Kadutaan sang Anay Yugoslavia

ANG pungsod nga gintawag anay nga Yugoslavia isa ka rehiyon nga may makawiwili nga pagkananuhaytuhay. Sa aminhan sini amo ang Sentral kag Nasidlangan nga Europa, sa bagatnan ang Gresya kag Turkey, kag sa katundan ang Italya. Ang mga tawo sa sini nga lugar naghalin sa lainlain nga etniko nga grupo, kultura, lenguahe, kag relihion. Apang para sa madamo, ang ngalan nga Yugoslavia nagapahanumdom sa mga pagbinangig kag pag-inaway. Kutob sang pagpatay kay Archduke Francis Ferdinand sang 1914 tubtob sa pagpapas sa etniko nga mga grupo sining karon lang, ining bahin sang Balkan Peninsula nakaeksperiensia sing daku nga kinagamo. Ang mga tawo sa sini nga rehiyon nagpakig-away agod matigayon ang kahilwayan, amo nga ang pulitikal nga mga teritoryo nangin mga pungsod. Sang ulihi, ang Yugoslavia natunga kag nangin mga pungsod sang Bosnia kag Herzegovina, Croatia, Macedonia, Montenegro, Serbia, kag Slovenia.

Bisan pa may inaway sa pulitika, rasa, kag relihion, may labing talalupangdon nga hitabo—isa ka kasaysayan sang gugma, paghiusa, kag pagsalig. Ang pag-ihig-ihig kag pagpamatok nga nagbungkag sa Balkan nalandas sang mga Saksi ni Jehova. Bisan pa lainlain nga kultura ang ila ginhalinan, may paghiusa sila bangod mainunungon sila sa isa ka superyor nga panguluhan—ang Ginharian sang Dios.

ANG PANUGOD

Paano nagsugod ang hilikuton sang katawhan ni Jehova sa sini nga lugar? Nagsugod ini sa kasaysayan sang isa ka lamharon nga barbero nga si Franz Brand nga tumandok sang  naaminhan nga rehiyon sang Yugoslavia nga ginatawag Vojvodina. Naglakbay sia pa Austria agod mangita sing trabaho. Samtang didto sia, nasapwan niya ang kamatuoran kag ginsugid niya ini sa ila lugar sang 1925. Nagbuylog sia sa gamay nga grupo nga nagabasa kag nagahinun-anon sa Studies in the Scriptures, isa ka bulig sa pagtuon sa Biblia nga natigayon nila gikan sa ila paryente sa Estados Unidos.

Nahantop sang grupo nga kinahanglan sila magbantala, kag ginbadbad nila sa Serbiano ang duha ka pulyeto nga nagapaathag sang mga panudlo sang Biblia. Makapasubo nga antes mapanagtag ini nga mga pulyeto, ang grupo ginbisitahan sang isa ka prominente nga utod nga lalaki nga nagrebelde sa organisasyon kag nagporma sang iya kaugalingon nga sekta. Nahaylo niya ang tanan luwas kay Franz nga magbiya sa grupo sang mga Estudyante sang Biblia.

Nagsaylo si Franz sa Maribor, Slovenia kag nakatrabaho sa barberya. Ginpanaksihan niya ang tag-iya sini nga si Richard Tautz, nga nagbaton sing kamatuoran. Ginbansagan sanday Franz kag Richard nga mga barbero nga mapinatihon sa Biblia. Nangin sentro sang ila pagbantala ang barberya kag nagapamati sing maayo ang ila kostumer—wala gani nagahulag ukon nagahambal kon ginakiskisan sila sing labaha! Ang isa ka kostumer amo ang pulitiko nga si Ðuro Džamonja. Ang isa pa amo si Rudolf Kalle, ang tag-iya sang kalay-uhan sang makinilya. Madasig nga nag-uswag sanday Ðuro kag Rudolf kag wala madugay ginbawtismuhan sila. Ginbiyaan ni Ðuro ang pulitika kag nagbulig sia sa pagtukod sang The Lighthouse Society of Bible Students in the Kingdom of Yugoslavia. Ining legal nga ahensia nagpaposible sa mga kauturan nga magbantala kag maghiwat sang mga miting sing hilway.

 ANG “PHOTO-DRAMA” NAGBUKAS SANG DALAN

Sang 1931 ang sanga talatapan sang mga Saksi ni Jehova sa Switzerland nagpadala sing duha ka utod nga lalaki agod magpasalida sang “The Photo-Drama of Creation” sa dalagku nga mga siudad sa bug-os nga Yugoslavia. Napuno ang tilipunan kag atentibo gid ang mga tumalambong samtang ginapasalida ini ni Ðuro. Ang “Photo-Drama” nagpainteres gid sa kamatuoran sa Biblia sa bug-os nga pungsod. Samtang sa Maribor, ang mga kauturan naghiwat sang mga miting sa Sloveniano kag Aleman nga lenguahe. Sa Zagreb kag sa palibot nga mga duog, nagtipon ang mga grupo agod hinun-anunan ang mga publikasyon nga nabadbad sa Croasiano.

Dayon, nagdesisyon ang mga kauturan nga magbadbad sang Ang Lalantawan sa Sloveniano kag Croasiano—isa gid ka mabudlay nga hilikuton sadto nga mga tion. Sa tapos mabadbad ang bug-os nga magasin, ginamakinilya ini sang isa ka utod nga babayi nga nagagamit sang papel de karbon agod makahimo sing 20 ka kopya kada makinilya. Sang ulihi, sang nakatigayon na sila sang mimeograph machine, nakahimo sila sing 200 ka kopya sang Ang Lalantawan kada imprinta.

 Paagi sa paglakbay sakay sa tren, ginadala sang mga kauturan ini nga mga magasin sa pagbantala sa lainlain nga lugar sa Yugoslavia. Kon kaisa, ang mga kauturan sa Slovenia nagaarkila sang trak kag ginasuhulan ang indi Saksi nga drayber agod idul-ong sila sa lugar nga luyag nila bantalaan kag hulaton sila sa bug-os nga adlaw tubtob makatapos sila. Sang primero, ining mga manugbantala sang Ginharian may diutay lamang nga paghanas, kag kon kaisa, prangka sila katama magsugid sing mensahe; apang, ginpakamaayo ni Jehova ang ila panikasog paagi sa pagbulig sa ila nga masapwan ang “husto nga nahuyog para sa kabuhi nga walay katapusan.”—Binu. 13:48.

“Nabatian ko ang kamatuoran sang 1931 sa akon tiya nga si Terezija Gradič, kag sa iya bana nga si Franc,” hinumdom ni Franc Sagmeister. “Si Franc amo ang isa sa una nga mga manugbantala sa Slovenia. Bisan pa manugpamatok anay sa relihion si Franc, nangin maukod sia sa pagbasa sang Biblia. Nagdayaw gid ako sa iya, amo nga nag-upod ako sa iya sa pagtuon sa Biblia. Walay sapayan sang pagpamatok sang akon pamilya, luyag ko ipaambit sa iban ang akon bag-o nga natun-an.  Sang nahibaluan ini sang kura paroko, ginpatawag niya ako agod makigkita sa iya. Ginsilingan niya ako nga indi puede nga may Biblia ako bangod indi ko ini mahangpan. Wala ko ginhatag sa iya ang akon Biblia. Sang ulihi, sang napatay ang akon amay, ginpalapitan ako sang pari sa kalye. Akig sia kay wala ako nagbayad agod pamisahan sing bisan makaisa lang ang akon amay. Ginsilingan ko sia, ‘Mabayad ako para sa isa ka gatos nga Misa, ukon bisan linibo pa gani kon makabulig ina sa akon amay.’

“‘Huo, makabulig gid ina!’ siling sang pari.

“‘Kon yara sia sa langit,’ siling ko, ‘indi na niya kinahanglan ang imo Misa, kag kon yara sia sa impierno, indi man niya ina kinahanglan.’

“‘Apang ano abi kon yara sia sa purgatoryo?’ pamangkot sang pari.

“Nagsiling ako sa pari, ‘Nahibaluan mo nga nagapanag-iya ako sang madamo nga pagkabutang. Handa ako bisan subong dayon nga magkadto sa opisina sang abogado kag magpirma agod ihatag sa imo ina tanan nga pagkabutang kon mapamatud-an mo sa Biblia nga ang tawo may di-mamalatyon nga kalag, may impierno kag purgatoryo, kag ang Dios isa ka Trinidad.’

“Gintulok lang niya ako, nagsindi sang sigarilyo, kag naghalin.”

PAGPANGHIKOT SANG MGA PAYUNIR

Sang katuigan 1930, ang makugi nga mga lalaki kag babayi nagbukas sang dalan para magsilak ang kapawa sang kamatuoran sa Yugoslavia. Halimbawa, sa Maribor, Slovenia, si Grete Staudinger, Katarina Konečnik, kag sang ulihi si Karolina Stropnik nagpalista sa ginatawag sadto nga vacation pioneer. Sa bagatnan nayon, sa Mostar, nga panguna nga banwa sang Herzegovina, nakatuon sing kamatuoran ang isa ka konduktor sang orkestra nga si Alfred Tuček kag nagpayunir sia. Si Dušan Mikić, 23 anyos nga taga-Zagreb, Croatia, nakabaton sang pulyeto nga Where Are the Dead? Madasig man sia nga nag-uswag,  nabawtismuhan, kag nagpayunir. Nagdamo pa gid ang mga payunir sang nag-abot ang makugi nga Aleman nga mga kauturan.

Sang nagapanggamot na ang kamatuoran sa Yugoslavia, gindumilian ini sa Alemanya. Naghimo sing kahimusan ang sanga talatapan sa Switzerland nga magpadala sa Yugoslavia sing mga 20 ka eksperiensiado nga mga payunir, subong nanday Martin Poetzinger, Alfred Schmidt, Vinko kag Josephine Platajs, kag Willi kag Elisabeth Wilke. Bisan pa wala sila nagahambal sing Sloveniano ukon Serbo-Croasiano, ining masinakripisyuhon nga mga payunir maisugon nga nagbantala nga nagagamit sing mga testimony card, gani nangin posible ang dugang pa nga pag-uswag.

MGA HANGKAT SANG PAGPAYUNIR

Ang ila katutom kay Jehova kag gugma sa katawhan nakabulig sa mga payunir nga malandas ang mga problema sa lenguahe kag sa pinansial. Ang pagsaylosaylo sa iban nga lugar mabudlay man. Masami nagalatas sila sing 40 kilometros bisan indi maayo ang paniempo kag mabudlay ang alagyan agod malab-ot nila ang nabaw-ing nga mga minuro. Ang isa ka payunir nagsiling nga agod indi madali maguba ang iya sapatos, ginauba niya ini kon maglakat sia gikan sa isa ka minuro pakadto sa isa ka minuro. Si Martin Poetzinger nga sang ulihi nangin katapo sang Nagadumala nga Hubon, malipayon nga naghinumdom sang tion nga naglakbay sia sa kaumhan. May dala sia nga backpack nga puno sing literatura kag nagbantala sa tanan nga nagapamati.

Nangin mahulas ang transportasyon sang nagbakal sing mga bisikleta ang isa ka utod sa Switzerland kag ginhatag ini sa matutom nga mga payunir. Ining mga bisikleta gingamit sa ministeryo sa sulod sang mga dekada.

Bisan pa maabiabihon ang mga taga-Yugoslavia, may nagapamatok gihapon sa relihion kag ginhingabot sing tuman ang mga payunir. Daku ang impluwensia sang mga pari sa ila mga sumulunod, ilabi na sa gagmay nga mga minuro. Kon kaisa, gi- nasugyot sang mga pari ang nagaeskwela nga mga bata nga lagson ang mga payunir kag batuhon. Ginasugyot man sang klero ang awtoridad nga hingabuton ang mga payunir, kompiskahon ang ila mga literatura, kag dakpon sila.

Isa ka bes, samtang nagabantala sa isa ka naligwin nga minuro sa Croatia, nabatian ni Willi Wilke ang magahod nga kinagula gikan sa plasa sang minuro. Sia kag ang iya asawa, upod kay Grete Staudinger, nga payunir man, nagatanyag didto sang pulyeto nga Righteous Ruler nga may laragway ni Jesucristo sa panghapin. “Kinulbaan gid ako,” hinumdom niya, “sang nakita ko nga ginalibutan ang akon asawa sang mga 20 ka tawo nga akig kag may mga garab. Ang iban naman masako sa pagsunog sang amon mga pulyeto.”

Wala nakahibalo ang mga payunir kon ngaa akig gid ining mga taga-minuro, kag si Sister Wilke indi makapangatarungan sa ila bangod indi sia makahambal sing maayo sang ila lenguahe. Apang, si Grete talunsay maghambal sing Aleman kag sang lokal nga mga lenguahe. Namangkot sia, “Mga kaabyanan, ano ang inyo ginahimo?”

“Indi kami kay King Peter!” sabat nila sing halos dululungan.

“Kami amo man,” sabat ni Grete.

Nakibot ang mga tawo kag gintudlo nila ang laragway sa pulyeto kag namangkot, “Ti, ngaa ginakampanya ninyo sia?”

Nahangpan na ni Grete ang rason. Sang nagligad lang nga tuig, sang 1934, ang hari sang Yugoslavia nga si Alexander I ginpatay, kag ang iya anak nga si Peter amo ang nagbulos sa iya trono. Apang, mas gusto sang mga taga-minuro ang independiente nga pagginahom sangsa paggahom sang hari sang Serbia. Ang laragway ni Jesucristo nasal-an nila nga si King Peter!

Nahusay ang di-paghangpanay, kag nakapanaksi sila sing maid-id tuhoy sa Hari nga si Jesucristo. Ang iban nga nagsunog sang mga pulyeto nagpangabay sing bag-o nga kopya. Nagbiya ang mga payunir sa minuro, kag malipayon sila bangod nabatyagan nila ang pangamlig ni Jehova.

 Ang mga payunir dapat man mangin mahunahunaon sa lokal nga kustombre. Kon magpanaksi sila sa minuro sa Bosnia nga madamo sang Muslim, kinahanglan mangin mahinalungon sila sa ila paggawi agod indi masaklaw ang lokal nga pumuluyo. Halimbawa, ang pagtulok sing direkta sa mata sang isa ka babayi nga Muslim mahimo magpaakig sa iya bana.

Sadto, diutay lang ang mga kongregasyon kag mga grupo sa pungsod. Gani sa tapos sang bilog nga adlaw nga pagbantala sa malayo nga minuro, mabudlay na kon kaisa magpangita sing mapaligaran sang gab-i. Bangod diutay lang ang kuarta sang mga payunir, indi sila makasarang mag-arkila sing maayoayo nga dalayunan. Si Josephine Platajs nagpanugiron: “Sa isa ka minuro wala sing may mapadayón sa amon bangod nahadlok sila sa Katoliko nga pari. Madulom na sang manughalin kami sa minuro. Paggua namon, may nakita kami nga isa ka daku  nga kahoy nga may layâ nga mga dahon sa duta, kag didto kami nagpaligad sang gab-i! Gin-unlan namon ang bag nga bulutangan sing lagô, kag ginhigot sang akon bana ang bisikleta sa iya bukobuko. Pagbugtaw namon sang aga, nakita namon nga nagtulog gali kami malapit sa bubon, gani may tubig kami nga magamit sa pagpaninlo. Wala lamang kami gin-amligan ni Jehova kundi gin-amanan man niya kami sing pisikal nga mga kinahanglanon.”

Nakita sining mga payunir kon paano sila gin-atipan ni Jehova bisan sa gamay nga mga butang. Mas importante sa ila ang pagpalapnag sing maayong balita sangsa personal nga kasulhayan.

PAGTABOK SA MACEDONIA

Ang mga payunir nga sanday Alfred kag Frida Tuček nagpanginpulos sang kahigayunan nga mapalapnag ang mensahe sang Ginharian samtang nagalakbay sila gikan sa Slovenia pakadto sa Bulgaria. Sa banwa sang Strumica, Macedonia, ginbantalaan nila ang tag-iya sang isa ka tiendahan nga si Dimitar  Jovanovič kag ginpahulam sang pila ka literatura. Pagligad sang isa ka bulan, sang nagbalik sila gikan sa Bulgaria, ginbisitahan nila sia liwat. Sang nahibaluan nila nga wala niya ginbasa ang mga literatura, ginpangabay nila sia nga ibalik ini agod mahatag nila sa iban nga luyag magbasa. Nagpukaw ini sang interes ni Dimitar. Nangabay sia sing isa pa ka kahigayunan nga mabasa ang literatura. Sa tapos niya ini mabasa, narealisar niya nga nasapwan niya ang kamatuoran, kag sia ang una nga nabawtismuhan subong isa sang mga Saksi ni Jehova sa Macedonia.

Dayon ginpaambit ni Dimitar ang kamatuoran sa mag-utod nga lalaki nga sanday Aleksa kag Kosta Arsov. Wala madugay, tatlo na sila nga saksi sa Macedonia. Nag-umpisa sila sa pagbantala nga may dala nga mga magasin, radyo-pono, kag mga rekord sang mga sermon. Ang isa sa mga magasin nakalab-ot sa ministro sang Evangelical Methodist, kag ginhatag niya ini sa isa ka maalam nga pamatan-on nga lalaki sa ila simbahan nga si Tušo Carčev. Nanamian si Tušo sa iya nabasahan kag nangayo pa sia sa ministro sang dugang pa nga magasin. Wala madugay, natun-an ni Tušo nga indi nagakaigo nga magpabayad sa pagbantala sing maayong balita. Nalipay sia sa pagsugid sini sa ministro, apang wala na sia ginhatagan sang mga magasin pagkatapos sadto. Nakita ni Tušo sa mga magasin ang adres sang sanga talatapan sa Maribor, kag nagsulat sia nga padal-an sia sing dugang pa nga magasin. Ginpangabay sang sanga talatapan sanday Dimitar, Aleksa, kag Kosta nga bisitahan si Tušo. Wala madugay, naporma ang isa ka grupo.

 Sang 1935, ginsaylo sang mga kauturan ang sanga talatapan halin sa Maribor, Slovenia pakadto sa Belgrade, Serbia, nga kapital sang Yugoslavia. Gintangdo nga mga manugtatap sanday Franz Brand kag Rudolf Kalle.

GINDUMILIAN ANG HILIKUTON

Ang pamatuod sang makugi nga pagpanghikot sang aton mga kauturan sadto nga mga tion makita sa pulyeto nga ginbalhag sang Simbahan Katoliko sang 1933. Detalyado nga ginpaathag sa amo nga pulyeto ang pagbantala nga hilikuton sang mga Saksi, kag ginpahayag man sang simbahan nga ang aton hilikuton malapit na mag-untat. Nagsala gid sila!

Sa naaminhan nga Yugoslavia naakig ang mga klero sa makugi nga hilikuton sang gamay nga grupo sang mga payunir. Nagdugang pa gid ang ila kaakig sang ginbalabagan sang korte ang pagtinguha nga punggan ang pagbantala sang Ginharian. Sang ulihi, ang isa ka Jesuita nga pari gikan sa Slovenia nangin minister of the interior (taghimo sang kasuguan). Ang isa sa una niya nga mga mando amo ang pagdula sang Lighthouse Society; kag sang Agosto 1936, opisyal nga gindumilian ang hilikuton. Ginpasira sang awtoridad ang mga Kingdom Hall kag ginkompiskar ang tanan nga literatura. Maayo lang kay napahibalo sing abanse ang mga kongregasyon, kag gamay lang ang nakumpiskar sang awtoridad. Agod mapadayon ang hilikuton, ginbuksan ang isa ka gamay nga imprintahan nga may ngalan nga Kula stražara (Ang Lalantawan) sa Belgrade, kag ang mga miting ginpadayon sa pribado nga mga puluy-an.

Sa karon nga opisyal na nga gindumilian ang hilikuton, nagbaskog pa gid ang paghingabot sang gobierno nga pauntaton ang pagbantala nga hilikuton. Ilabi na nga puntariya ang bug-os tion nga mga ministro, amo nga nagpabudlay pa gid ini sa aton mga kauturan nga nagahambal sing Aleman. Bangod gindumilian ang pagbantala nga hilikuton sa iban nga mga pungsod sa Europa, madamo sining mga payunir ang nagsaylo sa Yugoslavia, kag sa karon ginadumilian man ang pagbantala diri. Bisan pa gindakop kag ginpriso ang mga payunir, wala nagtahaw ang ila kakugi. “Kon kaisa, mabudlay magbaton sang  mga bisita sa prisuhan, apang wala kami ginpabay-an ni Jehova,” siling sang isa ka dalaga nga utod. “Sang wala gintugutan ang isa ka utod nga makigkita sa amon, naghambal sia sing mabaskog sa warden amo nga nabatian namon sia. Ang iya tingog isa na ka daku nga pagpalig-on sa amon.”

Sa sining tion sang kinagamo, kinahanglan gid ang kaisog sa pagbadbad kag pagpanagtag sang pulyeto nga Judge Rutherford Uncovers Fifth Column, nga nagabuyagyag sa papel sang Katoliko nga mga simbahan sa pagsakdag sang pulitikal nga tinutuyo sang Nazi nga gobierno. Ginbadbad ini sa Serbiano, Croasiano, kag Sloveniano, kag gin-imprinta sa tig-20,000 ka kopya ang kada lenguahe. Sa umpisa pa lang, gindumilian na ang pagpanagtag sang pulyeto, kag ginpahalin ang dumuluong nga mga payunir. May panumbungon man gikan sa state attorney nga kinahanglan bilangguon sing 10 tubtob 15 ka tuig ang mga manugbalhag sang pulyeto. Walay sapayan sang katalagman, madasig nga ginpanagtag sang pila lang ka manugbantala sa Yugoslavia ang 60,000 ka kopya.

“Sadto nga tion, gutom ang mga tawo sa kamatuoran sang Biblia kag nanamian sila magbasa,” paathag ni Lina Babić, nga nakatuon sing kamatuoran sang nagahingapos na ang Bug-os Kalibutan nga Inaway II kag suod sia nga nagapakig-angot sa matutom nga mga kauturan. “Bangod dapat kami nga mangin mainandamon pirme,” panugiron niya, “ginpakamaayo ko na lang nga kopyahon ang literatura sa akon kuaderno. Sa amo, kon usisaon ako, indi ako pagdakpon kay abi nila personal ko lang ini nga mga nota.”

SIN-O ANG DAPAT PILION—SI TOLSTOY UKON SI JEHOVA?

Sang manug-umpisa ang inaway, may pagbinahinbahin nga nagluntad sa isa sa pinakadaku nga kongregasyon sa Yugoslavia. Ginpasanyog sang iban ang panghunahuna kag opinyon sang Ruso nga manunulat kag relihiosong pilosopo nga si Leo Tolstoy. Si Tolstoy katapo anay sang Ortodokso nga Simbahan sa Rusya, kag nakumbinse nga ang tanan nga Cristianong relihion garok kag nagapakunokuno lang nga Cristiano. Ang pila sa mga kauturan nalatnan man sini nga pagtamod kag  wala na nagsalig sa tanan nga relihiosong organisasyon pati na sa organisasyon ni Jehova. Gin-abusuhan sang utod nga lalaki nga nagapanguna sa Kongregasyon sang Zagreb ang pagsalig sang mga kauturan sa iya. Nagmadinalag-on sia sa paghaylo sa kalabanan nga manugbantala nga batunon ang pagtamod ni Tolstoy. Mabaskog gid ang impluwensia sina nga utod amo nga sobra sa katunga, ukon kapin sa 60 ka katapo sang kongregasyon, ang nagbaton sang resolusyon nga biyaan ang organisasyon ni Jehova.

Sang nabalitaan ini ni Rudolf Kalle, dalidali sia nga naglakbay halin sa Belgrade pakadto sa Zagreb agod makigkita sa bug-os nga kongregasyon. Ginbinagbinag niya ang sadsaran nga mga kamatuoran sa Biblia nga ginpahayag ni Jehova paagi sa matutom kag mainandamon nga ulipon. (Mat. 24:45-47) Nian namangkot sia: “Sin-o ang nagtudlo sa inyo sining mga kamatuoran? Si Tolstoy ukon ang organisasyon ni Jehova?” Ginkutlo ni Rudolf ang Josue 24:15, kag ginpangabay niya nga magbayaw sing kamot ang mga luyag magpabilin sa organisasyon ni Jehova. Duha lang ang nagbayaw.

“Kalain gid batyagon,” siling ni Rudolf.

Daw maalimunaw na lang ang tanan nga maayong hinimuan sa kongregasyon.

Nian, ang duha nga nagpabilin nga matutom gin-agda ni Rudolf nga magsaka sa entablado, kag nagsiling sia: “Kami na lang nga tatlo ang nabilin. Kami na lang ang nagarepresentar sa katawhan ni Jehova sa sini nga siudad. Ginapangabay ko kamo tanan nga magbiya na sa sini nga hulot. Palihug, pabay-i ninyo kami! Luyag namon alagaron ang amon Dios nga si Jehova, kag kamo, alagara ninyo si Tolstoy n’yo. Indi na kami luyag makig-upod sa inyo.”

Sa pila ka segundo, may bug-os nga kalinong. Dayon, isaisa sila nga nagbayaw sang ila mga kamot kag nagsiling: “Luyag ko man alagaron si Jehova.” Sang ulihi, ang apostata na lang nga alagad sa kongregasyon (congregation servant) kag ang pila ka sumulunod niya ang nagbiya sa hulot. Ini nga pagtilaw sa pagkamainunungon nagpalig-on pa gid sa matutom nga  mga alagad ni Jehova sa dugang pa nga mga pagtilaw nga ila maatubang sa ulihi.

