1, 2. (a) Nọtẹn sinsẹ̀n-bibasi tọn tẹlẹ wẹ devizọnwatọ Jehovah tọn lẹ ko yizan to hohowhenu? (b) Etẹwẹ yin numọtolanmẹ Jesu tọn gando tẹmpli Jiwheyẹwhe tọn he tin to Jelusalẹm go? (c) Etẹwẹ yin lẹndai hosọ ehe tọn?

SỌN hohowhenu gbọ́n wẹ devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ko nọ tindo nọtẹn sinsẹ̀n-bibasi wiwe ṣeke tọn lẹ. Abẹli sọgan ko yí agbà de zan to whenue e basi avọ́sinsan hlan Jiwheyẹwhe. (Gẹn. 4:3, 4) Noa, Ablaham, Isaki, Jakọbu, po Mose po lọsu wleawuna agbà lẹ. (Gẹn. 8:20; 12:7; 26:25; 35:1; Eks. 17:15) Jehovah na anademẹ Islaelivi lẹ bọ yé gbá gòhọtúntún lọ. (Eks. 25:8) Enẹgodo, yé gbá tẹmpli de nado nọ sẹ̀n Jehovah to finẹ. (1 Ahọ. 8:27, 29) To whenue yé lẹkọ sọn kanlinmọgbenu to Babilọni godo, Ju lẹ nọ pli to sinagọgu lẹ mẹ to gbesisọ mẹ. (Malku 6:2; Joh. 18:20; Owalọ 15:21) Klistiani dowhenu tọn lẹ nọ pli to owhé hagbẹ agun tọn lẹ tọn gbè. (Owalọ 12:12; 1 Kọl. 16:19) To egbehe, omẹ Jehovah tọn lẹ nọ pli nado plọnnu bo basi sinsẹ̀n to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn fọtọ́n susu lẹ mẹ lẹdo aihọn pé.

² Jesu do owanyi po pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn po hia na tẹmpli Jehovah tọn he tin to Jelusalẹm sọmọ bọ Wẹndagbe-kantọ de yí hogbe dọdai tọn ehelẹ zan gando ewọ go dọmọ: “Yẹn na gọ́ na zohunhun na ohọ̀ towe.” (Ps. 69:9; Joh. 2:17) Plitẹnhọ Ahọluduta tọn depope ma sọgan yin yiylọdọ ‘ohọ̀ Jehovah tọn’ to linlẹn dopolọ mẹ dile hogbe ehe nọ yin yiyizan nado dlẹnalọdo tẹmpli he tin to Jelusalẹm do.  (2 Otan. 5:13; 33:4) Etomọṣo, Biblu bẹ nunọwhinnusẹ́n delẹ hẹn he do lehe mí dona nọ yí nọtẹn sinsẹ̀n-bibasi tọn mítọn egbezangbe tọn lẹ zan bo nọ na yé sisi do hia. Lẹndai hosọ ehe tọn wẹ nado gbadopọnna delẹ to nunọwhinnusẹ́n ehelẹ mẹ bo pọ́n lehe yé gando nukun he mí dona nọ yí do pọ́n Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mítọn lẹ, nukunpipedo yé go po godoninọna yé to akuẹzinzan-liho po go do. *

3-5. Etẹwẹ nọ yin wiwà to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn lẹ mẹ, podọ nawẹ ehe dona yinuwado nukun he mí nọ yí do pọ́n opli mítọn lẹ ji gbọn?

³ Plitẹnhọ Ahọluduta tọn de yin ahọnkan sinsẹ̀n-bibasi wiwe ṣeke tọn na mẹhe nọ nọ̀ lẹdo etọn mẹ lẹ. Dopo to aliho he mẹ Jehovah nọ wleawu núdùdù gbigbọmẹ tọn na mí te lẹ mẹ wẹ opli sẹmẹsẹmẹ tọn he mí nọ basi to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mẹ lẹ. Finẹ wẹ mí nọ mọ kọfanamẹ po anademẹ gbigbọmẹ tọn nujọnu tọn po yí te gbọn titobasinanu etọn gblamẹ. To linlẹn de mẹ, Jehovah po Visunnu etọn po wẹ basi oylọna mẹlẹpo he nọ wá opli ehelẹ. Dile etlẹ yindọ oylọ-basinamẹ lọ nado wá dùnú to “tafo Jehovah tọn” ji tin-to-aimẹ to whelẹponu, mí ma dona nọ yí nukunpẹvi do pọ́n oylọ-basinamẹ ehe gbede.—1 Kọl. 10:21.

