1-2. Éé ní ea náa vaá dìtõ̀ò gbò nen à belí níí nvín ãa gbálà e beè kọ́ nú ea kil lóá ẹ́?

 DÒÒMÀ dẽe ló kọ à íe ene kà nvín ãa gbálà e a tẹ̀ nè a kà palàge ié kpègè. À íe dee e kà agẹbá búùló zọ̀ nyòònà nááá ló a tẹ̀ nè a kà naa ní e bà ú. Tṍó ea dã́ naa vó, nyíée palàge bììlà. Sõò nyíée kpáá palàge bììlà tṍó ea dã́ kọọ̀ a tẹ̀ nè a kà beè kyọ̀ dénè kpègè e ba beè ié vaá sii gã́bug kom. Vó náa kọ á dọ̀ tãa. Gbò e a tẹ̀ nè a kà beè sii kom báá tú agẹbá zèlmàe, vaá gbĩ́ kọ á vàlẹ̀bá kpẽ́ komá. Kom e a tẹ̀ nè a kà beè siiá palàge bọọ́ tõ̀ò naa ní e náa láà kpẽ̀.

² Beélè dìtõ̀ò bélí níí nvín ãa gbálà e géè ló bel kilma lóá. Ádàm nè Íìv e bà dú bẹẹ túá kà tẹ̀ nè kà beè gbõoma, vaá Bàrì beè tú va sẹlẹ́ mm̀ gònò ea palàge kpe dẽe. (Jén. 1:27; 2:​7-9) Bà gáẹ̀ beè dé kpéè ló dùm dọ̀ọ̀mà dè-dè. Sõò Ádàm nè Íìv beè gbóó sí kà agẹbá pọ́lọ́. Vó beè naa kọọ̀ Jìhóvà á kpó va lọl mm̀ gònò Ídèn vaá bà náa beè ié ná nèà deè ge tõó dùm dọ̀ọ̀mà dè-dè. Éé ní e ba gbò nvín beè gbóó ié lọ̀l vá bá ẹ́? Kpá Káí kọ́ nèi kọọ̀: “Pọ́lọ́ beè bã bàlà booí tení dú ló enè nen, vaá a pọ́lọ́ à faalá ú domá. Tení dú ló vó, ú à gbóó tùlà dénè nen, boo béè kọọ̀ dénè nen beè sí pọ́lọ́.” (Róm̀ 5:12) E beè dõ̀ònà pọ́lọ́ e Ádàm beè sì, níà nú ea náa vaá è ù e. Pọ́lọ́ e beè ié lọl bá Ádàm nè Íìva bélí kà agẹbá kom e síì, e tọ́ọ̀ bẹ̀i née é láá kpẽ̀.​—Ps. 49:8.

 3. Éé ní ea náa vaá bà é láá tú “pọ́lọ́” e síì doolé ló gè dé kom ẽ́?

³ Kpá Káí tú pọ́lọ́ e nen sí doolé ló ge dé “kom.” (Máát. 18:​32-35) Tṍó e síì pọ́lọ́, à bélí kọ è síì kom bá Jìhóvà.  Be Jìhóvà náa beè kọọ̀ Jíízọ̀s á úí boo kọbé à láá ia ló bẹẹ pọ́lọ́, dénè bẹ̀ì gáẹ̀ beè ù boo béè bẹẹ pọ́lọ́ vaá née gáẹ̀ beè ié ból dẽesĩ́ gè tõó dùm dọ̀ dè-dè.​—Róm̀ 6:​7, 23.

 4. (a) Be Jìhóvà náa beè nvèè bá nèi, éé ní ea gáẹ̀ beè naaá ló kọ̀láá nen ea sí pọ́lọ́ ẹ́? (Psalm 49:​7-9) (b) Dẹ̀ẹ̀a boo nú e Kpá Káí kọ́, éé ní e moǹ bel ea kọlà “pọ́lọ́” tõó dọ̀ ẹ? (Ẹ̀b ńkpó ea togó bel kọ́ọ̀ “ Pọ́lọ́.”)