MGA KABUDLAYAN SANG INAWAY

Sang Abril 6, 1941, ginsalakay sang mga soldado sang Alemanya ang Yugoslavia. Ang sanga talatapan nahalitan sang grabe nga pagpamomba sang mga eroplano sa Belgrade. Ang Yugoslavia gintunga sang mga tropa sang Alemanya. Bangod sang inaway, wala sing komunikasyon sa tunga sang mga kauturan sa Bethel sa Serbia kag sa mga kauturan sa Slovenia, Croatia, kag Macedonia. Mas malala pa ang kahimtangan sang mga kauturan sa malayo nga bagatnan sang Macedonia, bangod wala gid sila nakakomunikar tubtob natapos ang inaway.

Hinali lang nga nakaeksperiensia ang mga kauturan sing bag-o kag makahalangkat nga mga kahimtangan. Bangod ang bug-os nga kalibutan nadalahig sa inaway, nag-atubang sing malubha nga pagtilaw kag pag-ayag ang aton mga kauturan. Gintilawan ang ila pagtuo kag gugma kay Jehova kag sa iya organisasyon.

Ginsira ang talatapan sa Belgrade, kag gin-organisar sa Zagreb, Croatia ang pagpanagtag sing mga literatura sa Biblia sa mga kauturan. Sang una, ang silot amo ang multa kag pagkabilanggo, apang sang ulihi, ang silot nangin pagkabilanggo na sa kampo konsentrasyon kag kamatayon, gani kinahanglan ang dugang pa nga paghalong.

Sang ginsakop kag gintunga sang Aleman nga puersa ang Yugoslavia, natukod ang mga kampo konsentrasyon. Sa Croatia, ining mga kampo gingamit sa pagpain kag sa pagpamatay sa pila ka etniko kag di-Katoliko nga minoriya kag subong man sa relihioso nga mga kaaway sang panguluhan. Sa Serbia, ang puersa sang Nazi nagtukod sing mga kampo sang pilit nga pagpangabudlay kag mga kampo konsentrasyon. Bangod sang ila neutral nga panindugan, kapin sa 150 ka kauturan naton halin sa Hungary ang ginbilanggo sa kampo nga nahamtang sa Bor, Serbia. Sa Yugoslavia, ginhingabot man sang mga Nazi ang mga Saksi ni Jehova. Gani, ang pagbantala nga hilikuton ginahimo  na lang sa di-pormal nga paagi. Ginpanugyan sa mga manugbantala nga Biblia lamang ang ila nga dalhon upod ang isa ka literatura, kag ginhambalan sila kon ano ang isiling kon dakpon sila. Ginahiwat nila ang ila mga miting sa gagmay nga mga grupo kag wala sila nakahibalo kon sa diin nagatipon ang iban.

Bangod ang mga literatura indi madala sing hilway sa pungsod, gin-imprinta ini sing patago. Nagpangabudlay ang mga kauturan sa bug-os nga gab-i sa lainlain nga lokasyon agod maimprinta kag mahugpong ang mga magasin kag mga pulyeto. Nagtrabaho man sila para may kuarta nga gamiton sa pag-imprinta. Bangod may mga pangilala sila sa negosyo, natigayon pirme sang mga kauturan ang kinahanglanon nga mga butang para sa pag-imprinta. Bisan pa may pag-ihig-ihig sa rasa kag relihion sa Yugoslavia, ang aton mga kauturan nahiusa kag nag-amot sing pundo agod makaaman sang nagaluwas-kabuhi nga espirituwal nga pagkaon. Paano nila madala ining mga literatura sa naligwin nga mga grupo sang mga manugbantala sa ila teritoryo?

Ang Serbiano nga si Stevan Stanković, nga nagatrabaho sa riles, handa sa pagbulig sa iya mga kauturan bisan ano man ang ila ginhalinan. Walay sapayan sang katalagman, sekreto nga gindala ni Stevan ang literatura halin sa Croatia pakadto sa Serbia nga napaidalom sa kontrol sang militar. Isa ka adlaw nakita sang mga pulis ang literatura sa maleta nga iya dala. Ginpilit sia nga magsugid kon sa diin naghalin ang literatura. Bangod mainunungon sia sa iya mga kauturan, wala si Stevan nanugid. Gindala sia sang pulis sa prisuhan para usisaon kag dayon ginsaylo sia sa malapit nga kampo konsentrasyon sa Jasenovac. Nakilal-an gid ining kampo sa kapintas, kag diri ginpatay ang aton matutom nga utod nga si Stevan.

Si Mihovil Balković, isa ka mainandamon kag mapahituon nga utod, nagatrabaho subong isa ka tubero sa Croatia sadtong magamo nga mga tion. Magluwas sa iya sekular nga trabaho,  nagbisita sia sa mga kauturan agod palig-unon sila kag dalhan sing literatura. “Isa ka bes,” panugiron sang iya apo, “natukiban niya nga ang tren nga iya ginasakyan pagausisaon sa masunod nga banwa. Gani nanaug na lang sia sa isa ka estasyon bisan indi pa ini ang plano niya nga panaugan. Ang kalabanan nga banwa napalibutan sing barbed wire, pero nakakita sia sing alagyan sa talamnan sing ubas. Ang literatura yara sa sulod sang iya backpack, kag sa ibabaw sini ginbutang niya ang duha ka botelya sang rakija (ginhimo lang sa balay nga bino) upod ang iban pa nga mga ginpamakal niya. Samtang mahinalungon sia nga nagalakat sa talamnan sang ubas, nakalabay sia sa palanaguan sang mga soldado kag hinali lang nagsinggit ang isa ka soldado: ‘Dali lang! Sin-o ka?’ Sang nagpalapit sia, ang isa sa mga soldado namangkot, ‘Ano ang dala mo?’

“‘Diutay nga harina, pila ka beans, kag patatas,’ sabat niya.

“Sang ginpamangkot sia kon ano ang unod sang botelya, nagsiling sia, ‘Simhuti bala kag tilawi.’

“Sang natilawan ini sang soldado, si Mihovil nagsiling, ‘Ining isa ka botelya para sa imo, Toto, kag ang isa naman, akon.’

“Bangod kontento sa sabat ni Mihovil kag sa rakija, ang soldado nagsiling, ‘Sige Lo, puede ka na makalakat!’

“Gani,” siling sang apo ni Mihovil, “nadul-ong sing hilway ang mga literatura.”

Maisog gid si Mihovil. Naglakbay sia sa mga lugar nga kontrolado sang mga soldado nga magkaaway. Pila ka beses nga nasumalang niya ang mga soldado sang Komunista nga Partisan; kag sa iban naman nga tion, naatubang niya ang Pasista nga Ustaše a ukon ang Četnik nga mga soldado. Sa baylo nga mahadlok, gingamit niya yadto nga kahigayunan agod makapanaksi kag mapaathag ang paglaum sa palaabuton nga ginasaad sang Biblia. Nagakinahanglan gid ini sing daku nga kaisog bangod yara pirme sa katalagman ang kabuhi sang isa ka Saksi. Pila ka beses sia nga gindakop, ginpisapisa, kag ginpriso.

 Sang gab-i sang Nobiembre 9, 1944, sang nagahingapos na ang inaway, ginsalakay sang mga Partisan ang balay ni Mihovil, ginkompiskar ang mga literatura, kag gindala si Mihovil. Apang ang masubo kay wala na sia nakabalik. Nahibaluan sang ulihi nga ginpugutan sia sing ulo.

Bata pa si Josip Sabo sang nagdul-ong sia sang mga literatura sa rehiyon sang Slavonia sa Croatia paagi sa iya bisikleta. Naghimo sia sing kahon sa kargadera para butangan sang mga literatura kag ginatabunan niya ini sang mga peras. Sadto nga tion, may yara lambay kag mga guardia sa ganhaan sang tagsa ka minuro.

“Ano ang unod sang kahon?” pamangkot sang mga guardia nga naagyan ni Josip.

“Mga peras ini para sa akon tiyo,” sabat niya, kag ang mga soldado makuha sing isa ukon duha ka peras. Samtang nagahilapit sia sa iya kaladtuan, nagadiutay na lang ang mga peras nga iya ginatabon sa literatura. Gani nagaagi si Josip sa lain nga alagyan para masalbar niya ang nabilin nga mga peras kag ang hamili nga mga literatura sa idalom sini.

MATUTOM TUBTOB SA KAMATAYON

Si Lestan Fabijan nga isa ka kantero halin sa Zagreb, nagpaambit sing kamatuoran kay Ivan Sever, Franjo Dreven, kag Filip Huzek-Gumbazir. Tanan sila nabawtismuhan sa sulod lang sang anom ka bulan kag nagsugod sa pagbantala kag paghiwat sang mga miting. Sang gab-i sang Enero 15, 1943, ang patrol sang militar nagkadto sa balay ni Ivan Sever agod dakpon sia kag subong man si Franjo Dreven kag ang isa pa ka utod nga lalaki nga si Filip Ilić. Gin-usisa nila ang balay, ginkompiskar ang tanan nga literatura, kag gindala ini nga mga utod.

Nabalitaan ni Lestan ang natabo, gani ginkadtuan nila ni Filip Huzek-Gumbazir ang iloy kag manghod nga babayi ni Franjo agod lugpayan. Apang, nahibaluan sang Partisan ang ila pagkadto kag gindakop man si Lestan kag si Filip. Paagi sa Biblia, ginpaathag sang lima ka utod nga si Jehova lamang ang ila ginaalagad kag ginpakita nga mga soldado sila ni Cristo.  Bangod nangindi sila sa paggamit sang armas sa pagpakig-away, ginpamatbatan sila sing kamatayon. Dayon, ginbilanggo sila.

Isa ka gab-i, ginpukaw sa katulugon ining lima ka utod, gin-ubahan, kag gindala sa kakahuyan. Samtang nagalakat, ginhatagan sila sing kahigayunan nga magbag-o sing desisyon. Gintinguhaan sang mga soldado nga gub-on ang determinasyon sang mga utod paagi sa pagpakonsiensia sa ila sa mahimo matabo sa ila pamilya kon mapatay sila. Ginsambit nila ang nagabusong nga asawa ni Filip Huzek-Gumbazir kag ang iya apat ka kabataan. Apang nagsiling si Filip nga nagasalig sia sing bug-os nga atipanon sila ni Jehova. Si Franjo Dreven wala sing asawa kag kabataan, gani ginpamangkot sia sang mga soldado kon sin-o ang maatipan sa iya iloy kag utod nga babayi.

Sang nakalab-ot na sila sa isa ka duog, ginpatindog sang mga soldado ang mga utod nga natugnawan. Dayon, ginpamatay sila. Una, gintiro si Filip Huzek-Gumbazir. Dayon, nag- hulat ang mga soldado kag ginpamangkot ang nabilin kon bala luyag nila magbag-o sing desisyon. Apang, malig-on ang mga utod. Gani, ginpatay sang mga soldado si Franjo, dayon si Ivan, kag dayon si Lestan. Si Filip Ilić, ang nabilin na lang nga buhi, nagkompromiso kag nagpasugot nga mangin soldado. Apang, tatlo ka bulan sang ulihi, nagpauli sia bangod sang balatian kag ginsugid niya ang natabo. Ang kabuhi nga gintinguhaan niya nga salbaron paagi sa pagkompromiso nadula niya sing temprano bangod sa balatian.

Sa Slovenia, madamo sang aton kauturan ang ginhingabot. Halimbawa, si Franc Drozg, nga 38 anyos nga panday sa salsalon, nangindi nga mag-intra sa inaway. Bangod sini, ginpatay sia sang mga soldado sang Nazi sang Hunyo 8, 1942 sa Maribor. Ang pila nga yadto didto nagsugid nga ang karatula nga may nakasulat nga “Indi ako gikan sa sining kalibutan” ginpakulintas sa iya antes sia gintiro. (Juan 17:14) Ang iya malig-on nga pagtuo napamatud-an sa iya sulat antes sia ginpatay: “Mahal nga Abyan! Rupert, karon nga adlaw ginsentensiahan ako sing kamatayon. Indi ka magpangasubo tungod sa akon. Palangga ko ikaw, kag hambala man sila sa balay nga palangga ko gid sila. Magakit-anay kita sa Ginharian sang Dios.”

Wala nagauntat ang mga awtoridad sa ila panikasog nga pauntaton ang pagbantala nga hilikuton, apang napamatud-an nga si Jehova, isa ka Dios sang kaluwasan. Halimbawa, pirme nagapangusisa ang mga pulis kag ginapalinya ang mga pumuluyo para usisaon ang ila mga ID. Ginapriso ang mga ginaduhaduhaan kag ang iban nga pulis nagapangusisa sa mga kabalayan kag mga apartment. Makita pirme sang mga kauturan ang pangamlig kag pag-atipan ni Jehova kon malikawan sang pulis ang ila mga balay, nga naghunahuna nga nausisa na ini. Sa indi magkubos duha ka beses, yara sa sining mga apartment sang mga kauturan ang madamo nga literatura, kag subong man ang mga mimeograph machine. Madamo nga beses nga naeksperiensiahan sang mga nagbuylog sa pagbantala nga hilikuton sadtong delikado nga mga tion ang kamatuoran sang pasalig sang Biblia nga “si Jehova mapinalanggaon gid kag maluluy-on.”—Sant. 5:11.

 GINSILUTAN SING KAMATAYON

Sang 1945, natapos ang Bug-os Kalibutan nga Inaway II, kag nauntat man ang pinakamalala nga pagpamatay sa maragtas. Sang nalutos si Hitler kag ang iya mga kaalyado, naglaum ang mga kauturan nga madula na ang mga pagdumili kag mapasag-uli na ang kahilwayan sa pagbantala. May rason gid nga mangin positibo: Ang bag-o lang natukod nga Komunista nga gobierno nanaad nga maghatag sing kahilwayan sa pagbalhag, paghambal, kag pagsimba.

Apang, sang Septiembre 1946, gindakop ang 15 ka utod nga lalaki kag 3 ka utod nga babayi. Lakip sa ila amo sanday Rudolf Kalle, Dušan Mikić, kag Edmund Stropnik. Naglawig sing lima ka bulan ang imbestigasyon. Ginsumbong sang mga awtoridad ang mga Saksi nga nagapanghikot batok sa pumuluyo kag sa Estado kag bangod sini nabutang kuno sa katalagman ang Yugoslavia. Ginsiling nila nga sa Estados Unidos ginadumalahan ang aton hilikuton kag ginagamit lang naton ang pagbantala sang Ginharian sang Dios subong pamaagi agod gub-on ang sosyalismo kag ipasag-uli ang kapitalismo. Ginpangunahan sang isa ka Katoliko nga pari ang panumbungon nga ang mga kauturan mga espiya sang Amerika kag ginagamit lang ang relihion agod matago ang pagpangespiya.

Ang gin-akusar nga mga kauturan maisog nga nagpangapin sang ila kaugalingon sa korte kag nagpanaksi para kay Jehova kag sa iya Ginharian. Si Vjekoslav Kos, isa ka pamatan-on nga utod nga lalaki, nagsiling: “Maalam nga mga hukom, ginbaton ko ini nga relihion nga nagatudlo sang Biblia gikan sa akon iloy, kag ginasimba ko ang Dios. Sa tion sang pagpanakop sang mga Aleman, ginbilanggo ang akon iloy. Ang akon duha ka magulang nga babayi kag isa ka magulang nga lalaki pareho man sing pagtuluuhan sa akon iloy. Gindala sila sang mga Aleman sa Dachau (isa ka kampo konsentrasyon sang Nazi), sa diin ginpaniro sila bangod ang ila paagi sang pagsimba sa Dios ginkabig nga iya sang komunista. Bangod sa sini man nga relihion kon ngaa yari ako diri karon sa atubangan sang hukmanan kag ginasumbong subong isa ka Pasista.” Ginhilway sia sang korte.

 Apang ang korte wala sing kaluoy sa iban. Ang tatlo ka gin-akusar ginpamatbatan sing kamatayon paagi sa pagtiro, kag ang iban ginpamatbatan sing pagkabilanggo sing 1 tubtob 15 ka tuig. Bangod sining indi makatarunganon nga buhat, ang mga kauturan sa bug-os nga kalibutan nagprotesta. Ang mga Saksi sa Estados Unidos, Canada, kag Europa naghimo sing linibo ka sulat sang pagprotesta sa gobierno sang Yugoslavia. Nagpadala man sila sing ginatos ka cablegram (isa ka sahi sang telegrama). Bisan gani ang iban nga opisyal sang gobierno nagsulat man agod pangapinan ang aton mga kauturan. Bangod sining mabaskog nga pagsuporta, ang mga pamatbat nga kamatayon nangin 20 ka tuig na lang nga pagkabilanggo.

Apang, wala nag-untat ang pagpamatok. Duha ka tuig sang ulihi, gindakop sang mga awtoridad sang Slovenia si Janez Robas kag ang iya asawa nga si Marija, upod sa iban pa nga mga Saksi nga sanday Jože Marolt kag Frančiška Verbec bangod sa pagbantala. Ang bahin sang panumbungon nagsiling: Ang “‘jehova nga sekta’ . . . nagapangita sing bag-o nga mga miembro kag ila ginahaylo batok sa aton gobierno [kag] batok sa pagserbisyo sa militar.” Ginsiling nila nga ginatinguhaan sang mga kauturan nga paluyahon ang depensa sang pungsod, amo nga ginpamatbatan sila sang awtoridad sing tatlo tubtob anom ka tuig nga pagkabilanggo kag pilit nga pagpangabudlay.

Sang 1952, bangod sang pagbag-o sang patakaran sa pulitika, ang tanan nga Saksi nga napriso ginhilway; kag padayon nga ginbantala ang mensahe sang Ginharian. Nangin matuod ang saad ni Jehova: “Wala sing hinganiban nga ginhimo batok sa imo nga magauswag, kag ang tagsa ka dila nga magtindug batok sa imo sa paghukom tagudilian mo.”—Isa. 54:17.

Sa gihapon, padayon nga gintinguhaan sang gobierno nga paluyahon ang determinasyon sang mga kauturan. Gintawag sila sang media subong “may diperensia sa hunahuna” kag “daw buang na sa pagkapanatiko.” Ang negatibo nga mga balita kag ang kahadlok nga mapanilagan nagtublag sa pila ka kauturan. Sang ginpagua sa prisuhan ang matutom nga mga Saksi, gintamod sila sang iban sa kongregasyon subong mga espiya. Apang, padayon nga ginapalig-on ni Jehova ang  mga kongregasyon paagi sa mainunungon kag hamtong nga mga kauturan.

Sang naggahom si Josip Broz Tito sa tapos sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II, nangin maathag nga gamiton niya ang militar sa pagkontrol sa Yugoslavia. Yadtong nangindi nga magserbisyo sa militar sa bisan ano nga rason, ginkabig nga batok sa gobierno.

MGA PAGTILAW SA PAGKAMAINUNUNGON

Sa tion sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II, ang nuebe anyos nga si Ladislav Foro, nga taga-Croatia, nagtambong sa pagtinipon diin pilit nga ginpatawag ang mga pumuluyo sang banwa agod mamati sa sermon sang isa ka Katoliko nga pari. Sa tapos sang sermon, ginpanilagan ni Ladislav ang pari sa likod sang kurtina sang entablado kag nakita niya nga nag-uba ini sang iya sutana. Ginsul-uban lang gali niya sing sutana ang iya ginasuksok nga uniporme sang Ustaša kag may ginataklos sia nga bala kag granada. Ginkuha sang pari ang iya talibong kag nagsakay sa kabayo sa gua kag nagsinggit: “Mga kauturan, dali na mangumbertir kita! Kon may indi magsunod, nakahibalo na kamo kon ano ang himuon!”

Nahibaluan ni Ladislav nga indi dapat amo sina ang paggawi sang isa nga nagaalagad sa Dios. Wala madugay pagkatapos sina, nagsugod sia sa pagtambong sing sekreto sa mga miting sang mga Saksi upod sa iya tiyo. Bisan pa nagpaakig ini sa iya mga ginikanan, padayon nga nagtambong si Ladislav sa mga miting kag nag-uswag sa espirituwal.

Sang 1952, sang ginpatawag si Ladislav agod magserbisyo sa militar, nanindugan sia nga magpabilin nga neutral. Madamo nga beses nga gin-interogar sia sang mga opisyal agod piliton nga manumpa nga mangin soldado. Isa ka bes, gindala nila sia sa kampo sang mga soldado, diin ang 12,000 ka bag-o nga mga miembro gintipon agod manumpa. Ginpatindog sang mga soldado si Ladislav sa atubangan nila tanan kag ginpapas-an sang riple. Ginbuy-an niya ini gilayon. Agod mabatian sang tanan, ang mga soldado naggamit sing trompa kag nagsiling nga kon buy-an liwat ni Ladislav ang riple,  pagatiruhon sia. Sang nangindi liwat si Ladislav, gindala nila sia kag gintiklod sa daku katama nga buho nga resulta sang pagpamomba. Bangod may mando nga ipapatay sia, ginpalukpan sing makaduha sang isa ka soldado ang buho kag nagbalik sa kampo ang mga soldado. Apang, wala maigo sang bala si Ladislav!

Sina nga gab-i, ginkuha si Ladislav sang mga opisyal gikan sa buho kag gindala sa prisuhan sa Sarajevo. Ginhatagan sia sing isa ka sulat nga nagasiling nga ang pila niya ka masigkatumuluo nagkompromiso amo nga nahilway sila, apang sia madunot na lang sa prisuhan upod sa mga kriminal. Sulitsulit nga ginaipit sia sang mga opisyales paagi sa malawig kag amo man gihapon nga mga argumento. Apang, nangatarungan si Ladislav: ‘Nagaalagad bala ako kay Jehova bangod lamang sa isa ka tawo? Wala! Yari bala ako diri para pahamut-an ang tawo? Indi! Nagadepende bala ang akon kabuhi sa ginasiling, ginahunahuna, ukon ginahimo sang iban? Wala!’

Ining pangatarungan pasad sa iya ihibalo sa Biblia nakabulig kay Ladislav nga makapabilin sing matutom sa prisuhan tubtob ginpagua sia pagligad sing apat ka tuig kag tunga. Sang ulihi nag-alagad sia subong manugtatap sang sirkito upod sa iya matutom nga asawa kag masigkasumilimba, nga si Anica, nga nagasakdag sa iya.

LIMITADO NGA KAHILWAYAN

Sang nagbulag na si Tito sa Unyon Sobyet sang 1948, ginbag-o niya ang iya gobierno kag amat-amat nga ginhatagan sing dugang nga kahilwayan ang mga pumuluyo. Bisan pa ang gobierno sosyalista gihapon, may yara na daku nga kahilwayan sa relihion.

Gin-agda sang gobierno ang mga tiglawas sang mga Saksi ni Jehova nga makigkita sa ila kag nagpanugyan nga maghimo sing bag-o nga karta para mangin legal ang hilikuton sang mga Saksi. Nagpanugda ang mga kauturan sang karta, kag sang  Septiembre 9, 1953, narehistro liwat sing legal ang mga Saksi ni Jehova sa Yugoslavia.

Bisan pa ginapahalin ang aton mga kauturan sa iban nga Komunista nga pungsod, may bastante nga kahilwayan ang mga Saksi sa Yugoslavia amo nga ginpahanugutan sila nga maggamit sang pila ka tilipunan para sa mga miting. May kahigayunan man ang mga kauturan sa Macedonia nga makabaton sing literatura kag makontak ang talatapan sa Zagreb. Apang bisan pa narehistro na ang mga Saksi ni Jehova subong isa ka relihioso nga grupo sang 1953, 38 ka tuig pa ang nagligad kag nangin legal ang ila pamalaybalay nga ministeryo.

Apang, nagpadayon gihapon ang mga problema. Bangod sang neutral nga panindugan sang mga kauturan, gintamod sang awtoridad ang ila pagbantala nga hilikuton subong pagpalapnag sang propaganda. Mabudlay gid ang pagbantala nga hilikuton bangod sang mga sekreta sa pungsod kag mga espiya. Ang mga kauturan nga madakpan nga nagabantala mahimo prisuhon kag multahan. Ang isa ka report nagsiling: “Padayon ang pagpangdakop kag pagpasaka sing kaso. Amo sini ang kahimtangan ilabi na sa Slovenia, diin mabaskog ang impluwensia sang mga Katoliko kag madamo sang katawhan ni Jehova ang ginpanilagan sang mga pulis kag sang ila mga ahente, nga ang tuyo amo nga dakpon sila kon maabtan nga nagatuon sa Pulong sang Dios. Apang ginpakita sang mga kauturan nga determinado sila nga indi magpadaug sa paghingabot, kag tumanon ang Dios sa baylo sang mga tawo.”

‘MAINANDAMON SUBONG SANG MGA MAN-UG’

Kon nagabantala sa kaumhan sang Slovenia, nagapamangkot anay ang mga kauturan sa tagbalay kon may itlog sila nga ginabaligya. Kon barato lang ang mga itlog, baklon ini sang mga manugbantala agod indi sila pagduhaduhaan. Kon madamo na ang ila nabakal nga itlog, mamangkot sila sa masunod nga tagbalay kon may ginabaligya sila nga kahoy nga inuggatong. Kon nagakaigo, sa kada transaksion, ginaliton nila ang paghambalanay sa Biblia.—Mat. 10:16.