⁴ Jehovah nọ yí nukun nujọnu tọn do pọ́n ojlẹ sinsẹ̀n-bibasi po tulinina ode awetọ po tọn mọnkọtọn lẹ sọmọ bọ e gbọdo apọsteli Paulu nado dotuhomẹna mí ma nado nọ gbẹkọ pipli dopọ mítọn lẹ go. (Hia Heblu lẹ 10:24, 25.) Eyin mí nọ gọ̀n opli Klistiani tọn mítọn lẹ matin whẹwhinwhẹ́n nujọnu tọn lẹ, be enẹ na dohia dọ mí tindo sisi na Jehovah ya? Na nugbo tọn, mí sọgan do obá he mẹ mí yọ́n pinpẹn Jehovah po awuwledainanu etọn lẹ po tọn jẹ hia, gbọn awuwiwlena opli ehelẹ gọna mahẹ tintindo to yé mẹ po ahun lẹpo po dali.—Ps. 22:22.

⁵ Nukun he mí nọ yí do pọ́n Plitẹnhọ Ahọluduta tọn lọ dona dohia dọ mí tindo sisi nujọnu tọn na awusọhia etọn, po nuwiwa gbigbọmẹ tọn he nọ yin bibasi to e mẹ lẹ po. Be e ma yin nugbo wẹ dọ aliho he mẹ mí nọ yinuwa te to whẹho ehe mẹ tindo kanṣiṣa pẹkipẹki hẹ nukun he mí nọ yí do pọ́n yinkọ Jiwheyẹwhe tọn, he nọ saba sọawuhia to nukinkan he tin to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn go to gbonu mẹ ya?—Yijlẹdo 1 Ahọlu lẹ 8:17 go.

6. Etẹwẹ mẹdelẹ ko dọ gando Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mítọn lẹ po mẹhe nọ yì opli to yé mẹ lẹ po go? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

⁶ Mẹhe ma yin Kunnudetọ lẹ nọ saba doayi sisi he mí nọ dohia na nọtẹn sinsẹ̀n-bibasi tọn mítọn lẹ go. Di apajlẹ, dawe de to Turquie dọmọ: “Wiwejininọ po titojininọ nulẹ tọn po he n’doayi e go to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn lọ mẹ yinuwado ji e. Mẹhe wá finẹ lẹpo wẹ sọnú ganji, bosọ to nuko, podọ yé dọnudo mi po zohunhun po. Ehe yinuwado ji e taun.” Dawe lọ jẹ opli lẹ yì ji to gbesisọ mẹ, podọ to ojlẹ kleun de godo e yí baptẹm. To tòdaho de mẹ to Indonésie, agun de basi oylọna ahọluzọnwatọ lẹ po kọmẹnu lẹ po nado wá dla Plitẹnhọ Ahọluduta tọn yọyọ de pọ́n jẹnukọnna klandowiwe etọn. Ogán tòdaho lọ tọn lọsu wá. To whenue e mọ aliho dagbe he mẹ plitẹnhọ lọ yin gbigbá te, po jipa whanpẹnọ etọn po, bosọ sè nuhewutu e do yin gbigbá, ehe whàn ẹn taun. E dọmọ: “Lehe ohọ̀ ehe to wiweji do, do yise nugbo mìtọn hia.”

7, 8. Whẹho titengbe tẹlẹ wẹ mẹhe nọ yì opli Klistiani tọn lẹ dona hẹn do ayiha mẹ?

