1, 2. (a) Ini ewe ke enọ esinyene akpan ufọn ọnọ fi? (b) Ntak emi ẹkemede ndidọhọ ke ufak edi ata ọsọn̄urua enọ emi afo ekemede ndibọ?

NSO idi akakan enọ oro akanam afo ọbọde? Iyomke enọ ọsọn̄ urua mbemiso enye edide akpan enọ. Kamse, idịghe ekọmurua ke ẹsinen̄ede ẹda ẹdiọn̄ọ eti enọ. Utu ke oro, ke ini enọ enemde fi esịt m̀mê anamde afo enyene n̄kpọ oro akananade, enye enyene akamba ufọn ọnọ fi.

² Odu enọ kiet oro ọfọnde akan kpukpru enọ oro akanam afo odoride enyịn ndibọ. Enye edi enọ emi Abasi ọnọde ubonowo. Jehovah ọmọnọ nnyịn ekese n̄kpọ, edi akakan enọ oro enye ọnọde nnyịn edi uwa ufak Eyen esie, Jesus Christ. (Matthew 20:28) Nte nnyịn idikụtde ke ibuot emi, ufak edi ata ọsọn̄urua enọ oro afo ekemede ndibọ, koro enye ekeme ndinọ fi akakan inemesịt onyụn̄ ekeme ndinam afo enyene ata akpan n̄kpọ oro ananade fi. Ke akpanikọ, ufak enen̄ede edi akakan usụn̄ ndiwụt ima oro Jehovah amade fi.

3. Nso idi ufak, ndien nso ke oyom nnyịn ifiọk man iwụt esịtekọm iban̄a ọsọn̄urua enọ emi?

³ Ke nditịn̄ ibio ibio, ufak edi usụn̄ oro Jehovah adade  anyan̄a ubonowo osio ke idiọkn̄kpọ ye n̄kpa. (Ephesus 1:7) Man ifiọk se ukpepn̄kpọ Bible emi ọwọrọde, oyom ifiak ikere se iketịbede ke In̄wan̄ Eden. N̄kukụre usụn̄ oro ikemede ndifiọk ntak emi ufak edide ọsọn̄urua enọ oro ẹnọde nnyịn edi ndifiọk se Adam akatabade ke ini enye akanamde idiọkn̄kpọ.

4. Nso ke Adam ndidu mfọnmma uwem ọkọwọrọ?

⁴ Ke ini Jehovah okobotde Adam, enye ama ọnọ Adam ata ọsọn̄urua n̄kpọ—mfọnmma uwem. Kere se oro ọkọwọrọde ọnọ Adam. Sia enye ekenyenede mfọnmma ikpọkidem ye ekikere, tutu amama enye ikpọkọdọn̄ọke, ikpọkọsọn̄ke, ikpokonyụn̄ ikpaha. Nte mfọnmma owo, enye ama enyene san̄asan̄a itie ebuana ye Jehovah. Bible ọdọhọ ke Adam ekedi “eyen Abasi.” (Luke 3:38) Ntem, Adam ama enyene n̄kpet n̄kpet itie ebuana ye Jehovah Abasi, ukem nte eyen esikperede edima ete esie. Jehovah ama esinyene nneme ye eyen esie eke isọn̄ emi, ọnọ Adam eti utom, onyụn̄ asian enye se ẹkeyomde ẹto enye.—Genesis 1:28-30; 2:16, 17.

5. Bible ndidọhọ ke ẹkebot Adam “ke mbiet Abasi” ọwọrọ nso?

⁵ Ẹkebot Adam “ke mbiet Abasi.” (Genesis 1:27) Oro ikọwọrọke ite ke Adam eketie nte Abasi ke idem. Nte nnyịn ikekpepde ke Ibuot 1 ke n̄wed emi, Jehovah edi spirit. (John 4:24) Ntre Jehovah inyeneke idem eke obụk ye iyịp. Ndikobot Adam ke mbiet Abasi ọwọrọ ke ẹma ẹnọ enye mme edu oro ẹbietde eke Abasi, esịnede ima, ọniọn̄, unenikpe, ye odudu. Adam eketie nte Ete esie ke akpan usụn̄ en̄wen koro enye ama enyene ifụre ndimek se enye amade. Ke ntem, Adam iketiehe nte ukwakutom emi ekemede ndinam n̄kukụre se ẹkebotde enye ẹnọ m̀mê se ẹdọhọde enye anam. Utu ke oro, enye ama ekeme ndinam ubiere idemesie, ndimek se idide eti ye idiọk. Edieke enye ekpekemekde ndikop uyo Abasi, enye okpokodu uwem nsinsi ke Paradise isọn̄.

