1. (a) Azọ́n tẹwẹ Jiwheyẹwhe dena Adam? (b) Sọn whenẹnu gbọ́n, nawẹ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ko yí nugopipe hodidọ tọn yetọn zan gbọn?

JEHOVAH JIWHEYẸWHE na nudida etọn lẹ nunina hodidọ tọn. To whenue Jiwheyẹwhe ko ze Adam do jipa mẹ godo, e deazọ́n de na ẹn he na biọ dọ ewọ ni nọ yí ogbè zan, enẹ wẹ nado do yinkọ na kanlin lẹ. Adam lẹnayihamẹpọn bo yí nugopipe apọ̀nmẹ tọn etọn zan nado do yinkọ he jẹ na kanlin dopodopo. (Gẹn. 2:19, 20) Sọn whenẹnu gbọ́n, omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ zindonukọn nado nọ yí nugopipe hodidọ tọn yetọn—kavi ogbè—zan nado pà Jehovah, podọ nado hẹn ojlo etọn zun yinyọnẹn na mẹdevo lẹ. To owhe agọe tọn lẹ mẹ, aliho titengbe he mẹ mí ko yí ogbè zan nado hẹn sinsẹ̀n-bibasi wiwe lọ zun yinyọnẹn na mẹdevo lẹ te wẹ gbọn lẹdogbedevomẹ Biblu tọn dali.

2. (a) Nujinọtedo tẹlẹ wẹ Wedegbẹ́ Lẹdogbedevomẹ Biblu Aihọn Yọyọ tọn ko hodo to azọ́n lẹdogbedevomẹ tọn mẹ? (b) Etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ ehe mẹ?

² Lẹdogbedevomẹ Biblu tọn fọtọ́n susu lẹ wẹ tin, ṣigba yé gbọnvona yede, na e ma yin yemẹpo wẹ dọ nuhe tin to kandai dowhenu tọn lẹ mẹ po nugbonọ-yinyin po. To owhe 1940 lẹ gblamẹ, Wedegbẹ́ Lẹdogbedevomẹ Biblu Aihọn Yọyọ tọn ze nujinọtedo lẹdogbedevomẹ tọn lẹ dai, ehe ko yin hihodo nado basi lẹdogbedevomẹ Biblu tọn to ogbè 130 linlán mẹ. Nujinọtedo ehelẹ wẹ: (1) Nado klan yinkọ  Jiwheyẹwhe tọn do wiwe gbọn gigọ̀ ẹ do fie e jẹ dọ ni nọ to Owe-wiwe lẹ mẹ dali. (Hia Matiu 6:9.) (2) Nado basi lẹdogbedevomẹ owẹ̀n gbọdo dowhenu tọn lọ tọn tlọlọ, ṣigba to fie ehe ma yọnbasi te lẹ, linlẹn he sọgbe lọ na yin didetọn na zẹẹmẹ lọ nido họnwun. (3) Nado yí hogbe he bọawu bo nasọ fọnjlodotena wehiatọ lẹ zan. * (Hia Nẹhemia 8:8, 12.) Mì gbọ mí ni pọ́n lehe nujinọtedo ehelẹ ko yin hihodo to Biblu Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn Glẹnsigbe tọn 2013 tọn mẹ, podọ to lẹdogbedevomẹ he ma yin Glẹnsigbe tọn lẹ mẹ do.

3, 4. (a) Alọnuwe hohowhenu tọn tẹlẹ mẹ wẹ Tetlaglamu lọ yin mimọ te? (b) Etẹwẹ lẹdogbedevomẹ-basitọ Biblu tọn susu wà na yinkọ Jiwheyẹwhe tọn?

³ Awuji mẹhe gbadopọnna alọnuwe Biblu Heblugbe tọn hohowhenu tọn lẹ, taidi Owe-Hihá Ohù Kúkú tọn lẹ, nado mọdọ Tetlaglamu lọ, yèdọ wekun Heblugbe tọn ẹnẹ he nọtena yinkọ Jiwheyẹwhe tọn sọawuhia whlasusu. Yinkọ ehe yin mimọ to alọnuwe hohowhenu tọn Heblugbe tọn lẹ mẹ, bosọ sọawuhia to vọkan Septante Glẹkigbe tọn delẹ mẹ sọn owhe kanweko awetọ J.W.M. jẹ owhe kanweko tintan W.M. tọn mẹ.