⁷ Sisi he mí tindo na Jiwheyẹwhe, yèdọ mẹhe basi oylọna mí nado nọ wá opli Klistiani tọn lẹ dona nọ sọawuhia to walọ dagbe, aṣọ́dido po nusisọ́ mítọn lẹ po mẹ. Sisi didohia sọ nọ biọ dọ mí ni nọ jlẹkaji. E ko yin ayidego dọ mẹdelẹ nọ yin hẹngogonọ gando walọyizan dagbe he yè dona tindo to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mẹ lẹ go, ṣigba mẹdevo lẹ ma nọ kiyana lehe yè dona yinuwa do. Na nugbo tọn, Jehovah jlo dọ devizọnwatọ emitọn lẹ po jonọ lẹ po ni nọ voawu to opli lẹ ji. To ojlẹ dopolọ mẹ, pliwatọ lẹ ma dona nọ fẹayihasẹna  mẹdevo lẹ, gbọn vọ́didona nusisọ́ yetọn, wekinkan hlan mẹdevo lẹ to alokan ji, kavi hodidọ hẹ mẹdevo lẹ to whenue opli lẹ to yìyì dali, podọ yé ma dona to núdù kavi to nùnù kavi wà onú mọnkọtọn lẹ. Mẹjitọ lẹ dona plọn ovi yetọn lẹ nado mọnukunnujẹemẹ dọ Plitẹnhọ Ahọluduta tọn ma yin nọtẹn aihundida kavi wezunhinhọ̀n tọn.—Yẹwh. 3:1.

⁸ Jesu yí homẹgble do yàn mẹhe to ajọwa to tẹmpli Jiwheyẹwhe tọn mẹ lẹ tọ́n. (Joh. 2:13-17) Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mítọn lẹ yin nọtẹn sinsẹ̀n-bibasi wiwe ṣeke po nuplọnmẹ gbigbọmẹ tọn po tọn. Enẹwutu, nuwiwa ajọwiwa tọn depope he ma tindo kanṣiṣa de hẹ nuwiwa gbigbọmẹ tọn mítọn lẹ dona nọ yin nukunpedego to fidevo.—Yijlẹdo Nẹhemia 13:7, 8 go.

9, 10. (a) Vivẹnu tẹlẹ wẹ nọ yin dido na Plitẹnhọ Ahọluduta tọn yọyọ lẹ nido yin gbigbá, podọ kọdetọn tẹlẹ wẹ ehe ko hẹnwa? (b) Tito owanyinọ tẹwẹ ko yin alọgọ daho de na agun he ma tindo akuẹ nado gbá Plitẹnhọ Ahọluduta tọn de?

⁹ Titobasinanu Jehovah tọn ko dovivẹnu susu bo ko zankuẹ na Plitẹnhọ Ahọluduta tọn he to jlẹkaji lẹ nido yin gbigbá. Mẹdezejotọ voovo he ma nọ yí azọ́nkuẹ lẹ nọ wleawuna yẹdide plitẹnhọ tọn lẹ, bo nọ gbá yé bosọ nọ penukundo vivọjlado yetọn go. Kọdetọn tẹwẹ ehe hẹnwa? Sọn 1^er novembre 1999 gbọ́n, ahọnkan sinsẹ̀n-bibasi wiwe ṣeke tọn dagbedagbe he hugan 28 000 wẹ ko yin gbigbá na agun susu lẹdo aihọn pé. Ehe dohia dọ to owhe 15 he wayi lẹ gblamẹ, Plitẹnhọ Ahọluduta tọn yọyọ atọ́n wẹ nọ yin gbigbá to azán dopodopo gbè.