⁴ Be Jìhóvà náa beè nvèè bá nèi, née gáẹ̀ láá ié dénè nú e Ádàm nè Íìv beè peeá. (Bugi Psalm 49:​7-9.) Née gáẹ̀ beè ié ból dẽesĩ́ gè kẽ̀èà aa kemà ú àbèè ge tõó dùm dọ̀ dè-dè. Kàsĩ́, è gáẹ̀ beè ú belí gbò nom e bà náa ié ból dẽesĩ́ gè kẽ̀èà aa kemà ú.​—Ẹ̀klì. 3:19; 2 Pít. 2:12.

 5. Mósĩ́ deè ní e Jìhóvà ni nveè bá kpẽ́ kom e beè sii é? (Ẹ̀b kpáí.)

⁵ Kilma ló nvín ãa gbálà e beè zẹ́ẹ́ kọ́ nú ea kil lóá, àé tọ́aẹ́ ló naa vàẹ beè nen ea palàge ié kpègè kọ́ nèe kọọ̀ àé kpẽ́è kọ̀láá kà kom ea dìé ból é? È agàlà boo kọọ̀ nyíè nvín ãa gbálàa é palàge ẹẹ. Mm̀ tẽ̀ènè sĩ́deèá, bẹẹ Tẹ̀ Jìhóvà a néi dõ̀ònù ea náa kọ é ié dì pọ́ì aa bá pọ́lọ́ e Ádàm beè sìa. Tṍó e Jíízọ̀s gé baatẽ́ nú ea kil ló, a beè kọọ̀: “Vóá bé e Bàrì vulè bàlà boo naa vaá gbóó lọ̀à áá kà a Sã́áná bá nèe, kọbé kọ̀láá nen ea dẹlẹ́ẹ nyíé boo náa é pe; tãa vó, à íe dùm e bè náa tá.” (Jọ́ọ̀n 3:16) Nakà dõ̀ònùí nveè bá nèi kọ é láá ié kà lé gbaa ló kilma ló Jìhóvà.

 6. Mókà gbò moǹ bel ea di mm̀ Kpá Káí ní eé ló bel boo mm̀ nakà togó belí é, vaá ló éé?

⁶ Mósĩ́ deè ní e nakà dõ̀ònùí náa kọ Jìhóvà á láá ia ló bẹẹ pọ́lọ́, àbèè “kom” e síì é bá ẹ́? Kọbé è láá ié ààlaà bíbvá, èé ló bel boo sìgà tã́á bel ea di mm̀ Kpá Káí. Gbò tã́á belá dú ge nvèè fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló, vààla gyọ́ọ ge bàn ia ló pọ́lọ́, vààla gyọ́ọ, nu ààa, ge zalíi òòma kẽ, nè ge leevèi bel. Mm̀ nakà togó belí, èé ló bel boo nú e buù kà moǹ belá tõó dọ̀. Ge bugi togó boo nú e Jìhóvà ni náa kọbé à láá iá ló bẹẹ pọ́lọ́, é nveè bá nèi kọ é palàge zààva ló nú ea ni náa nèi.

NU SẸ̀Ẹ̀A SĨ́: GE NVÈÈ FẸ́Ẹ́-FẸẸ̀ LÓ

 7. (a) Dõona kà éé ní e Ádàm nè Íìv beè pee é? (b) Tã́gíní bé e dúù gbò nvín e aà mm̀ Ádàm nè Íìva, éé ní e palàge ié bíi ló é? (Róm̀ 5:​10, 11)