⁴ Mahopọnna dọ kunnudenu lọ họnwun dọ yinkọ Jiwheyẹwhe tọn tin to Biblu mẹ, lẹdogbedevomẹ-basitọ Biblu tọn susu wẹ de yinkọ wiwe Jiwheyẹwhe tọn sẹ̀ mlẹnmlẹn. Di apajlẹ, to owhe awe poun godo he Owe-Wiwe Glẹki tọn lẹ—Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn yin didetọn to 1950, wẹ Biblu American Standard Version yin vivọjlado bo yin didetọn. Yinkọ Jiwheyẹwhe tọn yin mimọ to zinjẹgbonu Biblu ehe tọn 1901 tọn mẹ, ṣigba bo yin didesẹ sọn zinjẹgbonu 1952 tọn mẹ. Etẹwutu? Na lẹdogbedevomẹ-basitọ lọ lẹ lẹndọ “e ma sọgbe to aliho depope mẹ” nado nọ yí yinkọ Jiwheyẹwhe tọn titi zan. Lẹdogbedevomẹ susu, yèdọ Glẹnsigbe po ogbè devo lẹ po tọn ko sọ wà nudopolọ.

5. Naegbọn e do yin nujọnu ma nado de yinkọ Jiwheyẹwhe tọn sẹ̀ sọn Biblu mẹ?

⁵ Naegbọn yinkọ Jiwheyẹwhe tọn kinkan do Biblu mẹ kavi dide e sẹ̀ sọn e mẹ do yin whẹho sinsinyẹn de? Lẹdogbedevomẹ-basitọ azọ́nyọnẹntọ de dona yọ́n linlẹn mẹhe yin dowatọ owe de tọn, ehe nọ yinuwado nudide he e nọ basi to lẹdogbedevomẹ lọ whenu lẹ ji. Wefọ Biblu tọn susu wẹ dohia dọ yinkọ Jiwheyẹwhe tọn yin nujọnu bo dona yin kinklandowiwe. (Eks. 3:15; Ps. 83:18; Joh. 17:6, 26; Owalọ 15:14) Jehovah Jiwheyẹwhe, yèdọ Dowatọ Biblu tọn gbọdo wekantọ lẹ nado yí yinkọ etọn zan po awuvivo po. (Hia Ezekiẹli 38:23.) * Sisi matindo na Dowatọ lọ wẹ e yin nado de yinkọ etọn he yin mimọ whla fọtọ́n susu to alọnuwe hohowhenu tọn lẹ mẹ sẹ̀.

6. Naegbọn yinkọ Jiwheyẹwhe tọn do yin yíyí do wefọ ṣidopo mẹ dogọ to Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn he yin vivọjlado lọ mẹ?

⁶ Kunnudenu he dohia dọ yinkọ Jiwheyẹwhe tọn dona tin to Biblu mẹ lẹ gbẹ́ to jijẹ e ji. To Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn he yin didetọn to 2013 mẹ, yinkọ lọ sọawuhia whla 7 216, na yinkọ lọ yin yiyidogọ to wefọ 6 delẹ mẹ he mẹ e ma te dai to zinjẹgbonu 1984 tọn mẹ. Atọ́n to wefọ ehelẹ mẹ wẹ 1 Samuẹli 2:25; 6:3; 10:26; 23:14, 16. Wefọ ehelẹ yin vivọjlado titengbe na yinkọ lọ sọawuhia to wefọ dopolọ lẹ mẹ to Owe-Hihá Ohù Kúkú tọn lẹ mẹ, yèdọ kandai delẹ he ko tin na nuhe hugan owhe 1 000 jẹnukọnna kandai Heblugbe tọn Massorète lẹ tọn, he yin yiyizan dai nado wleawuna Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn. Podọ, wefọ ṣidopotọ he mẹ yinkọ lọ yin vivọjlado te wẹ Whẹdatọ lẹ 19:18, na dodinnanu he yin bibasi dogọ to alọnuwe hohowhenu tọn lẹ mẹ wutu.

7, 8. Etẹwẹ hodidọ lọ “E Nọ Hẹn Nado Lẹzun” zẹẹmẹdo?