6. Ke ini Adam ọkọsọn̄de ibuot ye Abasi, nso ke enye akataba, ndien didie ke emi okotụk nditọ esie?

 ⁶ Do, nte an̄wan̄ade, ke ini Adam ọkọsọn̄de ibuot ye Abasi ẹkenyụn̄ ẹbierede ikpe n̄kpa ẹnọ enye, enye ama ekpe ata akamba ekọmurua. Idiọkn̄kpọ esie ama anam enye ataba mfọnmma uwem esie ye kpukpru edidiọn̄ oro enye ekpekenyenede. (Genesis 3:17-19) Ke mfụhọ, idịghe Adam ikpọn̄ akataba mfọnmma uwem oro, nditọ esie oro mîkamanake kan̄a ẹma ẹtaba n̄ko. Ikọ Abasi ọdọhọ ete: “Nte idiọkn̄kpọ okotode owo kiet [Adam] odụk ke ererimbot, n̄kpa onyụn̄ otode ke idiọkn̄kpọ oro odụk, ndien n̄kpa atara esịm kpukpru owo koro kpukpru mmọ ẹma ẹnam idiọkn̄kpọ.” (Rome 5:12) Ih, kpukpru nnyịn idada idiọkn̄kpọ ito Adam idimana. Ntem, Bible ọdọhọ ke enye ‘ama anyam’ idemesie ye nditọ esie esịn ke ufụn idiọkn̄kpọ ye n̄kpa. (Rome 7:14) Idotenyịn ikodụhe aba inọ Adam m̀mê Eve koro mmọ ẹkekoide-koi ẹmek ndisọn̄ ibuot ye Abasi. Edi nso kaban̄a nditọ mmọ, emi esịnede nnyịn?

7, 8. Nso n̄kpọ iba ke ufak enen̄ede abuana?

⁷ Jehovah akada ufak anyan̄a ubonowo. Nso idi ufak? Ekikere aban̄ade ufak enen̄ede abuana n̄kpọ iba. Akpa, ufak edi ekọmurua oro ẹkpede man ẹsana se ẹkemụmde ẹyak m̀mê ẹbọ ubiọn̄. Ẹkeme ndimen enye ndomo ye ekọmurua oro ẹkpede man ẹsana owo n̄kpọkọbi ini ekọn̄ ẹyak. Udiana, ufak edi n̄kemn̄kem ekọmurua oro ẹkpede ke n̄kpọ. Enye etie ukem nte isop oro ẹkpede ke n̄kpọ oro ẹkebiatde. Ke uwụtn̄kpọ, edieke owo abiatde n̄kpọ, enye enyene ndinọ okụk emi ekemde ye ekọmurua n̄kpọ oro enye akabiatde.

⁸ Didie ke ẹkpekeme ndikpe ekọmurua oro ekemde ye akaka ntakurua oro Adam ekesịnde kpukpru nnyịn nnyụn̄ mfak nnyịn nsio ke ufụn idiọkn̄kpọ ye n̄kpa? Ẹyak nnyịn  ineme ufak oro Jehovah ọkọnọde ye se emi ekemede ndinam nnọ fi.

9. Nso orụk ufak ke ẹkeyom?

⁹ Sia edide mfọnmma uwem ke ẹketaba, idụhe uwem anana-mfọnmma owo ndomokiet oro ẹkpekemede ndida mfiak ndep enye. (Psalm 49:7, 8) Se ẹkeyomde ekedi ufak emi ekedide ukem ye se ẹketabade. Emi asan̄a ekekem ye edumbet mfọnmma unenikpe oro odude ke Ikọ Abasi, emi ọdọhọde ete: “Uwem ke uwem.” (Deuteronomy 19:21) Ntre, nso ikpedi ukem ye mfọnmma uwem owo oro Adam akatabade? Mfọnmma uwem efen ekedi “n̄kemn̄kem ufak” oro ẹkeyomde.—1 Timothy 2:6.

