E kidava na yapositolo o Paula na vakarerevaki ni itukutuku veivakacalai i Setani, ia era sega ni kila qori na nona itokani lotu vaKarisito kece. Kena ivakaraitaki, eso e Korinica era nuitaki ira vakasivia, ra nanuma nira sa kaukaua ena dina, era na sega ni bale. (1 Kor. 10:12) Qori na vuna e veivakaroti kina o Paula: “Au taqaya de dua na sala, me vaka ga na nona vakacalai Ivi na gata ena nona ivadi ca, ena vakacalai tale ga kina na nomuni vakasama moni kua ni raica na ka dina kei na ka e savasava e dodonu moni vakaraitaka vei Karisito.”​—2 Kor. 11:3.

Na nona kauai vakalevu qori o Paula e vakaraitaka ni sega ni dodonu mera vakawelewele. Ke o sega gona ni vinakata me vakacalai nomu vakasama, ena vinakati mo kila na vakarerevaki ni itukutuku veivakacalai kei na ka mo cakava mo taqomaki kina.

Na cava na itukutuku veivakacalai? Ena ikotokoto qo e dusia tiko na vakayagataki ni itukutuku e vakalevutaki se kena e veivakacalai me vakamua na nodra vakasama kei na ka era cakava na tamata. So era kaya ni itukutuku veivakacalai e tiko kina na “lasu, veivakaisini, lawaki, veivecei, lewai ni vakasama kei na kena vakacalai” qai dusia na “ka e sega ni yavutaki ena dua na ivakavuvuli, e rerevaki, qai veitovaki.”​—ivola na Propaganda and Persuasion.

E vakacava sara mada na vakarerevaki ni itukutuku veivakacalai? E dau veivakaleqai​—e  vaka na cagi se kasi e sega ni laurai levu, sega tale ga ni boi, ia e veivagagai, e dau vakaleqa noda lewaeloma. Nida sega tu ni kila na veika qori, e vakamacalataka e dua na kenadau ena dikevi ni ivakarau ni bula ni tamata o Vance Packard: “Levu era sega sara tu ga ni kila nira sa vakamuai ra qai vesumonataki tu kina.” Na kena veiuqeti, e kaya e dua na vuku, “era vakamuai rawarawa kina” na tagane kei na yalewa “ina ivalavala sa bau vakadomobula sara ga”​—me vaka na ‘labakawa, ivalu, raici vakatani na matatamata tale eso, veivakaduiduitaki vakamatalotu kei na levu tale na ivalavala tawakilikili.’​—ivola na Easily Led—A History of Propaganda.

Kevaka mada ga era rawa ni vakacalai keda tu ga va qori na tamata ivalavala ca, vakacava sara o Setani? E vulica vinaka o koya na noda ivakarau ni bula nida se qai buli. Ena gauna qo “na vuravura taucoko” e lewa tiko o koya. E rawa ni vakayagataka na ka kece e tu kina me vakatetea nona lasu. (1 Joni 5:19; Joni 8:44) E mana nona ‘vakamatabokotaka tiko nodra vakasama na tamata,’ na gauna tale ga qo sa “vakacala tiko na vuravura taucoko.” (2 Kor. 4:4; Vkta. 12:9) O na vorata vakacava na itukutuku veivakacalai?

E vakamacalataka o Jisu e dua na itataqomaki rawarawa sara me valuti kina na itukutuku veivakacalai: “Kila na ka dina, na ka dina ena qai sereki kemuni.” (Joni 8:31, 32) Ia qori sara ga na ka e dau sagai me vakarusai ena ivalu, ena vinakati gona mo vakataki ira na sotia era tiko ena buca ni valu nira saga mera nuitaka e dua se na itukutuku ena rawa ni taqomaki ira me kua ni vakacala nodra vakasama na meca. O Jiova ga e vakarautaka na itataqomaki qori. O na rawa ni raica ena iVolatabu na itataqomaki kece o gadreva mo vorata kina na itukutuku veivakacalai i Setani.​—2 Tim. 3:16, 17.