 ⁷ Yinkọ Jehovah tọn yin nujọnu taun na Klistiani nugbo lẹ. Nudọnamẹ dogọ he tin to Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn he yin didetọn to 2013 mẹ bẹ zẹẹmẹ agọe tọn hẹn gando whẹho ehe go. Wedegbẹ́ Lẹdogbedevomẹ Biblu Aihọn Yọyọ tọn mọnukunnujẹemẹ dọ yinkọ lọ wá sọn hogbe Heblugbe tọn lọ ha·wah mẹ, he zẹẹmẹdo “E Nọ Hẹn Nado Lẹzun.” * To dai, owe mítọn lẹ nọ dohia dọ zẹẹmẹ ehe tin to kọndopọ mẹ hẹ Eksọdusi 3:14 he dọmọ: “Yẹn Na Yin Mẹhe Yẹn Na Yin.” Enẹwutu wẹ zinjẹgbonu 1984 tọn (Glẹnsigbe tọn) do dọ dọ yinkọ lọ zẹẹmẹdo dọ Ewọ nọ hẹn ede nado lẹzun Mẹhe nọ hẹn opagbe etọn lẹ di. * Ṣigba, Nudọnamẹ Dogọ A4 he tin to zinjẹgbonu 2013 tọn mẹ dọmọ: “Dile etlẹ yindọ oyín lọ Jehovah sọgan bẹ linlẹn ehe hẹn, e ma nọte do nuhe ewọ lọsu de nado lẹzun lẹ kẹdẹ ji gba. E sọ bẹ nuhe e nọ hẹn nado jọ gando nudida etọn lẹ go hẹn ga, gọna hẹndi lẹndai etọn tọn.”

⁸ Jehovah nọ hẹn nudida etọn lẹ nado lẹzun nudepope he ewọ jlo. Sọgbe hẹ zẹẹmẹ yinkọ etọn tọn, Jiwheyẹwhe hẹn Noa nado yin aki gbátọ de, Bezalẹli nado yin anazọ́nwatọ-gán de, Gideoni nado yin awhànfuntọ huhlọnnọ de, podọ Paulu nado yin apọsteli akọta lẹ tọn. Enẹwutu, yinkọ Jiwheyẹwhe tọn tindo zẹẹmẹ nujọnu tọn na omẹ etọn lẹ. Podọ Wedegbẹ́ Lẹdogbedevomẹ Biblu Aihọn Yọyọ tọn ma na yí nukunpẹvi do pọ́n zẹẹmẹ yinkọ lọ tọn bo de e sẹ̀ sọn Biblu mẹ gbede.

9. Etẹwẹ yin dopo to whẹwhinwhẹ́n he wutu Biblu lilẹdogbedevomẹ do yin nujọnu lẹ mẹ?

⁹ Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn he ko yin zinzinjẹgbonu to ogbè 130 linlán mẹ nọ gbògbéna yinkọ Jiwheyẹwhe tọn, na yinkọ lọ yin gigọ̀ do otẹn etọn mẹ to kandai wiwe lọ mẹ wutu. (Hia Malaki 3:16.) * Ṣigba to egbehe, lẹdogbedevomẹ Biblu tọn susu wẹ nọ de yinkọ Jiwheyẹwhe tọn sẹ̀, bo nọ yí tẹnmẹ-yinkọ lẹ taidi “Oklunọ” kavi yinkọ yẹwhe paa de tọn do diọtẹnna ẹn. Ehe yin dopo to whẹwhinwhẹ́n titengbe he wutu Hagbẹ Anademẹtọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn do mọdọ nujọnu wẹ e yin nado hẹn Biblu he na gbògbéna yinkọ Jiwheyẹwhe tọn tin-to-aimẹ na mẹsusu dile e yọnbasi do.

10, 11. Nuhahun tẹlẹ wẹ mẹhe to Biblu Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn lilẹdo ogbè he ma yin Glẹnsigbe mẹ lẹ nọ pehẹ?

¹⁰ To whenue kandai wiwe lọ to yinyin lilẹdo ogbè susu mẹ, nuhahun susu fọndote. Di apajlẹ, to owhe delẹ die wayi, Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn Glẹnsigbe tọn hodo apajlẹ Biblu Glẹnsigbe tọn devo delẹ tọn bo yí hogbe Heblugbe tọn “Ṣeol” zan to wefọ delẹ mẹ taidi Yẹwhehodọtọ 9:10. Wefọ ehe dọmọ: “Azọ́n ma tin, tito ma tin, oyọnẹn ma tin, podọ nuyọnẹn ma tin to Ṣeol mẹ, fie hiẹ jei.” (NW) Lẹdogbedevomẹ-basitọ susu pehẹ nuhahun delẹ to whenue yé to hogbe ehe lilẹdo ogbè devo lẹ mẹ, enẹ wẹ yindọ: Suhugan mẹhe nọ hia ogbè lọ lẹ tọn ma yọ́n hogbe lọ “Ṣeol,” hogbe lọ ma tin to wezẹhomẹ ogbè lọ lẹ tọn mẹ, podọ e nọ taidi yinkọ lẹdo tangan de tọn.Enẹwutu, yè nagbè yé nado hẹn zẹẹmẹ hogbe lọ “Ṣeol” po hogbe Glẹkigbe tọn “Hadẹs” po tọn họnwun gbọn lilẹ́ yé do hogbe lọ “Yọdò” dali.