¹⁰ Vivẹnu susu wẹ to yinyin dido nado gọalọ na Plitẹnhọ Ahọluduta tọn lẹ nido yin gbigbá to fidepope he nuhudo etọn tin te. Tito owanyinọ ehe sinai do nunọwhinnusẹ́n Owe-wiwe tọn lọ ji, he dohia dọ lánkan mẹdelẹ tọn sọgan sú odò nuhe whèdo mẹdevo lẹ tọn, na “zẹ́nsisọ nido sọgan tin.” (Hia 2 Kọlintinu lẹ 8:13-15.) Taidi kọdetọn de, ahọnkan sinsẹ̀n-bibasi wiwe ṣeke tọn dagbedagbe lẹ ko yin gbigbá na agun susu lẹ he ma na ko penugo gbede nado tindo akuẹ he pé nado gbá Plitẹnhọ Ahọluduta tọn de na yede.

11. Etẹwẹ mẹmẹsunnu delẹ dọ gando Plitẹnhọ Ahọluduta tọn yọyọ yetọn go, podọ etẹwẹ yin numọtolanmẹ towe gando nuhe yé dọ go?

¹¹ To Costa Rica, agun de he mọaleyi sọn tito owanyinọ ehe mẹ wlan dọmọ: “To whenue mí nọte to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mítọn nukọn, e taidi dọ mí to odlọ kú wẹ nkọ! E vẹawuna mí nado yise. Plitẹnhọ whanpẹnọ mítọn yin gbigbá fó to azán ṣinatọ̀n poun gblamẹ! Dona Jehovah tọn, tito he titobasinanu lọ wleawuna lẹ, po alọgọ mẹmẹsunnu vivẹ́ mítọn lẹ tọn po wẹ hẹn ehe yọnbasi. Na nugbo tọn, nunina he họakuẹ taun de wẹ nọtẹn sinsẹ̀n-bibasi tọn ehe yin, yèdọ adọkun de he Jehovah na mí. Ehe hẹn mí gọ́ na ayajẹ taun.” Be homẹ towe ma nọ hùn nado sè hogbe pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn tọn mọnkọtọn lẹ he mẹmẹsunnu mítọn lẹ nọ yizan gando Plitẹnhọ Ahọluduta tọn yọyọ lẹ go, podọ nado yọnẹn dọ mẹmẹsunnu mítọn lẹ to vivi  ayajẹ dopolọ tọn dù to fisusu lẹ lẹdo aihọn pé ya? Azọ́n Jehovah tọn wẹ ehe yin, na eyin Plitẹnhọ Ahọluduta tọn yọyọ lẹ yin gbigbá fó, e ma nọ dẹn bọ gbẹtọ ahunjijlọnọ he jlo na yọ́n nususu gando Mẹdatọ owanyinọ mítọn go lẹ nọ gọ́ yé mẹ.—Ps. 127:1.

12. Adà tẹwẹ hiẹ sọgan yiwà nado nọgodona Plitẹnhọ Ahọluduta tọn gbigbá?

¹² Mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu susu lẹ po wẹ ko duvivi ayajẹ daho tọn, na yé penugo nado tindo mahẹ to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn gbigbá mẹ wutu. Vlavo mí penugo nado tindo mahẹ to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn de gbigbá mẹ kavi lala, mímẹpo wẹ tindo lẹblanulọkẹyi nado nọgodona azọ́n mọnkọtọn lẹ gbọn nunina lẹ bibasi dali. To ojlẹ Biblu tọn mẹ, zohunhun tintindo na sinsẹ̀n-bibasi wiwe ṣeke lọ zọ́n bọ gbẹtọ lẹ basi nunina nado nọgodona tito yẹwhehọluduta tọn lẹ bo hẹn gigo wá na Jehovah, podọ nudopolọ wẹ mí nọ wà to egbehe.—Eks. 25:2; 2 Kọl. 9:7.

13, 14. Nunọwhinnusẹ́n Owe-wiwe tọn tẹlẹ wẹ gando Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mítọn hinhẹn do wiweji podọ do titoji go?