 Sa palibot sang Zagreb, Croatia, ang mga kauturan may sistema sa pagtuptop sang teritoryo para indi mamutikan. Isa ka taktika amo ang pagbantala sa kada ikapulo nga balay. Halimbawa, kon ang mga kauturan gin-asayn nga magbantala sa una nga balay, ang dason nila nga kadtuan amo ang ika-11, dayon ang ika-21, ika-31, kag padayon. Paagi sining mga panikasog, madamo ang nakakilala kay Jehova. Apang, bangod mabudlay ang pamalaybalay nga hilikuton, masami nga nagapanaksi na lang sila sing di-pormal.

Sa Serbia, ang mga kauturan nagatipon sa pribado nga mga puluy-an. Nagsaysay si Damir Porobić kon paano ginahiwat ang mga miting sa balay sang iya lola sa tapos sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II. “Mga lima tubtob napulo ka tawo ang nagatambong,” paathag niya. “Maayo gid nga sa balay ni Lola ini ginhiwat bangod duha ka dalan ang maagyan. Posible gid nga makakadto kag makapauli ang tanan nga indi masuspetsahan.”

Si Veronika Babić natawo sa Croatia, kag ang iya pamilya nagsugod sa pagtuon sa tungatunga sang katuigan 1950. Sa tapos sia mabawtismuhan sang 1957, nagsaylo sila sang iya bana sa Sarajevo, Bosnia. Si Milica Radišić nga taga-Slavonia nga rehiyon sang Croatia nabawtismuhan sang 1950. Nagsaylo man ang iya pamilya sa Bosnia. Ining mga pamilya nagsugod sa pagpalapnag sing kamatuoran sang Ginharian sa Bosnia. Kaangay sa iban nga bahin sang Yugoslavia, dapat sila magbantala sing mahinalungon. “Ginreport kami sa pulis,” panugiron ni Veronika, “kag ginkompiskar ang amon mga literatura. Gindakop kami, gin-usisa, ginpahog nga prisuhon, kag ginmultahan. Apang, wala ina nagpaluya ukon nagpahadlok sa amon. Sa baylo, nagpalig-on ini sang amon pagtuo kay Jehova.”

“Isa ka adlaw,” hinumdom ni Milica, “ang isa ka lalaki nagkadto sa Kingdom Hall kag nagpakita sing interes. Gin-abiabi sia sing maayo kag ginpatener pa sa puluy-an sang mga kauturan. Makugi sia nga nagakomento sa mga miting. Apang sang ulihi nakita sang anak namon nga babayi sa iya ginatrabahuan nga ining tawo nagtambong sa miting sang mga sekreta. Narealisar namon nga ginpadala gali sia sang mga pulis para  mangespiya sa amon. Bangod nabuyagyag na nga may koneksion sia sa mga pulis, nag-untat sia sa pagtambong.”

UNA NGA MGA KINGDOM HALL

Sang wala pa marehistro sa gobierno ang mga Saksi ni Jehova, ilegal ang ila pagtipon sa pribado nga mga puluy-an, gani kon magtipon sila, mahimo sila dakpon. Apang, sang gintugutan na sila nga magtipon sing dayag, mabudlay ang pagpangita sang tilipunan bangod madamo nga tawo ang wala nagpaarkila sang ila mga bilding kay wala nila naluyagan ang mga Saksi ni Jehova. Sa amo, nagdesisyon ang mga utod nga magbakal na lang sang mga bilding para tipunan.

Sang ulihi, nakakita ang mga kauturan sing bilding sa sentro sang Zagreb, Croatia. Ginhimo nila ini nga matahom nga Kingdom Hall nga mapungkuan sang mga 160 kag may gamay nga opisina para sa pag-imprinta sang mga literatura. Ining Kingdom Hall ginhiwatan man sang mga asambleya kag kombension. Una ini nga gingamit sang 1957 sa kombension nga gintambungan sang mga Saksi gikan sa tanan nga bahin sang Yugoslavia. Pila ka tuig sang ulihi, nagbakal ang mga kauturan sing isa ka balay sa sentro sang Zagreb, sa kalye sang Kamaufova. Ini nga balay gingamit sang pamilya Bethel tubtob sang 1998.

Sang 1957, nagbakal ang mga kauturan sang bilding sa Belgrade, Serbia, kag gingamit ini subong Kingdom Hall kag subong man talatapan para sa mga hilikuton sang Bethel. Pagkatapos sini, nakakuha sila sing isa ka kuadra sa Ljubljana, Slovenia, kag ginhimo ini nga Kingdom Hall. Sang 1963, ang isa ka garahe sa Sarajevo ginhimo nila nga tilipunan, kag gingamit sang una nga kongregasyon sa Bosnia kag Herzegovina. Daku ang kalay-uhon sa pila sining mga tinukod, apang nagboluntaryo ang mga utod kag nag-amot sang ila pagkabutang. Gani, ginpakamaayo ni Jehova ang ila mga panikasog.

ANG MAAYO NGA KAHIMUSAN NAGRESULTA SA ESPIRITUWAL NGA PAG-USWAG

Sang 1960, gin-asayn ang mga nagalakbay nga manugtatap sa pagbulig kag pagpalig-on sa mga kongregasyon. Ang pila ka  utod nga lalaki gin-agda nga mag-alagad subong nagalakbay nga manugtatap sa “talipuspusan sang semana.” Handa ining mga utod nga maglakbay sa mga adlaw nga wala sila sing trabaho agod palig-unon ang mga kauturan kag palambuon ang paghiusa sadto nga mga tion.

“Mga isa ka tuig nga nagaalagad ako upod sa akon asawa subong nagalakbay nga manugtatap sa talipuspusan sang semana,” hinumdom ni Henrik Kovačić, katapo sang Komite sang Sanga sang Croatia, “kag sang ulihi nangin bug-os tion nga nagalakbay nga manugtatap. Pigado gid ang mga kauturan, kag masami nagadayon kami sa mga lugar nga wala sing gripo kag wala sing de-flush nga mga kasilyas. Apang ginpakita sang mga kauturan ang ila daku nga apresasyon, gugma kag pagkamaabiabihon sa amon pagbisita. Ginpagamit nila sa  amon ang ila katre kag gin-amanan kami sing pagkaon, bisan pa haluson lang sila makakaon. Sa pila ka kongregasyon, agod indi sila mabug-atan, nagatulog kami sa lainlain nga balay kada gab-i.”

“Bisan pa mabudlay,” siling ni Šandor Palfi, nga katapo karon sang Komite sang Pungsod sang Serbia, “ang pag-alagad subong manugtatap sa talipuspusan sang semana isa gid ka makapalig-on nga eksperiensia. Ginahulat gid sang mga kauturan ang amon pag-abot. Imol sila, apang ginahimo nila ang tanan agod mahatag ang ila pinakamaayo. Para sa ila, ang pagduaw sang manugtatap sang sirkito espesyal gid nga okasyon.”

Samtang nagaalagad subong manugtatap sang sirkito, ginadumalahan ni Miloš Knežević ang hilikuton sa sanga talatapan sa Yugoslavia. Sa tinuig nga paggahom sang mga Komunista, nagbulig si Utod Knežević sa pagsolbar sang legal nga mga panumbungon batok sa aton mga kauturan.

MAKAPALIG-ON NGA PAG-USWAG SA MACEDONIA

Sang 1968, ang isa ka pamatan-on nga lalaki sa Kočani, Macedonia, nag-eskwela sa kolehiyo sa Zagreb, diin nahibaluan niya ang kamatuoran. Pagpauli niya, ginpaambit niya ang maayong balita sa iya mga paryente kag mga abyan.

“Ining pamatan-on nga lalaki, pakaisa ko,” panugiron ni Stojan Bogatinov, ang una nga nabawtismuhan sa Kočani. “Nagtrabaho ako subong isa ka serbidor, kag kon kaisa nagaistoryahanay kami sang akon mga katrabaho parte sa relihion. Sa tapos sang isa namon ka pag-istoryahanay, nag-abot ang isa ka miembro sang Ortodokso nga Simbahan agod magkaon. Sang ginserbehan ko sia, namangkot ako kon puede ako makakuha sing Biblia sa iya simbahan bangod luyag ko gid makatuon tuhoy sa Dios. Nagsiling sia nga tinguhaan niya nga dalhan ako. Wala madugay may kaugalingon na ako nga kopya sang ‘Bag-ong Testamento.’ Nalipay gid ako amo nga sa tapos sang akon trabaho nagdalidali ako pauli agod basahon ini.

 “Sang nagapauli ako, nakibot ako sang makita ko ang akon pakaisa nga halin sa Zagreb. Gin-agda niya ako nga magkadto sa ila, apang namalibad ako bangod nalangkag na ako nga makapauli agod magbasa sang akon Biblia. ‘May dala ako nga makapainteres sa imo,’ siling sang akon pakaisa. ‘May mga libro ako sa balay nga makabulig sa imo nga mahangpan ang Biblia.’ Nagkadto kami sa ila balay, kag nalipay gid ako kay may kompleto sia nga Biblia, pila ka brosyur, kag pila ka Lalantawan nga magasin nga Croasiano. Gintanyag niya sa akon ang mga publikasyon, kag ginbasa ko ini gilayon. Narealisar ko dayon nga pinasahi ang akon ginabasa. Wala ako sing kilala nga mga Saksi ni Jehova, apang luyag ko nga makilala sila.

“Sang nagbalik ang akon pakaisa sa Zagreb, nag-upod ako sa iya. Didto, ang maabiabihon nga Saksi nga si Ivica Pavlaković nag-agda sa akon sa iya balay, diin nagtener ako sing tatlo ka adlaw. Sa sina nga tion, madamo ako sing ginpamangkot, kag pirme niya ini ginsabat paagi sa Biblia, amo nga nagdayaw gid ako. Nagtambong ako sa isa ka miting sang kongregasyon kag napalig-on ako sa mainit nga paghiliutod.

“Gindala ako ni Ivica sa Bethel sa Zagreb, kag sang magpauli ako malipayon gid ako kag madamo sing dala nga literatura. Pagligad sining pila ka indi malimtan nga adlaw, nagpauli ako sa Kočani dala ang espirituwal nga bahandi nga akon nasapwan. Wala diri sing mga Saksi, amo nga nagasulatay kami ni Ivica sing regular. Ang akon mga sulat puro mga pamangkot, kag nagbalos sia sing mga sabat. Samtang nagadamo ang akon natun-an, ginapaambit ko ini sa iban lakip sa akon asawa kag kabataan, nga nangin interesado man. Wala madugay,  nahiusa ang amon pamilya sa kamatuoran, kag madamo kami sing natun-an sa Biblia. Malipayon gid kami, kag makugi namon nga ginsugid sa amon mga paryente kag mga abyan ang tuhoy sa maayong balita; kag madamo ang namati sa amon. Apang ang amon pagbantala ginhingabot.”

NAGTIPON SING NAHIUSA SA ALEMANYA

Mas maayoayo ang kahimtangan sang aton mga kauturan sa Yugoslavia sangsa mga kauturan sa iban nga Komunista nga mga pungsod, apang diutay lamang sila kag nagahandum nga maeksperiensiahan ang gugma sang bug-os kalibutan nga paghiliutod. Gani, sang nahibaluan nila nga may pagahiwaton nga “Peace on Earth” nga Internasyonal nga Asambleya sa tuig 1969, nangayo sila sing pahanugot sa gobierno nga magbiya sa pungsod para makatambong. Handurawa ang ila kalipay sang ginpahanugutan sila!

Ginhiwat ang asambleya sa daku nga istadyum sa Nuremberg, Alemanya, diin si Hitler, nga namahog nga papason ang mga Saksi ni Jehova, nagparada anay sang iya mga tropa pila lang ka dekada ang nagligad. Ginpresentar ang programa sa madamo nga lenguahe, kag ang mga delegado gikan sa Yugoslavia nalipay sang nahibaluan nila nga ang mga sesyon sa ila lenguahe hiwaton sa kakahuyan nga malapit sa panguna nga istadyum. Gintunga sang daku nga plataporma ang istadyum amo nga ang katunga sang mga delegado nga nagapungko sa isa ka bahin, nagapamati sa Serbo-Croasiano nga programa, samtang ang katunga, nga nagapungko sa pihak nga bahin sang plataporma, nagapamati sa Sloveniano. Ang walo ka adlaw nga programa nagpadalom sa ihibalo kag pagtuo sang mga kauturan!

Ginkontrata ang mga tren kag mga bus gikan sa bug-os nga Yugoslavia agod magdul-ong sang mga delegado sa Alemanya. “Nalipay kami nga mahiusa sa amon mga kauturan,” hinumdom sang isa ka utod nga lalaki nga naglakbay gikan sa Croatia, “amo nga ginbutangan namon sing karatula ang bintana sang tren nga amon ginsakyan nga nagapahibalo tuhoy sa kombension.”

 Nalipay gid ang mga kauturan nga makita kag mabatian sanday Nathan Knorr kag Frederick Franz gikan sa ulong-talatapan. “Nagalumapaw ang amon kalipay,” hinumdom sang isa ka delegado, “sang nagpalapit sila sa amon ginapungkuan sa istadyum agod mangamusta.” Ang pagpakamaayo nga nabaton sang mga kauturan sa Yugoslavia labaw pa sa ila madamo nga sakripisyo agod makatambong. “Duha ka bulan nga sueldo ang gasto pakadto sa asambleya,” siling ni Milosija Simić, nga naglakbay gikan sa Serbia, “kag mabudlay makakuha sing napulo ka adlaw nga bakasyon. Indi ako sigurado kon may trabaho pa ako pagbalik ko, apang determinado ako nga maglakat. Daw indi gid yadto mapatihan! Tubtob subong, mga 40 ka tuig na ang nagligad, nagahibi gihapon ako sa kalipay kon madumduman ko yadto nga hitabo.” Paagi sa pagpakig-upod sa ila mga kauturan  gikan sa tanan nga bahin sang Yugoslavia, naeksperiensiahan nila ang paghiusa sang bug-os kalibutan nga paghiliutod, kag nagpauli ang mga kauturan nga napalig-on kag handa sa pag-atubang sa mga kabudlayan.

NAGBULIG ANG LOKAL NGA MGA PAYUNIR

Daku gid ang nahimo sang Aleman nga mga payunir nga nag-abot sang maaga nga bahin sang katuigan 1930 sa pagpalapnag sing maayong balita. Karon nga nagadugang na ang mga manugbantala, nagadamo man ang mga taga-Yugoslavia nga nagapayunir. Halimbawa, ang Slovenia nagpadala sing eksperiensiado nga mga payunir sa malayo nga bahin sang Yugoslavia nga daku ang kinahanglanon. Maisugon nga gin-atubang sining mga payunir ang hangkat sa pagtuon sing bag-o nga mga lenguahe kag mga kultura.

“Nag-abot ako sa Priština, ang pinakadaku nga siudad sa Kosovo,” hinumdom ni Jolanda Kocjančič. “Albaniano kag  Serbiano ang ginahambal didto. Bisan pa wala kami ni Minka Karlovšek nagahambal sina nga mga lenguahe, nagsugod kami sa pagbantala, amo nga nakatuon kami. Sa una nga balay, nasumalang namon ang subang nga bata sang balo nga Czech. Ginsugdan namon ang amon presentasyon nga nagasamo ang Sloveniano kag Serbiano nga hambal. Nagsiling kami, ‘Luyag namon isugid sa inyo panimalay ang maayong balita gikan sa Biblia.’

“‘Dayón kamo,’ sabat niya, ‘ginapaabot kamo sang akon iloy.’

“Sang nakasulod na kami, ang iya iloy nga si Ružica nagdalidali sa pag-atubang sa amon. Ginpaathag niya nga 14 ka adlaw ang nagligad nagpangamuyo sia kay Jehova nga padal-an sia sang isa nga magatudlo sa iya tuhoy sa Dios. Ang iya magulang nga babayi, nga isa ka Saksi ni Jehova nga nagapuyo sa lugar nga ginatawag karon nga Czech Republic, sulitsulit nga nagpanugda sa iya nga mangayo sing bulig kay Jehova. Kumbinsido si Ružica nga ang amon pagbisita amo ang sabat sa iya pangamuyo. Gani samtang ginatudluan kami ni Ružica sang Serbiano, ginatudluan man namon sia sing kamatuoran sa Biblia. May nagadayon sa iya balay nga mga estudyante nga nag-upod sa amon pagtuon sa Biblia. Ang isa sa ila naghatag sa amon sing Albaniano nga diksionaryo nga nagbulig sa amon nga matun-an ina nga lenguahe.”

Si Zoran Lalović, nga taga-Montenegro, bata pa sang nakabaton sia sang Biblia gikan sa isa ka payunir nga taga-Zagreb, Croatia. Lima ka tuig sang ulihi, sang 1980, nag-abot ang isa ka espesyal payunir gikan sa Serbia kag gintun-an sia sa Biblia. “Nabudlayan gid ako nga likawan ang akon mga barkada sa diskohan,” siling ni Zoran, “apang sang ginhimo ko ina sang ulihi, madasig ako nga nag-uswag kag nabawtismuhan pagligad lang sang pila ka bulan sa Belgrade, Serbia. Sa gilayon pagkatapos sina, gin-asayn ako nga magpamulongpulong publiko bangod diutay lang ang mga utod nga lalaki. Ginsugdan man namon ang pagdumala sang tanan nga mga miting sa siudad sang Podgorica.”

 BAWTISMO SA TALAMNAN SANG HUMAY

“Kon handa na ang mga tawo sa pagpabawtismo, ginabawtismuhan ko sila,” siling ni Stojan Bogatinov, nga taga-Macedonia. “Wala kami sing bathtub nga magamit, kag manabaw katama ang mga suba. Apang, sa amon lugar madamo sing talamnan sang humay kag may irigasyon sang tubig. Ang iban madalom kag matinlo nga puede magamit sa pagbawtismo. Nadumduman ko ang una nga bawtismo sa talamnan sang humay. Samtang nagalakat kami sa talamnan pakadto sa irigasyon, may nagtawag sa akon, ‘Stojan, madamo naman ang bag-o mo nga obrero!’

“‘Huo,’ sabat ko, ‘kadamo abi sang trabaho.’ Wala sila makahibalo nga mga trabahador kami para sa espirituwal nga pagpangani sa Macedonia.”

Ang mga kauturan sa Macedonia may limitado nga kontak sa sanga talatapan, kag madamo pa sila sang dapat matun-an sa teokratikong kahimusan. Si Stojan Stojmilov nagatambong na sa mga miting sa Alemanya, kag sang nagpauli sia sa Macedonia, nalipay sia kay nakasapo sia sing mga Saksi sa Kočani. “Pag-abot ko, ginsugiran ko ang mga kauturan kon paano ginahiwat ang mga miting sa Alemanya,” panugiron niya, “amo nga ginpangabay nila ako gilayon nga dumalahan ang Pagtinuon sa Lalantawan kag magpamulongpulong publiko. Ginpaathag ko sa ila nga indi pa ako bawtismado, apang namilit gid sila bangod nagbatyag sila nga ako ang mas kalipikado. Gani nagpasugot ako sa ila pangabay. Sang ulihi, nag-uswag kami sang akon asawa, kag ginbawtismuhan man kami sa talamnan sang humay.”

Si Veselin Iliev, nga nagapangalagad karon subong isa ka gulang sa Kočani, nagpaathag, “Diutay lang ang amon nahibaluan tuhoy sa teokratikong organisasyon, apang daku ang amon gugma sa kamatuoran.” Sang ulihi, gintadlong ni Jehova ang mga butang. Subong man, ang pagbadbad sing dugang pa nga mga literatura sa Macedoniano nagpauswag sang kamatuoran sang Ginharian kag nagpabakod sa mga kongregasyon.

 MAHALUNGON NGA PAGGAMIT SANG DUGANG NGA KAHILWAYAN

Bangod ang Yugoslavia wala sa idalom sang pagkontrol sang Rusya, ang mga katawhan diri may mga kahilwayan kon ipaanggid sang wala pa nabungkag ang Unyon Sobyet. Sang ulihi nga bahin sang katuigan 1960, ang Yugoslavia amo ang una nga Komunista nga pungsod nga nagdula sang visa kag indi na estrikto sa paggua-sulod sang mga tawo sa pungsod. Bangod may dugang na nga kahilwayan sa paglakbay, ang mga kauturan sa naaminhan nga Yugoslavia nagboluntaryo sa pagdala sang aton mga literatura sa mga pungsod nga yara sa dulunan sang Unyon Sobyet, diin ginadumilian gihapon ang pagbantala nga hilikuton.

Una, ang mga literatura gikan sa Alemanya ginadala nila sa Yugoslavia paagi sa mga cargo van. Si Ðuro Landić, nga katapo sang Komite sang Sanga sang Croatia, naghinumdom nga ang ila balay gingamit anay nga bodega sang mga literatura tubtob napukan ang Unyon Sobyet. “Ang amon salakyan may sekreto nga talaguan sa atubangan kag sa idalom,” hinumdom ni Ðuro. “Nahibaluan namon nga kon madakpan kami, kuhaon ang amon salakyan kag prisuhon kami, pero nangin balewala lang ina sa amon sang nakita namon ang kalipay sang mga kauturan sang nabaton nila ang mga literatura.”

Si Utod Milosija Simić, nga nagdala sang mga literatura gikan sa Serbia pakadto sa Bulgaria, nagsiling: “Wala ako makahibalo kon kay sin-o ko dalhon ang mga literatura—ginhatagan lang ako sing adres. Isa ka bes, nanaug ako sa bus kag nagkadto sa isa ka balay, apang wala sing tawo. Ginlibot ko ang bloke sa iban naman nga direksion, kag sang naglabay ako sa balay, wala gihapon sing tawo. Sa bug-os nga adlaw, napulo ka beses ko nga ginlibot sing mahalungon ang bloke agod indi masuspetsahan. Apang wala gid ako sing nakita bisan isa lang ka tawo. Isa gid ini ka pagpakamaayo bangod nahibaluan ko sang ulihi nga indi gali ini ang husto nga adres.

 “Bangod ginpangabudlayan ko gid ang pagkopya kag pagmakinilya liwat sang mga literatura, nanugon gid ako sa sini. Indi ko mabaton nga ihaboy na lang ang literatura. Gani nagdesisyon ako nga dalhon ini liwat sa Serbia, diin magamit pa ini. Bisan pa nakabakal na ako sang tiket pakadto-pauli, kinahanglan ko pa ang isa ka tiket pakadto sa isa ka estasyon. Sa masami kon madul-ong ko ang mga literatura, ang mga kauturan nga nagbaton sini nagahatag sa akon sing kuarta para ibakal sang tiket. Amo sina ang amon ginahimo bangod ginalimitehan ang kantidad sang kuarta nga madala namon sa pungsod. Sang nagapakadto ako sa galawaran sang tiket, nangamuyo ako nga tani babayi lang ang nagabantay. Pag-abot ko, naghalin ang lalaki nga nagabantay kag nagbulos ang isa ka babayi. Gintanyag ko sa iya ang mga bayo nga ginputos namon sa mga literatura kabaylo sang tiket. Nagpasugot sia kag nakakuha ako sang tiket.”

Sang maaga nga bahin sang dekada 1980, nagbadbad ang mga kauturan sang mga literatura sa Albaniano kag Macedoniano kag ginpadala ang ginsulat nga kopya sa gamay nga talatapan sa Belgrade. Didto, naggamit si Milosija sing isa ka makinilya kag de-karbon nga papel para makahimo sing walo ka kopya kada makinilya. Mabudlay gid ini nga asaynment bangod ginsulat lang sang kamot ang materyal kag indi sia pamilyar sa lenguahe.

NANINDUGAN SING MALIG-ON ANG PAMATAN-ON NGA MGA KAUTURAN

Bisan pa may legal na kami nga kahilwayan sa relihion, gintamod sang gobierno ang amon neutral nga panindugan subong isa ka katalagman sa paghiusa sang Yugoslavia. Bangod sini, ginhingabot ang mga kauturan. Sa tion sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II, madamo ang nagpabilin nga matutom tubtob sa kamatayon bangod sang ila neutralidad. Apang pagligad sang tatlo ka dekada, indi tanan nagpabilin nga malig-on sa pagtuo. May pila nga nagatambong sadto sa Cristianong mga miting kag nagasakdag sa hilikuton sang Ginharian nga sang ginpatawag nga magserbisyo sa militar nangatarungan nga puede sila makigbahin.

 Ang pamatan-on nga mga kauturan nga nagpabilin nga neutral mahimo prisuhon tubtob napulo ka tuig. Dugang pa, mahimo sila pamatbatan sing pila ka beses antes sila mag-30 anyos. Ang pila nga nag-atubang sining mga pagtilaw sa integridad kag wala nagkompromiso amo ang mga bag-uhan sa kamatuoran. Madamo sa ila sa karon ang nangin responsable nga mga kauturan nga nagapanguna sa mga kongregasyon.

ANG MAKAKULUNYAG NGA INTERNASYONAL NGA KOMBENSION

Wala pa gid naeksperiensiahan sang mga Saksi ni Jehova sa Yugoslavia ang kalipay nga maghiwat sang internasyonal nga kombension. Handurawa ang ila kalangkag sang 1991 sang ginpahibalo sang Nagadumala nga Hubon nga ang isa sa “Lovers of Freedom” nga internasyonal nga kombension hiwaton sa Zagreb, Croatia!

Apang, may mga problema. Sugod sang gindeklarar sang Croatia ang kahilwayan sini gikan sa Yugoslavia, may yara pamahog sang inaway. Maalamon bala nga maghiwat sang kombension? Importante gid nga indi mabutang sa katalagman ang dumuluong kag lokal nga mga delegado. Sa tapos sang madamo nga pangamuyo kag pagbinagbinag sang mga butang, nagdesisyon ang mga kauturan nga dayunon ang paghanda para sa kombension.

