosobo Ivan, eyen Russia emi ekenyenede ido etieti, ndien ima inam ndọ nte ini akakade. Adiaha nnyịn, Olya, akamana ke Seoul ke Korea ke 1942. Akpan nnyịn, Kolya, akamana do n̄ko ke 1945; udọ nnyịn Zhora amana ke 1948. Ebe mi ekesise enyịn ke itieurua nnyịn; ami n̄kesikịm ọfọn̄. Sia edide mbon Japan ẹkekara Seoul ini oro, nditọ nnyịn ẹkesisem usem Japan okposụkedi emi nnyịn ikesisemde Russia ye mmọ ke ufọk. Tutu esịm 1950, etie nte mfịna ndomokiet ikodụhe ke otu mbon Russia, America, ye mbon Korea oro ẹkedụn̄ọde ke Seoul. Kpukpru mmọ ẹma ẹsidi ẹdidep n̄kpọ ke itieurua nnyịn.

Mbon North Korea Ẹma Ẹmụm Nnyịn

Ke ediyịp enyịn, n̄kpọ ama okpụhọde ke 1950. Mbonekọn̄ North Korea ẹma ẹda en̄wan ẹdụk Seoul. Nnyịn ikekemeke ndifehe, ntre ẹma ẹmụm nnyịn ye mme isenowo eken. Ke ufan̄ isua ita ye ubak oro ẹketienede, ẹma ẹsinam nnyịn isan̄a ye mbon n̄kpọkọbi Britain, Russia, America, ye France ika nsio nsio itie ke North Korea. Ẹkesidọn̄ nnyịn ke ebiet ekededi oro ekpri ufan̄ odude, ndien ima isidomo ndifep ebiet oro ẹduọkde bọm.

Ini kiet, ima ikodụn̄ ke ufọk oro ẹkesịnde n̄kpọ emi esinamde ufọk ofiop, ẹma ẹsinyụn̄ ẹnọ nnyịn udia idia iyụhọ do. Edi ata ediwak ini, ikesidia millet kpọt, ikesinyụn̄ ina ke mbịtmbịt ufọk emi owo mîdụn̄ke aba. Ediwak mbon oro ẹkesan̄ade ye nnyịn ẹma ẹkpan̄a ke ntak emi mîkenyeneke eti udia idia ye ke ntak idiọk ukama. Ibuot ama esiyon̄ mi ke ini n̄kụtde nte nditọ mi ẹbọde ufen. Ini etuep akababak ọtọn̄ọ ke North Korea isua oro. Mmeti ke mma nsitie ke mben ikan̄ mfọp itiat, ekem ntan̄ ndọn̄ ke idak n̄kpọnna nnọ nditọ mi ẹna.

Ke ini eyo okofiopde esisịt, ndusụk mbon obio in̄wan̄ Korea ẹma ẹsiwụt nnyịn ikọn̄ ikọt oro ọfọnde ke udia, ima isinyụn̄ itiene iyom oyịm ikọt, udịp, grape, ye mfri emi etiede nte sokoro. Mbon Korea ikasuaha nnyịn ke baba usụn̄ kiet; mbọm nnyịn akakam ananam mmọ. Mma  n̄kpep ndimụm mfọt nda nnam ekpri udia oro ikenyenede afiak enem esịt. Esịt ama esibụn̄ọ mi ke ini n̄kụtde nditọ mi ẹben̄ede owo mfọt.

Usen kiet ke October, ẹma ẹdọhọ nnyịn isasan̄a ito obio in̄wan̄ oro ikesịm Manp’o. Ẹma ẹsian nnyịn ke ẹyenọ ukpatn̄kpọ emi enan̄ esidụride edimen mbon oro idem mîsọn̄ke ye nditọwọn̄. Olya ye ete esie ẹma ẹtiene mbon eken ẹsan̄a ke ukot. Ami ye n̄kpri nditọ mi eken ima ibet ke ata ediwak usen man ẹfiak ẹda ukpatn̄kpọ oro ẹdi. Ke ediwak usen ẹma ẹkebe, ẹma ẹda ukpatn̄kpọ oro ẹdisịm.

Ẹkedọn̄ mbon n̄kpọkọbi oro idem mîkọsọn̄ke ke ukpatn̄kpọ oro nte emi ẹsidọn̄de iyak ice ke katọn. Ama ọdiọk etieti! N̄kọkpọkp̣ọ Zhora, mmen Kolya ndori ke ekpri ufan̄ oro okodude ke ukpatn̄kpọ oro, edi enye ama ọtọn̄ọ nditua onyụn̄ ọdọhọ ete: “Mama, Mama, mbọk yak nsan̄a ye afo! Mbọk kûdaha ukpọn̄ mi!”