⁷ Tṍó e Ádàm nè Íìv sí pọ́lọ́, ba beè pee ba nèà deè ge tõó dùm dọ̀ dè-dè, vaá bà náa beè zọ̀ Jìhóvà ié ná lé gbaa ló. Ádàm nè Íìv beè dũunà pá tọọ̀ Jìhóvà besĩ́ bà kalá sí pọ́lọ́. (Lúùk 3:38) Sõò tṍó e bà lọl togó kèbá Jìhóvà, a beè kpó  va lọa ló vaá bà náa beè dũunà pá a tọ ná. Níí beè naaá besĩ́ bà kalá ié gbò pá nvín. (Jén. 3:​23, 24; 4:1) Boo béè kọ è dúù gbò nvín e aà vá m, à dú bíi kọ é zọ̀ Jìhóvà naaá fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló. (Bugi Róm̀ 5:​10, 11.) À dú nágé bíi kọ é bã̀àà kóò Jìhóvà. Ene kà kpá ea ólò baatẽ́ Kpá Káí kọ́ọ̀, moǹ bel Gríìk e bà tab mm̀ dọ̀ Kpá Káíá naamá “ge nvèè fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló” é láá tõó dọ̀ “ge bã̀àà kóò o neǹ ọ́b.” À palàge dú nu bọ̀ọ̀ló kọọ̀ Jìhóvà ní ea beè gyàsĩ́ naa nú ea é náa kọ é láá bã̀ààe kóò e. Mósĩ́ deè ní ea beè naamá vó é?

NÒÒNÙ: VÀÀLA GYỌ́Ọ GE BÀN IA LÓ PỌ́LỌ́

 8. Éé ní ea dú (a) vààla gyọ́ọ ge bàn ia ló pọ́lọ́ ẹ́? (b) vààla gyọ́ọ ẹ́?

⁸ Vààla gyọ́ọ ge bàn ia ló pọ́lọ́ dú nòònù e Jìhóvà beè nvee kẽ kọbé gbò nen láá ié lé gbaa ló kìlmàe ló. Nakà nòònùí bãàa mm̀ ge tú nú ea sí tẽ̀ènè kà gã́ ki nyaamá ló ńdõona kà. Ge naa vó é náa kọ é láá kpáá ié nú ea beè pè àbèè ge kyọasĩ́á. Kpá Káí e ba beè emí mm̀ dém bel Gríìk ló nágé bel nyòòmà vààla gyọ́ọ naamá nú e Jìhóvà beè naa kọbé buù nen láá zọ̀ẹ ié fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló àbèè ge zọ̀ẹ bã̀àà kóò.​—Róm̀ 3:25.

 9. Mókà nòònù ní e Jìhóvà beè zẹ́ẹ́ nvee kẽ kọbé à láá ia ló pọ́lọ́ pá Ízrẹẹ̀l ẹ?

⁹ Kọbé pá Ízrẹẹ̀l láá zọ̀ Jìhóvà ié kà lé gbaa ló, à íe nú e Jìhóvà beè noo nvee kẽ kọbé à láá ia ló ba pọ́lọ́. À íe ene kà kele íb sẹ̀lẹ̀nù e pá Ízrẹẹ̀l beè olòó sẹlẹ enè tóm buù gbáá, ba beè kolí sẹ̀lẹ̀nùa kolíe Sẹ̀lẹ̀nù Deè Vààla Gyọ́ọ Ge Bàn Ia Ló Pọ́lọ́. Deè sẹ̀lẹ̀nùa, pọ̀b neǹ vààla gyọ́ọ ólò tú nom vaamá gyọ́ọ boo dénè nen ea dú Ízrẹẹ̀l. Gbò nom e ba beè olòó vaamá gyọ́ọá náa beè láá õ̀ònà dénè ba pọ́lọ́ lọ̀l, boo béè kọọ̀ bà náa é láá tú nom doolé ló nen. Sõò Jìhóvà beè di kpènà ló gè iá ló nè pá Ízrẹẹ̀l e bà ọ́gá ló ba pọ́lọ́ vaá nè vààla gyọ́ọ ea ténmá. (Híb. 10:​1-4) Gbá ló vó, vààla gyọ́ọ ge bàn ia ló pọ́lọ́ nè dõona kà gbò vààla gyọ́ọ e ba beè olòó vaalá boo ba pọ́lọ́ beè kẽeé nyíè pá Ízrẹẹ̀l kọ bà dúè gbò pọ́lọ́ vaá bà íèè bíi ló nú ea é áálá va.

10. Éé ní e Jìhóvà beè naa kọbé à láá ia ló bẹẹ pọ́lọ́ ẹ́?

