Ζέπελιν​—Οι Εντυπωσιακοί Γίγαντες των Αιθέρων

 «Ο ΠΑΤΕΡΑΣ μου ήταν ασυρματιστής στο ζέπελιν και απολάμβανε κάθε στιγμή του εκεί μέσα», είπε στο Ξύπνα! η Ίνγκεμποργκ Βάλντορφ. Πράγματι, στις αρχές του 20ού αιώνα σε πολλά μέρη του κόσμου επικρατούσε δέος για αυτά τα γιγάντια αερόπλοια. Οπουδήποτε πήγαιναν προκαλούσαν αίσθηση.

Η εποχή των γιγάντιων αερόπλοιων τοποθετείται στο πρώτο μέρος του 20ού αιώνα. Σε όλο τον κόσμο τράβηξαν την προσοχή με τα θεαματικά τους επιτεύγματα​—τα οποία αντισταθμίζονταν από εξίσου θεαματικές καταστροφές. Όταν το Χίντενμπουργκ συνετρίβη στο Λέικχερστ, του Νιου Τζέρσι των ΗΠΑ, το 1937, η εποχή τους τερματίστηκε απότομα. Αλλά εκείνη η εποχή έχει μια συναρπαστική ιστορία.

Από τα Αερόστατα Θερμού Αέρα στα Αερόπλοια

Επί αιώνες, οι εφευρέτες έψαχναν τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος θα μπορούσε να πετάξει. Το δέκατο όγδοο αιώνα, οι Γάλλοι Ζοζέφ-Μισέλ και Ζακ-Ετιέν Μονγκολφιέ παρατήρησαν τον καπνό που ανέβαινε στον αέρα και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο καπνός πρέπει να έχει κάποια χαρακτηριστική ιδιότητα η οποία ίσως θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να βοηθήσει τον άνθρωπο να πετάξει. Κατασκεύασαν, λοιπόν, έναν τεράστιο σάκο από χαρτί και ύφασμα και τον κράτησαν πάνω από τον καπνό μιας φωτιάς. Οι χωρικοί που συγκεντρώθηκαν για να παρακολουθήσουν το πείραμα έμειναν εμβρόντητοι όταν ο σάκος υψώθηκε στον ουρανό. Εκείνον τον Ιούνιο του 1783 οι αδελφοί Μονγκολφιέ είχαν εφεύρει το αερόστατο θερμού αέρα. Πέντε μήνες αργότερα πραγματοποιήθηκε η πρώτη επανδρωμένη πτήση με ένα αερόστατο των αδελφών Μονγκολφιέ.

Το μειονέκτημα των αερόστατων, όμως, ήταν ότι παρασύρονταν από τον άνεμο και δεν μπορούσε κάποιος να τα οδηγήσει σε μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Για να γίνει το αερόστατο πλοηγήσιμο ήταν απαραίτητη μια μέθοδος πρόωσης. Ο πρώτος που συνδύασε την άνωση με την πρόωση ήταν ο Γάλλος Ανρί Ζιφάρ, ο οποίος το 1852 πέταξε με ένα ατμοκίνητο αερόπλοιο. Ο Ζιφάρ δεν χρησιμοποίησε ζεστό αέρα για να πετύχει άνωση αλλά υδρογόνο, ένα αέριο ελαφρύτερο από τον αέρα. Εφόσον το σκάφος του Ζιφάρ μπορούσε να πλοηγηθεί, ονομάστηκε πηδαλιουχούμενο.

Περίπου μια δεκαετία αργότερα, κάποιος Γερμανός αξιωματικός του στρατού πήγε στη Βόρεια Αμερική ως παρατηρητής στον Εμφύλιο Πόλεμο, όπου και οι δύο παρατάξεις χρησιμοποιούσαν αερόστατα για την αναγνώριση των θέσεων του εχθρού. Η πρώτη του πτήση με αερόστατο πάνω από τον ποταμό Μισισιπή εντυπωσίασε τόσο πολύ τον αξιωματικό ώστε το όνομά του συνδέθηκε ανεξίτηλα με τα αερόπλοια. Ήταν ο Κόμης Φέρντιναντ φον Ζέπελιν.