¹³ Tlolo he Plitẹnhọ Ahọluduta tọn de yin gbigbá, e dona yin hinhẹn do wiweji podọ do titoji, na e nido sọgan do jẹhẹnu Jiwheyẹwhe he mí nọ sẹ̀n tọn lẹ po omẹ nankọ he ewọ yin po hia, yèdọ Jiwheyẹwhe he nọ nọ̀ titoji de. (Hia 1 Kọlintinu lẹ 14:33, 40.) Biblu dohia dọ wiwe-yinyin po wiwejininọ to gbigbọ-liho po tindo kanṣiṣa hẹ wiwejininọ to agbasa-liho. (Osọ. 19:8) Enẹwutu, eyin gbẹtọ lẹ jlo dọ Jehovah ni kẹalọyi yé, yé dona gbọṣi wiweji to agbasa-liho ga.

¹⁴ Sọgbe hẹ nunọwhinnusẹ́n ehelẹ, mí dona nọ voawu to whenue mí to oylọ-basina mẹdevo lẹ nado wá opli mítọn lẹ, na mí deji dọ ninọmẹ plitẹnhọ lọ tọn na yidogọna wẹndagbe he mí lá na yé. Yé na mọdọ Jiwheyẹwhe he sẹ̀n mí  te yin omẹ wiwe de podọ to madẹnmẹ ewọ na diọ aigba lọ zun paladisi de, fie nuhe yin hinhẹnflu depope ma na tin te.—Isa. 6:1-3; Osọ. 11:18.

15, 16. (a) Naegbọn e ma nọ bọawu to whelẹponu nado nọ hẹn Plitẹnhọ Ahọluduta tọn do wiweji, ṣigba naegbọn ehe wiwà do yin dandannu? (b) Tito tẹlẹ wẹ agun dopodopo dona basi nado penukundo wiwejininọ plitẹnhọ tọn go, podọ lẹblanulọkẹyi tẹwẹ dopodopo mítọn tindo?

¹⁵ Mẹdelẹ sọgan nọ ylọ wiwejininọ dọ nujọnu hugan mẹdevo lẹ. Yé ma nọ tindo pọndohlan dopolọ gando obá he mẹ nulẹ dona nọ yin hinhẹn do wiweji jẹ go, na aliho he mẹ yé yin pinplọn whẹ́n te wutu, podọ na lehe ninọmẹ ali lẹ tọn nọ nọ̀ po lehe ogbọ̀n kavi afínfín nọ sù to lẹdo yetọn mẹ do po, gọna lehe osin po nuyizan nukiklọ tọn lẹ po nọ tin-to-aimẹ do wutu. Mahopọnna lehe mí yin pinplọn whẹ́n do kavi ninọmẹ lẹdo mítọn tọn, Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mítọn dona yin apajlẹ dagbe de na nuhe dù wiwejininọ, na e tindo yinkọ Jehovah tọn to ota bosọ yin nọtẹn sinsẹ̀n-bibasi wiwe ṣeke tọn wutu.—Deut. 23:14.

¹⁶ Mí ma dona nọ yí nukunpẹvi do pọ́n Plitẹnhọ Ahọluduta tọn hinhẹn do wiweji. Pipli mẹho lẹ tọn dopodopo dona hẹn ẹn diun dọ tito-to-whinnu de yin awuwlena bọ nuhe na nọ yin yiyizan nado hẹn nọtẹn sinsẹ̀n-bibasi tọn yetọn do ninọmẹ dagbe mẹ lẹ tin-to-aimẹ to whelẹponu. To whenue e yindọ azọ́n wiwejininọ tọn delẹ dona nọ yin wiwà to opli dopodopo godo bọ delẹ sọgan nọ yin wiwà sọn ojlẹ de mẹ jẹ devo mẹ, e nọ biọ tito dagbe po anadenanu dagbe po na azọ́n enẹ lẹpo nido yin wiwà dile e jẹ do. Hagbẹ agun lọ tọn lẹpo wẹ tindo lẹblanulọkẹyi nado nọ tindo mahẹ to azọ́n ehelẹ wiwà mẹ.

17, 18. (a) Apajlẹ Owe-wiwe tọn tẹlẹ wẹ dohia dọ mí dona nọ penukundo nọtẹn sinsẹ̀n-bibasi wiwe ṣeke tọn lẹ go? (b) Naegbọn Plitẹnhọ Ahọluduta tọn lẹ dona nọ yin hinhẹn do ninọmẹ dagbe mẹ?