¹⁰ Éé ní e Jìhóvà beè naa kọbé à láá ia ló bẹẹ pọ́lọ́ ẹ́? A beè noo kọ a Sã́áná ea palàge vùlè á “vaaá gyọ́ọ tẽ̀ènè tóm boo béè ge toolá pọ́lọ́ gã́bug nen.” (Híb. 9:28) Jíízọ̀s beè tú a “dùm aamá gbẹlẹ tõ̀ò nen.” (Máát. 20:28) Éé ní ea dú nu ààa ẹ́?

GÃ́ KI: NU ÀÀA

11. (a) Dẹ̀ẹ̀a boo nú e Kpá Káí kọ́, éé ní e nu ààa tõó dọ̀ ẹ? (b) Áá mée ní ea é láá kpẽ́ nu ààaá ẹ́?

¹¹ Dẹ̀ẹ̀a boo nú e Kpá Káí kọ́, éé ní ea dú nu ààa ẹ́? Nu ààa dú gã́ ki e Jíízọ̀s beè kpẽ̀ kọbé Jìhóvà láá ia ló bẹẹ pọ́lọ́ nèi vaá è láá dú a kóò. a Kẽea boo kọọ̀ Ádàm nè Íìv beè pee ba dùm ea gbõoma bií ló ból dẽesĩ́ gè tõó dùm dọ̀ dè-dè e ba beè ié. Vóà naa, gã́ ki ea dú bíi gè kpẽ̀ é dú gbõ̀ònà nú e Ádàm beè peeá. (1 Tím. 2:6) Kọbé nen láá kpẽ́ nú e Ádàm beè peeá, a beè dú bíi kọ (1) á dú nen ea gbõoma; (2) ié nèà deè ge tõó boo kunukẽ̀í; vaá (3) di kpènà ló gè tú a dùm vaamái gyọ́ọ boo. Áá nen ea náa vó, ní ea é láá tú a dùm nyaamá ló nú e  Ádàm beè peeá naa ní e Jìhóvà é láá ia ló bẹẹ pọ́lọ́ nèi ẽ́.

12. Éé ní ea náa vaá Jíízọ̀s à sìm tùlà ge kpẽ́ nu ààaá ẹ́?

¹² Bugi togó boo taa kà bug ea beè naa kọọ̀ Jíízọ̀s á láá kpẽ́ nu ààaá. (1) A beè gbõoma vaá “náa beè sí tọ́ọ̀ kà pọ́lọ́.” (1 Pít. 2:22) (2) Boo béè kọọ̀ a beè gbõoma, à gáẹ̀ beè láá tõó boo kunukẽ̀í dọ̀ dè-dè be a beè gbĩ́ gè naa vó. (3) A beè di kpènà ló ge ù vaá tú a dùm vaamái gyọ́ọ boo. (Híb. 10:​9, 10) Jíízọ̀s beè gbõoma belí bé e Ádàm beè dì naa besĩ́ à kalá sí pọ́lọ́á. (1 Kọ́r. 15:45) Vóà naa, boo béè kọọ̀ Jíízọ̀s beè úí boo, a beè kpẽ́ gbõ̀ònà nú ea beè dú bíi ge kpẽ̀ kọbé à nyááá ló nú e Ádàm beè peeá. (Róm̀ 5:19) Vó ní ea tú Jíízọ̀s naamá ‘dee-deè nvéè Ádàm ẽ.’ Náa dú bíi kọọ̀ dõona nèn á kpáá dù gé kpẽ́ nu e Ádàm beè peeá, boo béè kọọ̀ “tẽ̀ènè tóm vààla gyọ́ọ e Kráìst beè vaalá boo pọ́lọ́ gbò nená gbõoma.”​—Híb. 7:27; 10:12.

