BUOKAIA AIKA A RAWAWATA NANOIA
Te Kekeiaki ma te Rawawatannano—Te Bwai ae Ko Kona ni Karaoia Ngkai
Ngkana ko ukera te taeka n reirei ni kaineti ma te kekeiaki ma te rawawatannano, ko na bae n nori iango aika mwaitikurikuri, ao tabeua a ibuobuoki riki nakon ake tabeua. Tao e riki anne ibukina bwa a kakaokoro aroia aomata nako ni kaota rawawatan nanoia, n aron are taekinaki mai mwaina. Te bae ibuobuoki iroun temanna e kona n aki ibuobuoki iroun are temanna.
Ma e ngae n anne, iai reirei ni kairiri tabeua aika kakoauaaki bwa a bati ake a buokaki iai. A tataekinaki reirei aikai irouia taan ibuobuoki i aon te rawawatannano, ao a aanaki mani booto n reirei aika kuneaki ni bokin rimoa ae anga te wanawana, ae te Baibara.
1: BUTIMWAEA AIA BOUTOKA AM UTU AO RAORAOM
-
A iangoia taan rabakau tabeman bwa aio te anga ae te kabanea ni kakawaki ni kaitaraan te rawawatannano. Ma n tabetai ko bae ni kan tiku i bon iroum. Ko bae naba n ebu irouia naake a kataia ni buokiko. Aei bon te bae riiriki.
-
Tai iangoia bwa ko riai ni memena n taai nako i buakoia aomata, ma tai kararoako naba ma ngaiia. Bwa ane ko na manga kainnanoa aia ibuobuoki imwina riki. Tuangia ma te akoi bwa tera ae ko kainnanoia n te tai anne ao tera ae ko aki.
-
Ni kaineti ma baika ko kainnanoi, bairea raoi am tai ma tabemwaang ao am tai naba n tiku i bon iroum.
TE BOTO N REIREI: “A raoiroi riki uoman nakon temanna . . . Bwa ngkana e bwaka temanna irouia, ao e kona are temanna ni buoka raona ni kateirakea.”—Te Minita 4:9, 10.
2: TARARUAA KANAM, AO KAREKEA AM TAI NI KAMARURUNG
-
Te amwarake ae baeranti e na ibuobuoki ni kabebetea te kua ae reke man te rawawatannano. Kataia kang aeka n uaanikai ma baanikai nako, ao amwarake aika e uarereke iai te protein.
-
Kabatiaa nimakin te ran ao moi riki tabeua aika kamarurung.
-
Ngkana e aki rin kanam, kana ae uarereke ma katataa amwarakem. Ko kona naba ni butiia am taokita bwaai ni karin amwarake. a
-
Te nakonako ni kawaekoakoako ao aeka ni kamarurung riki tabeua a kona ni kauarerekei namakin aika karawawata. E kona te kamarurung n anganiko am tai n iaiangoa rawawatam ke ni katokiko man iaiangoana.
TE BOTO N REIREI: “Ba akea temanna ae e a tia n riba oin rabatana, ma e kaamarakea ma n tabeakinna.”—I-Ebeto 5:29, BK.
3: KABATIAA TE MATU
-
E kakawaki n taai nako te matu, ma e kakawaki riki irouia naake a rawawata nanoia, kioina ngkai e kona te rawawatannano ni kakorakaia riki te rabwata.
-
Taratara raoi naba ma mwaitin te caffeine ao te arekooro ae ko nimma, bwa a kona n uruana matum.
TE BOTO N REIREI: “E raoiroi riki te motirawa ae uarereke nakon te mwakuri korakora ae bati ao kaean te ang.”—Te Minita 4:6.
4: KAI KARAOI BITAKI
-
Uringnga are a kakaokoro aroia aomata nako ni kaota rawawatan nanoia. Ma n tokin te tai ko na bon rinea te anga ae nakoraoi riki ibukim.
-
A bati aika noria bwa kaotan rawawatan nanoia nakoia tabemwaang, a buokaki iai ni kaitaraa rawawataia, ma iai aika a kukurei riki ni kaina rawawataia. Ao taan rabakau a kakaokoro aia iango bwa e kakawaki kaotan ana namakin temanna ke e aki ni kaineti ma te kekeiaki ma te rawawatannano. Ngkana ko kani kaota am namakin nakon temanna ma iai te bae tukiko mani karaoana, e na bae ni bebete riki ngkana ko moanna mani karaoan ae uarereke, n arom ni kaotii tabeua am namakin nakon raoraom ni kaan.
-
A noria tabeman bwa e ibuobuoki nakoia te tang ni kaitaraa rawawatan nanoia, ma iai aika a taraa naba ni kekeiaki, e ngae ngke a aki bati n taatang.
TE BOTO N REIREI: “E bon ata oin rawawatana te nano.”—Taeka N Rabakau 14:10, BG.
5: RARAWA NAKON AROARO AIKA A NA URUA RABWATAM
-
Tabeman a kataia ni katoka rawawataia n aroia ni kabongana te arekooro ke taian drug n te aro ae aki riai. Bwaai aika aongkoa a ibuobuoki aikai a uruana te rabwata. Ma te kabebeteaki are e kona ni karekea te aomata mani baikai e boni kimototo, ao e kona n iai mwina aika karuanikai. Katai aanga aika aki karuanikai, ni kauarerekea iai tabeaiangam.
TE BOTO N REIREI: “Ti na kaitiakira mani kamwaraan nako te rabwata.”—2 I-Korinto 7:1.