Kolya ama ada ubọk kiet omụm mi utọn̄ ọfọn̄, asan̄a, efehe. Ẹma ẹtop ediwak mbon n̄kpọkọbi ẹwot ke usụn̄ isan̄ emi ikasan̄ade ke ata ediwak usen mi. Mme utere ẹma ẹdita mme okpo oro ẹkedahade ẹkpọn̄. Ke akpatre, mma mfiak ndikụt ebe mi ye Olya. Ima itua etieti inyụn̄ ifat kiet eken ediwak ini. Mma ntaba idap okoneyo oro ntie mfọp itiat ntan̄ ndọn̄ ke idak n̄kpọnna nnọ kpukpru nditọ mi ẹna. Esịt ama enem mi ndifiak nnam emi.

Ke 1953, ke ima ikekpere ndisịm adan̄a North Korea ye South Korea, n̄kpọ ama okpụhọde esisịt ye nnyịn. Ẹma ẹnọ nnyịn mbufa ọfọn̄ mbon n̄kpọkọbi, ikpaukot, bred, ye swid. Ikebịghike, ẹma ẹsana mbon Britain ẹyak, ekem ẹyak mbon France. Edi nnyịn-e? Idụhe eke ekedide edisio nnyịn. Nnyịn kpọt ikosụhọ ke kpukpru mbon n̄kpọkọbi ẹma ẹkewọn̄ọ. Ima itua eyet etieti, nnyịn ikonyụn̄ ikemeke ndidia udia. Ini oro ke ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi oro ke Korea eketịn̄ se ẹwetde ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ibuotikọ emi; ikọ emi ama abiak mi ebe nde.

Ndifiak N̄kọtọn̄ọ Uwem ke United States

Ikebịghike, ẹma ẹmen nnyịn ẹbe ikpehe oro ekọn̄ ama okokụre ẹdụk South  Korea. Ke mbonekọn̄ America ẹma ẹkebụp nnyịn mbụme ifan̄, ẹma ẹnyịme nnyịn iwọrọ ikodụn̄ ke United States. Ima idụk ubom ika San Francisco ke California. Do, n̄ka emi ẹsin̄wamde mbon n̄kpọnnam ẹma ẹn̄wam nnyịn. Nte ini akakade, ima ikpọn̄ do ikodụn̄ ke Virginia, ndien mme ọdiọn̄ọ nnyịn ẹma ẹn̄wam nnyịn ifiak ikeme ndise mban̄a idem nnyịn. Ke akpatre, ima ikpọn̄ do ika Maryland ikọtọn̄ọ uwem obufa.

Idem ama akpa nnyịn ndikụt utọ n̄kpri n̄kpọ nte masịn emi ẹsidade ẹnam ufọk asana. Sia ikedide isenowo do, ima isinen̄ede isịn idem inam utom ke ediwak hour. Edi ama abiak mi ndikụt ndusụk isenowo oro ẹma ẹkedu ebịghi, mîkonyụn̄ inyeneke mfịna ke obufa ebietidụn̄ emi nte ẹnamde n̄kpọ ke idiọk usụn̄ ye mbufa isenowo. Ikebịghike ke ima ikedisịm, ima isobo ye oku ufọkabasi Orthodox Mbon Russia kiet emi ọkọdọhọde ete: “Ẹmedisịm ebiet oro Abasi ọdiọn̄de. Edieke ẹyomde ndiforo, ẹkûdụk nsan̄a ye mbon edem mbufo.” Ikọ esie ama akpa mi idem, onyụn̄ anam n̄kere m̀mê ikpanaha in̄wam kiet eken.

Ke 1970, ọbọn̄ kiet emi ekerede Bernie Battleman, kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah, ama edi edem nnyịn edineme n̄kpọ ke Bible ye nnyịn. Enye okonyụn̄ etie nte nnyịn; ọsọn̄ idem, etịn̄ ikọ uko uko, ifeheke owo enyịn. Ima ineme nneme ke ediwak hour. Sia n̄kokponde ke ufọk nditọakpa ufọkabasi Orthodox, mma mmụm ediwak ukpepn̄kpọ ufọkabasi ndọn̄ ke ibuot. Edi akananam n̄kekereke ke akpana nnyene Bible! Bernie ama ada Bible kiet ọsọk nnyịn onyụn̄ ọdọhọ ete: “Nnọ mbufo Bible emi sia mmade mbufo.” Enye n̄ko ama anam nnyịn ifiọk Ben emi otode Belarus, kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah emi ọdiọn̄ọde usem Russia.