Τα Γιγάντια Αερόπλοια του Κόμη Ζέπελιν

Σύμφωνα με αφηγήσεις, ο Ζέπελιν απέκτησε το σχέδιο ενός αερόπλοιου με αλουμινένιο σκελετό από κάποιον Κροάτη εφευρέτη ονόματι Ντέιβιντ Σβαρτς. Η ιδέα ενός αερόπλοιου τόσο μεγάλου ώστε να μπορεί να μεταφέρει πολλούς επιβάτες ή βαρύ φορτίο συνάρπαζε τον Ζέπελιν. Τα αερόπλοιά του ήταν χαρακτηριστικά επειδή είχαν μεγάλο μέγεθος και σχήμα πούρου. Ο σκελετός τους ήταν μεταλλικός και εξωτερικά καλυπτόταν από ύφασμα. a Μέσα ή κάτω από το σκελετό υπήρχε μια καμπίνα, ή γόνδολα, στην οποία βρισκόταν το πλήρωμα. Οι επιβάτες φιλοξενούνταν είτε στη γόνδολα είτε στο κύτος του αερόπλοιου. Η άνωση επιτυγχανόταν μέσω του υδρογόνου, το οποίο φυλασσόταν μέσα σε αρκετούς θαλάμους​—φιάλες ή σάκους αερίου—​που βρίσκονταν  μέσα στο σκελετό. Η πρόωση δημιουργούνταν από μηχανές που ήταν τοποθετημένες πάνω στο σκελετό. Καθώς ο Κόμης Ζέπελιν πειραματιζόταν με τα αερόπλοια, ο κόσμος τον θεωρούσε παράτολμο και εκκεντρικό. Αλλά τελικά θα ερχόταν και η ημέρα της αναγνώρισης.

Ο Κόμης Ζέπελιν έφυγε από το στρατό και αφοσιώθηκε στο σχεδιασμό και στην κατασκευή αερόπλοιων. Το πρώτο του ζέπελιν έκανε την παρθενική του πτήση κοντά στο Φρίντριχσχαφεν της Γερμανίας, τον Ιούλιο του 1900. Πλήθη συγκεντρώθηκαν στις όχθες της λίμνης Κωνσταντίας καθώς το κυλινδρικό σκάφος, μήκους 127 περίπου μέτρων, πέταξε πάνω από το νερό επί 18 λεπτά. Ιδρύθηκε μια εταιρία κατασκευής αερόπλοιων και ακολούθησαν και άλλα σκάφη. Ο κόμης δεν θεωρούνταν πλέον εκκεντρικός. Ήταν μια παγκόσμια διασημότητα. Ο κάιζερ τον αποκάλεσε το σπουδαιότερο Γερμανό του 20ού αιώνα.

Η Πρώτη Επιβατική Αεροπορική Υπηρεσία στον Κόσμο

Ο Κόμης Ζέπελιν θεωρούσε ότι τα γιγάντια αερόπλοιά του ήταν ένα μέσο για να αποκτήσει η Γερμανία υπεροχή στον αέρα. Στη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, οι γερμανικές ένοπλες δυνάμεις χρησιμοποιούσαν ζέπελιν για να κατασκοπεύουν τα εδάφη του εχθρού, ακόμη και για να βομβαρδίζουν. Μάλιστα, η πιο καταστροφική επίθεση από αέρος σε εκείνον τον πόλεμο πραγματοποιήθηκε από ένα ζέπελιν το οποίο πέταξε πάνω από το Λονδίνο.

Ωστόσο, οι υποστηρικτές των πολιτικών αερόπλοιων διέκριναν τη δυνατότητα να δημιουργηθεί μια επιβατική αεροπορική υπηρεσία. Έτσι λοιπόν, το 1909 ιδρύθηκε η Γερμανική Αερομεταφορική Εταιρία, η πρώτη επιβατική αεροπορική υπηρεσία στον κόσμο. Τα επόμενα χρόνια, αυτή η υπηρεσία επεκτάθηκε πέρα από την Ευρώπη. Τα ζέπελιν Γκραφ Ζέπελιν και Χίντενμπουργκ εκτελούσαν ταξίδια με επιστροφή από τη Γερμανία στο Ρίο ντε Τζανέιρο και στο Λέικχερστ.