10. Didie ke Jehovah ọkọnọ ufak oro?

¹⁰ Didie ke Jehovah ọkọnọ ufak oro? Enye ama ọnọ kiet ke otu mfọnmma nditọ esie eke spirit edi isọn̄. Edi Jehovah ikọnọhọ edibotn̄kpọ eke spirit ekededi. Enye ọkọnọ enye oro enye amade akan, kpa ikpọn̄-ikpọn̄ edibon Eyen esie. (1 John 4:9, 10) Eyen emi ama enyịme ndikpọn̄ ebietidụn̄ esie eke heaven. (Philippi 2:7) Nte ikekpepde ke ibuot emi ekebede ke n̄wed emi, Jehovah ama anam utịben̄kpọ ke ini enye okosiode uwem Eyen emi ekesịn ke idịbi Mary. Edisana spirit Abasi ama anam Jesus amana nte mfọnmma owo emi mîkenyeneke ubiomikpe n̄kpa.—Luke 1:35.

11. Didie ke owo kiet ekpekeme ndifak ediwak miliọn owo?

¹¹ Didie ke owo kiet ekpekeme ndifak ediwak miliọn owo? Ọfọn, didie ke ediwak miliọn owo ẹkekabade ẹdi mme anamidiọk ke akpa ifet? Ti ete ke ini Adam akanamde idiọkn̄kpọ, enye ama ataba ọsọn̄urua mfọnmma uwem. Ke ntem, enye ikekemeke ndiyak mfọnmma uwem nnọ nditọ esie. Utu ke oro, n̄kukụre se enye ekekemede ndiyak nnọ mmọ ekedi idiọkn̄kpọ ye n̄kpa.  Jesus emi Bible okotde “akpatre Adam,” ekenyene mfọnmma uwem, ndien akananam enye ikanamke idiọkn̄kpọ. (1 Corinth 15:45) Nnyịn imekeme ndidọhọ ke Jesus ama odụk ada ke itie Adam man anyan̄a nnyịn. Ebede ke ndiwa, m̀mê ke ndiduọk mfọnmma uwem esie ke ndisụk ibuot nnọ Abasi ke mfọnmma usụn̄, Jesus ama ekpe ekọmurua idiọkn̄kpọ Adam. Ke ntem, Jesus ama ọnọ nditọ Adam idotenyịn.—Rome 5:19; 1 Corinth 15:21, 22.

12. Nso ke ndutụhọ oro Jesus ọkọyọde okowụt?

¹² Bible obụk ọyọhọ ọyọhọ aban̄a ndutụhọ oro Jesus ọkọyọde mbemiso enye akakpade. Ẹma ẹmia enye idiọk idiọk, ẹkọn̄ enye ke eto ibak ibak, ndien enye ama akpa ubiak ubiak n̄kpa ke eto ndutụhọ. (John 19:1, 16-18, 30; Se Ẹwetde Ẹdian, page 204-206) Ntak emi okoyomde Jesus okụt ndutụhọ ntre? Ke ukperedem ibuot n̄wed emi, nnyịn iyokụt ke Satan ọkọdọhọ ke Jehovah idinyeneke asan̄autom ekededi emi edide owo, oro edisọn̄ọde ada anam akpanikọ ke ini idomo. Ke ndisọn̄ọ nda nyọ kpa ye akwa ndutụhọ, Jesus ama ọnọ mfọnn̄kan ibọrọ ke eneni Satan. Jesus ama owụt ke mfọnmma owo oro enyenede ifụre ndimek se enye amade ekeme ndimụm mfọnmma nsọn̄ọnda esie ye Abasi n̄kama inamke n̄kpọ m̀mê nso ke Devil akanam. Anaedi Jehovah ama enen̄ede adat esịt ndikụt nte edima Eyen esie akanamde akpanikọ!—Mme N̄ke 27:11.

13. Didie ke ẹkekpe ufak oro?

¹³ Didie ke ẹkekpe ufak oro? Ke ọyọhọ usen 14 ke ọfiọn̄ Nisan mme Jew ke isua 33 E.N., Abasi ama ayak ẹwot mfọnmma Eyen esie oro mîkenyeneke idiọkn̄kpọ. Ke ntem, Jesus ama awa mfọnmma uwem esie “ini kiet kpọt.” (Mme Hebrew 10:10) Ke ọyọhọ usen ita ke Jesus ama akakpa, Jehovah ama anam enye eset onyụn̄ afiak ekenyene uwem eke spirit. Jesus ama ayak ekọmurua  mfọnmma uwem esie eke owo emi enye akawade ọnọ Abasi ke heaven nte ufak ke ibuot nditọ Adam. (Mme Hebrew 9:24) Jehovah ama ọbọ ekọmurua uwa ufak Jesus oro ẹkeyomde man ẹnyan̄a ubonowo ẹsio ke ufụn idiọkn̄kpọ ye n̄kpa.—Rome 3:23, 24.