Ben ye n̄wan esie ẹma ẹda Bible ẹbọrọ mme mbụme mi. Mma n̄kere ke Mme Ntiense Jehovah ẹkpụhọ n̄kpọ ke Bible. Esịt ama enen̄ede ayat mi ke ini n̄kokotde ke n̄wed mmọ ke Mary ama enyene nditọ en̄wen ke adianade ye Jesus, sia idịghe se ẹkekpepde nnyịn ke ufọkabasi edi oro.

Mma n̄kot ufan mi emi otode Poland ndọhọ enye etịn̄ nte ẹkabarede Matthew 13:55, 56 ke Bible usem Poland esie ọnọ mi. Ke enye ama eketịn̄ se idude ke itien̄wed oro ọnọ mi, idem ama akpa mi ndifiọk ke Jesus ama enyene nditọeka! Enye n̄ko ama okot owo oro enye ekemehede, emi akanamde utom ke Library of Congress ke Washington, D.C., ete ese nte ẹkabarede ufan̄ikọ oro ke nsio nsio Bible oro ẹdude ke itie ubonn̄wed oro. Ufan esie ọkọdọhọ enye ke kpukpru mmọ ẹtịn̄ ukem ikọ: Jesus ama enyene nditọeka iren ye iban!

Mma mbụp ata ediwak mbụme en̄wen. Ntak emi nditọwọn̄ ẹsikpan̄ade? Ntak emi mme idụt  ẹsin̄wanade ye kiet eken? Ntak emi mme owo ẹsinyenede mfịna ye kiet eken idem ke ini mmọ ẹsemde ukem usem? Nte Bible ọkọbọrọde mme mbụme emi ama enem mi. Mma n̄kpep ke Abasi ikoyomke mme owo ẹbọ ufen. Ama enen̄ede enem mi ndifiọk ke nyafiak n̄kụt ndima ufan mi oro ẹkekpan̄ade ke ini ekọn̄. Nte ini akakade, mma ntọn̄ọ ndida Jehovah nte Abasi mi.

Usen kiet, mma nda ke iso ndisọi mbiet mi n̄kpe Abasi ubọk nte enye an̄wam eyen mi emi okotode ekọn̄ Vietnam ọnyọn̄ edi, emi ekesidide etie etie edịghe ke ntak se enye okokụtde ke ekọn̄ oro. Ikebịghike, ama an̄wan̄a mi ke ikpanaha nsibọn̄ akam nnọ ndisọi mbiet, utu ke oro, ke n̄kpesibọn̄ nnọ odu-uwem Abasi, kpa Jehovah. Mma ntan̄ mmọ nduọn̄ọ sia mmọ mîkedịghe n̄kpọ ndomokiet ikan ukpọk atian. N̄kedep mmọ ke ufọkabasi, edi mma nduọn̄ọ mmọ mbubịteyo usen oro.

Ikememke ndikpọn̄ ufọkabasi oro ẹkebọkde mi. Edi mma ndima se n̄kekpepde ke Bible n̄kan n̄kpọ en̄wen ekededi. Ke isua kiet ama ekebe, ami ye adiaha mi ye ebe mi ima isan̄a kiet ikokụt oku Ufọkabasi Orthodox Mbon Russia kiet. Mma n̄kama ekpri n̄wed oro n̄kewetde mbụme ye mme itien̄wed Bible. Ke ini n̄kokotde mme ufan̄ikọ Bible emi uyo ọwọrọ, oku oro ama ofụn̄ ibuot onyụn̄ ọdọhọ nnyịn ete, “Eke mbufo okụre, ẹmetak.” Enye ama ọdọhọ nnyịn ikûdedei iwaha edem imọ aba.

N̄kpọ emi ama enen̄ede otụk Olya, adiaha mi emi mîsifeheke n̄kpọ, esinyụn̄ amade ndibụp mbụme. Enye n̄ko ama ọtọn̄ọ ndisịn idem n̄kpep Bible, ndien ikebịghike ama etiene mi odụk mbono esop Mme Ntiense Jehovah. Mma nna baptism ke 1972, ndien Olya ama ana ke isua oro eketienede.