Ο πυρετός των ζέπελιν κατέλαβε τις Ηνωμένες Πολιτείες. Όταν το Γκραφ Ζέπελιν έκανε το παρθενικό του υπερατλαντικό ταξίδι από το Φρίντριχσχαφεν προς την Ανατολική Ακτή των ΗΠΑ το 1928​—κατά το οποίο το αερόπλοιο υπέστη ζημιές—​ο Πρόεδρος Κούλιτζ έτρεξε στον κήπο του Λευκού Οίκου για να δει τον κολοσσό που περνούσε από τον ουρανό. Στη Νέα Υόρκη επικρατούσε ασυγκράτητος ενθουσιασμός. Η πόλη τίμησε το πλήρωμα του Γκραφ το οποίο παρέλασε θριαμβευτικά στους δρόμους της.

Ας Ανεβούμε στο Χίντενμπουργκ

Η πτήση με αερόπλοιο διέφερε από τα σύγχρονα αεροπορικά ταξίδια. Φανταστείτε ότι έχετε ανεβεί στο Χίντενμπουργκ, το οποίο είχε το τριπλάσιο μήκος ενός αεριωθούμενου τζάμπο και ύψος όσο ένα κτίριο 13 ορόφων. Θα είχατε στη διάθεσή σας, όχι μια θέση, αλλά μια καμπίνα με κρεβάτι και μπάνιο. Δεν θα χρειαζόταν να δέσετε τη ζώνη σας για την απογείωση. Τουναντίον, θα μπορούσατε να μείνετε στην καμπίνα σας ή να περιφέρεστε στο σαλόνι ή στο χώρο περιπάτου βλέποντας έξω από τα παράθυρα τα οποία ίσως να ήταν και ανοιχτά. Όλες αυτές οι ανέσεις ήταν διαθέσιμες για τους επιβάτες στο τεράστιο κύτος του αερόπλοιου.

Σύμφωνα με το βιβλίο Χίντενμπουργκ​—Εικονογραφημένη Ιστορία (Hindenburg​—An Illustrated History), 50 επιβάτες γευμάτιζαν στην τραπεζαρία, γύρω από τραπέζια με λευκά τραπεζομάντιλα και με αυθεντικά ασημένια και πορσελάνινα σερβίτσια. Σε ένα συνηθισμένο υπερατλαντικό ταξίδι, το προσωπικό της κουζίνας χρησιμοποιούσε 200 κιλά κρέας και πουλερικά, 800 αβγά και 100 κιλά βούτυρο για την ετοιμασία των γευμάτων στο μαγειρείο, το οποίο διέθετε ηλεκτρικές εστίες, φούρνους, μηχανή πάγου και ψυγείο. Ένα μικρό πιάνο με ουρά κοσμούσε το σαλόνι, όπου μια συνοδός φρόντιζε τους επιβάτες.

Το Χίντενμπουργκ κατασκευάστηκε για να παρέχει ανέσεις, όχι γρήγορες μετακινήσεις. Με ταχύτητα σχεδόν 130 χιλιομέτρων την ώρα και σε ύψος 200 μέτρων, το Χίντενμπουργκ έκανε το γρηγορότερο ταξίδι  του πάνω από το Βόρειο Ατλαντικό το 1936 σε 43 περίπου ώρες. Υπό φυσιολογικές συνθήκες το ταξίδι ήταν ήρεμο. Σε κάποια πτήση από το Λέικχερστ, μια επιβάτιδα ήταν τόσο κουρασμένη όταν επιβιβάστηκε στο αερόπλοιο ώστε έμεινε στην καμπίνα της για να κοιμηθεί. Αργότερα κάλεσε τη συνοδό και απαίτησε να μάθει πότε τέλος πάντων θα ανυψωνόταν το αερόπλοιο. Σαστισμένη η συνοδός εξήγησε ότι βρίσκονταν ήδη περισσότερο από δύο ώρες στον αέρα. «Δεν σε πιστεύω», φώναξε θυμωμένα. Η κυρία πείστηκε μόνο όταν πήγε στο σαλόνι και κοίταξε από τα παράθυρα τις ακτές της Νέας Αγγλίας οι οποίες βρίσκονταν αρκετές δεκάδες μέτρα χαμηλότερα.