13. Mókà kele ní ea di zẹ̀ẹ̀ vààla gyọ́ọ ge bàn ia ló pọ́lọ́ nè nu ààaá ẹ́?

¹³ Mókà kele ní ea di zẹ̀ẹ̀ vààla gyọ́ọ ge bàn ia ló pọ́lọ́ nè nu ààaá ẹ́? Vààla gyọ́ọ ge bàn ia ló pọ́lọ́ dú nòònù e Bàrì beè nvee kẽ kọbé gbò nen nè ẹ̀ẹ̀ láá ié lé gbaa ló. Nu ààaá dú gã́ ki e Jíízọ̀s beè kpẽ̀ kọbé Jìhóvà láá ia ló bẹẹ pọ́lọ́. Gã́ ki e Jíízọ̀s beè kpẽ̀, dú a mii ea beè eela boo béè beele.​—Ẹ́fẹ. 1:7; Híb. 9:14.

NÚ EA SILÀ AA M: GE ZALÍI ÒÒMÀ KẼ NÈ GE LEEVÈI BEL

14. Éé ní eé ló bel boo é, vaá ló éé?

¹⁴ Éé ní ea silà aa mm̀ vààla gyọ́ọ ge bàn ia ló pọ́lọ́ ẹ́? Kpá Káí tú kele-kele moǹ bel bààmàtẽ́ gbò bélè e íè lọl ló. Náa kal ló béè kọọ̀ nú e gbò moǹ belí tõó dọ̀ náa bọọgẹ̀ kil kpã́á aa ló ene, buù kà moǹ belí palàge baatẽ́ gbò gá ea di ló vààla gyọ́ọ̀ ge bàn ia ló pọ́lọ́ ea náa kọọ̀ Jìhóvà á láá ia ló bẹẹ pọ́lọ́. Boo tṍó e gé ló bel boo buù kà moǹ belá, èé mon bé e gbò belá tọ́á ló buù bẹ̀ì naa.

15-16. (a) Éé ní e moǹ bel ea kọ́ọ̀ “ge zalíi òòmà kẽ” tõó dọ̀ mm̀ Kpá Káí é? (b) Mósĩ́ deè ní e níí tọ́á ló buù bẹ̀ì e?

¹⁵ Kpá Káí kọ́ọ̀ boo béè kọ Jíízọ̀s beè úí boo, Bàrì zálíi òòma kẽ kọbé è íe dì pọ́ì aa bá bẹẹ náàkyọ̀. Neǹ tóm Pítà beè baatẽ́ kọọ̀: “Boolo nyímàì kọ níì nu ea é láá kyọ̀à, ea dì belí kpègè, ní e ba è tú zalmái [ea tõó dọ̀, “ge aamái”] lọl bá kélè-kélè dẽè láb eo beè tui lọlíí bá bọọ gbò tẹ̀ ẹ nì. Sõò gbele ka-kaà ló miì Kráìst, ea bélí miì nvín naanà ból e tọ́ọ̀ kà pọ́lọ́ kpẹ̀a á gé lóá, ní e ba è tú zalmái ẽ́.”​—1 Pít. 1:​18, 19.

¹⁶ Boo béè nu ààaá, èé gbóó láá ié dì pọ́ì aa bá náàkyọ̀ nè ú ea ólò naa kọ é palàge mòn tã̀àgã̀. (Róm̀ 5:21) Nyíéi palàge ẹẹ ló Jìhóvà nè Jíízọ̀s boo béè kọ tení dú ló miì Jíízọ̀s, àbèè a dùm ea né boo béè beele ní e bà áámái ẽ́.​—1 Kọ́r. 15:22.

17-18. (a) Éé ní e gè kọ Jìhóvà léèvèi bel tõó dọ̀ ẹ? (b) Mókà bélè ní e íè lọl ló é?

¹⁷ Kpá Káí kọ́ọ̀ Jìhóvà a léèvè bel pá a gyóòlo. Níí tõó dọ̀ kọọ̀ Jìhóvà náa bugi nái bẹẹ pọ́lọ́ ló. Ge kọ Jìhóvà náa vó náa tõó dọ̀ kọọ̀ náa dú ná Bàrì Lé Bèèla. Vaá ge kọọ̀ Jìhóvà léèvèi bel náa tõó dọ̀ kọ e gbõoma naa ní e née ólò si ná pọ́lọ́, àbèè ge kọọ̀ Jìhóvà ténmá kọ é sí pọ́lọ́. Sõò Jìhóvà di kpènà ló gè ia ló bẹẹ pọ́lọ́ boo béè kọ è zógè kọọ̀ è íè zìgà mm̀ nu ààaá.​—Róm̀ 3:24; Gàl. 2:16.