Ikọ Emi Ekesin̄wamde Nnyịn

Ikọ oro ekesin̄wamde nnyịn ekedi: “Sịn esịt ke se anamde idahaemi, yak se ima ikebe ebe.” Nnyịn ikesimen̄eke ndinam mbufa n̄kpọ ama akam edi imọfiọk ke idiọkke. Ke ini ami ye adiaha mi ikọtọn̄ọde ndinam n̄kpọ Abasi, ama enen̄ede ọdọn̄ nnyịn ndisika ufọk mme owo n̄kasian mmọ se nnyịn ikekpepde ke Bible. Ama esiyom mbon en̄wen ẹn̄wam mi ẹtịn̄ ikọ ke usụn̄ oro mîdiyatke owo sia n̄kesikemeke nditịn̄ ikọ ye usọ. Edi nte ini akakade, mma n̄kpep ndineme nneme ye mme owo emi ẹtode nsio nsio idụt, emi ukem nte nnyịn, ẹkenyụn̄ ẹyomde ebiet emi n̄kpọ ọfọnde esịt.

Ke mme isua oro ẹketienede, ami ye adiaha mi ima isidọhọ kiet eken ke edieke mbon Communist ẹkpọn̄de ukara, ke iyaka Russia ikan̄wam mbon esịt akpanikọ emi ẹkpemade ndikpep mban̄a Abasi. Ke ukara Communist ama ọkọduọ ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ iduọk isua 1990, Olya ama aka Russia akanam utom oro ekesidọn̄de nnyịn mbiba ndinam. Enye ama anam utom uyọhọ ini do ke isua 14. Enye ama ekpep ediwak owo Bible onyụn̄ an̄wam ke ndikabade mme n̄wed Bible nsịn ke usem Russia ke n̄kọk itieutom Mme Ntiense Jehovah ke Russia.

Idahaemi, udọn̄ọ iyakke ndaha nda, ndien nditọ mi ke ẹsịn ofụri ukeme ẹn̄wam mi n̄kop inem uwem. Mmọkọm Jehovah ke emi enye an̄wamde mi n̄keme ndidu eti uwem ke mma n̄kọbọ ofụri ufen oro. Mmedikụt ke ikọ David, kpa ekpemerọn̄ emi eketienede ewet psalm, edi akpanikọ. Enye ọkọdọhọ ete: “[Abasi] ada mi aka mme ebiet nduọkodudu emi mmọn̄ awakde. Enye edemede ukpọn̄ mi. Enye ada mi asan̄a ke usụn̄ edinen ido kaban̄a enyịn̄ esie.”—Psalm 23:2, 3. *

[Ikọ Idakisọn̄]

[Ekebe/Ndise ke page 13]

MBỤK ORO ENEN̄EREDE OTỤK OWO

Ke utịt utịt isua 1954, Maria Kilin ama ewet nte n̄kpọ eketiede ye enye ke North Korea; mbụk emi enen̄ede otụk owo. Owo Russia kiet ama akabade mbụk emi ẹsịn ke Ikọmbakara onyụn̄ anyam ọnọ mme andimịn̄ n̄wedmbụk n̄kpọntịbe kiet ke United States. Ẹma ẹbahade mbụk emi ke itie 12 ẹmịn̄ ọtọn̄ọde ke nsiondi eke January 16 esịm 28, 1955.

Akpa oro ẹkemịn̄de ọkọtọn̄ọ ntem: “Ami ndịghe ewet n̄wed. Ekeme ndidi ndikemeke ndiwet mbụk uwem mi nte ata ewetn̄wed. Edi mmekeme ndiwet ofụri se iketịbede inọ mi, nsịnke nsu.” Se Maria okonyụn̄ anamde edi oro. Ẹwet ibio ibio mbụk eyouwem esie ke ibuotikọ emi, esịnede ukpụhọde oro enye akanamde ediwak isua ke enye ama ekesịm United States.

[Mme Ndise]

Mbụk eyouwem oro Maria ekewetde ke ubọk esie ye enye oro ẹkebemde iso ẹmịn̄ ke the new york herald tribune

[Ndise ke page 13]

Obio Shmakovka, Primorskiy Kray, emi odude ke Far East ke Russia, kpa ebiet emi n̄kamanade

[Ndise ke page 14]

Usen ndọ nnyịn ke 1941

[Ndise ke page 14]

Ami ye ebe mi ye iba ke otu nditọ nnyịn ke 1954

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

U.S. Army photo

[Ndise ke page 15]

Ami nda emi ke in̄wan̄esa nnyịn ke Maryland, U.S.A., n̄kpọ nte 1990

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 12]

U.S. Army photo