Si Theodore Jaracz, nga katapo sang Nagadumala nga Hubon, naglakbay pakadto sa Croatia pila ka semana antes sang kombension agod magbulig sa paghanda. Bangod ginkanselar ang tanan nga iban nga pangpubliko nga okasyon sa Zagreb, gusto mahibaluan sang mga tawo kon ano ang pagahimuon sa Dinamo Stadium. Samtang nagahilapit ang kombension, labi nga nagagamo ang kahimtangan sang pungsod. Kada adlaw ginabinagbinag sang mga kauturan ang mga risgo kag sulitsulit nga nagapamangkot, ‘Madayon pa bala ang kombension ukon i-kanselar na lang ini?’ Ang mga kauturan padayon nga nangamuyo kay Jehova sing panuytoy. Daw indi mapatihan nga nag-untat ang kinagamo sa pulitika, kag nakahiwat sila sing kombension sang Agosto 16-18, 1991.

Talalupangdon gid ang daku nga kinatuhayan. Ang mga pungsod sa palibot ginakugmat bangod sa nagahilapit nga ina- way, apang ang mga Saksi ni Jehova sa Croatia nagaabiabi sa linibo ka bisita para sa “Lovers of Godly Freedom” nga internasyonal nga kombension. b Madamo nga tumandok ang nagabiya sa pungsod, apang ang mga kauturan gikan sa 15 ka pungsod nagatipon sing tingob nga may gugma kag kahilwayan. Nag-abot ang daku nga mga grupo gikan sa Estados Unidos, Canada, kag sa iban pa nga mga pungsod sa Nakatundan sakay sa eroplano. Bangod sang katalagman sa inaway, ginsira ang erport sa Zagreb kag ang eroplano naghugpa sa Ljubljana, Slovenia. Halin didto, masakay pa ang mga delegado sa bus pakadto sa Zagreb. Ang kaisog sang nagbisita nga mga kauturan isa ka maayo nga panaksi sa mga pumuluyo, kag ang ila presensia nagpalig-on gid sa lokal nga mga kauturan. Ang pinakadaku nga grupo naghalin sa Italya, nga mga 3,000 ka delegado. Ang ila mainit nga gugma kag kakunyag naglaton sa bug-os nga kombension.—1 Tes. 5:19.

Ang pag-abiabi sa lima ka katapo sang Nagadumala nga Hubon makapalig-on gid sang pagtuo. Tubtob karon, madamo ang nalipay sa paghinumdom sang mga pamulongpulong nga ginhatag nanday Carey Barber, Lloyd Barry, Milton Henschel, Theodore Jaracz, kag Lyman Swingle. Ining mga utod nga may tinuig na nga eksperiensia wala mapunggan sang magamo nga tion, kag maisog nga nagkadto sa pungsod agod pabakuron ang mga kauturan paagi sa makapalig-on nga mga pamulongpulong.

Bangod sang kinagamo sa pulitika, nahadlok ang awtoridad nga basi mag-ilinaway ang mga delegado nga gikan sa lainlain nga bahin sang Yugoslavia. Apang, napahamtang sila sang makita nila nga nagtipon sing mahidaiton ang mga delegado kag nagpakita sang ila mainit kag utudnon nga gugma. Samtang nagaligad ang inadlaw, nagadiutay ang mga pulis nga nagabantay.

Ginpasundayag sining indi malimtan nga kombension nga ang mga Saksi ni Jehova isa ka matuod nga internasyonal nga paghiliutod. Ang pagpamalandong sa sini makabulig sa mga  kauturan nga mahuptan ang paghiusa sa tion sang mga pagtilaw nga magaabot. Ang bus nga nagdul-ong pauli sa mga delegado nga taga-Serbia kag taga-Macedonia amo ang katapusan nga salakyan nga gintugutan nga makalabay sa checkpoint sa tungatunga sang Croatia kag Serbia. Sang nakatabok na ang mga kauturan, ginsira dayon ang dulunan. Madamo ang nagsiling nga sa sini nga tion nagsugod ang inaway.

Sang masunod nga mga bulan kag mga tuig, ang mga republika nga bahin anay sang Yugoslavia nagpanikasog nga mangin independiente nga mga pungsod kag magtigayon sing kaugalingon nga gobierno. Ginsundan ini sang inaway nga nagkutol sang linibo ka kabuhi kag nagresulta sa tuman nga pag-antos. Ano ang natabo sa aton mga kauturan sa sining tion sang kinagamo? Paano ginpakamaayo ni Jehova ang hilikuton nga pagbantala sang Ginharian sa sining independiente na nga mga pungsod karon? Hibaluon naton.

 Moderno nga Maragtas sang Bosnia kag Herzegovina

“Sang Mayo 16, 1992, mga 13 kami nga nagtipon sa sulod sang isa ka apartment samtang nagalinupok ang mga bomba sa Sarajevo. Ang duha ka bomba nag-igo sa tinukod nga amon ginpanaguan. Ang mga Croasiano, mga Serbiano, kag mga Bosniano nagapinatyanay sa gua. Apang kami nga naggikan man sa sining tatlo ka rasa, nahiusa sa putli nga pagsimba. Sang kaagahon, malaka na lang ang linupok, amo nga naghalin kami sa apartment agod mangita sing mas hilway nga lugar. Kaangay sang ginhimo namon sang nagligad nga gab-i, nagpangamuyo kami kay Jehova, kag ginpamatian niya kami.”—Halim Curi.

Ang Sarajevo, nga may populasyon nga kapin sa 400,000 nakaeksperiensia sing isa sa pinakamalawig kag pinakamadugo nga pagpanalakay sa kasaysayan. Paano nalandas sang aton mga kauturan ang tanan nga pagbinangig tuhoy sa rasa kag relihion nga amo ang gintunaan sang pagbinahinbahin sang pungsod? Antes naton binagbinagon ang ila kasaysayan, hibaluon anay naton ang iban pa nga mga butang tuhoy sa Bosnia kag Herzegovina.

Ang pungsod sang Bosnia kag Herzegovina nahamtang sa sentro nga bahin sang anay Yugoslavia, kag napalibutan ini sang Croatia, Serbia, kag Montenegro. Daku ang ila pagpabalor sa kultura kag pamilya, kag importante gid sa ila ang pagkamaabiabihon. Kinaandan na nga nagapangape sila sa kaingod nga balay kag nagapaligad sing oras sa mga kafići (kapehan). Ang populasyon sang Bosnia ginahuman sang mga Bosniano, mga Serbiano, kag mga Croasiano, apang daw palareho lang ang ila hitsura. Bisan pa indi debotado ang tanan nga tawo, ang relihion amo ang ginatunaan sang pagbinahinbahin sang mga tawo. Ang kalabanan sang mga Bosniano mga Muslim, samtang ang kalabanan  sang mga Serbiano katapo sang Serbiano nga Ortodokso nga Simbahan, kag ang kalabanan sang mga Croasiano mga Romano Katoliko.

Sang maaga nga bahin sang katuigan 1990, talalupangdon ang pagdugang sang pagkapanatiko sa relihion kag pagdumot sa iban nga rasa, kag nagresulta ini sa makahalanusbo nga buhat sang pagpapas sa rasa. Ang nagsalakay nga mga soldado nagtabog sa mga pumuluyo sang gamay nga mga minuro kag dalagku nga mga siudad agod wala na sing iban pa nga rasa kag relihion nga magsimpon sa ila. Nangin isa ini ka pagtilaw sa neutralidad sang aton mga kauturan. Subong sang iban nga mga pungsod sang anay Yugoslavia, ang kalabanan nga tawo sa Bosnia nagsunod sa relihion sang ila ginikanan, kag ang apelyido sang pamilya nagapakilala kon ano ang ila relihion. Amo nga kon nangin alagad ni Jehova ang bunayag sing tagipusuon nga mga tawo, mahimo sila tamdon nga nagluib sa ila pamilya kag sa ila tradisyon. Apang, nahangpan sang aton mga kauturan nga ang pagkamainunungon kay Jehova isa gid ka pangamlig.

ISA KA SIUDAD NGA GINSALAKAY

Subong sang nahibaluan na naton, ang mga kauturan sa Yugoslavia napahulag gid sa ginpakita nga gugma kag paghiusa sa tion sang “Lovers of Godly Freedom” nga kombension sa Zagreb, Croatia sang 1991. Ining indi malipatan nga kombension nagpalig-on gid sa ila sa pag-atubang sa mga kabudlayan nga magaabot. Sadto anay, ang mga Bosniano, mga Serbiano, kag mga Croasiano nagapuyo sing mahidaiton sa Sarajevo. Apang, nag-abot ang tion nga ginpalibutan sang mga soldado ini nga siudad kag nakibon ang tanan—lakip na ang aton mga kauturan. Bangod magamo ang pulitika, wala gid sing nakahibalo kon san-o matapos ang inaway.

“Nagutman ang mga tawo,” siling ni Halim Curi, isa ka gulang sa Sarajevo. “Kada bulan ginasuplayan lang sila sing diutay nga harina, 100 ka gramo nga kalamay, kag 0.5 litro nga mantika. Ang bisan ano nga bakante nga duta sa siudad gintamnan na sing mga ulutanon. Ang mga kahoy sa Sarajevo ginpulod sang mga tawo agod igatong. Sang wala na sing mapulod nga kahoy, ginpangakas nila ang mga tapi nga salog sang ila apartment agod  igatong. Ginagatong nila ang bisan ano nga maduktan sang kalayo, bisan gani ang daan nga mga sapatos.”

Sang ginsalakay ang Sarajevo, si Ljiljana Ninković kag ang iya bana nga si Nenad wala nakapalagyo kag napahilayo sa ila ang ila duha ka bata nga babayi. “Maayo anay ang kahimtangan sang amon pamilya upod sa amon duha ka bata. Nagaistar kami sa isa ka apartment kag may isa ka salakyan,” siling ni Ljiljana. “Pero hinali lang nga nagbag-o ang tanan.”

Apang, pirme nila naeksperiensiahan ang pangamlig ni Jehova. “Duha ka beses nga ginbombahan ang amon apartment wala lang madugay nga nakahalin kami,” padayon ni Ljiljana. “Wala sapayan sang mga kabudlayan, nalipay kami sa simple nga mga butang. Halimbawa, nalipay kami nga magkadto sa parke kag manguha sing mga dahon sang dandelion para isud-an, agod nga indi lang kan-on ang amon kaunon. Natun-an namon nga mangin kontento sa kon ano ang yara kag indi pag-uyangan ang bisan ano nga butang.”

PAGPANGITA SING PISIKAL KAG ESPIRITUWAL NGA PAGKAON

Ang isa sa pinakadaku nga problema amo ang pagtigayon sing tubig. Pirme lang wala nagatubod ang tubig sa mga balay. Agod makakuha sing tubig, ang mga tawo kinahanglan pa maglakat sing mga 5 ka kilometro sa mga lugar nga ginapuntariya sang mga sniper. Sa lugar nga ginasag-uban, ang mga tawo kinahanglan pa magpila sing inoras agod makakuha sang tubig. Nian dalhon nila pauli ang mabug-at nga karga sang tubig.

“Isa gid ka pagtilaw sang nabalitaan namon nga magatubod sing makadali ang tubig sa mga balay,” siling ni Halim. “Gani natural lang nga magpaligo ang tanan, manglaba, kag magtipon sing tubig sa madamo nga suludlan. Apang paano kon ini nga tion natuon man sa  amon miting sang kongregasyon? Kinahanglan kami magdesisyon kon bala makadto kami sa miting ukon magpabilin sa balay agod makatipon sing tubig.”

Bisan pa importante ang pisikal nga mga kinahanglanon, nahangpan sang mga kauturan ang balor sang espirituwal nga pagkaon. Sa mga miting, ang mga kauturan nakabaton sang espirituwal nga pagkaon kag subong man sang mga impormasyon kon sin-o ang napriso, nasamaran, ukon napatay pa gani. “Kaangay kami sang isa ka pamilya,” siling ni Milutin Pajić, nga isa ka gulang sang kongregasyon. “Kon magtingob kami sa mga miting, indi namon luyag nga magbulagay. Pagkatapos sang mga miting, nagatener kami anay sing inoras kag nagaistoryahanay tuhoy sa kamatuoran.”

Mabudlay ang pangabuhi, kag ang mga kauturan yara pirme sa katalagman. Sa gihapon, ginauna nila ang pag-alagad kay Jehova. Bisan pa nabahinbahin ang pungsod bangod sa inaway, ang katawhan ni Jehova nangin suod pa gid sa isa kag isa kag sa ila langitnon nga Amay. Ang mga kabataan nagpanilag sa pagkamainunungon sang ila mga ginikanan kag nagpalambo man sang ila indi mabungkag nga pagkamainunungon kay Jehova.

Ang banwa sang Bihać, nga nahamtang malapit sa dulunan sang Croatia, wala makadtuan sang halos apat ka tuig. Ang mga tawo didto indi makagua, kag indi man makasulod ang kinahanglanon nga mga bulig. “Mabudlay gid sang nag-umpisa ang inaway,” siling ni Osman Šaćirbegović, ang lamang nga utod sa sini nga banwa, “indi bangod sa mabudlay nga kahimtangan kundi bangod namag-uhan kami, kay wala pa gid namon ini maeksperiensiahan sadto. Apang, sang nag-umpisa na ang pagpamomba narealisar namon nga indi tanan nga bomba makapatay. Ang pila gani ka bomba wala man naglupok.”

Bangod wala sing nakahibalo kon san-o matapos ang inaway, ang Bethel sa Zagreb, Croatia, kag sa Vienna, Austria naghimo sing kahimusan sa pagtipon sang kinahanglanon nga mga suplay subong sang bulong, pagkaon, kag iban pa. Gintipon ini sa mga Kingdom Hall kag mga balay sang mga Saksi sa Sarajevo, Zenica, Tuzla, Mostar, Travnik, kag Bihać. Samtang nagapadayon ang inaway, ang mga siudad hinali lang nga ginlikupan kag na- kibon. Bangod sini, nag-untat man sing hinali ang pagtipon sang mga suplay, kag madasig ini nga naubos. Apang, bisan pa nakibon ang mga banwa sa Bosnia, ang utudnon nga paghiusa sang mga Saksi ni Jehova nagpabilin nga indi mabungkag. Tuhay gid ini sa daku nga pagdumot sa rasa kag relihion nga makita sa bug-os nga pungsod.

MAKUGI APANG MAINANDAMON

Magluwas sa mga kabudlayan sa pagpangita sing matag-adlaw nga mga kinahanglanon, may katalagman man sa mga sniper nga yara sa palibot sang Sarajevo, kay mahimo aksidente nila nga matiruhan ang inosente nga mga pumuluyo. Madamo ang napatay bangod sa padayon nga pagpaulan sang bomba. Kon kaisa, delikado ang pagkabuhi sa mga banwa nga nakibon. Ang mga tawo nahadlok pirme. Apang, ang mga kauturan nangin maisugon kag mainandamon, amo nga wala sila mag-untat sa pagpaambit sing maayong balita sang Ginharian sa mga tawo nga nagakinahanglan gid sing lugpay.

“Sa tion sang isa ka mabaskog nga pagpang-atake sa Sarajevo,” siling sang isa ka gulang, “linibo ka bomba ang naglupok sa isa lang ka adlaw. Sina nga aga sang Sabado, ang mga kauturan nagtawag sa mga gulang paagi sa telepono kag nagpamangkot, ‘Sa diin kita matipon antes maggua sa latagon?’”

 “Nakita ko nga ginauhaw gid sa kamatuoran ang mga tawo,” siling sang isa ka utod nga babayi. “Amo gid ini ang nagbulig sa akon nga makabatas kag mangin malipayon bisan pa sa mabudlay nga mga kahimtangan.”

Madamo sang lokal nga mga pumuluyo ang nakarealisar nga kinahanglan nila ang paglaum gikan sa Biblia. “Sa baylo nga kami ang mangita sa ila,” siling sang isa ka utod nga lalaki, “kami ang ginapangita sang mga tawo agod mabuligan sila nga makatuon tuhoy sa Dios.” “Sila ang nagakadto sa Kingdom Hall kag nagapangabay sing pagtuon.”

Ang panguna gid nga rason kon ngaa nangin madinalag-on ang pagbantala nga hilikuton sa tion sang inaway amo ang paghiusa sang aton Cristianong paghiliutod, kag matalupangdan gid ini sang mga tawo. “Isa gid yadto ka daku nga panaksi,” siling ni Nada Bešker, isa ka utod nga babayi nga nag-alagad subong espesyal payunir sa madamo nga tinuig. “Madamo nga tawo ang nakakita sang Bosniano kag Serbiano nga mga utod nga nagaupdanay sa ministeryo. Kag sang nakita nila nga ginatun-an sang Croasiano nga utod kag sang utod nga Muslim anay ang isa ka Serbiano nga tawo, nahunahuna nila nga tuhay gid kami.”

Madamo karon sang mga nagaalagad kay Jehova ang nagbaton sadto sang kamatuoran sa tion sang inaway. Isa gid ini ka maathag nga resulta sang kakugi sang aton mga kauturan. Halimbawa, ang kongregasyon sa Banja Luka gintunga, bisan pa mga isa ka gatos na ka manugbantala ang nagsaylo sa iban nga mga kongregasyon.

MATUTOM GID NGA PAMILYA

Mainandamon gid pirme ang aton mga kauturan. Apang, ang iban nangin biktima sang ‘tion kag wala ginapaabot nga hitabo’ sang natabuan nga yara sila sa sayop nga lugar sa indi husto nga tion. (Man. 9:11, NW) Si Božo Ðorem, nga isa ka Serbiano, nabawtismuhan sa  internasyonal nga kombension sa Zagreb sang 1991. Sang nakabalik na sia sa Sarajevo, pila ka beses nga ginpriso sia kag ginsakit bangod sa iya neutral nga panindugan. Sang 1994, ginsentensiahan sia sing 14 ka bulan nga pagkapriso. Ang pinakadaku niya nga kabudlayan amo nga indi niya makaupod ang iya asawa nga si Hena, kag ang ila lima ka tuig nga bata nga babayi nga si Magdalena.

Wala madugay pagkatapos mapagua si Božo sa prisuhan, nag-abot ang isa ka trahedya. Sa isa ka malinong nga hapon, naglakat sila nga tatlo agod maghiwat sing pagtuon sa Biblia malapit sa ila puluy-an. Samtang nagalakat sila, hinali lang nga naglupok ang isa ka bomba. Si Hena kag Magdalena napatay gilayon, kag si Božo napatay sang ulihi sa ospital.

ANG CRISTIANONG NEUTRALIDAD

Bangod ang kalabanan nga tawo naimpluwensiahan sang pagpakanubo sa iban nga rasa, diutay lang kon may yara gid man, ang may neutral nga pagtamod. Sa Banja Luka, ang kongregasyon panguna nga ginatapuan sang pamatan-on nga mga lalaki, kag luyag sila gamiton sang militar para sa inaway. Bangod nagpabilin sila nga neutral, ginkastigo sila.

“Ang mga pulis,” hinumdom ni Osman Šaćirbegović, “pirme nagapangusisa sa amon, kag ginatawag nila kami nga matalaw bangod wala namon ginapangapinan ang amon pamilya.”

Ginsabat ni Osman ang pulis sa sini nga paagi: “Indi bala nga pangamlig para sa imo ang imo pusil?”

“Siempre,” sabat sang pulis.

“Bayluhan mo bala ina sing kanyon agod maamligan ka pa gid?”

“Huo.”

“Kon bayluhan ang imo kanyon sing tangke de guerra, sugot ka?”

“Siempre.”

“Tanan ini himuon mo agod maamligan ka sing maayo,” siling ni Osman. “Ang akon pangamlig gikan kay Jehova, ang labing gamhanan nga Dios, kag Manunuga sang uniberso. May  makita pa bala ako nga labaw pa sa sina nga pangamlig?” Naghalin ang pulis bangod nahangpan niya ang buot silingon ni Osman.

NAG-ABOT ANG BULIG

Nahibaluan sang mga kauturan sa kaingod nga mga pungsod ang pag-antos sang Bosniano nga mga Saksi. Apang sa pila ka tion, imposible nga makapadala sing kinahanglanon nga suplay sa mga kauturan nga nagakinahanglan. Nian, sang Oktubre 1993, ginpahibalo sang awtoridad nga posible na makapadala sing suplay. Wala sapayan sang mga katalagman, nagdesisyon ang mga kauturan nga himuon ang ila masarangan sa sini nga higayon. Sang Oktubre 26, lima ka trak gikan sa Vienna, Austria, ang nagpadulong sa Bosnia kag may karga nga 16 ka tonelada nga pagkaon kag kahoy nga inuggatong. Paano nakalab-ot ini nga mga trak sa mga lugar nga malapuyot gihapon ang inaway? c

May mga tion nga nabutang sa katalagman ang mga kauturan samtang nagalakbay. “Naulihi ako sa pagbiyahe sina nga aga,” hinumdom sang isa sa mga drayber, “kag yara ako sa likod sang iban nga trak nga nagadala sing mga suplay. Sang malapit na lang ako sa isa sa mga checkpoint, ang tanan nga trak nagdulog samtang ginausisa sang mga opisyales ang mga papeles. Hinali lang nga nagpalupok ang sniper, kag nakita namon nga naigo ang isa ka drayber nga indi Saksi.”

Ang mga drayber lamang kag ang ila ginamaneho nga trak ang ginatugutan nga magsulod sa Sarajevo, gani ang iban nga kauturan nga nag-upod naghulat na lang sa gua sang siudad. Walay sapayan sini, luyag gid nila nga palig-unon ang lokal nga mga kauturan. Nakakita sila sing telepono, kag gintawgan nila ang mga manugbantala sa Sarajevo kag naghatag sila sing kinahanglanon gid kag makapalig-on nga pamulongpulong publiko paagi sa telepono. Sa tion sang inaway, madamo nga beses nga ginrisgo sang mga nagalakbay nga manugtatap, mga Bethelite, kag mga katapo sang Komite sang Pungsod ang ila kabuhi agod buligan ang ila mga kauturan nga maluwas sa pisikal kag sa espirituwal.

 Sa Bihać, indi gid posible nga makapadala sing suplay sa mga kauturan sa sulod sang halos apat ka tuig. Apang, bisan pa wala makasulod sa banwa ang materyal nga pagkaon, nabaton sang aton mga kauturan ang pila ka espirituwal nga pagkaon. Paano? May mga linya sila sang telepono kag fax machine, nga amo ang ila gingamit agod makatigayon sila sing kada gua sang Ang Aton Ministeryo sa Ginharian kag mga kopya sang Ang Lalantawan. Ginamakinilya nila liwat ang literatura kag ginahatagan sing tig-isa ka kopya ang kada pamilya. Sang nagsugod ang inaway, tatlo lamang ang bawtismado nga manugbantala. Kaupod nila ang 12 ka di-bawtismado nga duha ka tuig nga naghulat sang nagakaigo nga tion agod simbuluhan ang ila dedikasyon kay Jehova paagi sa pagpabawtismo sa tubig.

Isa gid ka hangkat nga mapain sa iban nga kauturan sa sulod sang madamo nga tinuig. “Ang akon mga ginahiwatan sing pagtuon sa Biblia wala pa gid makatambong sa kombension ukon makaeksperiensia sang pagduaw sang manugtatap sang sirkito,” siling ni Osman. “Pirme namon ginaistoryahan ang tion nga makaupod namon liwat sing malipayon ang iban nga mga kauturan.”

Sang Agosto 11, 1995, mahanduraw naton ang kalipay sang mga kauturan sang nag-abot sa Bihać ang duha ka salakyan nga namarkahan sing “Kinahanglanon nga Suplay sang mga Saksi ni Jehova.” Amo ini ang una nga pribado nga mga salakyan nga nagdala sing bulig sugod sang nakibon ang siudad! Hustuhan gid ang ila pag-abot bangod ang mga kauturan maluya na sa pisikal kag daw nadulaan na sing paglaum.

Sa Bihać, nanutaran sang mga kaingod kon paano gin-atipan sang mga kauturan ang isa kag isa. Halimbawa, ginkay-o nila ang naguba nga mga bintana sang mga kauturan. “Nagdayaw ang akon mga kaingod,” siling ni Osman, “kay nahibaluan nila nga wala kami sing kuarta. Daku gid yadto nga panaksi kag ginaistoryahan nila ini gihapon tubtob subong.” Sa karon, ang Bihać may mainuswagon nga kongregasyon nga ginatapuan sang 34 ka manugbantala kag 5 ka payunir.

INDI MALIPATAN NGA PAGLAKBAY!

Sa liwat, ang aton mga kauturan nagrisgo sang ila kabuhi sa pagdala sing pagkaon kag literatura sa mga banwa sa Bosnia nga  may inaway. Apang, ang paglakbay sang Hunyo 7, 1994, tuhay gid. Sang aga pa katama, nagsakay sa tatlo ka trak gikan sa Zagreb, Croatia ang mga katapo sang Komite sang Pungsod kag ang iban pa nga mga boluntaryo. Ang ila tulumuron amo ang pagdala sing kinahanglanon nga mga suplay kag paghiwat sing pinalip-ot nga programa sang pinasahi nga adlaw nga asambleya, nga amo ang labing una nga asambleya pagligad sang tatlo ka tuig!

Ang siudad sang Tuzla amo ang isa sang mga ginhiwatan sining pinasahi nga asambleya. Sang nagsugod ang inaway, mga 20 lamang ang bawtismado nga manugbantala sa kongregasyon. Apang, makapakibot gid nga makita ang kapin sa 200 nga nagtipon agod magpamati sa programa sang asambleya! Treinta ang nabawtismuhan. Sa karon, may tatlo na ka kongregasyon ang Tuzla, kag may kapin sa 300 ka manugbantala.