E kila vinaka sara tu ga qori na tui ni dau veivakacalai o Setani. E vakayagataka kina na veika vakavuravura qo meda kua kina ni wili iVolatabu se vuli vakataki keda. Mo kua sara ni sikalutu ena nona ivadi qaseqase ca qori! (Efeso 6:11) Me “matata kina ena nomuni vakasama” na ka dina kece. (Efeso 3:18) Ena vinakati kina mo sasaga. Ia nanuma na ka e tukuna na dauvolaivola o Noam Chomsky: “Sega ni dua ena vakania nomu vakasama ena ka dina. O iko sara ga mo vakasaqara.” Koya gona mo “vakasaqara sara ga vakataki iko” ena nomu “dikeva vinaka na iVolatabu e veisiga.”​—Caka. 17:11.

 Mo nanuma tiko ni o Setani e sega ni vinakata mo vakasama ga vakataki iko. Na vuna? E kaya e dua na vakadidike ni “rawa ga ni veirawai” na itukutuku veivakacalai “nira . . . uqeti na tamata mera kua ni vakalewa.” (ivola na Media and Society in the Twentieth Century) Mo kua gona ni lomavakacegu ena ka kece o rogoca se vakabauta tu ga vakamataboko. (Vkai. 14:15) Mo vakayagataka na nomu vakasama e vakavulica na Kalou me nomu kina na ka dina.​—Vkai. 2:10-15; Roma 12:1, 2.

Era na rairai vakayagataka na dau monataka na ivalu na itukutuku veivakacalai me veivakayalolailaitaki se ra vakamalumalumutaki kina na sotia. Era na rawa ni uqeti ira sara mada ga na meca mera vala ga vakataki ira, se ra vakasesei mera yawaki ira na vala tiko. E tukuni ni vakatusa e dua na jenerali ni Jamani ni dua na vu ni druka ena iMatai ni iValu Levu oya ni “vesuki tu nodra vakasama” na tamata “ena itukutuku veivakacalai ni meca me vaka ga na ka e dau cakava na gata vua na ravete.” E vakayagataka sara ga o Setani na mataqali ivadi va qori me saga kina me tawasei keda se rawai keda, me kena ivakaraitaki, nona saga mera tiko yavavala na mataveitacini lotu vaKarisito ra qai yawaka na isoqosoqo i Jiova ena vuku ni veika tawadodonu se ka era rarawataka.

Mo kua sara ni vakacalai! Me dusimaki iko na Vosa ni Kalou. Kena ivakaraitaki, me baleta na duavata vakamataveitacini, e veiuqeti na iVolatabu meda ‘dau veivosoti vakarawarawa’ meda walia totolo tale ga na duidui e basika. (Kolo. 3:13, 14; Maciu 5:23, 24) E vakarota meda kua ni tawasei keda mai na ivavakoso. (Vkai. 18:1) Dau vakayagataka nomu itataqomaki mo vorata na itukutuku veivakacalai i Setani. Tarogi iko: ‘Au vakatulewa vakacava ena otioti ni gauna au sotava kina na ituvaki qori? Vakacava e vakavotui kina na yalo ni vuravura se na yalo ni Kalou?’—Kala. 5:16-26; Efeso 2:2, 3.

Ke dua na sotia e luluqa nona yalodina vua nona iliuliu ena sega ni gumatua ena vala. Qori sara ga na ka era cakava na dauveivakacalai nira saga mera vakamalumalumutaka nodrau veinuitaki na sotia kei na nona komada. Era vakayagataka na itukutuku veivakacalai me vaka qo: “O sega ni rawa ni nuitaki ira na nomu iliuliu!” kei na “Mera kua ni liutaki kemuni ga ina leqa!” Me ikuri ni vakasama va qori era dau  vakayagataka sara vaqaseqase na cala era cakava na nodra iliuliu. Qori na ka e cakava o Setani. E sega vakadua ni soro ena nona dau saga me vakamalumalumutaka noda nuitaka na veiliutaki i Jiova.

Vakacava na nomu itataqomaki? Vakadeitaka mo kabita na isoqosoqo i Jiova qai tokona ena yalodina na veiliutaki e vakarautaka, se mani malumalumu cava e basika. (1 Ces. 5:12, 13) Me “kua ni vakasesei vakatotolo na nomuni vakasama” ni oni sotava nodra veivakasewasewani na vukitani se so tale era dau vesumona—se mani rairai vinaka sara tu vakacava na nodra ivadi. (2 Ces. 2:2; Taito 1:10) Muria na ivakasala a soli vua na cauravou o Timoci. Dei tiko ena ka dina o vulica, nanumi ira vinaka tale ga na vakavulici iko kina. (2 Tim. 3:14, 15) E levu sara tu na vuna vinaka mo vakaraitaka kina nomu nuitaka na ituvatuva e vakayagataka tiko o Jiova ena vica vata na drau na yabaki sa oti me liutaki keda ina ka dina.​—Maciu 24:45-47; Iper. 13:7, 17.