14, 15. Nso ke ana nnyịn inam man ‘ẹfen mme idiọkn̄kpọ nnyịn’?

¹⁴ Okposụkedi nnyịn idide mme anam idiọkn̄kpọ, nnyịn imekeme ndinyene mme ọsọn̄urua edidiọn̄ nto ufak oro. Ẹyak nnyịn ineme iban̄a ndusụk ufọn eke idahaemi ye eke ini iso oro inyenede ito akakan enọ Abasi emi.

¹⁵ Edifen mme idiọkn̄kpọ. Ke ntak unana mfọnmma oro ikadade imana, oyom nnyịn in̄wana man ikeme ndinam se inende. Kpukpru nnyịn imesidue ke ikọ m̀mê ke edinam. Edi ebede ke uwa ufak Jesus ẹkeme ‘ndifen mme idiọkn̄kpọ nnyịn.’ (Colossae 1:13, 14) Nte ededi, man ẹfen ẹnọ nnyịn, ana nnyịn inen̄ede ikabade esịt. Ana nnyịn isụhọde idem n̄ko ikpe Jehovah ubọk inyụn̄ iben̄e enye ite efen ọnọ nnyịn ke ntak mbuọtidem oro inyenede ke uwa ufak Eyen esie.—1 John 1:8, 9.

16. Nso inam nnyịn ikeme ndituak ibuot nnọ Abasi ye edisana ubieresịt, ndien nso idi ufọn utọ ubieresịt oro?

¹⁶ Edisana ubieresịt ke iso Abasi. Esịt oro obiomde nnyịn ikpe ekeme ndinam nnyịn iduọk idotenyịn onyụn̄ anam nnyịn ikere ke nnyịn iwọrọke n̄kpọ. Nte ededi, ke ini ẹfende ẹnọ nnyịn ke ntak ufak, Jehovah ke mfọnido anam nnyịn ituak ibuot inọ enye ye edisana ubieresịt kpa ye unana mfọnmma nnyịn. (Mme Hebrew 9:13, 14) Emi anam nnyịn inyene ifụre ndineme nneme ye Jehovah. Mmọdo nnyịn imekeme ndibọn̄ akam nnọ enye ifụre ifụre. (Mme Hebrew 4:14-16) Ndinyene edisana ubieresịt anam owo enyene ifụre ekikere, ukpono idemowo, onyụn̄ anam owo okop inemesịt.

17. Mme edidiọn̄ ewe ke inyene ke ntak emi Jesus akakpade ọnọ nnyịn?

 ¹⁷ Idotenyịn nsinsi uwem ke paradise isọn̄. N̄wed Mbon Rome 6:23 ọdọhọ ete: “N̄kpọ eyenutom idiọkn̄kpọ edi n̄kpa.” Kpa ufan̄ikọ oro ọdọhọ n̄ko ete: “Edi enọ oro Abasi ọnọde edi nsinsi uwem ke Christ Jesus Ọbọn̄ nnyịn.” Ke ọyọhọ Ibuot 3 ke n̄wed emi, nnyịn ima ineme iban̄a mme edidiọn̄ eke Paradise isọn̄ oro edidide. (Ediyarade 21:3, 4) Kpukpru edidiọn̄ ini iso oro, esịnede nsinsi uwem ye mfọnmma nsọn̄idem, ẹdu ke otu ntak emi Jesus akakpade ọnọ nnyịn. Man ibọ mme edidiọn̄ oro, oyom nnyịn iwụt esịtekọm iban̄a enọ ufak oro.