Sa Zenica, ang mga kauturan nakakita sing maayo nga tilipunan, apang nabudlayan sila sa pagpangita sing nagakaigo nga duog para sa bawtismo. Sang ulihi, pagkatapos sang malawig nga pagpangita, nakakita sila sing isa ka daku nga banyera nga puede gamiton sa bawtismo. Apang ang problema kay malangsa ang banyera, bangod ginbutangan ini sang mga isda! Pero wala ini makaupang sa mga kandidato sa bawtismo, nga nagbaton sa pangagda ni Jesus nga mangin “mangingisda sing mga tawo.” (Mat. 4:19) Si Herbert Frenzel, nga katapo karon sang Komite sang Sanga sang Croatia, amo ang naghatag sang pamulongpulong sa bawtismo. “Ang mga kandidato madugay na nga nagahandum nga mabawtismuhan,” siling niya, “amo nga wala gid sing may makapugong sa ila! Pagkatapos sang ila bawtismo, nabatyagan nila nga nagmadinalag-on sila!” Sa karon, ang  Zenica may mainuswagon nga kongregasyon nga ginatapuan sang 68 ka manugbantala.

Sa Sarajevo, ang programa sa asambleya mahimo lang hiwaton malapit sa ginsang-an sa diin ang mga nagaagi ginapuntariya sang mga sniper. Sang nakaabot na sa asambleya ang mga kauturan nga luwas sa katalagman, wala lamang sila nabudlayan sa pagpangita sing duog para sa bawtismo kundi kon paano man makatipon sing kinahanglanon nga tubig. Agod mapat-od nga may bastante nga tubig para sa tanan nga kandidato, ginapalinya sila suno sa ila kataason, kag ginabawtismuhan sila halin sa pinakamanubo tubtob sa pinakamataas!

Isa gid yadto ka makalilipay nga adlaw para sa aton mga kauturan! Ang bisan ano nga makangilidlis nga hitabo sa palibot wala makaupang sa ila daku nga kalipay sa pagtipon agod simbahon ang Dios. Sa karon, ang Sarajevo may tatlo na ka nagauswag nga kongregasyon.

SANG MATAPOS ANG INAWAY

Sang nakabaton na liwat sing suplay ang aton mga kauturan, nag-ayoayo diutay ang ila pagkabuhi. Apang, nagpadayon gihapon ang pagpapas sa rasa kag ang puersahanay nga pagpahalin sa kaugalingon nga balay. Nadumduman ni Ivica Arabadžić, isa ka gulang sa Croatia, ang pagpilit sa ila nga maghalin sa ila kaugalingon nga puluy-an sa Banja Luka. “Ginkadtuan kami sang tawo nga may pusil kag ginsilingan niya kami nga maghalin kay sia na kuno ang tag-iya sang amon balay. Bag-o lang sia ginpahalin sa iya balay sa Šibenik, Croatia, bangod Serbiano sia. Gani luyag niya nga maghalin man kami. Ang isa ka opisyal sang militar nga ginahiwatan ko sing pagtuon nagpalapit agod magbulig sa amon. Bangod indi na posible nga mapanag-iyahan pa namon ang amon balay, nagpasugot kami nga magbayluhanay na lang. Mabudlay gid ang pagbiya sa amon balay kag sa kongregasyon nga nagbulig sa amon nga makatuon sing kamatuoran, apang wala na kami sing mahimo. Nagsaylo kami sa amon ‘bag-o’ nga balay sa Croatia dala ang diutay nga mga pagkabutang. Apang, sang nag-abot kami sa Šibenik, may nagaistar na sa balay nga istaran kuntani namon. Ano ang amon himuon? Ang mga kauturan nag-abiabi gilayon sa amon, kag ginpaistar kami sang isa ka gulang sa iya  puluy-an sing isa ka tuig tubtob nakakita kami sang amon kaugalingon nga balay.”

Ang kagamo sa pulitika yara gihapon tubtob subong, apang ang kamatuoran madasig nga nagalapnag sa Bosnia kag Herzegovina, diin ang mga 40 porsiento sang populasyon sini mga Muslim. Sang matapos ang inaway, ang aton mga kauturan nakapatindog sing bag-o nga mga Kingdom Hall. Ang isa sini nahamtang sa Banja Luka. Magluwas nga kinahanglanon gid ini nga tilipunan, nagarepresentar man ini sang legal nga kadalag-an. Sa sulod sang mga tinuig, gintinguhaan sang aton mga kauturan nga makakuha sing pahanugot sa pagpatindog sing Kingdom Hall sa sini nga lugar diin mabaskog ang impluwensia sang Serbiano nga Ortodokso nga Simbahan. Bisan pa legal nga ginkilala sa Bosnia ang aton mga kauturan pagkatapos sang inaway, wala sila gintugutan nga makapatindog sing Kingdom Hall sa Banja Luka. Sang ulihi, pagkatapos sang madamo nga pangamuyo kag daku nga panikasog, ang mga kauturan nakatigayon sing kinahanglanon nga mga papeles. Ini nga kadalag-an nangin isa ka sulundan para sa palaabuton pa nga mga Kingdom Hall sa sini nga bahin sang Bosnia kag Herzegovina.

Bangod may kahilwayan na sa pagsimba, 32 ka espesyal payunir ang nagbulig sa mga lugar nga mas daku ang kinahanglanon. Madamo sa ila ang naghalin pa sa iban nga pungsod. Ang ila kakugi sa ministeryo subong man ang ila pagkamainunungon sa teokratiko nga mga kahimusan nangin matuod gid nga pagpakamaayo.

Ang Sarajevo, diin pila ka tuig nga yara pirme sa katalagman nga matiruhan sang sniper ang aton mga kauturan, isa na karon ka mahidaiton nga duog nga ginahiwatan sing mga kombension kag may mga delegado nga gikan pa sa tanan nga bahin sang anay Yugoslavia. Bisan ginhapay sang inaway sang nagligad nga siglo ining matahom kag madamo sing kabukiran nga pungsod, ang katawhan ni Jehova nangin suod pa gid bangod sang “di-salimpapaw nga utudnon nga pagpalangga.” (1 Ped. 1:22) Sa karon, ang 16 ka kongregasyon sa Bosnia kag Herzegovina nga ginatapuan sang 1,163 ka manugbantala nahiusa sa pagdayaw sa matuod nga Dios, si Jehova.

 Moderno nga Maragtas sang Croatia

Pagkatapos sang internasyonal nga kombension sa Zagreb sang 1991, ang dulunan sang Croatia kag Serbia ginsira gilayon. Ang panguna nga mga dalan kag mga taytay ginguba sang mga soldado kag ang iban ginlambayan nila amo nga indi makapauli ang madamo nga delegado gikan sa nasidlangan nga bahin sang Croatia. Bilang pagpakita sing mainit nga utudnon nga gugma, madamo nga Saksi gikan sa iban nga bahin sang pungsod ang nag-amuma sa sini nga mga kauturan, bisan pa pigado sila.

Sa Zagreb, ang sirena nagauwang adlaw kag gab-i agod magpaandam sa pagpamomba. Ang mga tawo nagadinalagan agod makapanago, kag ang pila nagatener sa palanaguan sing sinemana ukon binulan. Bangod luwas sa katalagman ang basement (hulot sa idalom duta) sang Bethel, ginpili ini sang mga opisyal sang siudad subong palanaguan sa tion sang pagpamomba. Nangin maayo ini nga kahigayunan sa pagpanaksi sa mga tawo, kag kapin pa sa pisikal nga pangamlig ang ila nabaton. Halimbawa, isa sadto ka adlaw sang nag-uwang ang sirena, ang mga tawo sa tren nagdinalagan pakadto sa basement sang Bethel, nga amo ang kinaandan nila nga ginahimo. Ang tanan nagakabalaka samtang nagahulat, gani ang isa ka gulang nga nagaalagad sa Bethel nagpamangkot kon luyag nila magtan-aw sing presentasyon paagi sa slide tuhoy sa internasyonal nga kombension nga ginhiwat sa Zagreb pila ka bulan lang ang nagligad. Tanan sila nagpasugot kag pagkatapos sang presentasyon ginpabutyag nila ang ila apresasyon.

Bangod sang inaway, ang pagkadto sa mga miting isa gid ka hangkat, kag makapasubo nga ginguba sang mga bala kag mga bomba ang pila ka Kingdom Hall. Wala sapayan sini, labi pa gid nga ginpabaloran sang mga kauturan ang espirituwal nga pagkaon, kag ini nga mga kauturan ‘wala nagpabaya sa  ila pagtilipon.’ (Heb. 10:25) Halimbawa, sang gin-ulanan sing bomba gikan sa mga rocket launcher ang Šibenik sing mga anom ka bulan, imposible nga makatipon sa Kingdom Hall ang mga kauturan. “Nag-istar kami sa gua sang siudad,” paathag sang isa ka gulang, “gani sa akon balay kami nagahiwat sing pagtinuon sa libro kag Pagtinuon sa Ang Lalantawan. Bisan pa amo sini ang kahimtangan, wala kami nag-untat sa pagbantala nga hilikuton. Nagbantala kami sa palibot kag sa iban pa nga mga minuro. Nakilala kami sang tanan nga tawo subong mga Saksi ni Jehova. Nahibaluan nila nga tuhay gid kami.”

UTUDNON NGA GUGMA SA TION SANG INAWAY

Madamo nga utod nga nadulaan sing puluy-an ang nag-istar sa iban nga utod, kag ang kongregasyon nagtanyag gilayon sing bisan ano nga kinahanglanon agod mabuligan sila. Halimbawa, bisan pa mabudlay katama ang kahimtangan, mainit nga gin-abiabi sang mga kauturan sa ila Kingdom Hall sa Osijek, Croatia ang pamilya nga bag-o lang nakapalagyo gikan sa Tuzla, Bosnia. Nalipay gid ang kongregasyon sang ila nahibaluan nga utod nila sa pagtuo ang asawa.

Gintugutan sang awtoridad ang pamilya nga magsaylo sa isa ka balay, apang daan na ini kag gubaon. Sang nakita sang mga kauturan nga gubaon ang balay, nagtanyag sila sing bulig. Ang isa nagdala sing kalan, ang isa naman naghatag sing bintana, kag ang iban naghatag sing isa ka puertahan kag isa ka katre. Ang iban nagdala sing mga materyales sa pagtukod, kag ang iban naghatag sing pagkaon kag inuggatong. Pagkadason nga adlaw, ang isa ka kuarto mahimo na maistaran. Apang, ang bug-os nga balay indi pa puede puy-an sa tion sang tigtulugnaw. Gani ang kongregasyon naghimo sing listahan sang mga gamit nga kinahanglanon pa, kag ginhatag sang kada utod kon ano ang ila masarangan. Bisan pa imol sila, nakatipon sila sang mga butang nga kinahanglanon—halin sa kutsara tubtob sa mga materyales sa pagpang-atop.

Samtang nagapadayon ang inaway, madasig nga naubos ang mga suplay, kag ang sanga nagpangabudlay agod maatipan ang materyal kag espirituwal nga mga kinahanglanon  sang aton mga kauturan. Sa bulig sang Nagadumala nga Hubon, ang sanga nag-organisar sa pagpangolekta sing pagkaon, panapton, sapatos, kag bulong. Sa umpisa, ang bulig naggikan lamang sa lokal nga mga kauturan, apang diutay lang ang ila mahatag bangod pigado man sila. Sang ulihi, ang mga kauturan sa Alemanya, Austria, Italya, kag Switzerland maalwan nga nagdonar sang mga panapton kag mga bulong, subong man sang mga literatura sa Biblia. Adlaw kag gab-i ang pag-abot sang mga trak, kag ginamaneho ini sang mga boluntaryo nga nagrisgo sang ila kaugalingon sa bisan ano nga peligro agod mahatag lang ang mga kinahanglanon sang ila Croasiano nga mga kauturan. Ang mga suplay gikan sa mayor nga bodega sa Zagreb ginapadala sa mga kongregasyon nga nagakinahanglan.

Ang mga kauturan sa Croatia nakabaton sing bulig, apang ano ang ginhimo nila agod mabuligan man ang mga kauturan sa Bosnia? Ang mga trak nga nagkarga sing 16 ka tonelada nga pagkaon kag inuggatong nga kahoy nagpadulong sa dulunan sang Bosnia. Delikado ini nga paglakbay bangod  madamo sing balita tuhoy sa abusador nga mga soldado. Sa kada tion nga masumalang ini nga mga grupo, mahimo panguhaon nila ang mga suplay kag pamatyon ang mga nagadala sini.

“Naglakbay kami sa kakahuyan,” siling sang isa ka utod, “nag-agi sa kada checkpoint, kag kon kaisa sa patag-awayan. Wala sapayan sang katalagman, nag-abot kami sa Travnik, Bosnia nga wala maano. Ang isa ka soldado nga nakabalita sang amon pag-abot nagdalagan pakadto sa balay nga ginatipunan sang mga kauturan. ‘Yari na ang inyo kaupdanan sakay sa ila mga trak,’ singgit niya. Makita mo gid ang ila kalipay. Nagdala kami sing pagkaon sa balay, nag-istoryahanay sing makadali, kag naghalin man dayon bangod may iban pa kami nga kadtuan.”

Madamo nga kauturan ang nagsulat sa Bethel sa Zagreb agod magpabutyag sang ila apresasyon sa bulig nga ila nabaton. “Madamo gid nga salamat sa inyo pagpangabudlay agod mabaton namon sing regular ang tanan nga espirituwal nga pagkaon,” sulat sang isa ka kongregasyon. “Salamat man sa materyal nga bulig nga amon nabaton; kinahanglan gid ini sang mga kauturan. Nagapasalamat kami sing bug-os tagipusuon sa tanan ninyo nga panikasog kag pagpalangga.”

“Ang pila ka kauturan mga refugee,” siling sang isa pa ka sulat, “kag ang pila wala sing palangitan-an. Sang nabaton nila ang bulig kag nakita nga tuman ini kadamo, naghibi sila. Nagdayaw gid sila kag napalig-on sa pagpalangga, kaalwan, kag pagkadi-maiyaiyahon sang ila mga kauturan.”

Sadtong mabudlay nga mga tinion, daku gid nga panikasog ang ginhimo agod maamanan sing makapabakod sa espirituwal nga pagkaon ang aton mga kauturan. Talalupangdon man nga ginbuligan sila sang espiritu ni Jehova indi lamang agod mabatas ang makahaladlok nga kahimtangan kundi agod labi pa nga magbakod sa espirituwal.—Sant. 1:2-4.

MAKAPALIG-ON NGA MENSAHE SANG PAGLAUM

Ang mga organisasyon nga nagahatag sing bulig naghimo sang ila masarangan sa paghatag sing materyal nga  kinahanglanon. Apang ang mga Saksi ni Jehova lamang ang naghatag sing bulig nga may dayon nga kaumpawan. Sa baylo nga magpahimunong na lang kag maghulat kon san-o matapos ang inaway, ginhimo sang aton mga kauturan ang tanan nila nga masarangan agod ipaambit sa iban ang maayong balita sang Ginharian.

Sa Vukovar, nga malapit sa dulunan sang Serbia, natabo ang pila sang pinakamalala nga kahalitan kag halos tanan nga pumuluyo, lakip ang aton mga kauturan, nagpalagyo gikan sa sini nga siudad. Apang, ang isa ka utod nga si Marija nagpabilin. Sa sulod sang apat ka tuig, wala sia sing komunikasyon sa mga kauturan sa Croatia, apang makugi niya nga ginpadayon ang pagbantala sa pila ka tawo nga nabilin sa siudad. Kag ginpadyaan gid sing bugana ang iya kakugi! Nakibot gid ang mga kauturan sa Croatia sang makita nila ang 20 ka tawo gikan sa Vukovar nga nagtambong sa distrito nga kombension sang 1996!

Ang aton mensahe sang paglaum may gahom man sa pagpabag-o sang kabuhi. Sang nagsugod ang inaway, may isa ka soldado nga madasig nga nagtaas ang ranggo sa isa ka pinasahi nga grupo sang mga soldado sang Croatia. Apang sang 1994, samtang nagahulat sia sing tren, nakabaton sia sing tract nga Sin-o Gid ang Nagagahom sa Kalibutan? Ginbasa niya sing maayo ang tract kag natun-an niya nga si Satanas ang kabangdanan sang pagpamintas sa mga tawo kag indi si Jehova nga Dios. Ini nga kamatuoran may daku nga epekto sa iya. Ang isa ka rason kon ngaa nagsoldado sia amo nga luyag niya itimalos ang iya 19 anyos nga manghod nga babayi kag duha pa ka miembro sang iya pamilya nga ginpatay sa tion sang inaway. Bisan pa may plano sia nga sulungon ang minuro nga ginapuy-an sang mga nagpatay sa iya pamilya, ang iya nabasahan sa tract nagpahunahuna sa iya. Nagtuon sia sing Biblia, kag pagkatapos sang pila ka tuig nga panikasog sa pagbag-o sang iya personalidad, nabawtismuhan sia sang 1997. Ginkadtuan niya sang ulihi ang minuro sang mga nagpatay sa iya pamilya. Apang sa baylo nga magtimalos, nalipay sia nga dalhon ang maayong balita sang Ginharian sang Dios sa mga tawo nga luyag magtuon tuhoy sa kaluoy sang Dios.

 Bangod makugi sa ministeryo ang mga manugbantala bisan pa nagapadayon ang pinakamapintas nga pag-inaway, ang hilikuton sa Croatia may makalilipay nga pag-uswag. Sugod sang pag-umpisa sang inaway sang 1991 tubtob natapos ini sang 1995, ang kadamuon sang mga payunir nag-uswag sing 132 porsiento. Ang mga pagtuon sing Biblia nag-uswag sing 63 porsiento, kag ang kadamuon sang mga manugbantala nagdugang sing 35 porsiento. Matuod gid nga maisog nga ginbantala sang lokal nga mga kauturan ang Pulong sang Dios, kag ginpakamaayo sing bugana ni Jehova ang ila mga panikasog.

MASINAKRIPISYUHON NGA MGA MANUGPANGABUDLAY

Wala madugay antes sang internasyonal nga kombension sang 1991, ang nahauna nga ginhanas sa Gilead nga mga misyonero gikan sa Canada nga sanday Daniel kag Helen Nizan nag-abot sa pungsod. Luwas sa ila, may iban pa nga mag-asawa nga gikan sa iban nga mga pungsod sa Europa nga nakatuon sing Croasiano ang gin-agda nga mag-alagad sa Croatia.

Isa sining mga mag-asawa amo sanday Heinz kag Elke Polach nga gikan sa Austria. Sang gin-agda sila sa Croatia sang 1991, mga espesyal payunir sila sa isa ka teritoryo sa Denmark nga ginapuy-an sang mga taga-Yugoslavia. Ang inaway nagsugod sang nagaumpisa pa lang sila sa paglakbay nga hilikuton. Lakip sa ila nahauna nga sirkito amo ang Dalmatian Coast kag mga bahin sang Bosnia, nga naapektuhan tanan sang inaway. “Isa gid ka hangkat ang paglakbay nga hilikuton sa Bosnia sa tion sang inaway,” siling ni Heinz. “Indi na namon magamit ang amon salakyan bangod delikado katama, amo nga kinahanglan kami magsakay sa indi regular nga biyahe sang bus. Indi kami puede nga magdala sing madamo nga pagkabutang—pila lang ka maleta kag isa ka typewriter.

“Kinahanglan nga mangin mapahituon kami. Isa ka bes sang nagalakbay kami sa tungatunga sang Tuzla kag Zenica, ginpadulog sang mga soldado ang ginasakyan namon nga bus. Ginsilingan nila kami nga delikado na katama kon magpadayon pa kami. Ginpapanaug ang tanan nga pasahero. Apang nahibaluan namon nga ginahulat kami sang amon  mga kauturan sa Zenica, gani ginpamangkot namon ang iban kon puede nila kami pasakyon. Sang ulihi, ang nagasundanay nga mga trak sang gasolina nga may nagakaigo nga papeles nagpasugot nga pasakyon kami. Samtang nagalakbay kami, ginpanginpuslan namon ang tion agod panaksihan ang drayber, kag nagpamati gid sia.

“Napilitan kami liwat nga magdulog kay may inaway, kag kinahanglan mag-agi kami sa mga dalan nga malaka lang ginaagyan. Mabudlay ang pag-agi sa sini nga mga dalan, labi na gid bangod sang niebe. Pirme kami nagadulog agod buligan ang naguot nga mga trak. Sa isa ka lugar, may nagpaniro sa amon kag napilitan kami nga maghalin gilayon. Nakalab-ot kami sa Vareš, nga mga 50 kilometros ang kalayuon gikan sa amon kaladtuan, kag didto kami nagdulog kag nagpaligad sing gab-i.

“Ang drayber nagtulog sa iya pulungkuan, kag kami ni Elke nagbarikutot sa likod sang pulungkuan sang drayber agod indi kami matugnawan. Daw amo yadto ang pinakamalawig nga gab-i sa akon kabuhi. Apang, sang nakalab-ot gid man kami sa Zenica sang masunod nga adlaw, ang mga kauturan nalipay gid nga makita kami! Takus gid ang amon panikasog! Bisan wala sila sing gripo ukon koryente, ginhimo nila ang tanan nila nga masarangan agod maabiabi kami. Bisan pa pigado sila sa materyal, manggaranon sila sa espirituwal kag indi mapunggan ang ila gugma sa kamatuoran.”

Sang nagsugod ang inaway, mga 50 ka espesyal payunir gikan sa Alemanya, Austria, Italya kag iban pa nga mga pungsod ang ginpadala sa Croatia. Sang ulihi, nag-aman ang organisasyon ni Jehova sing dugang pa nga pagpabakod kag pagpalig-on paagi sa pagpadala sing dugang pa nga mga misyonero. Ining makugi kag bug-os tion nga mga alagad isa gid ka daku nga bulig sa latagon kag sa mga kongregasyon.

“DAW INDI AKO MAKAPATI NGA MAABTAN KO PA INI!”

Antes sang katuigan 1990, ang bulanan nga edisyon sang Ang Lalantawan ginbadbad gikan sa Aleman pakadto sa  Croasiano paagi sa mga utod nga wala nagapuyo sa Bethel. Nian sugod sang 1991, ang pagbadbad ginahimo na sa Bethel. Sang ulihi, gin-aprobahan sang Nagadumala nga Hubon ang pagbadbad sang Bag-ong Kalibutan nga Badbad Sang Cristianong Griegong Kasulatan. Ang Biblia nga ginagamit nila anay 150 anyos na, kag may mga tinaga ini nga wala na ginagamit sang mga tawo kag madamo ini sing indi pamilyar nga mga ekspresyon. Ang mga manugbadbad sa Croatia amo ang nagapanguna samtang nagabuligay sila sang mga manugbadbad sa Serbia kag Macedonia. Ang tanan nagabenepisyo sa pagbadbad sang kada isa.

Indi gid malipatan sang mga Saksi ni Jehova sa Croatia, subong man sa Bosnia kag Herzegovina, Montenegro, Serbia, kag Macedonia ang adlaw nga Biernes, Hulyo 23, 1999, bangod ginpagua sa apat ka “Matagnaon nga Pulong sang Dios” Distrito nga Kombension ang Bag-ong Kalibutan nga Badbad Sang Cristianong Griegong Kasulatan. Ginpagua ini sing dungan sa Croasiano kag Serbiano nga lenguahe, kag ginpahibalo ang mga tumalambong nga nagauswag man ang pagbadbad sang Macedoniano nga Biblia. Bangod sa nagadaguob nga pamalakpak, nagdulog ang humalambal sing pila ka minuto. Ang tanan malipayon gid, kag wala gid mapunggan sang madamo nga delegado ang ila luha sang kalipay. “Daw indi ako makapati nga maabtan ko pa ini!” siling sang madugay na nga gulang. Ang kompleto nga Biblia ginpagua sa sining tatlo ka lenguahe sang 2006.

Ang Komite sang Pungsod, sa idalom sang pagdumala sang sanga talatapan sa Austria, amo anay ang nagaatipan sa mga hilikuton sang mga Saksi ni Jehova sa Croatia kag sa Bosnia kag Herzegovina. Apang sang 1996, ang Komite sang Sanga  nga may apat ka katapo gintangdo sa pagdumala sang pagbantala nga hilikuton sa sining mga teritoryo, kag makita gid ang pagpakamaayo ni Jehova sa sini nga kahimusan.

BAG-O NGA MGA PASILIDAD SANG SANGA KAG MGA KINGDOM HALL

Kaangay sa iban nga sanga, nabatyagan man sang pamilya Bethel sa Zagreb, Croatia, ang pagdamo sang mga manugbantala. Sadto ang katapo sang pamilya 10 lang, karon mga 50 na. Apang, ang Puluy-an Bethel mahimo lang puy-an sang apat ukon lima ka mag-asawa, amo nga kinahanglan mag-arkila sing dugang pa nga mga kuarto.

