Nakoni kanoana

Kiiba nakoni kanoana

BUOKAIA AIKA A RAWAWATA NANOIA

Te Kekeiaki ma te Rawawatannano​—Te Bwai ae Ko Kona ni Karaoia Ngkai

Te Kekeiaki ma te Rawawatannano​—Te Bwai ae Ko Kona ni Karaoia Ngkai

Ngkana ko ukera te taeka n reirei ni kaineti ma te kekeiaki ma te rawawatannano, ko na bae n nori iango aika mwaitikurikuri, ao tabeua a ibuobuoki riki nakon ake tabeua. Tao e riki anne ibukina bwa a kakaokoro aroia aomata nako ni kaota rawawatan nanoia, n aron are taekinaki mai mwaina. Te bae ibuobuoki iroun temanna e kona n aki ibuobuoki iroun are temanna.

Ma e ngae n anne, iai reirei ni kairiri tabeua aika kakoauaaki bwa a bati ake a buokaki iai. A tataekinaki reirei aikai irouia taan ibuobuoki i aon te rawawatannano, ao a aanaki mani booto n reirei aika kuneaki ni bokin rimoa ae anga te wanawana, ae te Baibara.

1: BUTIMWAEA AIA BOUTOKA AM UTU AO RAORAOM

  • A iangoia taan rabakau tabeman bwa aio te anga ae te kabanea ni kakawaki ni kaitaraan te rawawatannano. Ma n tabetai ko bae ni kan tiku i bon iroum. Ko bae naba n ebu irouia naake a kataia ni buokiko. Aei bon te bae riiriki.

  • Tai iangoia bwa ko riai ni memena n taai nako i buakoia aomata, ma tai kararoako naba ma ngaiia. Bwa ane ko na manga kainnanoa aia ibuobuoki imwina riki. Tuangia ma te akoi bwa tera ae ko kainnanoia n te tai anne ao tera ae ko aki.

  • Ni kaineti ma baika ko kainnanoi, bairea raoi am tai ma tabemwaang ao am tai naba n tiku i bon iroum.

TE BOTO N REIREI: “A raoiroi riki uoman nakon temanna . . . Bwa ngkana e bwaka temanna irouia, ao e kona are temanna ni buoka raona ni kateirakea.”​—Te Minita 4:​9, 10.

2: TARARUAA KANAM, AO KAREKEA AM TAI NI KAMARURUNG

  • Te amwarake ae baeranti e na ibuobuoki ni kabebetea te kua ae reke man te rawawatannano. Kataia kang aeka n uaanikai ma baanikai nako, ao amwarake aika e uarereke iai te protein.

  • Kabatiaa nimakin te ran ao moi riki tabeua aika kamarurung.

  • Ngkana e aki rin kanam, kana ae uarereke ma katataa amwarakem. Ko kona naba ni butiia am taokita bwaai ni karin amwarake. a

  • Te nakonako ni kawaekoakoako ao aeka ni kamarurung riki tabeua a kona ni kauarerekei namakin aika karawawata. E kona te kamarurung n anganiko am tai n iaiangoa rawawatam ke ni katokiko man iaiangoana.

TE BOTO N REIREI: “Ba akea temanna ae e a tia n riba oin rabatana, ma e kaamarakea ma n tabeakinna.”​—I-Ebeto 5:​29, BK.

3: KABATIAA TE MATU

  • E kakawaki n taai nako te matu, ma e kakawaki riki irouia naake a rawawata nanoia, kioina ngkai e kona te rawawatannano ni kakorakaia riki te rabwata.

  • Taratara raoi naba ma mwaitin te caffeine ao te arekooro ae ko nimma, bwa a kona n uruana matum.

TE BOTO N REIREI: “E raoiroi riki te motirawa ae uarereke nakon te mwakuri korakora ae bati ao kaean te ang.”​—Te Minita 4:6.

4: KAI KARAOI BITAKI

  • Uringnga are a kakaokoro aroia aomata nako ni kaota rawawatan nanoia. Ma n tokin te tai ko na bon rinea te anga ae nakoraoi riki ibukim.

  • A bati aika noria bwa kaotan rawawatan nanoia nakoia tabemwaang, a buokaki iai ni kaitaraa rawawataia, ma iai aika a kukurei riki ni kaina rawawataia. Ao taan rabakau a kakaokoro aia iango bwa e kakawaki kaotan ana namakin temanna ke e aki ni kaineti ma te kekeiaki ma te rawawatannano. Ngkana ko kani kaota am namakin nakon temanna ma iai te bae tukiko mani karaoana, e na bae ni bebete riki ngkana ko moanna mani karaoan ae uarereke, n arom ni kaotii tabeua am namakin nakon raoraom ni kaan.

  • A noria tabeman bwa e ibuobuoki nakoia te tang ni kaitaraa rawawatan nanoia, ma iai aika a taraa naba ni kekeiaki, e ngae ngke a aki bati n taatang.

TE BOTO N REIREI: “E bon ata oin rawawatana te nano.”​—Taeka N Rabakau 14:​10, BG.

5: RARAWA NAKON AROARO AIKA A NA URUA RABWATAM

  • Tabeman a kataia ni katoka rawawataia n aroia ni kabongana te arekooro ke taian drug n te aro ae aki riai. Bwaai aika aongkoa a ibuobuoki aikai a uruana te rabwata. Ma te kabebeteaki are e kona ni karekea te aomata mani baikai e boni kimototo, ao e kona n iai mwina aika karuanikai. Katai aanga aika aki karuanikai, ni kauarerekea iai tabeaiangam.

TE BOTO N REIREI: “Ti na kaitiakira mani kamwaraan nako te rabwata.”​—2 I-Korinto 7:1.