¹⁷ Devizọnwatọ Jehovah tọn lẹ nọ dovivẹnu vẹkuvẹku to whelẹponu nado nọ vọ́ nọtẹn sinsẹ̀n-bibasi tọn yetọn lẹ jlado. Ahọlu Juda tọn Jehoaṣi degbena yẹwhenọ lẹ nado yí nunina he yé mọyi sọn ohọ̀ Jehovah tọn mẹ lẹ zan nado “vọ́ tintlẹ́n ohọ̀ [lọ] tọn lẹ jlado, fidepope yè na mọ tintlẹ́n de te.” (2 Ahọ. 12:4, 5) To owhe 200 linlán godo, Ahọlu Josia lọsu yí nunina he yin mimọ to tẹmpli mẹ lẹ zan nado vọ́ nuhe yin dandan tọn lẹ jlado.—Hia 2 Otannugbo lẹ 34:9-11.

¹⁸ Wekantẹn alahọ tọn lẹ na linlin dọ to otò delẹ mẹ, gbẹtọ lẹ ma nọ saba ylọ nukunpipedo plitẹnhọ lẹ kavi núzinzan he to yé mẹ lẹ go dọ nujọnu. Vlavo to otò mọnkọtọn lẹ mẹ, mẹsusu ma yọ́n azọ́n nuhe na yin vivọjlado lọ lẹ tọn wà kavi ma tindo azọ́nwanu he yé na yizan lẹ. Ṣigba e họnwun dọ, eyin nukunpipedo Plitẹnhọ Ahọluduta tọn go yin vọdona, enẹ na zọ́n bọ ohọ̀ lọ na yawu gble podọ e ma na yin kunnudide dagbe na mẹhe to lẹdo lọ mẹ lẹ. To alọ devo mẹ, eyin hagbẹ agun lọ tọn lẹ nọ wà nuhe go yé pé lẹpo nado hẹn Plitẹnhọ Ahọluduta tọn lọ do ninọmẹ dagbe mẹ, ehe nọ hẹn pipà wá na Jehovah bosọ nọ zọ́n bọ nunina he yisenọ hatọ lẹ nọ basi lẹ ma nọ yin ṣiṣizan.

19. Etẹwẹ yin gbemima towe gando ohọ̀ he mí nọ yizan na sinsẹ̀n-bibasi wiwe ṣeke lẹ go?

¹⁹ Plitẹnhọ Ahọluduta tọn yin ohọ̀ de he nọ yin kinklandowiwe na Jehovah. Enẹwutu, e ma sọgbe nado dọ dọ mẹde kavi agun de tọn wẹ e yin, mahopọnna yinkọ he yin nina ẹn to osẹ́n-liho. Nunọwhinnusẹ́n Klistiani tọn lẹ dohia dọ mí ni nọ kọngbedopọ mlẹnmlẹn nado hẹn ẹn diun dọ ohọ̀ ehe jẹ yanwle he wutu e do yin gbigbá kọ̀n. Nado hẹn ehe yọnbasi, hagbẹ agun lọ tọn lẹpo sọgan wazọ́n dopọ gbọn sisi he sọgbe tintindo na nọtẹn sinsẹ̀n-bibasi tọn mítọn lẹ po nunina lẹ bibasi na plitẹnhọ lẹ nido yin gbigbá po dali, bosọ nọ de sọn ojlo mẹ nado yí whenu po huhlọn yetọn po zan nado hẹn Plitẹnhọ Ahọluduta tọn he ko yin gbigbá lẹ do wiweji podọ do ninọmẹ dagbe mẹ. Gbọn onú ehelẹ wiwà dali, mí nọ do zohunhun he mí tindo na nọtẹn sinsẹ̀n-bibasi wiwe ṣeke tọn Jehovah tọn hia, dile Jesu wà do.—Joh. 2:17.