Wala madugay pagkatapos maporma ang Komite sang Sanga, ang Nagadumala nga Hubon nagpanugyan sa ila nga magbakal sing duta para sa bag-o nga Puluy-an Bethel sa Zagreb. Sang ulihi, gintukod sang lokal nga mga boluntaryo kag mga international servant ang matahom nga mga pasili- dad nga makabulig sa pagpauswag sang intereses sang Ginharian sa tinuig pa nga magaabot. Ang bag-o nga pasilidad sang sanga kag Kingdom Hall gindedikar sang Sabado, Oktubre 23, 1999, subong man ang duplex type nga Kingdom Hall sa sentro sang Zagreb. Gintambungan ini sang mga delegado gikan sa 15 ka pungsod, lakip ni Utod Gerrit Lösch sang Nagadumala nga Hubon, nga amo ang naghatag sing pamulongpulong sa dedikasyon. Pagkadason nga adlaw, 4,886 ang nagtipon sa makalilipay nga espirituwal nga programa nga ginhiwat sa isa ka daku nga sports hall. Yadto nga adlaw indi gid malipatan sang katawhan ni Jehova sa Croatia, nga ang pila sa ila matutom nga nag-alagad kay Jehova sing 50 ka tuig ukon kapin pa wala sapayan sang tuman kapiot nga mga tion sining moderno nga maragtas!

Ang lapnag nga programa sang pagtukod sing bag-o nga mga Kingdom Hall nagsugod man. Antes sang 1990, madamo nga kongregasyon ang nagatipon sa mga basement ukon pribado nga mga apartment. Halimbawa, ang kongregasyon sa Split mga 20 ka tuig nga nagtipon sa gamay nga hulot sang isa ka pribado nga puluy-an. Bisan 50 lang ang ila pulungkuan, may tion nga kapin pa sa 100 ang tumalambong, kag madamo ang nagtindog na lang sa gua. Ang mga asambleya kag mga kombension ginahiwat man diri, kag may tumalambong nga 150 ukon kapin pa. Sa karon, ang Split may apat na ka kongregasyon, nga nagagamit sing duha ka matahom nga Kingdom Hall. Bangod sining pagdugang sang mga manugbantala, ang conference hall sang isa ka hotel amo ang ginahiwatan sang mga asambleya. Ang Kingdom Hall Construction Desk, nga ginadumalahan sang Regional Engineering Office sa Selters, Alemanya, padayon nga nagaorganisar sa pagtukod sing simple kag matahom nga mga Kingdom Hall.

Daku gid nga trabaho ang ginhimo sang mga pamatan-on kag mga may edad na nga nagboluntaryo sa pagtukod sang mga Kingdom Hall. Sa karon, 25 ka bag-o nga Kingdom Hall ang nahuman na, kag 7 ang ginpangkay-o. Nagbulig ini sa pag-uswag sang hilikuton sang Ginharian, kag ini tanan para sa kadayawan ni Jehova.

 ANG HILIKUTON SANG GINHARIAN MADASIG NGA NAG-USWAG

Sang nangin independiente ang Croatia sang 1991, ang ila mga kasuguan sadto tuhoy sa relihion amo gihapon ang ginpatuman samtang wala pa sing bag-o nga layi nga ginpasar. Ang bag-o lang naporma nga Estado mga 90 porsiento nga Katoliko, kag daku gid ang impluwensia sang mga klero sa gobierno. Apang, bangod legal ang hilikuton sang mga Saksi ni Jehova sang una kag bangod wala sila sing masaway sa mga kauturan, ang Ministry of Justice nagdeklarar sang Oktubre 13, 2003 nga ang mga Saksi ni Jehova narehistro na subong isa ka relihion sa Croatia. Pagkatapos sang tinuig nga pagpangabudlay, nalipay gid ang mga alagad ni Jehova bangod legal na sila nga ginakilala sa Croatia!

Sang nagasugod ang katuigan 1990, ang tanan nga kadutaan sang anay Yugoslavia nagahiwat sing isa lang ka klase sang Pioneer School; apang karon may pila na ka klase kada tuig sa Croatia lamang. Sang Septiembre 2008, ang mga manugbantala sa Croatia malipayon bangod 5,451 na ang ila kadamuon nga naorganisar sa 69 ka kongregasyon. Kag makakulunyag gid ang kadamuon sang tumalambong sa Memoryal nga nakalab-ot sa 9,728! Tanan ini nagapatimaan sing maayo pa nga mga pag-uswag sa palaabuton.

Wala sapayan nga lapnag ang pagpamatok sa relihion kag labi pa nga nagabudlay ang matag-adlaw nga pagkabuhi, ang tanan nga alagad ni Jehova sa sini nga rehiyon nangin determinado pa gid nga magpadayon sa pagbantala sing maayong balita sang Ginharian sang Dios bisan ano pa ang himuon ni Satanas bangod sa iya kaakig. (Bug. 12:12) Para sa kalabanan nga tawo, ang pagpaninguha sa materyal kada adlaw amo ang importante sa ila kabuhi. Apang sa tunga nila, may mga tawo nga nagapanghayhay bangod sa tuman kalain nga moral sang kalibutan kag nagapangita sang kamatuoran sa Biblia. (Ezeq. 9:3, 4; Mat. 5:6) Ining mga tawo nabantalaan kag nabuligan nga magsimba sa lamang matuod nga Dios, kag nakasiling: “Kari kamo, magataklad kita sa bukid sang GINOO, sa balay sang Dios ni Jacob; kag tudloan niya kita sang iya mga dalanon kag magalakat kita sa iya mga banas.”—Isa. 2:3.

 Moderno nga Maragtas sang Macedonia

“Magtabok ka sa Macedonia kag buligi kami,” siling sang lalaki nga nagpakita kay apostol Pablo sa palanan-awon sang unang siglo. (Binu. 16:8-10) Kinabubut-on nga ginbaton ni Pablo kag sang iya mga kaupod ini nga imbitasyon bangod nagapati sila nga ang Dios amo ang nagatuytoy sa ila nga ipahayag ang maayong balita sang Ginharian sa sining wala pa mabantalaan nga teritoryo. Gani, nag-uswag ang Cristianismo didto. Sa karon ang modernong adlaw nga Macedonia isa na lang ka magamay nga rehiyon sa aminhan sang dumaan nga Macedonia. Paano man nag-uswag ang matuod nga pagsimba sa sini nga lugar?

Sa tapos sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II, ang Macedonia amo ang nangin pinakabagatnan nga republika sang Yugoslavia. Nangin independiente ini sang 1991. Duha ka tuig sang ulihi, sang 1993, nalipay ang mga Saksi ni Jehova bangod opisyal na sila nga narehistro sa bag-o naporma nga estado. Sa amo, mahimo na sila magtukod sang isa ka talatapan sa Macedonia nga pagadumalahan sang Komite sang Sanga sang Austria. Gani, sang 1993, ginbakal ang isa ka balay sa Alžirska Street, sa Skopje kag ang Macedoniano nga grupo sang pagbadbad gikan sa Zagreb, Croatia nagsaylo sa sining bag-o nga Bethel.

Sanday Michael kag Dina Schieben nga taga-Alemanya nag-abot agod mag-alagad sa sirkito, kag sanday Daniel kag Helen Nizan, taga-Canada nga nag-alagad sa Serbia, ginsaylo man sa Macedonia. Naporma ang Komite sang Pungsod, kag nagsugod sa pagpanghikot ang Bethel.

GINDUMILIAN ANG MGA LITERATURA

Bisan pa opisyal na nga narehistro ang mga Saksi ni Jehova, mabudlay magpasulod sang mga literatura sa pungsod.  Sugod sang 1994 tubtob 1998, ginlimitehan sang gobierno ang pagpasulod sang mga magasin sing tig-isa ka kopya kada manugbantala. Gani, ginakopya sang mga kauturan ang tulun-an nga mga artikulo sang Lalantawan para sa ila ginahiwatan sing pagtuon. Ang mga kauturan nakatigayon man sang mga magasin gikan sa iban nga pungsod paagi sa koreo, kag gintugutan man ang mga bisita nga magdala sa Macedonia sing diutay lang nga suplay sang magasin. Sang ulihi, pagligad sang pila ka tuig nga kaso, ang korte suprema nagdesisyon pabor sa mga Saksi kag gintugutan na sila nga magpasulod sa pungsod sang bisan ano kadamo nga literatura nga luyag nila.

Sang Agosto 2000, ang kadamuon sang mga manugbantala naglab-ot sa 1,024—ang una nga tion nga kapin sa 1,000 ang nagreport nga nagpakigbahin sa pagbantala nga hilikuton! Bangod nagadamo ang mga literatura nga ginabalhag sa Macedoniano kag nagadamo man ang mga manugbantala, ang puluy-an sa Alžirska Street gamay na para sa nagauswag nga pamilya Bethel. Sang masunod nga tuig, ginbakal ang tatlo ka kaingod nga mga balay kag ginguba agod patindugan sang duha ka bag-o nga bilding. Sa karon, ang pamilya Bethel sa Macedonia nga may 34 ka katapo, nagatrabaho kag nagaistar sa tatlo ka tinukod nga kompleto sing kagamitan. Nalipay sila sa pag-abiabi kay Guy Pierce sang Nagadumala nga Hubon para sa programa sang dedikasyon sang Mayo 17, 2003.

PAGTUKOD SANG MGA KINGDOM HALL

Nagapasalamat gid ang mga kauturan sa bug-os nga Macedonia sa kahimusan nga pagbulig sa pagtukod sang mga Kingdom Hall sa imol nga mga kadutaan. Ang isa ka grupo sa konstruksion nga ginatapuan sang lima ka utod nga lalaki gin-asayn agod magbulig sa pagtukod sang mga Kingdom Hall sa lokal nga mga kongregasyon. Kutob sang 2001 tubtob 2007, siam ka bag-o nga mga Kingdom Hall ang natukod. Ining mga boluntaryo sa konstruksion nga naghalin sa nagkalainlain nga pungsod naghatag sing maayo nga panaksi. Nagtrabaho sila nga may paghidait kag paghiusa nga wala sing pagpasulabi sa rasa. Natalupangdan sang isa ka negosyante nga nagbisita  sa nahuman na nga Kingdom Hall nga de-kalidad ang pag-obra sini kag nagsiling sia: “Ini nga bilding natukod bangod sa gugma.”

Sang ang grupo sang konstruksion nagtukod sang bag-o nga Kingdom Hall sa banwa sang Štip, ang isa sa mga kaingod nagduhaduha nga magmadinalag-on ang proyekto bangod lamharon pa ang mga nagaobra kag daw wala pa sing eksperiensia. Apang, sang nahuman na ang Kingdom Hall, gindala niya ang plano sang iya balay sa site kag nangabay sa lamharon nga mga kauturan nga tukuron ini. Nagdayaw gid sia sa kalidad sang ila trabaho kag nagsiling nga daku ang iya ibayad sa ila. Nakibot gid sia sang ginsilingan sia sang mga kauturan nga nagatukod sila sang Kingdom Hall, indi bangod sa kuarta, kundi bangod sa ila gugma sa Dios kag sa isigkatawo.

NEW WORLD TRANSLATION

Ang isa pa ka grupo sang matutom nga mga lalaki kag mga babayi masako sa tuhay naman nga hilikuton—ang pagbadbad sang New World Translation of the Holy Scriptures sa Macedoniano. Ginpakamaayo ni Jehova ang ila kapisan; kag sa sulod lamang sang lima ka tuig, natapos nila sa pagbadbad ang bug-os nga New World Translation. Nalipay gid ang mga delegado sa “Malapit Na ang Kaluwasan!” Distrito nga Kombension sa Skopje sang 2006, sang ginpagua ni Gerrit Lösch, katapo sang Nagadumala nga Hubon, ining matahom kag bag-o nga badbad sang Biblia. May mabaskog kag malawig nga pamalakpak, kag wala mapunggan sang madamo ang ila mga luha. Ang pila nga nakakuha sing kopya sini sang tigpalanyaga nalipay sa pagbasa gilayon sining matahom nga badbad sang Pulong sang Dios sa ila namat-an nga lenguahe.

Madamo nga taga-Macedonia ang nagatahod gid sa Biblia. Halimbawa, si Orhan nagsugod sa pagtuon sa Biblia anom ka tuig na ang nagligad. Bisan pa indi sia makahibalo magbasa kag magsulat, natun-an niya ini sa bulig sang isa ka utod nga lalaki nga naghiwat sa iya sing pagtuon. Sugod sang nabawtismuhan sia tatlo ka tuig na ang nagligad, anom ka beses na nga nabasa niya ang Biblia!

 Sang primero, si Orhan lang ang Saksi sa ila banwa sa Resen. Madamo ang nagdayaw sa sining tawo nga indi anay kahibalo magbasa kag magsulat, kag ginpangabay sang pila ka ginikanan ang mga kauturan nga tun-an man ang ila kabataan para mangin pareho kay Orhan. Madamo ang nangin interesado sa kamatuoran, kag sang ulihi ginhiwat kada semana ang Pagtinuon sang Kongregasyon sa Libro sa ila banwa. May isa ka interesado nga tawo nga nangin di-bawtismado nga manugbantala, kag sa karon nagaalagad si Orhan subong regular payunir kag ministeryal nga alagad.

PAGTABOK SA MACEDONIA

Sang Hulyo 2004, ang mag-asawa nga espesyal payunir gikan sa Albania nag-abot sa Macedonia agod bantalaan ang mga tawo nga nagahambal sing Albaniano, nga 25 porsiento sang populasyon. Natalupangdan sang ulihi nga nagakinahanglan sing bulig ang mag-asawa bangod sila lamang ang manugbantala sa kapin sa tunga sa milyon nga mga tawo nga nagahambal sing Albaniano. Gani, pagligad sang isa ka tuig ginpadala ang isa pa ka mag-asawa nga taga-Albania agod mag-upod sa ila, kag ginpalig-on sining apat ka espesyal payunir ang grupo sang pito ka interesado nga tawo sa banwa sang Kičevo, nga nahamtang sa sentro sang Albaniano nga komunidad sa Macedonia. Sang masunod nga tigpamulak, nalipay ining gamay nga grupo bangod 61 ang nagtambong sa pamulongpulong sa Memoryal nga ginhatag sa Albaniano kag Macedoniano nga lenguahe. Sugod sadto, ang grupo nangin 17 na ka mapisan nga manugbantala kag mga 30 ukon kapin pa ang nagatambong sa miting.

Agod mabantalaan ang tanan nga teritoryo sang Macedonia, gin-aprobahan sang Nagadumala nga Hubon ang isa ka espesyal nga kampanya para sa Abril tubtob Hulyo sang 2007. Ang tulumuron amo nga mabantalaan ang wala pa anay makadtuan nga mga teritoryo kag mapalapnag ang maayong balita sa mga pumuluyo nga nagahambal sing Albaniano.

Malipayon nga nagboluntaryo sa pagbulig ang 337 ka kauturan nga naghalin sa pito ka pungsod. Ano ang resulta? Na- bantala ang maayong balita sa kapin sa 200 ka lugar sa bug-os nga Macedonia nga ginapuy-an sang mga 400,000 ka tawo, nga ang kalabanan sa ila wala pa anay nakabati sang mensahe. Nakapahamtang sila sing kapin sa 25,000 ka libro kag mga brosyur kag kapin sa 40,000 ka magasin sa sulod sang apat ka bulan nga kampanya. Mga 25,000 ka oras ang nahinguyang sa ministeryo, kag kapin sa 200 ka pagtuon sa Biblia ang nasugdan.

“Naghibi ang pila ka tawo sang nahibaluan nila kon sa diin pa kami naghalin kag kon ngaa nagbisita kami sa ila,” panugiron sang isa ka utod nga lalaki. “Nakahibi ang iban bangod sang ila nabasa sa Pulong sang Dios.”

Madamo sa mga nagpakigbahin sa kampanya ang nagpabutyag sang ila apresasyon. Ang isa ka dalaga nga utod nagsulat: “Ang isa ka maestra nagsiling sa amon: ‘Kabay nga bugayan kamo sang Dios. Dalayawon gid ang inyo ginahimo. Nalugpayan gid ako sa inyo ginapanghambal!’”

“Kabudlay gid biyaan ining pangmisyonero nga teritoryo,” siling sang isa ka utod nga lalaki. “Nakita namon nga kinahanglan gid sang mga tawo ang kamatuoran, kag nasubuan  kami sang nagpaalam na kami sa amon mga ginahiwatan sing pagtuon.”

“Naghinulsol kami kay kalip-ot lang sang amon ginkuha nga bakasyon,” siling sang isa ka mag-asawa, “bangod nakita namon nga daku gid gali ang hilikuton.”

Ang isa ka utod nga lalaki nagsiling tuhoy sa ginabatyag sang madamo nga manugbantala, “Karon pa lang kami nakabatyag sing subong sini nga kalipay bilang isa ka pamilya.”

Sa kabukiran malapit sa siudad sang Tetovo, nagbantala ang isa ka grupo sa isa ka minuro nga wala pa gid mapanaksihan. Ang duha sa ila nagsugod sa pagbantala sa wala nga bahin sang kalye, kag ang duha naman sa tuo. Sang nakabantala na sila sa tatlo ka balay, nahibaluan na sang bug-os nga kalye nga yara ang mga Saksi ni Jehova. Madasig nga naglapnag sa bug-os nga minuro ang balita tuhoy sa ila pagbisita, kag isa ka daku nga grupo sang interesado nga kababayin-an ang nagpalapit sa mga utod nga babayi. Sa uluunhan sang karsada, ang grupo sang 16 ka kalalakin-an malangkagon nga nagahulat sa mga utod nga lalaki. Maabtik nga nagpagua ang mga tagbalay sang apat ka pulungkuan agod makapungko ang mga manugbantala, kag ang isa ka tawo nagtimpla sing kape para sa ila. Ginhatagan sang mga manugbantala ang kada isa sing literatura kag ginpaathag nila ang kamatuoran sa mga nagtinipon nga ginagamit ang Biblia.

Madamo ang nagpamangkot, kag ang tanan namati sing maayo sa sabat. Sang manuglakat na sila, madamo nga pumuluyo ang nagpasalamat sa ila sing personal. Apang, kinulbaan ang mga kauturan sang nagpalapit ang isa ka tigulang nga babayi nga nagabayaw sang iya baston. “Ihanot ko ini sa inyo!” singgit niya, nga nagataya sang iya baston sa mga kauturan. Ano ang ginhimo nila nga nagpaakig sa sining babayi? “Ang tanan ginhatagan ninyo sang libro pero ako ’ya wala!” paathag sang babayi. “Gusto ko inang daku nga dalag,” siling niya, samtang nagatudlo sa libro nga Sugilanon sa Biblia nga nabaton sang iya kaingod. Sa gilayon, ginhatag sa iya sang mga utod ang ila katapusan nga kopya.

 PAGBANTALA SA MGA ROM

Sa Macedonia, madamo nga Rom ang nagahambal sing Macedoniano apang ang ila namat-an nga lenguahe amo ang oral Romany, nga amo ang ginsamo nga mga dialekto sang Romany. Sa kapital sini, nga Skopje, makita ang pinakadaku nga komunidad sang mga Rom sa Europa, nga may mga 30,000 ka pumuluyo. Ang Kingdom Hall sa Šuto Orizari ginagamit sang tatlo ka Romany nga kongregasyon. Malipayon gid ang 200 ka manugbantala sa ila mabungahon nga teritoryo, nga may proporsion nga 1 ka manugbantala sa 150 ka tawo, nga isa sa pinakamaayo nga proporsion sa pungsod. Ang 708 nga tumalambong sa Memoryal sang 2008 nagapakita nga madamo gid nga Rom ang interesado.

Ano na nga tikang ang ginhimo agod mabuligan ining mapainubuson kag uhaw sa kamatuoran nga mga Rom nga makatuon tuhoy sa katuyuan sang Dios sa ila namat-an nga lenguahe? Ginbadbad sa Romany nga lenguahe ang balayan sang pinasahi nga pamulongpulong sang 2007, kag ang isa ka gulang nga Rom amo ang naghatag sang pamulongpulong sa 506 ka mainapresyahon nga tumalambong. Ang mga manugbantala nga may nanuhaytuhay nga rasa—Rom, Macedoniano, kag Albaniano—nalipay gid sang ginpagua sa Romany sang 2007 nga distrito nga kombension ang brosyur nga Ano ang Ginapatuman Sang Dios sa Aton? Sang una, ang mga manugbantala nagadumala sing pagtuon sa Biblia nga nagagamit sing Macedoniano nga literatura. Apang karon, labi pa gid nila nga nalab-ot ang tagipusuon sang mga Rom paagi sa paggamit sang Romany nga Ginapatuman.

Sa karon, ang 1,277 ka manugbantala sa 21 ka kongregasyon sa Macedonia nagapangabudlay gid sa pag-ilog sa maayo nga halimbawa ni apostol Pablo sang unang siglo. Ang mainapresyahon nga pagbaton sang mga taga-Macedonia nga nagapangita sing kamatuoran nagapakita nga kinahanglan gid ang modernong adlaw nga kampanya nga ‘magtabok sa Macedonia.’

 Moderno nga Maragtas sang Serbia

Ang Serbia, nga nahamtang sa tungatunga sang Balkan Peninsula, may nanuhaytuhay nga kultura kag may mga pumuluyo nga naghalin sa lainlain nga pungsod. Diri sa siudad sang Belgrade ginbuksan ang sanga talatapan sang 1935 agod mag-atipan sa mga teritoryo sang anay Yugoslavia, kag nagresulta ini sing makakulunyag nga pag-uswag sang organisasyon kag pagdamo sang mga manugbantala. Apang sang nabahinbahin na ang Yugoslavia, paano nakabulig ang mga kauturan sa Serbia sa sining bag-o naporma nga mga pungsod?

Samtang ang mga dulunan sang mga pungsod ginsira kag nagalala ang pagdumot sa rasa kag relihion, ang mga kauturan nga naghalin sa lainlain nga pungsod nagatrabaho sing mahidaiton sa talatapan sa Zagreb, Croatia. Sang ulihi, bangod ang pagdumot sa rasa kag pungsod labi nga naglala sa gua sang pader sang Bethel, ang aton Serbiano nga mga utod napilitan nga maghalin. Sang 1992, ang pagbadbad sa Serbiano nga mga publikasyon ginhimo liwat sa Belgrade, Serbia, diin ginahimo anay ang pagbadbad nga hilikuton mga 50 ka tuig na ang nagligad. Ini nga pagsaylo maalamon gid kag sibu sa tion.

Kinahanglan gid ang pagpanagtag sing daku nga bulig sa Bosnia, diin malapuyot ang inaway. Ang sanga talatapan sa Austria mahigugmaon nga nag-organisar sa pagpadala sing suplay, kag ang mga kauturan sa Serbia amo gid ang nagakabagay nga magdala sini sa mga lugar sa Bosnia nga yara sa kontrol sang mga Serbiano.

Bisan pa wala sing inaway sa Serbia, ang epekto sini mabatyagan gihapon didto. Ang pagnegosyo sa iban nga pungsod gindumilian, amo nga mabudlay gid ang pagbaton sing literatura nga ginaimprinta sa Alemanya. Sang wala nakabaton ang mga kongregasyon sang bag-o nga mga magasin, gintun-an na lang sang aton mga kauturan ang daan nga mga artikulo tubtob nag-abot  ang bag-o nga mga gua. Apang, wala sing magasin nga wala nabaton sang mga kauturan.

“NAGAPABAKOD NGA BULIG”

“Sang nag-abot kami sa Serbia sang 1991,” siling sang naggradwar sa Gilead nga si Daniel Nizan, “ang pungsod may daku gid nga kinagamo sa pulitika. Nagdayaw kami sa kakugi sang mga kauturan wala sapayan sang kagamo sa palibot nila. Nakibot gid kami sadto sang nakita namon ang mga 50 ka bag-uhan nga nagatindog agod magpabawtismo sa una nga pinasahi nga asambleya nga gintambungan namon nga mag-asawa. Nagpalig-on gid yadto sa amon.”

Daku gid ang nabulig sang mag-asawa nga Nizan agod matukod ang bag-o nga talatapan sa Belgrade. Ang una nga talatapan nga nahamtang anay sa Milorada Mitrovića Street napulo lang ka tawo ang makaigo. Sa una nga panalgan sini may isa ka Kingdom Hall. Apang bangod nagdaku ang grupo sang mga manugbadbad, kinahanglan pa ang dugang nga mga hulot. Nakakita sila sing lote, kag nag-umpisa ang pagtukod sang bag-o nga Bethel. Sa katapusan nga bahin sang 1995, ang pamilya Bethel nagsaylo sa sining bag-o nga pasilidad.

Bangod labi nga nagbudlay ang kahimtangan, mas madamo nga tawo ang nagbaton sing kamatuoran, kag samtang nagadu- gang ang mga manugbantala, kinahanglanon man ang mahigugmaon nga mga manugtatap. Nakabulig ang mga espesyal payunir halin sa Italya agod mahatag ini nga kinahanglanon. Ining mapisan kag masinakripisyuhon nga bug-os tion nga mga utod kinabubut-on nga nagboluntaryo. Bisan pa indi mahapos ang pagtuon sing bag-o nga lenguahe kag pagpasibu sa bag-o nga kultura sa tion sang inaway, ining mga payunir nangin “nagapabakod nga bulig” sa aton mga kauturan sa Serbia.—Col. 4:11.

Ang mga payunir halin sa iban nga pungsod nakabulig sa madamo nga paagi. Apang ang pinakaimportante sa tanan kay “ginpaambit nila ang ila eksperiensia tuhoy sa mga butang sa organisasyon,” siling ni Rainer Scholz, manugpahituhog sang Komite sang Pungsod sang Serbia. Sa karon, ang 55 ka kongregasyon sa Serbia nagapasalamat gid sa bulig sang 70 ka espesyal payunir.

DAKU NGA KABUDLAYAN SA HINALI NGA PAGMAHAL SANG BALAKLON

Wala nalikawan sang Serbia ang daku nga kabudlayan sa ekonomiya nga tuga sang inaway, labi na gid ang indi makontrol nga pagmahal sang balaklon. “Sa sulod sang 116 ka adlaw, sugod sang Oktubre 1993 tubtob Enero 24, 1994,” siling sang isa ka reperensia, “ang kabug-usan nga pagmahal sang balaklon naglab-ot sa 500 trilyones ka porsiento.” Si Mira Blagojević, nga nagaalagad sa Bethel sugod sang 1982, naghinumdom nga kinahanglan sia magdala sa merkado sing isa ka bag nga kuarta agod lang magbakal sing pila ka ulutanon.