18. Ntak emi ikpowụtde esịtekọm inọ Jehovah ke ndinọ ufak oro?

¹⁸ Ntak emi nnyịn ikpowụtde ntotụn̄ọ esịtekọm inọ Jehovah iban̄a ufak oro? Ọfọn, enọ esinen̄ede ọsọn̄ urua ke ini andinọ abiatde ini, ukeme, ye okụk esie. Esitụk nnyịn esịt ke ini ikụtde ke enọ oro ibọde owụt ata ata ima oro andinọ amade nnyịn. Ufak ọsọn̄ urua akan ke otu kpukpru enọ, koro ke ndikọnọ enye, Abasi akawa n̄kponn̄kan uwa oro akanam ẹwade. John 3:16 ọdọhọ ete: “Abasi ama enen̄ede ama ererimbot tutu  enye ọnọ ikpọn̄-ikpọn̄ edibon Eyen esie.” Ufak edi ata n̄wọrọnda uyarade ima oro Jehovah amade nnyịn. Enye n̄ko edi uyarade ima Jesus, koro enye ekenyịmede ndinọ uwem esie ke ibuot nnyịn. (John 15:13) Ntem, enọ ufak oro ekpenyene ndinam nnyịn inịm ke akpanikọ ite ke Jehovah ye Eyen esie ẹma nnyịn owo kiet kiet.—Galatia 2:20.

19, 20. Mme usụn̄ ewe ke afo okpowụt esịtekọm aban̄a ufak oro Abasi ọnọde?

¹⁹ Didie, ndien, ke afo ekeme ndiwụt esịtekọm mban̄a ufak oro Abasi ọnọde? Akpa kan̄a, diọn̄ọ n̄kpọ efen efen ban̄a Jehovah emi edide Akwa Andinọ. (John 17:3) Ndikama n̄wed emi n̄kpep Bible ayan̄wam fi ndinam oro. Nte afo ọkọride ke ifiọk Jehovah, ima oro afo enyenede ọnọ enye oyotụn̄ọ. Ekem, ima oro ayanam fi oyom ndinem enye esịt.—1 John 5:3.

²⁰ Buọt idem ke uwa ufak Jesus. Jesus ke idemesie ọkọdọhọ ete: “Owo eke ọbuọtde idem ke Eyen enyene nsinsi uwem.” (John 3:36) Didie ke nnyịn ikeme ndibuọt idem ke Jesus? Owo iwụtke utọ mbuọtidem oro ke ikọ kpọt. James 2:26 ọdọhọ ete: “Mbuọtidem eke mîsan̄ake ye utom akpa.” Ih, nnyịn ida “utom,” oro edi, mme edinam nnyịn, iwụt ke nnyịn imenyene ata mbuọtidem. Usụn̄ kiet ndiwụt nte ke imọbuọt idem ke Jesus edi ndisịn ofụri ukeme ndikpebe enye idịghe sụk ke se itịn̄de edi n̄ko ke se inamde.—John 13:15.

21, 22. (a) Ntak emi nnyịn ikpodụkde edinam Udia Mbubịteyo Ọbọn̄-ọ? (b) Nso ke ẹdinam an̄wan̄a ke Ibuot 6 ye 7?

²¹ Dụk Udia Mbubịteyo Ọbọn̄ eke isua ke isua. Ke okoneyo eke Nisan 14, isua 33 E.N., Jesus ama ọtọn̄ọ akpan edinam oro Bible okotde “Udia mbubịteyo Ọbọn̄.” (I Corinth 11:20; Matthew 26:26-28) Ẹkot edinam emi n̄ko Editi n̄kpa Christ. Jesus ekenịm enye man an̄wam mme apostle  esie ye kpukpru mbon oro ẹdide ata mme Christian oro ẹditienede mmọ edem ndifiọk nte ke ima inọ ukpọn̄, m̀mê uwem imọ nte ufak ebe ke imọ ndikpa nte mfọnmma owo. Kaban̄a edinam emi, Jesus ama owụk ete: “Ẹka iso ẹnam emi nditi mi.” (Luke 22:19) Ndinịm Editi anam nnyịn iti akwa ima oro Jehovah ye Jesus ẹkewụtde ke ndinọ ufak oro. Nnyịn imekeme ndiwụt esịtekọm mban̄a ufak oro ebe ke ndidụk edinam Editi n̄kpa Jesus eke isua ke isua. *

²² Ufak oro Jehovah ọnọde edi ata ọsọn̄urua enọ. (2 Corinth 9:14, 15) Ọsọn̄urua enọ emi ekeme ndinyene ufọn nnọ idem mbon oro ẹma ẹkekpan̄a. Ibuot 6 ye 7 ẹyenam oro an̄wan̄a.