 ¹⁸ Mókà bélè ní e íè boo béè kọ Jìhóvà léèvèi bel é? Jìhóvà beè sà sìgà gbò ea léèvè bel kọ bàá zọ̀ Jíízọ̀s bẹ̀l naa ní bà kólí va gbò nvín Bàrì. (Táítọ̀s 3:7; 1 Jọ́ọ̀n 3:1) A ia ló ba pọ́lọ́ nè va naa ní e bà náa íe na pọ́lọ́ bée, vó náa kọ bàá sìm tùlà ge zọ̀ Jíízọ̀s bẹ̀l. (Róm̀ 8:​1, 2, 30) Dõona gbò e Bàrì léèvè bel é tõó boo kunukẽ̀í dọ̀ dè-dè. Jìhóvà a léèvè va bel vaá tú va naamá pá a kóò. (Jém̀z 2:​21-23) Gbele gã́bug nen e bà é ful zelí bá bé Ámàgídòn é íe nèà deè ge tõó dùm boo kunukẽ̀í dọ̀ dè-dè. (Jọ́ọ̀n 11:26) “Gbò e ba è naa lé” nè “gbò e ba è naa pọ́lọ́” e ba beè ù é kẽeà aa kemà ú. (Tóm 24:15; Jọ́ọ̀n 5:​28, 29) Dénè gbò e bà gbantṍ ló Jìhóvà e bà di boo kunukẽ̀í é ‘zọ gbò nvín Bàrì ié dì pọ́ì ea dú dũ̀ùnè.’ (Róm̀ 8:21) È ẹbmà dẽè tṍó eé láá zọ̀ Jìhóvà ié nakà lé gbaa lóí!

19. Mósĩ́ deè ní e bẹẹ dìtõ̀ò ni dú lé boo béè nú e Jìhóvà nè Jíízọ̀s ni náa nèi ẽ́? (Ẹ̀b ńkpó ea kọ́ọ̀ “ Nú E Gè Kọọ̀ Jìhóvà Ia Ló Nèi Tõó Dọ̀.”)

¹⁹ À dú kà-kà kọọ̀ bẹẹ dìtõ̀ò beè belí níí nvín ãa gbálà e beè zẹ́ẹ́ kọ́ nú ea kil lóá, e dénè a gyọ́ beè pèèe vaá bà dé gã́bug kom e náa láà kpẽ̀ gbẹẹ́ bólá. Sõò nyíéi ẹ́ẹ kọọ̀ Jìhóvà a nveè bá nèi naa ní e bẹẹ dìtõ̀ò nyááá, boo béè kọ à lẹẹlà a Sã́áná kọ á úí boo kọbé à láá ia ló bẹẹ pọ́lọ́. Zìgà e íè mm̀ Jíízọ̀s Kráìst a náa kọ é ié dì pọ́ì aa bá náàkyọ̀ nè ú. Jìhóvà a ia ló bẹẹ náàkyọ̀ nèi vaá náa kẽea na boo bẹẹ pọ́lọ́. Ní ea bọọ lọl vaá à lee dú kọọ̀ e láá zọ̀ bẹẹ Tẹ̀ Jìhóvà ié lé gbaa ló.

20. Éé ní eé ló bel boo mm̀ togó bel ea bẽene níí ẽ́?

²⁰ Nyíéi palàge ẹẹ tṍó e bugì togó boo dénè nú e Jìhóvà nè Jíízọ̀s ni náa nèi. (2 Kọ́r. 5:15) Be bà náa beè nvèè bá nèi, née gáẹ̀ beè ié tọ́ọ̀ kà ból dẽesĩ́! Sõò mókà bélè ní e buù bẹ̀ì íè, boo béè kọọ̀ Jìhóvà ia ló nèi ẽ́? Èé áálá nakà bíbvá mm̀ togó bel ea bẽene níí.