Ang isa pa ka utod nga babayi, nga si Gordana Siriški, nagsiling nga sang ginkuha sang iya iloy ang iya isa ka bulan nga pension, isa lang ka rolyo nga toilet paper ang mabakal sini. “Kabudlay pamensaron kon paano makatibawas ang mga tawo,” siling ni Gordana, “kay ang ila mga pagkabutang hinali lang nga nangin wala sing pulos. Nagapasalamat gid ako sa aton bug-os kalibutan nga paghiliutod, kay nakabaton kami sing bulig halin sa iban nga pungsod. Bisan nadulaan na sing pagsalig ang mga tawo sa mga bangko kag sa gobierno, madamo ang nagasalig sa Dios, kag ang mga kauturan nangin suod pa gid sa isa kag isa.”

 PAGBADBAD SING BIBLIA

Sa sulod sang mga tinuig, ang mga grupo sang manugbadbad sa Yugoslavia nagpanghikot sa isa ka lugar sa Zagreb, Croatia. Sang natapos ang inaway, ang tagsa ka grupo sang pagbadbad nagsaylo sa ila kaugalingon nga pungsod, apang nagakomunikar gihapon sila sa isa ka grupo sang pagbadbad sa Zagreb. Nakabulig gid ini ilabi na sang gin-umpisahan sang Serbiano nga grupo ang pagbadbad sang Bag-ong Kalibutan nga Badbad Sang Cristianong Griegong Kasulatan. Ang ila tulumuron amo nga mapagua ini sa tuig 1999 nga kombension sang mga Saksi ni Jehova.

Apang, samtang ginatapos sang mga manugbadbad ini nga Biblia, ang pungsod nagahanda man sa inaway. Bangod sini, mahimo masablagan sang pagpamomba ang komunikasyon sa telepono, kag mabudlayan ang mga manugbadbad sa Belgrade sa pagpadala sang electronic files sa imprintahan sa Alemanya. Sang Martes, Marso 23, sang nagahana na sa pagpamomba ang mga eroplano, ang mga kauturan nagtrabaho sa bilog nga gab-i kag napadala nila ang electronic files sa Alemanya sang kaagahon. Pagligad sang pila ka oras, nagsugod ang pagpamomba kag ang mga manugbadbad nalagyo sa palanaguan nga nagakasadya! Labi pa gid ang ila kalipay sang ginpagua na ang naimprinta nga Biblia apat ka bulan sang ulihi sa kombension sa Belgrade. Samtang nagabombahanay kag madamo nga beses nga wala sing koryente, ang mga kauturan nagpadayon sa pagbadbad sang iban pa nga publikasyon. Apang masami sila nagauntat sa pagtrabaho agod magdalagan sa isa ka lugar nga luwas sa katalagman. Matuod, makakalapoy gid yadto nga tion, apang ang tanan malipayon nga nagpakigbahin sa paghanda sang kinahanglanon gid nga espirituwal nga pagkaon.

Paagi sa daku nga panikasog kag pagpakamaayo ni Jehova, ang Bag-ong Kalibutan nga Badbad Sang Cristianong Griegong Kasulatan ginpagua sa Serbiano nga lenguahe sang Hulyo 1999. Daku gid ang kalipay kag pagpasalamat sang mga delegado bangod sini nga badbad sa ila kaugalingon nga lenguahe. Sang ulihi, ang bug-os nga Serbiano nga New World Translation ginpagua sa Cyrillic kag sa Latin nga mga alpabeto sang 2006 nga kombension.

 NAGBASKOG ANG PAGPAMATOK SA RELIHION

Bangod ang Serbiano nga Ortodokso nga Simbahan amo ang panguna nga relihion sa pungsod, madamo nga tawo ang nagakabig sa mga Serbiano subong mga Ortodokso. Para sa ila, indi Serbiano ang isa ka tawo kon indi Ortodokso ang iya relihion. Wala sapayan sini, ang aton mensahe sang paglaum gikan sa Biblia ginbaton sang madamo nga tawo sang katuigan 1990. Sang natapos ang inaway sang 1999, ang kadamuon sang mga manugbantala halos nagdoble, nga naglab-ot sa 4,026.

Bangod ginpakamaayo sang Dios ang pagbantala nga hilikuton sang mga Saksi ni Jehova, naakig sa ila ang Ortodokso nga Simbahan. Gintinguhaan sini nga relihion nga pauntaton ang aton pagbantala nga hilikuton paagi sa pagpasanyog sang nasyonalistiko nga balatyagon sa mga tawo. Gintilawan sang mga manugpamatok nga paluyahon ang aton mga kauturan paagi sa pagpamintas kag pagmaniobra sa kasuguan. Halimbawa, 21 sang aton mga kauturan ang yara gihapon sa prisuhan bangod nagpabilin sila nga neutral sa pulitika. Ang kalabanan ginhilway wala madugay pagkatapos sang inaway, kag nagapasalamat sila nga ginpabakod ni Jehova ang ila pagtuo sa tion sang kabudlayan.

Apang sang Abril 9, 2001, hinali lang nga gindumilian sang Federal Ministry of Internal Affairs ang pagbaton sang mga literatura halin sa iban nga pungsod. Sa ano nga rason? Nagsiling sila nga ang aton mga publikasyon may indi maayo nga impluwensia sa mga pamatan-on sa pungsod. Lakip sa mga publikasyon nga gindumilian nila amo ang Biblia!

Bangod sa negatibo nga mga balita sa telebisyon kag pamantalaan tuhoy sa aton hilikuton, nangin masingki kon kaisa ang pila ka tagbalay. “Ginasumbag nila kami ukon ginatampa kon magbantala kami sa mga pamalay,” siling sang isa ka espesyal payunir, kag “kon kaisa ginabato pa nila kami.” Magluwas sini, ang pila ka Kingdom Hall ginahalitan. Sa karon, ang aton mga kauturan sa Serbia may kahilwayan na sa pagtipon, apang kinahanglan nila gihapon nga mangin mahalungon.

Ang aton mga kauturan padayon nga makugi sa pagbantala. Ginapakita sini nga ang katawhan ni Jehova wala  nagadumot kag may matuod nga Cristianong gugma. Sang nagligad nga mga tinuig, nagmadinalag-on ang gin-organisar nga mga kampanya sa pagbantala, diin ang mga kauturan halin sa iban nga mga pungsod sa Europa nagbakasyon agod magbantala sa wala pa makobrehan nga mga teritoryo sa Serbia kag Montenegro. Apang, kinahanglan pa gihapon ang daku nga pagpanghikot agod malab-ot ang mga tatlo ka milyon nga pumuluyo sa sini nga mga lugar.

Sa karon, ang Bethel sa Belgrade isa na ka tatlo ka tinukod nga pasilidad nga nahamtang sa kaangay parke nga mga hardin. Ang tatlo ka katapo sang Komite sang Pungsod nagadumala sang hilikuton sa Serbia kag subong man sa Montenegro. Bangod sa pagpakamaayo ni Jehova sa iya katawhan sa sining rehiyon nga may malapuyot sadto nga inaway, ang ngalan nga Serbia wala na nagapahanumdom sa aton sang inaway, kundi nagapahanumdom sa aton sang kakugi kag determinasyon sang mga Saksi ni Jehova.

 Moderno nga Maragtas sang Kosovo

Ang tension sa tunga sang Serbiano kag Albaniano nga mga komunidad sa Kosovo sang katuigan 1980 nagresulta sa pag-ilinaway sang katuigan 1990, kag nagtuga ini sing daku nga pag-antos kag kasubo. Ini nga kahimtangan naghatag sing kahigayunan sa aton mga kauturan nga magpakita sing “di-salimpapaw nga utudnon nga pagpalangga” sa masigkatumuluo sa tanan nga rasa. (1 Ped. 1:22) Dugang pa, gintuman nila ang sugo ni Cristo nga ‘higugmaon ang ila mga kaaway kag ipangamuyo ang mga nagahingabot sa ila.’ (Mat. 5:43-48) Apang, may mga tion nga mabudlay ini himuon.

“Wala ginaabiabi sing maayo sang mga Muslim ang mga kauturan nga Muslim sang una,” paathag ni Saliu Abazi, isa anay ka Muslim nga nagahambal sing Albaniano, “kag abi sang amon pamilya ginbiyaan na namon sila bangod nagbag-o kami sing relihion. Subong man, bangod nagailinaway ang mga Albaniano kag mga Serbiano, indi pirme mahapos para sa mga kauturan nga Muslim sang una nga magbantala sa mga Serbiano.”

Apang wala madugay, 30 na ka tawo nga lainlain ang rasa ang nagtipon sa balay ni Saliu. “Sadto nga tinuig,” hinumdom ni Saliu, “ang mga miting ginahiwat sa Serbiano, kag naghalin pa sa Belgrade ang amon mga literatura. Isa ka adlaw, hinali lang nga nagkadto ang mga pulis sa amon balay. Sina nga tion, bag-o lang namon nabaton ang mga literatura nga gindala sang mga kauturan nga taga-Belgrade, kag nakita nila nga nagaupdanay kami. Sang ginsilingan ko ang mga pulis nga mga kauturan ko sila, daw indi sila makapati kon paano nangin mag-ulutod ang mga Serbiano kag mga Albaniano.” Sang 1998, ini nga grupo sang mga manugbantala nakaarkila sing isa ka tilipunan sa pinakadaku nga siudad sa Kosovo, ang Priština, agod gamiton nga Kingdom Hall.

 Sang tigpamulak sang 1999, ang dumot sa iban nga rasa kag nasyonalismo labi nga nagbaskog. “Ginpahog ako sang akon kaingod nga kon indi kami mag-intra sang akon bata nga lalaki sa inaway, masunog gid ang amon balay,” siling ni Saliu. “Ang kahimtangan sa pulitika may indi maayo nga epekto sa mga tawo. Bangod wala nila ginakilala ang nagligad nga Serbiano nga gobierno, indi sila mapilit nga tumanon ang kasuguan, kag nangin masingki sila kag ginahimo nila kon ano ang ila naluyagan.”

Bangod nagalain na gid ang kahimtangan sa pulitika, nagpabudlay pa gid ini sa mga Serbiano nga nagapuyo sa Kosovo. Sa tion sang kinagamo sang 1999, linibo ka Serbiano kag Albaniano ang napilitan nga magpalagyo sa kaingod nga mga pungsod. Apang, bisan pa sining daku nga kinagamo sa tagsa ka rasa, ginrisgo ni Saliu ang iya kabuhi paagi sa pag-amuma sang iya Serbiano nga mga kauturan sa iya puluy-an.

GINDIHON SANG PANGHUNAHUNA NI JEHOVA

“Grabe gid ang dumot sa tunga sang mga Serbiano kag mga Albaniano,” siling sang isa ka utod nga babayi. “Ini nga dumot namat-an na namon halin sang bata pa kami. Bisan pa nakatuon na kami sing kamatuoran, indi mahapos dulaon yadto nga mga balatyagon. Madamo sa amon ang dapat maghimo sing daku nga pagbag-o agod makapahisuno sa panghunahuna ni Jehova. Tungod sini nga dumot, bisan pa natun-an ko nga si Jehova gugma, ginhungod ko nga likawan ang isa ka utod nga babayi sa kongregasyon bangod lamang isa sia ka Serbiano. Apang, samtang padayon ako nga nagatuon, narealisar ko nga ang mga panudlo sang iban nga relihion nagapabahinbahin,  apang ang kamatuoran sang Pulong ni Jehova nagapahiusa.” Nakabulig bala ang nagapabag-o nga gahom sang Pulong sang Dios sa sini nga utod sa pagsuklob sing bag-o nga Cristianong personalidad? “Sa karon,” siling niya, “nalipay ako nga mag-alagad sa sini man nga kongregasyon upod sa akon Serbiano nga mga kauturan.”—Col. 3:7-11; Heb. 4:12.

Ang matuod nga Cristianong paghiusa nagapabilin sa sining kalibutan nga nabahinbahin sa relihion. Bisan pa ang pagdampig sa isa ka pungsod nagtiklod sa mga tawo nga mangsunog sing mga balay kag manghaboy sing mga granada, ang aton mga kauturan naglakbay pakadto sa Belgrade, Serbia, agod magtambong sa kombension sang Hulyo 1998. Mahidaiton nga nagasakay sa bus ang mga Albaniano, mga Croasiano, mga Macedoniano, kag mga Rom. Si Dashurie Gashi, nga nagkadto sa sini nga kombension agod magpabawtismo, nagsiling: “Sang ginpadulog sang mga soldado ang bus, nakita namon nga nakibot gid sila. Samtang ang lainlain nga rasa nagailinaway sa sini nga mga pungsod, nahiusa kami subong isa ka katawhan—ang katawhan ni Jehova.”

Ang isa ka babayi nga Rom nakatuon sing kamatuoran sang bata pa sia paagi sa iya tiya nga nagaistar sa iban nga pungsod. Ang una niya nga kabudlayan amo nga indi sia makahibalo magbasa kag magsulat. Bangod sa iya gugma kay Jehova, nakatuon sia sa pagbasa kag pagsulat sa sulod sang tatlo ka tuig nga pagtuon niya sing Biblia. Ang ikaduha niya nga kabudlayan amo ang iya lolo nga iya ginaistaran. “Nagahinayhinay ako kon maghalin sa balay pakadto sa mga miting agod indi ako madakpan ni Lolo,” siling niya. Apang pagpauli niya, ginabakol sia ni lolo niya. “Ginsakit ako bangod sa kamatuoran,” siling niya, “apang wala ako mangampo. Gindumdom ko kon paano nag-antos ang matutom nga tawo nga si Job. Ang akon gugma kay Jehova mabakod, kag determinado ako nga indi mag-untat sa pagtuon.” Nagaalagad na sia karon subong payunir, kag nagahiwat sing pagtuon sa Biblia sa duha ka babayi nga indi makahibalo magbasa kag magsulat. Bisan pa wala sia makaeskwela, nagapasalamat sia sa Teokratikong Eskwelahan Para sa Ministeryo nga naghanas sa iya nga tudluan ang iban.

Si Adem Grajçevci isa anay ka Muslim antes sia nakatuon sing kamatuoran sa Alemanya sang 1993. Dayon, sang 1999, nagbalik  sia sa iya natawhan nga pungsod nga Kosovo, kag kaangay sang madamo nga bag-uhan nga mga Saksi, ginlandas niya ang paghingabot kag pagpamatok sang iya pamilya. “Sang nagatuon pa lang ako sing kamatuoran,” hinumdom ni Adem, “nahangpan ko nga si Satanas amo ang manuggahom sini nga kalibutan, kag sia ang kabangdanan sang tanan nga kalainan nga nagakatabo.” Wala nalipay ang iya amay sa iya bag-o nga pagtuo kag ginsilingan sia nga magpili—si Jehova ukon ang iya pamilya. Ginpili ni Adem si Jehova, kag padayon sia nga nag-uswag sa espirituwal. Nagaalagad na sia karon subong Cristianong gulang. Makalilipay nga pagligad sang mga tinuig naghumok ang balatyagon sang amay ni Adem, kag ginarespeto gid niya ang mga desisyon ni Adem.

Ang anak nga lalaki ni Adem nga si Adnan wala gid sing interes sa relihion sang bata pa ini. Ang iya bug-os nga atension yara sa martial arts amo nga ginbansagan sia sang iya mga kaaway nga Manugpatay. Apang sang ulihi, gintalikdan niya ini tanan sang nagsalop ang kamatuoran sa iya tagipusuon. Nag-uswag sia kag nabawtismuhan. “Sang bag-o lang ako nabawtismuhan, kinahanglan ko nga maghimo sing desisyon,” siling niya. “May maayo ako nga trabaho, kag bugana sa materyal. Apang wala nagauswag ang akon kaangtanan sa Dios kag diutay lang ang akon tion sa ministeryo. Nagdesisyon ako nga maghimo sing pila ka pagbag-o, amo nga gin-untatan ko ang akon trabaho.” Nagsugod sia sa pagpayunir, gintangdo subong ministeryal nga alagad, kag gin-agda sang ulihi nga mag-eskwela sa nahauna nga klase sang Ministerial Training School sa Albania. Sa karon, si Adnan isa na ka gulang, kag nagaalagad man subong espesyal payunir upod sa iya asawa nga Hedije. Ano ang iya ginbatyag sa desisyon nga iya ginhimo? “Wala gid sing tupong ang akon kalipay,” siling niya. “Wala ko gid ginhinulsulan nga ginpili ko ang bug-os tion nga ministeryo.”

NAHIUSA NGA PAGSIMBA KAG PAGTUDLO

Sa karon, anom tanan ka kongregasyon sa Kosovo ang nagagamit sang gin-arkilahan nga mga pasilidad agod mangin Kingdom Hall. Ang pila ka kongregasyon gamay lang, kaangay sang isa nga nahamtang sa siudad sang Peć, diin may 28 ka  manugbantala. Ang pila ka kongregasyon indi makahiwat sing pamulongpulong publiko kada semana bangod diutay lang ang gintangdo nga mga utod nga lalaki. Wala sapayan sini, kaangay sang mga kauturan sa Peć, matutom sila nga nagatipon kada semana para sa Pagtinuon sa Lalantawan kag sa iban pa nga mga miting sang kongregasyon.

Sa sulod sang mga tinuig, ang Komite sang Pungsod sang Serbia mahigugmaon nga nag-atipan sa mga kauturan sa Kosovo sa tion sang tuman kabudlay nga mga kahimtangan. Sang tuig 2000, agod maatipan ang nagabag-o nga mga kinahanglanon sang mga kauturan, gin-asayn sang Nagadumala nga Hubon sa sanga sang Albania ang pag-atipan sang pagbantala nga hilikuton sa Kosovo.

Sadto, ang kalabanan nga mga Saksi ni Jehova sa Kosovo mga Serbiano, gani ginahiwat ang mga miting sa Serbiano nga lenguahe, kag ang mga kauturan nalipay sa pagbulig sa mga tawo nga nagahambal sing Albaniano nga makabenepisyo sa programa. Apang baliskad na ini karon. Ang kalabanan nga mga kauturan sa Kosovo mga Albaniano. Magluwas sa isa ka kongregasyon nga nagahambal sing Serbiano, ang mga miting ginahiwat na sa Albaniano, kag ang mga kauturan nalipay sa pagbadbad sang mga pamulongpulong agod mahangpan ini sang mga kauturan nga Serbiano. Ginahiwat man sa sining duha ka lenguahe ang mga asambleya kag distrito nga mga kombension. Halimbawa, ang bug-os nga programa sang distrito nga kombension sang 2008 ginpresentar sa Albaniano kag ginbadbad sa Serbiano, kag ang panguna nga mga diskurso ginpamulongpulong sa Serbiano sang mga gulang sa Kosovo. Ang isa ka utod nagsiling, “Ang mga tawo sa gua nagadinumtanay, pero sa sulod sang tilipunan, isa kami ka pamilya.”

Ang kalabanan nga pumuluyo sa Kosovo mga Muslim, apang ginarespeto nila ang Biblia, kag madamo ang gusto nga mag-istorya tuhoy sa relihion. Nalipay gid ang mga kauturan sa Kosovo sa ila bag-o nga kadamuon sang mga manugbantala nga naglab-ot sa 164 sang 2008. Determinado sila nga padayunon ang pagpangabudlay agod matuptupan ang ila mga teritoryo bangod nagasalig sila sing bug-os kay Jehova samtang ginadala nila ang maayong balita sa mga tawo gikan sa tanan nga pungsod.

 Moderno nga Maragtas sang Montenegro

Ang Montenegro isa ka matahom kag gamay nga pungsod sa Adriatic Coast kag daw kaangay ini sang natago nga perlas sang Mediterranean. Nahamtang ini kaupod sa mga pungsod sang Albania, Kosovo, Serbia, kag Bosnia kag Herzegovina, kag may lainlain ini nga tumalagsahon nga katahom. Ini nga pungsod may 293 kilometros ka makagalanyat nga baybayon sang Adriatic. Ang Tara River Canyon amo ang isa sa pinakamadalom kag pinakamalaba nga mga nalupyakan sa Europa. Ang Lake Scutari amo ang pinakadaku nga linaw sa Balkan Peninsula kag masapwan diri ang isa sa pinakamalapad nga buluaran sang mga pispis sa Europa. Ini tanan makita sa Montenegro nga un-tersia lamang ang kadakuon sa Switzerland!

Apang, ang maragtas sang pungsod puno sing mga inaway, kinagamo, kag pag-antos. Amo nga ang kabudlayan sang mga tawo sa Montenegro nakaimpluwensia gid sa ila tradisyon, panghunahuna, kag kultura. Ang importante nga bahin sang ila kultura amo ang ila pagpabalor sa mga kinaiya subong sang kaisog, integridad, dignidad, pagkamapainubuson, pagsakripisyo, kag pagrespeto sa iban nga tawo. Madamo sining maisugon nga mga tawo sa Montenegro ang nagbaton sing maayong balita sang Ginharian kag mainunungon nga nagpangapin sa kamatuoran sang Biblia.

PAG-USWAG SANG PAGBANTALA NGA HILIKUTON

Indi gid malipatan sang bisan sin-o nga nagtambong sa importante nga kombension sang 1991 nga ginhiwat sa Zagreb, Croatia ang paghiusa kag gugma sang mga kauturan nga nagtipon didto nga naghalin sa tanan nga bahin sang anay Yugoslavia. “Bangod manugsugod na ang inaway, ang paglakbay halin sa Montenegro pakadto sa Croatia delikado,” hinumdom ni Savo Čeprnjić, nga bag-o lang nagtuon sang Biblia sina nga mga  tion. “Nagdayaw ako sa tuman kadamo nga bus nga nag-abot sa kombension nga wala mahalitan. Ang dalayawon pa gid amo ang paghidait kag paghiusa sang mga Saksi. Sa una nga adlaw, ginatos ka pulis ang nagbantay, apang sang nanutaran nila nga mahidaiton kami, diutay lang sa ila ang nagbantay sa masunod nga mga adlaw.”

Antes magsugod ang inaway, ang isa ka mag-asawa regular nga nagalakbay halin sa Croatia pakadto sa Montenegro agod maghiwat sing pagtuon kay Savo. Apang sang ginsira na ang mga dulunan, paano mapadayon ni Savo ang iya pagtuon sa Biblia?

“Ang mga interesado nga madamo na sing nahibaluan amo ang nagtudlo sa iban,” paathag ni Savo. “Isa anay ka bawtismado nga utod ang nagatuon sa akon sa libro nga Mahimu Ka Mabuhi sing Dayon sa Paraiso sa Duta. Apang sang indi na sia makapadayon, ang isa ka di-bawtismado amo ang nagpadayon sa pagtuon sa akon. Sang 1992, ang grupo sa siudad sang Herceg Novi nga nagatipon sa Pagtinuon sang Kongregasyon sa Libro kag Pagtinuon sa Lalantawan naglab-ot sa 15 ka tawo.” Si Savo, upod ang iya asawa kag bata nga babayi, padayon nga nag-uswag kag nabawtismuhan sang 1993. Sa karon, may isa na ka Kingdom Hall nga ginatapuan sing 25 ka manugbantala sa sining matahom nga siudad sa higad sang baybay.

Sang maaga nga bahin sang katuigan 1990, ang isa ka grupo sang mga manugbantala nagtipon sa kapital nga siudad sang Podgorica. Ini nga grupo padayon nga nagdamo, kag sang 1997, may mga plano na sila nga magbakal sing lote nga patindugan sang Kingdom Hall. Ang lote nga nabakal sang mga kauturan may pader, kag nagdesisyon sila nga indi ini paggub-on agod indi sila madisturbo sang iban. Apang ang isa ka pulis nga nagapuyo sa basement sang kaingod lang nga bilding nagpangabay sa mga kauturan nga rumpagon ang pader agod magsanag ang iya madulom nga apartment. Agod mahuptan ang maayo nga kaangtanan sa ila kaingod, ang mga kauturan nagpasugot nga gub-on ang pader kag islan na lang ini sing kudal. Maayo lang kay amo sina ang ila ginhimo!

 Sang gingamo sang iban pa nila nga kaingod ang mga kauturan, ginpaandaman sang pulis ining mga tawo nga kasuhan sila kon halitan nila ang Kingdom Hall. Sa karon, ang mga kauturan may matahom na nga Kingdom Hall, may balay para sa mga espesyal payunir, kag may malapad nga naatupan nga palarkingan nga puede man gamiton para sa mga asambleya sa sini nga lugar.

Apang, indi amo sini ang kahimtangan sang mga kauturan sa banwa sang Nikšić. Nakabakal sila sang lote sang 1996, apang ang mga pumuluyo nagpamatok sa pagpatindog sing isa ka Kingdom Hall. Adlaw kag gab-i nga ginbantayan sang mga kauturan ang ginatukod nga proyekto, kay basi halitan ini sang ila mga kaingod. Isa ka adlaw, ang isa ka pari  sa sini nga lugar nagpabulig sa 200 ka akig nga mga tawo, kag nagsalakay sa proyekto nga may dala nga mga pusil kag mga balakol. Ginpalupok nila ang ila mga armas kag ginsugdan nila ang pagtiphag sa Kingdom Hall. Ang pulis nagatindog lang nga wala sing ginahimo.