Το Πιο Διάσημο Αεροσκάφος που Πέταξε Ποτέ

Το αποκορύφωμα της εποχής των ζέπελιν ήρθε το 1929 όταν το Γκραφ Ζέπελιν έκανε το γύρο του κόσμου. Ξεκινώντας επίσημα από το Λέικχερστ, το αερόπλοιο έκανε το γύρο της υδρογείου από τη δύση προς την ανατολή μέσα σε 21 ημέρες, με στάσεις στο Φρίντριχσχαφεν, στο Τόκιο​—όπου συγκεντρώθηκαν 250.000 άνθρωποι για να το καλωσορίσουν—​καθώς και στο Σαν Φρανσίσκο και στο Λος Άντζελες. Δύο χρόνια αργότερα το Γκραφ έγραφε και πάλι ιστορία, πετώντας προς την Αρκτική όπου συνάντησε ένα ρωσικό παγοθραυστικό. Το βιβλίο Χίντενμπουργκ—Εικονογραφημένη Ιστορία σχολιάζει: «Μέχρι τότε το Γκραφ Ζέπελιν είχε αποκτήσει μια κατά κάποιον τρόπο μυθική φήμη. Οπουδήποτε πήγαινε προκαλούσε αίσθηση. Πιθανόν δεν θα υπερβάλλαμε αν λέγαμε ότι ήταν το πιο διάσημο αεροσκάφος που πέταξε ποτέ​—ακόμη και από το σύγχρονο Κονκόρντ».

Και άλλα έθνη οραματίζονταν ένα λαμπρό μέλλον για τα άκαμπτα αερόπλοια. Η Βρετανία προγραμμάτιζε την κατασκευή στόλου ασημένιων γιγάντων προκειμένου να ενώσει τα μακρινά τμήματα της αυτοκρατορίας της μέσω τακτικών πτήσεων προς την Ινδία και την Αυστραλία. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Σεναντόα ήταν το πρώτο άκαμπτο αερόπλοιο που χρησιμοποιούσε ήλιο για την άνωσή του αντί για το εύφλεκτο υδρογόνο. Τα αερόπλοια Άκρον και Μέικον είχαν τη δυνατότητα, ενώ βρίσκονταν εν πτήσει, να εξαπολύουν και να περισυλλέγουν μικρά αεροσκάφη τα οποία βρίσκονταν στο κύτος τους. Το Μέικον, με τον εξοπλισμό ραδιοπαλιννόστησης που διέθετε, έγινε το πρώτο άκρως αποτελεσματικό μεταφορικό μέσο αεροσκαφών στον κόσμο.

Θεαματικές Καταστροφές

«Πράγματι, ο πατέρας μου αγαπούσε πολύ τις πτήσεις», είπε η Ίνγκεμποργκ Βάλντορφ στην οποία έγινε αναφορά στην αρχή. «Αλλά ανησυχούσε για τους κινδύνους». Ο πατέρας της πετούσε στη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, αλλά ακόμη και  σε καιρούς ειρήνης η πτήση με αερόπλοιο ήταν​—παρ’ όλα τα περίφημα επιτεύγματα—​επικίνδυνη δραστηριότητα. Για ποιο λόγο;

Ένας από τους μεγαλύτερους εχθρούς του ζέπελιν ήταν ο καιρός. Από τα πρώτα 24 αερόπλοια που κατασκεύασε ο Κόμης Ζέπελιν και οι συνεργάτες του, τα 8 καταστράφηκαν από τα στοιχεία της φύσης. Το 1925 το αμερικανικό αερόπλοιο Σεναντόα καταστράφηκε από μανιασμένους ανέμους στα μισά της πτήσης του. Και δύο ακόμη συντριβές αερόπλοιων οι οποίες προκλήθηκαν από τον άσχημο καιρό​—του Άκρον το 1933 και του Μέικον λιγότερο από δύο χρόνια αργότερα—​τελικά προανήγγειλαν το τέλος της εποχής των γιγάντιων άκαμπτων αερόπλοιων στην Αμερική.

Η Βρετανία εναπόθεσε τις ελπίδες της στο R 101. Το 1930, στο πρώτο ταξίδι του από τη Βρετανία προς την Ινδία, το R 101 δεν έφτασε πέρα από τη Γαλλία, όπου συνάντησε πολύ άσχημο καιρό και συνετρίβη. Κάποιος συγγραφέας αναφέρει ότι «καμία καταστροφή μετά τη βύθιση του Τιτανικού το 1912 δεν είχε συγκλονίσει τόσο πολύ το κοινό της Βρετανίας». Η ακμή των βρετανικών άκαμπτων αερόπλοιων βρισκόταν στο τέλος της.