¹¹ To ogbè delẹ mẹ, nado lilẹ́ hogbe Heblugbe tọn neʹphesh po Glẹkigbe tọn psy·kheʹ po do “alindọn” to fihe e sọawuhia te lẹpo sọgan hẹnmẹ biọ bẹwlu mẹ. Etẹwutu? Na hogbe he ogbè enẹlẹ nọ yizan na “alindọn” sọgan na linlẹn lọ  dọ alindọn gbọnvona gbẹtọ bo nọ nọgbẹ̀ to okú godo. Enẹwutu, yè nagbè lẹdogbedevomẹ-basitọ lọ lẹ nado lilẹ́ hogbe lọ “alindọn” sọgbe hẹ lẹdo hodidọ tọn he mẹ e tin te, to kọndopọ mẹ hẹ zẹẹmẹ he yin bibasi to Nudọnamẹ Dogọ lẹ mẹ to Les Saintes Écritures—Traduction du monde nouveau—avec notes et références mẹ. Na nugbo tọn, yanwle lọ wẹ nado hẹn kandai lọ bọawu, bọ nudọnamẹ yọ́n-na-yizan devo lẹ nọ saba yin kinkan do nudọnamẹ odò tọn lẹ mẹ.

12. Etẹwẹ yin delẹ to vọjlado he yin bibasi to Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn he yin didetọn to 2013 lẹ mẹ? (Pọ́n hosọ lọ “Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn Glẹnsigbe Tọn He Yin Didetọn to 2013” to zinjẹgbonu ehe mẹ.)

¹² Kanbiọ he lẹdogbedevomẹ-basitọ lẹ kanse lẹ dohia dọ nuhahun mọnkọtọn devo lẹ sọgan fọndote. Enẹwutu to septembre 2007, Hagbẹ Anademẹtọ lọ kẹalọyi dọ Biblu Glẹnsigbe tọn lọ ni yin vivọjlado. To vọjlado lọ whenu, yé lẹnnupọndo kanbiọ fọtọ́n susu he lẹdogbedevomẹ-basitọ Biblu tọn lẹ ko kanse ji. Hogbe Glẹnsigbe tọn hoho lẹ yin didiọ, podọ vivẹnu susu yin dido na lẹdogbedevomẹ lọ nido họnwun bo bọawu bosọ sọgbe. Nuhe yè ko nagbè lẹdogbedevomẹ-basitọ devo lẹ nado wà lẹ yiyizan zọ́n bọ lẹdogbedevomẹ Glẹnsigbe tọn lọ pọnte dogọ.—Howh. 27:17.

13. Etẹwẹ yin numọtolanmẹ gbẹtọ lẹ tọn to whenue yé mọ Biblu he tọ́n to 2013 lọ yí?

¹³ Etẹwẹ yin numọtolanmẹ gbẹtọ lẹ tọn to whenue Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn he yin vivọjlado lọ yin didetọn to Glẹnsigbe mẹ? Tatọ́-tẹnnọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn he to Brooklyn mọ wekanhlanmẹ pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn tọn fọtọ́n susu lẹ yí. Nuhe mẹmẹyọnnu de dọ do numọtolanmẹ mẹsusu tọn hia. E dọmọ: “Biblu taidi adọkun potin de he gọ́ na aṣọ́donu họakuẹ lẹ. Ohó Jehovah tọn hihia to zinjẹgbonu 2013 tọn lọ mẹ nọ họnwun bo nọ taidi dọ yè to aṣọ́donu dopodopo gbeje pọ́n, nado mọ lehe adà susu he yé bẹhẹn lẹ, sisẹ́ yetọn, sinmẹ yetọn po whanpẹ yetọn po jiawu do. Na wefọ lẹ nọ bẹ hogbe he bọawu lẹ hẹn wutu, ehe gọalọna mi nado yọ́n Jehovah dogọ, yèdọ mẹhe taidi otọ́ de he plá alọ okọ̀ na mi dile e to hogbe tulinamẹ tọn etọn lẹ hia na mi.”