Mo nanuma tiko ni sega ni dau malumu na itukutuku veivakacalai i Setani. So na gauna e dau vakayagataka sara ga o koya na ivadi me veivakarerei kina​—“qo e dua nona iwalewale makawa sara ni itukutuku veivakacalai.” (ivola na Easily Led​—A History of Propaganda) Kena ivakaraitaki, e vola e dua na Parofesa ni Peritania o Philip M. Taylor nira rawai ira na kedra meca na kai Asiria ena nodra vakayagataka na “ivadi ni veivakarerei salavata kei na itukutuku veivakacalai.” Ena vakayagataka gona o Setani na rerevaka na tamata, rerevaka na veivakacacani, rerevaka na mate, kei na rere vakalialia tale eso me lewai iko, mo datuvu kina na qaravi Jiova.​—Aisea 8:12; Jere. 42:11; Iper. 2:15.

Kua sara ni vakalaiva me vakayagataka o Setani na rere me vakamalumalumutaki iko se mo kua ni yalodina kina. E kaya o Jisu: “Dou kua ni rerevaki ira era vakamatea wale ga na yago, ra qai sega ni cakava rawa tale e dua na ka.” (Luke 12:4) Nuitaka na yalayala i Jiova ni na taqomaki iko, ena solia vei iko na “kaukaua e uasivia na kaukaua ni tamata,” me vukei iko mo kua ni vakamalumalumu ni o vakarerei.​—2 Kor. 4:7-9; 1 Pita 3:14.

De dua o sotava na ituvaki e veivakarerei, e vakamalumalumutaki iko. Ia dau nanuma na vosa ni veiuqeti i Jiova vei Josua: “Mo yaloqaqa mo kaukaua. Mo kua ni domobula se rere ni tokoni iko o Jiova na nomu Kalou ena vanua kece o lakova.” (Josua 1:9) Ni o taqaya, masuti Jiova sara me baleta na veika kece o nuiqawaqawataka. Mo nuidei ni na ‘taqomaka na lomamu kei na nomu vakasama na vakacegu ni Kalou’ me vakaukauataki iko mo vorata kina na itukutuku veivakacalai kece i Setani.​—Fpai. 4:6, 7, 13.

O se nanuma tiko na itukutuku veivakacalai a vakayagataka na mata ni Asiria, na Rapisake, me saqati ira kina na tamata ni Kalou? E vaka me kaya tiko, ‘Sega ni dua na ka e rawa ni taqomaki kemuni mai vei Asiria. Na nomuni Kalou mada ga o Jiova ena sega ni cakava rawa e dua na ka ena vukumuni.’ E kaya ena doudou: ‘E kaya sara ga o Jiova me keimami vakarusa na vanua qo.’ Na cava e qai tukuna o Jiova? “Mo kua ni rerevaka na vosa o rogoca era vosabeci au kina na dauveiqaravi nei tui Asiria.” (2 Tui 18:22-25; 19:6) E qai tala e dua na agilosi me vakarusai ira na le 185,000 na kai Asiria ena dua ga na bogi!​—2 Tui 19:35.

O sa bau sarava e dua na iyaloyalo qai matata vei iko nona vakacalai se vesumonataki tiko kina e dua? De o rairai vakasamataka: ‘Kua ni vakabauta! Era lasutaki iko tiko!’ Rawa sara ga ni o raitayaloyalotaka va qori nodra tukuna tiko vei iko na agilosi: “Mo kua ni vakacalai ena lasu i Setani!”

Kua ni vakarogoca na itukutuku veivakacalai i Setani. (Vkai. 26:24, 25) Vakarorogo ga vei Jiova qai nuitaki koya ena ka kece o cakava. (Vkai. 3:5-7) Talairawarawa ina nona veiuqeti vakayalololoma: “Mo vuku na luvequ mo vakamarautaka na lomaqu.” (Vkai. 27:11) O na qaqa kina ni o taqomaka na nomu vakasama!