6: KABAERANTA RAOI AM TAI

  • A bati aika noria bwa kabanean te tai teutana ni karaoani mwakuri tabeua, a buokaki iai ni kauarerekea iaiangoan aia kangaanga.

  • Ko bae ni kabebeteaki i nanon teutana te tai ngkana ko karekeia raoraom ke ko kakorakoraa riki am reitaki ma ngaiia, ko reiakini baika boou, ke ko ira te kaakibotu.

  • Ni waakinakon te tai, e bae n iai te bitaki. Ko kona n noria bwa e a bati riki te tai ae e maan iai n aki rawawata nanom, ae te bae e riiriki ngkana e a moanna n oki arom.

TE BOTO N REIREI: “Iai te tai ae baireaki ibukini bwaai nako, . . . te tai n tang ao te tai ni ngarengare, te tai n tanginiwenei ao te tai ni mwamwaie.”​—Te Minita 3:​1, 4.

7: KATEIMATOA AM BABAIRE AE KO KAKARAOIA

  • Waekoa ni manga okira anuam ae ko taneiai ni karaoia.

  • Ngkana iai am tai ni matu, ni mwakuri, ke ni karaoi bwaai riki tabeua, n taraana ko a moanna n okira arom are ngkoa.

  • Katabetabeam ni karaoani baika manena, ko kona ni buokaki iai ni kauarerekei rawawatam.

TE BOTO N REIREI: “E na aki atai waekoani bwakanakon ana bong ni maiu, ibukina bwa e teimatoa te Atua ae koaua ni katabetabea te aomata anne ni kimwareirein nanona.”​—Te Minita 5:20.

8: TAI IENIKURI NI KARAOI MOTINNANO AIKA BUBURA

  • A bati ake a ienikuri ni karaoi aia motinnano aika bubura imwini maten ae a tangiria, ao a a manga uringaaba iai.

  • Ngkana ko konaa, tataninga n te tai ae maan teutana imwain ae ko mwaing, ko bita am mwakuri, ke ko kamaunai matan ana bwai te aomata ae ko tangiria ae e a tia ni mate.

TE BOTO N REIREI: “A na bon nakoraoi ana babaire te aomata ae mwakuri korakora, ma a na boni karako aia bwai aomata ni kabane aika taenoa.”​—Taeka N Rabakau 21:5.

9: URURINGA TE AOMATA AE KO TANGIRIA

  • A bati aika namakinna bwa e ibuobuoki karaoani bwaai tabeua ake a na ururinga iai te aomata are e a tia ni mate.

  • Ko na bae n noria bwa ko kabebeteaki ngkana ko kakawakini taamnei ke kanuringa, ke ngkana ko karekea te boki ae ko kokorei iai baike ko karaoi ke karaki aika ko kan ururingi.

  • Kawakini bwaai ake a na kaoki am ururing aika kakukurei, ao manga okiri imwina riki ngkana ko a tauraoi.

TE BOTO N REIREI: “Uringi boong ake rimoa.”​—Te Tua-Kaua 32:7.

10: NAAKO N TE TABO TEUANA

  • Ko bae n iangoa anaakin am motirawa.

  • Ngkana e aki nakoraoi anaakin am motirawa n te tai ae maan, tao ko kona ni karaoa te bae kakukurei i nanon tebongina ke uabong, n aron te rianna ae abwabwaki n neweaba, kawaran te umwanibong, ke bon tii te raraaun.

  • E kona naba karaoan te bae kaokoro, ni buokiko ni kekeiaki ma rawawatan nanom.

TE BOTO N REIREI: “Kam na irai bwa ti na nako ni kaokoroira n te tabo ae raroa ao kam na motirawa iai teutana.”​—Mareko 6:31.

11: BUOKIIA TABEMWAANG

  • Uringnga ae ngkana ko karekea am tai ni buokiia tabemwaang, e kona naba n ibuobuoki nakoim, ni kabebeteko riki.

  • Ko kona ni moana karaoan anne n arom ni buokiia aika a rotaki ni buan temanna ae ko tangiria, aika tao raoraom ke am koraki, ake a kainnanoa te tia kabebetea rawawatan nanoia.

  • Boutokaaia ao kabebeteaia tabemwaang e kona ni kabooua kimwareireim ao am kantaninga are e taraa ngkoa n tia ni bua.

TE BOTO N REIREI: “E kakukurei riki te anga nakon te anganaki.”​—Mwakuri 20:35.

12: MANGA TUOI BAIKA KO MOANIBWAI

  • E kona te rawawatannano ni kaotako i aon te bae kakawaki riki.

  • Kamanena te tai anne ni manga tuoa riki arom ni kamanena maium.

  • Ngkana e riai, karaoi bitaki ni kaineti ma baika ko moanibwai.

TE BOTO N REIREI: “E raoiroi riki kawaran te auti ae boo iai te tanginiwenei nakon te auti ae boo iai te baka n amwarake, bwa bon anne tokia aomata nako, ao a riai n ururinga aei akana maiu.”​—Te Minita 7:2.

Bon akea te bae kona ni kamauna raoi te maraki ae ko rinanona. Ma a bati ake e a tia ni bua te aomata ae a tangiria, ake a kakoauaa bwa karaoani mwaneka aika manena, n aron aika karinanaki n te kaongora aei, a buokaki iai ni kabebeteaki. Bon tiaki tii aikai aanga aika kona ni kauarerekea te rawawatannano, ma ngkana ko katai tabeua man aika a kaotaki aikai, ane ko na noria bwa ko na kabebeteaki iai.

a E aki kataia n tuangia aomata te Taratara! bwa baikara bwainnaoraki ake a riai ni kabonganai.