14, 15. Nawẹ Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn to ogbè he ma yin Glẹnsigbe lẹ mẹ yinuwado gbẹtọ lẹ ji gbọn?

¹⁴ E ma yin Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn Glẹnsigbe tọn he yin vivọjlado lọ kẹdẹ wẹ ko yinuwado gbẹtọ lẹ ji. Dawe mẹhomẹ de to  tòdaho Sofia tọn mẹ, to Bulgarie dọ gando zinjẹgbonu Bulgarie-gbè tọn go dọmọ: “N’ko hia Biblu na owhe susu lẹ, amọ́ n’ma ko hia lẹdogbedevomẹ de he bọawu bosọ jẹ ahun mẹ namẹ sọ ehe pọ́n.” Mọdopolọ, to whenue mẹmẹyọnnu Albanie-nu de mọ vọkan Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn Albanie-gbè tọn yí, e dọmọ: “Ohó Jiwheyẹwhe tọn vivi sisè taun to Albanie-gbè mẹ! Lẹblanulọkẹyi nankọ die dọ Jehovah to hodọna mí to ogbè mítọn titi mẹ!”

¹⁵ To otò susu mẹ, Biblu nọ vẹahi bosọ nọ hán, enẹwutu dona daho de wẹ e nọ yin nado tindo Biblu dopo poun. Linlin de sọn Rwanda dọmọ: “Na ojlẹ dindẹn, mẹsusu he mẹmẹsunnu lẹ to nuplọn hẹ lẹ ma yinukọn, na yé ma tindo Biblu wutu. Yé ma sọgan họ̀ zinjẹgbonu he ṣọṣi lẹdo lọ tọn wleawuna. Podọ, na yé ma nọ saba mọnukunnujẹ zẹẹmẹ wefọ delẹ tọn mẹ ganji wutu, e nọ vẹawuna yé nado yinukọn.” Ninọmẹ lẹ diọ to whenue Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn yin didetọn to ogbè yetọn titi mẹ. Whẹndo Rwanda-nu de he tindo jọja aflanmẹ ẹnẹ dọmọ: “Mí dopẹna Jehovah po afanumẹ nugbonọ podọ nuyọnẹntọ lọ po taun, na Biblu he yé na mí ehe. Hẹntọnọ klókló wẹ mí bo ma tindo akuẹ nado họ̀ Biblu na hagbẹ whẹndo lọ tọn lẹpo. Ṣigba todin, dopodopo mítọn wẹ do Biblu etọn titi. Nado do pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn mítọn hia Jehovah, mí nọ hia Biblu egbesọegbesọ to pọmẹ taidi whẹndo de.”

16, 17. (a) Etẹwẹ yin ojlo Jehovah tọn na omẹ etọn lẹ? (b) Etẹwẹ dona yin gbemima mítọn?

¹⁶ To nukọn mẹ, Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn he yin vivọjlado lọ na yin awuwlena do ogbè devo lẹ mẹ. Satani to tintẹnpọn nado doalọtena vivẹnudido ehelẹ, ṣigba mí kudeji dọ ojlo Jehovah tọn wẹ yindọ omẹ etọn lẹpo ni nọ dotoaina ẹn dile ewọ to hodọna yé to aliho he họnwun mẹ, podọ to ogbè he yé sè mẹ. (Hia Isaia 30:21.) Ojlẹ lọ ja to whenue “aihọn na gọ́ na nuyọnẹn [Jehovah] tọn, dile osin ṣinyọ́n ohù ji do.”—Isa. 11:9.

¹⁷ Mì gbọ mí ni magbe nado duvivi nunina he wá sọn Jehovah dè lẹpo tọn, taidi lẹdogbedevomẹ ehe he gbògbéna yinkọ etọn. Dike ewọ ni dọho hẹ we to azán lẹpo ji gbọn Ohó etọn gblamẹ. Nugopipe madodogbó he e tindo lẹ zọ́n bọ e nọ dotoaina odẹ̀ mítọn lẹ po sọwhiwhe po. Eyin mí nọ dọho hẹ Jehovah to aliho ehe mẹ, mí na yọ́n ewọ dogọ dile owanyi he mí tindo na ẹn na to jijideji.—Joh. 17:3.