Ωστόσο, στη γερμανική βιομηχανία των ζέπελιν επικρατούσε ακόμη μεγάλη σιγουριά. Τότε ήρθε η καταστροφή που συντάραξε τον κόσμο. Το Μάιο του 1937 το Χίντενμπουργκ πέταξε από τη Φρανκφούρτη προς το Νιου Τζέρσι και έκανε ελιγμούς για να προσγειωθεί στο Ναυτικό Αεροσταθμό του Λέικχερστ. Ξαφνικά, εμφανίστηκε μια μικρή λάμψη φλόγας στην κορυφή του εξωτερικού καλύμματος, κοντά στην ουρά. Σύντομα, το υδρογόνο που υπήρχε στους θαλάμους έκανε το αερόπλοιο παρανάλωμα του πυρός. Τριάντα έξι άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους.

Για πρώτη φορά, ήταν παρόντες εικονολήπτες οι οποίοι κατέγραψαν την καταστροφή καθώς αυτή εκτυλισσόταν. Μια ειδησεογραφική ταινία η οποία παρουσίαζε τον όλεθρο που κράτησε 34 δευτερόλεπτα​—από τη στιγμή της πρώτης φλόγας μέχρι τη συντριβή του κολοσσού στο έδαφος—​προβλήθηκε σε όλο τον κόσμο, καθώς ακουγόταν συγχρόνως η τρεμάμενη φωνή του συγκλονισμένου σχολιαστή: «Καίγεται, παραδομένο στις φλόγες . . . Τι τραγωδία για την ανθρωπότητα και για όλους τους επιβάτες!» Η εποχή του γιγάντιου αερόπλοιου διήρκεσε 30 και πλέον χρόνια. Κατά μία έννοια, τερματίστηκε μέσα σε 34 δευτερόλεπτα.

Μια Νέα Γενιά Ζέπελιν

Το Φρίντριχσχαφεν δεν έπαψε ποτέ να γοητεύεται από τα ζέπελιν. Το Μουσείο Ζέπελιν ταξιδεύει τους επισκέπτες στο παρελθόν, δίνοντάς τους την ευκαιρία να ανεβούν σε ένα ανακατασκευασμένο τμήμα του Χίντενμπουργκ. Ο ξεναγός, ο οποίος είδε το πραγματικό Χίντενμπουργκ στους Ολυμπιακούς αγώνες του Βερολίνου, το 1936, είπε στο Ξύπνα!: «Δεν μπορείς να περιγράψεις πώς ένιωθες όταν έβλεπες ένα ζέπελιν. Ήταν συνταρακτικό».

Λέγεται ότι ετοιμάζεται μια νέα γενιά ζέπελιν, τα οποία θα χρησιμοποιούν τη σύγχρονη τεχνολογία. Μικρότερα από τους γιγάντιους προκατόχους τους, τα νέα ζέπελιν σχεδιάζονται για «επιλεγμένο, ήπιο και φιλικό προς το περιβάλλον τουρισμό». Θα έχουν άραγε την επιτυχία που γνώρισαν οι πρόγονοί τους, εκείνοι οι εντυπωσιακοί γίγαντες των αιθέρων; Ο χρόνος θα δείξει.

[Υποσημείωση]

[Εικόνα στη σελίδα 10]

Κόμης Φέρντιναντ φον Ζέπελιν

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφίες στη σελίδα 10: Archiv der Luftschiffbau Zeppelin GmbH

[Εικόνες στη σελίδα 11]

Μπόινγκ 747

Χίντενμπουργκ

Τιτανικός

[Εικόνες στη σελίδα 12, 13]

Από αριστερά προς τα δεξιά: Το «Γκραφ Ζέπελιν» πάνω από τη Φιλαδέλφεια· θάλαμος πλοήγησης· σαλόνι επισκεπτών

[Ευχαριστίες]

Archiv der Luftschiffbau Zeppelin GmbH

[Εικόνες στη σελίδα 14]

Η καταστροφή του «Χίντενμπουργκ» στο Λέικχερστ το 1937 συνέβαλε στο δραματικό τέλος της εποχής των γιγάντιων αερόπλοιων

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφίες: Brown Brothers