6: KABAERANTA RAOI AM TAI
-
A bati aika noria bwa kabanean te tai teutana ni karaoani mwakuri tabeua, a buokaki iai ni kauarerekea iaiangoan aia kangaanga.
-
Ko bae ni kabebeteaki i nanon teutana te tai ngkana ko karekeia raoraom ke ko kakorakoraa riki am reitaki ma ngaiia, ko reiakini baika boou, ke ko ira te kaakibotu.
-
Ni waakinakon te tai, e bae n iai te bitaki. Ko kona n noria bwa e a bati riki te tai ae e maan iai n aki rawawata nanom, ae te bae e riiriki ngkana e a moanna n oki arom.
TE BOTO N REIREI: “Iai te tai ae baireaki ibukini bwaai nako, . . . te tai n tang ao te tai ni ngarengare, te tai n tanginiwenei ao te tai ni mwamwaie.”—Te Minita 3:1, 4.
7: KATEIMATOA AM BABAIRE AE KO KAKARAOIA
-
Waekoa ni manga okira anuam ae ko taneiai ni karaoia.
-
Ngkana iai am tai ni matu, ni mwakuri, ke ni karaoi bwaai riki tabeua, n taraana ko a moanna n okira arom are ngkoa.
-
Katabetabeam ni karaoani baika manena, ko kona ni buokaki iai ni kauarerekei rawawatam.
TE BOTO N REIREI: “E na aki atai waekoani bwakanakon ana bong ni maiu, ibukina bwa e teimatoa te Atua ae koaua ni katabetabea te aomata anne ni kimwareirein nanona.”—Te Minita 5:20.
8: TAI IENIKURI NI KARAOI MOTINNANO AIKA BUBURA
-
A bati ake a ienikuri ni karaoi aia motinnano aika bubura imwini maten ae a tangiria, ao a a manga uringaaba iai.
-
Ngkana ko konaa, tataninga n te tai ae maan teutana imwain ae ko mwaing, ko bita am mwakuri, ke ko kamaunai matan ana bwai te aomata ae ko tangiria ae e a tia ni mate.
TE BOTO N REIREI: “A na bon nakoraoi ana babaire te aomata ae mwakuri korakora, ma a na boni karako aia bwai aomata ni kabane aika taenoa.”—Taeka N Rabakau 21:5.
9: URURINGA TE AOMATA AE KO TANGIRIA
-
A bati aika namakinna bwa e ibuobuoki karaoani bwaai tabeua ake a na ururinga iai te aomata are e a tia ni mate.
-
Ko na bae n noria bwa ko kabebeteaki ngkana ko kakawakini taamnei ke kanuringa, ke ngkana ko karekea te boki ae ko kokorei iai baike ko karaoi ke karaki aika ko kan ururingi.
-
Kawakini bwaai ake a na kaoki am ururing aika kakukurei, ao manga okiri imwina riki ngkana ko a tauraoi.
TE BOTO N REIREI: “Uringi boong ake rimoa.”—Te Tua-Kaua 32:7.
10: NAAKO N TE TABO TEUANA
-
Ko bae n iangoa anaakin am motirawa.
-
Ngkana e aki nakoraoi anaakin am motirawa n te tai ae maan, tao ko kona ni karaoa te bae kakukurei i nanon tebongina ke uabong, n aron te rianna ae abwabwaki n neweaba, kawaran te umwanibong, ke bon tii te raraaun.
-
E kona naba karaoan te bae kaokoro, ni buokiko ni kekeiaki ma rawawatan nanom.
TE BOTO N REIREI: “Kam na irai bwa ti na nako ni kaokoroira n te tabo ae raroa ao kam na motirawa iai teutana.”—Mareko 6:31.
11: BUOKIIA TABEMWAANG
-
Uringnga ae ngkana ko karekea am tai ni buokiia tabemwaang, e kona naba n ibuobuoki nakoim, ni kabebeteko riki.
-
Ko kona ni moana karaoan anne n arom ni buokiia aika a rotaki ni buan temanna ae ko tangiria, aika tao raoraom ke am koraki, ake a kainnanoa te tia kabebetea rawawatan nanoia.
-
Boutokaaia ao kabebeteaia tabemwaang e kona ni kabooua kimwareireim ao am kantaninga are e taraa ngkoa n tia ni bua.
TE BOTO N REIREI: “E kakukurei riki te anga nakon te anganaki.”—Mwakuri 20:35.
12: MANGA TUOI BAIKA KO MOANIBWAI
-
E kona te rawawatannano ni kaotako i aon te bae kakawaki riki.
-
Kamanena te tai anne ni manga tuoa riki arom ni kamanena maium.
-
Ngkana e riai, karaoi bitaki ni kaineti ma baika ko moanibwai.
TE BOTO N REIREI: “E raoiroi riki kawaran te auti ae boo iai te tanginiwenei nakon te auti ae boo iai te baka n amwarake, bwa bon anne tokia aomata nako, ao a riai n ururinga aei akana maiu.”—Te Minita 7:2.
Bon akea te bae kona ni kamauna raoi te maraki ae ko rinanona. Ma a bati ake e a tia ni bua te aomata ae a tangiria, ake a kakoauaa bwa karaoani mwaneka aika manena, n aron aika karinanaki n te kaongora aei, a buokaki iai ni kabebeteaki. Bon tiaki tii aikai aanga aika kona ni kauarerekea te rawawatannano, ma ngkana ko katai tabeua man aika a kaotaki aikai, ane ko na noria bwa ko na kabebeteaki iai.
a E aki kataia n tuangia aomata te Taratara! bwa baikara bwainnaoraki ake a riai ni kabonganai.