Sang indi ini masolbar sing mahidaiton, nagpangita na lang ang mga kauturan sing iban nga lote. Apat ka tuig sang ulihi, nakakita sila sing isa ka bilding kag ginkay-o nila agod mangin Kingdom Hall. Sa umpisa, daw wala lang ini sing problema sa mga pumuluyo, apang pila ka bulan sang ulihi, ang Kingdom Hall ginsunog kag ginsuspetsahan nga ginhungod ang pagsunog sini. Apang, ang aton mga kauturan nagpabilin nga determinado kag wala nangampo. Nagplano sila nga kay-uhon liwat ang tilipunan. Sugod sadto, wala na sila gingamo.

Ang Komite sang Pungsod sang Serbia nagadumala sa apat ka kongregasyon sa Montenegro. May 1 ka manugbantala sa kada 2,967 ka pumuluyo, kag ang 201 ka manugbantala nagapasalamat gid sa bulig sang 6 ka espesyal payunir. Ang kalabanan nga mga tawo sa Montenegro nagapati nga kon relihion ang pagahambalan, ang tradisyon mas importante sangsa pagbasa sa Biblia. Apang ang aton mga kauturan nga mga lalaki kag babayi sa Montenegro mainunungon kag maisugon nga nagapadayon sa pagbantala sing maayong balita.

 Moderno nga Maragtas sang Slovenia

Ang Slovenia bahin anay sang aminhan-nakatundan sang Yugoslavia. Sang nangin independiente ini sang 1991, nangin mainuswagon ang ekonomiya sini, kag sang 2004, ang Slovenia nangin katapo sang European Union. Bisan pa gamay lang ang Slovenia, madamo ini sing matahom nga mga lugar. Makita sa sini nga pungsod ang matag-as kag batuhon nga mga kabukiran, mga linaw, madabong nga mga kagulangan, dalagku nga mga kueba nga limestone, kag ang matahom nga Slovenian Riviera. Sa sulod sang sulusobra isa ka oras, ang isa mahimo makadulhog halin sa mabugnaw nga mga banglid sa bukid pakadto sa medyo mainit nga klima sang mga kahoy nga olibo kag mga talamnan sang ubas sa Adriatic Coast. Subong man, ang mga lugar sa Slovenia nga may kaangtanan sa ila kultura kag maragtas maayo man lagawan. Apang, ang katahom sining gamay nga pungsod indi lamang makita sa mga kagulangan kag maragtason nga mga lugar. Ang Slovenia madamo sing sugilanon tuhoy sa matutom nga mga sumilimba ni Jehova.

 MGA KINGDOM HALL KAG MGA PAYUNIR

Wala duhaduha nga nadumduman mo nga ang Maribor amo ang siudad diin ginbantala sang “mga barbero nga mapinatihon sa Biblia” ang ila bag-o nga pagpati. Ang kombeniente nga tilipunan sang gamay nga grupo nga naporma diri amo ang isa ka restawran, nga ginhingalanan sang ulihi nga Novi Svet (Bag-ong Kalibutan). Sa karon, ang mga Saksi sa Slovenia nagapasalamat kay Jehova bangod sa ila matahom nga mga Kingdom Hall nga ginatipunan nila agod magsimba kag matudluan. Bangod nagadamo ang mga manugbantala, kag nag-ayoayo ang kahimtangan sang katuigan 1990, ginporma ang isa ka Regional Building Committee. Paagi sa bulig sang kapin sa 100 ka boluntaryo kag mga pundo halin sa iban nga pungsod, ang mga kongregasyon nakatukod kag nakakay-o sing 14 ka Kingdom Hall sugod sang 1995.

Samtang nagadamo ang mga manugbantala, nagadamo man ang mga regular payunir—halin sa 10 sang 1990 tubtob 107 sang 2000. Lakip sa makugi nga mga payunir amo si Anica Kristan, nga nadalahig anay sa pulitika antes niya ginbaton ang kamatuoran.

Ang mga kauturan nga naghalin sa iban nga pungsod agod mag-alagad sa Slovenia nagpapagsik sa pagbantala nga hilikuton. Sang 1992, ang nahauna nga mga misyonero diri, nga sanday Franco kag Debbie Dagostini, nag-abot. Sang gin-asayn sila sa Aprika, ginbuslan sila sang bag-o nga mga misyonero nga mag-asawa nga sanday Daniel kag Karin Friedl nga naghalin sa Austria. Sining karon lang, ang mga misyonero nga ginhanas sa Gilead nga sanday Geoffrey kag Tonia Powell kag Jochen kag Michaela Fischer gin-asayn man diri. Ginpakita nila upod sa mga espesyal payunir sa Austria, Italya, kag Poland, ang tudok nga gugma kay Jehova kag ang daku nga handum nga buligan ang mga tawo.

MGA HOSPITAL LIAISON COMMITTEE

Sang 1994, ang Hospital Information Desk gintukod sa Bethel, kag duha ka Hospital Liaison Committee (HLCs) ang naporma. Ang pila ka utod nga gintangdo sa sini nga mga komite  nakigkita sa minister of health, nga amo ang nag-organisar sang isa ka miting sa mga direktor sang tanan nga ospital sa Slovenia. Ginpaathag sang mga utod ang hilikuton sang HLCs kag ginklaro kon ngaa wala nagapatughong sing dugo ang mga Saksi ni Jehova. Bangod sini, may maayo nga kooperasyon ang mga doktor kag ang ila mga pasyente nga indi magpatughong sing dugo, amo nga may naggua nga mga artikulo sa mga balasahon tuhoy sa medisina nga nagapaathag sang pagbulong nga wala sing dugo.

Sang 1995, ginhimo sang mga doktor sa Slovenia ang ila nahauna nga open-heart surgery nga wala nagagamit sing dugo. Ginreport sang media ang madinalag-on nga operasyon, kag ang doktor nga nag-opera kag ang anesthesiologist nagsulat sing isa ka artikulo tuhoy sini. Gani, matigayon na ang wala sing dugo nga pagbulong, kag nagadamo man ang mga doktor nga nagarespeto sa pagbulong nga ginapili sang mga Saksi Jehova.

PAGHATAG SANG MGA KINAHANGLANON SANG NAGADAMO NGA MGA MANUGBANTALA

Pagkatapos sang mga pagbag-o sa pulitika sang 1991, ang Nagadumala nga Hubon nagdesisyon nga magtukod sing  talatapan sa Slovenia agod maatipan sing maayo ang mga hilikuton sang Ginharian. Ang isa ka panalgan nga bilding ginbakal sa sentro sang Ljubljana, ang kapital sang Slovenia. Ang bilding ginkay-o, kag sang Hulyo 1, 1993, handa na ini nga sayluhan sang mga Bethelite. Sa umpisa, 10 lang ang katapo sang pamilya Bethel, apang pagligad sang isa ka dekada, naglab-ot ini sa 35. Bangod sini, ang kaingod nga bilding gin-arkilahan kag ginhimo nga kusina, hulot kalan-an, kag hulot para sa paglaba. Sa amo man nga tion, agod magligwa pa gid ang mga opisina, ang mga Bethelite nagsaylo man sa kaingod nga mga apartment. Sang 1997, ang opisina sa Slovenia nangin sanga talatapan sang mga Saksi ni Jehova.

Sang gin-aprobahan sang Nagadumala nga Hubon ang pagtukod sang bag-o nga sanga talatapan sa Slovenia, ang mga kauturan nagsugod sa pagpangita sing maayo nga lugar. Pagkatapos mausisa ang 40 ka lote, ginpili sang mga kauturan ang lote nga malapit sa banwa sang Kamnik, nga mga 20 kilometros halin sa kapital, kag yara sa tiilan sang matahom nga kabukiran. Sang ulihi, nakompleto nila ang kinahanglanon nga mga papeles, nakakuha sing permiso sa pagtukod, ginbakal ang lote, ginpirmahan ang kontrata sa isa ka kompanya sang konstruksion, kag gin-agda ang mga international servant nga magtrabaho sa proyekto. Handa na ang tanan agod umpisahan ang proyekto.

Apang, sang naglapnag ang balita tuhoy sa proyekto, nagpamatok dayon ang mga kaingod. Sa adlaw nga magasugod na kuntani ang pagtukod, ginlambayan sang mga nagaprotesta ang dalan pakadto sa site. Wala madugay, ginplastar nila ang mga karatula nga nagapabutyag sang ila pagpamatok. Anom ka adlaw sang ulihi, sang malapit na mag-udto, mga 30 ka pulis ang nag-abot agod amligan ang mga trabahador sang siudad nga gin-asayn sa pagpanguha sang mga lambay sang mga nagprotesta; ginbuyayaw sang mga nagprotesta ang mga pulis. Sini man nga tion, gin-untat anay sing temporaryo ang pagtukod, amo nga sa sina nga adlaw wala sing nagkadto nga mga kauturan ukon mga trabahador sang kompanya sa  site. Sang gin-untat sing temporaryo ang pagtukod, amat-amat nga nagtahaw ang pagpamatok, kag ang mga kauturan nagpangita sing paagi agod masolbar ini sing mahidaiton.

Ang kudal ginguba sing tatlo ka beses sang mga nagprotesta, apang mga isa ka bulan sang ulihi, nagpadayon ang proyekto nga wala na ginbalabagan. Ang matuod, ining pag-atake sa katawhan ni Jehova nagresulta sa pagpakamaayo bangod nakakuha ini sing daku atension sang media. Ining proyekto ginbalita sing kapin sa 150 ka beses sa TV kag radyo, kag sa mga pamantalaan. Ang bilding nahuman sing mga 11 ka bulan, kag sang Agosto 2005, ang pamilya Bethel nagsaylo sa ila bag-o nga pasilidad.

Sugod sadto, ang kaangtanan sang mga kauturan sa ila mga kaingod nagbag-o gid. Madamo sining mga tawo ang nagbisita sa mga pasilidad sang sanga. Ang isa anay ka manugpamatok nangin interesado katama sa proyekto. Nagpamangkot sia kon sin-o kami kag kon ano ang amon trabaho sa sulod  sang bilding. Sang nag-tour sia sa pasilidad, nagdayaw sia sa katinlo sang bilding kag sa pagkamaabiabihon sang mga tawo diri. “Ginpamangkot ako sang mga kaingod kon bala nagaapin na ako sa inyo,” sugid niya sa mga kauturan, “ang sabat ko, ‘Sadto, kontra ko gid ang mga Saksi ni Jehova, apang karon apinan ko na sila kay maayo sila nga mga tawo.’”

Isa gid ka makalilipay nga adlaw ang Agosto 12, 2006. Si Theodore Jaracz sang Nagadumala nga Hubon naghatag sing pamulongpulong sa dedikasyon sa 144 ka nagtambong nga naghalin sa 20 ka pungsod. Sa isa ka pinasahi nga pagtilipon sa Ljubljana, nagpamulongpulong sia sa 3,097 ka nagtambong nga naghalin sa tanan nga bahin sang Slovenia, subong man sa Croatia, kag sa Bosnia kag Herzegovina.

ISA KA MASANAG NGA PALAABUTON

Ang mga Saksi ni Jehova sa Slovenia nagaatubang sang palaabuton nga may bug-os nga pagsalig sa panuytoy kag pagpakamaayo sang ila langitnon nga Amay. Sang tuig 2004 nga dis- trito nga kombension, nalipay sila sa pagbaton sang Bag-ong Kalibutan nga Badbad Sang Cristianong Griegong Kasulatan sa Sloveniano. Sa karon nga may bag-o na sila nga sanga nga kompleto sing pasilidad kag madamo ang nagapangabudlay subong mga payunir, nangin determinado sila sa pagtuman sang sugo nga magbantala kag maghimo sing disipulo.—Mat. 28:19, 20.

Sa Slovenia, nga ang kalabanan mga Romano Katoliko, ang paggahom sang mga Komunista nagresulta sa pagdamo sang mga ateista. Dugang pa, madamo ang ginapabudlayan sang mga kabalaka sa kabuhi ukon nasulay sa materyalismo. Ang iban mas interesado sa mga isport kag mga kalingawan. Apang, may mga tawo gihapon nga bunayag sing tagipusuon kag interesado sa mga saad sang Dios nga ginasugid sang Biblia.

Ang hilikuton padayon nga nagauswag. Sang Agosto 2008, ang kadamuon sang mga manugbantala naglab-ot sa 1,935, kag mga 25 porsiento sini ang payunir. Nagapanghikot man sila karon sa mga teritoryo nga may dumuluong nga lenguahe subong sang Albaniano, Intsik, Croasiano, Ingles, kag Serbiano, kag subong man sang Slovenian Sign Language. Sang nagbantala sing maayong balita ang duha ka barbero, ang hilikuton sadto sa Slovenia may gamay nga panugod, apang karon, tuman na kadamo nga manugbantala gikan sa lainlain nga pungsod ang makugi nga nagapangita sang mga takus nga nagahandum nga alagaron ang matuod nga Dios, si Jehova.—Mat. 10:11.

Ang mga lugar sang Balkan Peninsula nga ginatawag sadto nga Yugoslavia nakaeksperiensia sing daku nga kinagamo, kasubo, kag pag-antos. Wala sapayan sining relihioso nga pagpamigos kag pagdumot sa rasa, ang gugma sa tunga sang katawhan ni Jehova nagpakilala sa ila subong matuod gid nga mga disipulo ni Cristo kag ginbayaw sini ang matuod nga pagsimba kay Jehova, nga labaw pa sa tanan nga mahatag sini nga kalibutan. Bangod sining diosnon nga gugma, nagadugang pa gid ang mga tawo nga nagabaton sa putli nga pagsimba kag nagabulig sa aton mga kauturan nga magpabilin nga determinado sa pag-alagad kay Jehova sing nahiusa tubtob sa wala katubtuban.—Isa. 2:2-4; Juan 13:35.

[Mga Nota]

[Blurb sa pahina 165]

Bisan pa may pag-ihig-ihig sa rasa kag relihion sa Yugoslavia, ang aton mga kauturan nahiusa

[Blurb sa pahina 173]

‘Yari bala ako diri para pahamut-an ang tawo? Indi! Nagadepende bala ang akon kabuhi sa ginasiling, ginahunahuna, ukon ginahimo sang iban? Wala!’

 [Kahon sa pahina 144]

Daku nga mga Kinatuhayan sa Anay Yugoslavia

Kon mamangkot ka sa isa ka grupo sang mga tawo tuhoy sa mga kinatuhayan sa anay Yugoslavia, posible nga lainlain nga mga sabat ang mabatian mo. Apang, magaugyon sila nga may yara diri pito ka etniko nga grupo nga may nanuhaytuhay nga relihion kag nagahambal sing lainlain nga lenguahe nga may magkatuhay nga mga alpabeto. Ang etniko nga mga grupo mahapos makilal-an paagi sa ila relihion. Kapin sa 1,000 ka tuig ang nagligad, ang Cristiandad natunga sa Iglesia Katolika Romana kag sa nagapangangkon nga Ortodokso nga Katoliko nga relihion. Ang anay Yugoslavia gintunga sining duha ka relihion kag ang dulunan sini yara sa pinakasentro sang pungsod. Ang kalabanan nga tawo nga nagaistar sa Croatia kag Slovenia mga Romano Katoliko, samtang halos mga Ortodokso naman ang sa Serbia kag Macedonia. Sa Bosnia, salakot ang pagtuluuhan sang mga tawo—Islam, Katoliko, kag Ortodokso.

Indi lamang relihion ang nagapabahinbahin sa mga tawo, kundi ang lenguahe man. Ang kalabanan nga tawo sa anay Yugoslavia, magluwas sa Kosovo, nagahambal sing South Slavic nga lenguahe. Bisan pa ang kada pungsod may kaugalingon nga lenguahe, may magkaanggid sila nga mga tinaga amo nga nagahangpanay ang mga Serbiano, Croasiano, Bosniano, kag Montenegrin. Apang, indi ini mahapos sa Kosovo, Macedonia, kag Slovenia. Sang katapusan nga bahin sang ika-19 nga siglo, gintinguhaan nga simpunon ang mga lenguahe nga magkaanggid, apang wala ina madayon sang mabungkag ang Yugoslavia sang 1991. Sang nagligad nga dekada, gintinguhaan sang tanan nga pungsod nga mangin tuhay sa iban paagi sa paggamit sing pila ka tinaga nga wala ginagamit sang iban.

 [Kahon/Retrato sa pahina 148]

Ginpalapnag sang Manugkay-o Relo ang Kamatuoran sa Slavonia

Sang katuigan 1930, si Antun Abramović naglakbay sa mga minuro sa Croatia para magkay-o sang mga relo. Sa isa ka dalayunan nakita niya ang isa sang aton mga pulyeto. Sang ginbasa niya ini, narealisar niya gilayon nga kamatuoran ini, kag natandog gid sia. Gani nagsulat sia sa sanga kag nangabay sing dugang pa nga literatura. Wala madugay, nangin dedikado sia nga alagad ni Jehova. Pagkatapos sina, kon maglakbay sia sa mga minuro, wala lamang sia nagakay-o sang mga relo kundi nagapanaksi man. Amo nga sekreto niya nga mahimo ang pagbantala nga hilikuton bisan pa ginadumilian ini. Sa isa ka gamay nga duog nga gintawag Privlaka, nakasapo sia sing pila ka tawo nga nagbaton sang kamatuoran sing bug-os tagipusuon. Sang ulihi, naporma ang isa ka gamay nga kongregasyon. Gikan didto, naglapnag ang kamatuoran pakadto sa Vinkovci kag sa palibot nga mga duog.

Sa tion sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II, nagbulig si Utod Abramović sa pag-imprinta sing patago sang mga literatura nga ginpanagtag sa bug-os nga Yugoslavia. Bangod sang iya makugi nga pagpanghikot, isa sia sa 14 ka utod nga ginpamatbatan sing malawig nga pagkabilanggo sang 1947. Sang nakagua na sia sa prisuhan, nagpangalagad sia subong nagalakbay nga manugtatap. Ang iya kakugi sa pag-alagad kay Jehova nagpabilin nga malig-on sa iya bug-os nga kabuhi.

 [Kahon/Retrato sa pahina 151]

Ang Konduktor sang Orkestra Nangin Payunir

Ang konduktor sang Royal Guards Orchestra nga si Alfred Tuček, nakabaton sing literatura sa Biblia gikan sa iya kaupod nga si Fritz Gröger, tinuig na ang nagligad sa lugar nga ginatawag karon Bosnia kag Herzegovina. Mahimo nga sang ulihi nga bahin sang katuigan 1920, nakontak ni Alfred ang Lighthouse Society sa Maribor, kag nagsiling nga luyag niya mangin regular payunir. Pagligad sang tion, nangin isa sia sa una nga payunir sa Yugoslavia. Bisan pa daku ang iya sueldo subong isa ka konduktor sang orkestra sang militar, ang iya gugma kay Jehova nagpahulag sa iya nga biyaan ang iya trabaho kag ‘indi magbalikid.’ (Luc. 9:62) Sang maaga nga bahin sang katuigan 1930, naglakbay sia upod sa payunir nga mga kauturan gikan sa Alemanya kag nagpasalida sang “Photo-Drama of Creation.” Nagbulig man sia sa paghimo sing mga kard sang teritoryo para maorganisar ang pagbantala nga hilikuton sa Yugoslavia. Sang 1934, ginpangasawa niya ang isa ka payunir nga Aleman nga si Frida. Ang ila una nga asaynment amo ang Sarajevo, Bosnia. Sang ulihi, nakalab-ot sila sa bahin sang Macedonia, Montenegro, Croatia, kag Serbia sa pagbantala sing maayong balita. Sang primero, nagalakbay lamang sila paagi sa bisikleta, apang sang ulihi naggamit na sila sang motorsiklo. Bisan pa ang maayong balita sadto nga tion wala dayon ginabaton kag ginadumilian pa ang pagbantala nga hilikuton, nahangpan nila nga importante gid nga malab-ot ang mas madamo nga tawo tubtob posible.

 [Kahon/Mga Retrato sa pahina 155, 156]

Nagaalagad May Balatian Man Ukon Wala

Nakaalagad na si Martin Poetzinger sa pila ka pungsod sa Sentral nga Europa antes sia gin-asayn nga magtatap sa grupo sang mga payunir sa Yugoslavia. Diri niya nakilala si Gertrud Mende, isa ka makugi nga payunir gikan sa Alemanya nga iya napangasawa sang ulihi. Para sa mga payunir, ang ila ikaayong lawas ginasalig nila sing bug-os kay Jehova. Bisan pa wala sila sing insurance, may nagabulig pirme sa ila. Kon kaisa bisan sa mabudlay nga mga kahimtangan, gingamit ni Jehova ang mainayuhon nga mga tawo agod buligan sila. Halimbawa, sang nagmasakit sing malubha si Utod Poetzinger sa Zagreb, yadto didto si Utod Mende agod magbulig.

Naghinumdom si Gertrud: “Sang tungatunga sang katuigan 1930, si Martin kag ako pareho nga gin-asayn nga mag-alagad sa Sarajevo. Apang wala ini madayon. Isa ka gab-i, indi maayo ang pamatyag ni Martin, kag ginhilanat sia sing mga 40°C. Pagkaaga sang nagkadto ako sa iya dalayunan agod kamustahon sia, nabalaka gid ang tagbalay sa iya kahimtangan. Gintinguhaan namon sang tagbalay nga bulngon sia paagi sa pagpainom sa iya sang ginpabukalan nga bino nga ginbutangan sing madamo nga kalamay. Apang, wala gihapon sia maumpawan. Gintawgan ko ang pila ka doktor nga nalista sa direktoryo sang telepono, apang wala sing bisan isa nga luyag magkadto gilayon. Nagpamalibad sila tanan.

“Nanugda ang tagbalay nga manawag kami sa ospital, gani  gintawgan ko ang direktor sang ospital kag ginpaathag nga nagahigda na lang si Martin kag ginahilanat sing 40°C. Mainabyanon gid ang direktor kag nagpadala sia sing ambulansia. Sang ginsakay na si Martin sa ambulansia, nagsiling ang tagbalay sa akon, ‘Indi mo na sia makita liwat.’

“Magluwas sa sina nga kahuol, may problema kami sa pinansial. Ang kuarta lang namon nga mga payunir amo ang donasyon nga amon nabaton para sa mga literatura, kag diutay lang ini kaayo. Indi kami makahibalo kon ano ang amon himuon, kag kon pila ang balayran sa pagpabulong. Gin-usisa ni Dr. Thaler si Martin kag nagsiling sia: ‘May pleurisy si Martin kag kinahanglan operahan. Madugayan pa sia mag-ayo.’

“Nahangpan gid ni Dr. Thaler ang amon mabudlay nga kahimtangan sa pinansial bangod nagsiling sia: ‘Luyag ko buligan ang mga tawo nga may pagtuo kaangay ninyo,’ kag wala niya ginpabayad si Martin sa operasyon. Sa bulig ni Jehova, nalampuwasan namon ining mabudlay nga kahimtangan. Bangod sang balatian ni Martin, wala kami nakakadto sa Sarajevo kundi nagpauli na lang sa Alemanya.”

[Retrato]

Si Martin Poetzinger sa Alemanya, sang 1931

 [Kahon/Retrato sa pahina 161, 162]

Nagatrabaho Kon Adlaw, Nagaimprinta Kon Gab-i

LINA BABIĆ

NATAWO 1925

NABAWTISMUHAN 1946

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Nag-alagad sia sa Bethel sugod sang 1953 sang nangin legal na ang hilikuton. Nagbulig sia sa pag-imprinta kag pagpadala sang mga magasin kag literatura. Sa karon, matutom sia nga nagaalagad sa Bethel sa Zagreb.

SANG nakagua na ang mga kauturan sa prisuhan, naghanda sila gilayon sa pag-imprinta sang mga magasin. Apang diutay lang ang kauturan nga mga lalaki, kag daku ang hilikuton. Sang nahibaluan ko ang kahimtangan, nagdesisyon ako nga magboluntaryo bisan pa may sekular ako nga trabaho. Bangod luyag ko gid nga magbulig, nagatrabaho ako sa sekular sa bug-os nga adlaw kag nagaimprinta sing literatura kon gab-i.

Sadto nga tion, ang sanga wala pa sing kaugalingon nga propiedad sa siudad. Gani ang may edad na nga mag-asawa nga sanday Petar kag Jelena Jelić nagpagamit sang ila isa ka kuarto nga apartment para sa pag-imprinta sang literatura paagi sa mimeograph. Ang kuarto 4.5 metros kuadrados lamang.  Ginbutang namon sa katre ang kuadro nga kahoy nga gintabunan sang habol kag dira ginatangkas ang naimprinta na nga mga pahina. Sa tupad sang katre may lamesa nga ginatungtungan sang de-mano nga mimeograph. Nakaimprinta kami sing 800 ka pahina por ora. Mahinay lang ina kon ipaanggid sa moderno nga pag-imprinta, apang paagi sa pagpailob kag daku nga pagpangabudlay nalipay kami nga makaimprinta sang tanan nga literatura nga kinahanglanon.

Makatalandog gid makita kon daw ano ka mapailubon ang mag-asawa nga Jelić nga nagahulat tubtob makatapos kami sa pagtrabaho kag kuhaon ang natangkas nga naimprinta nga mga pahina sa katre para makatulog na sila. Wala gid sila nagreklamo. Sa baylo, malipayon sila, kag makita sa ila mga mata ang kalipay bangod nasakdag nila ang hilikuton sang Ginharian sa sina nga paagi. Si Jelena upod ang iban pa nga may edad nga mga utod nga babayi nagbulig sa pagtipon, pagtahi, kag pagpilo sang naimprinta nga mga pahina. Daku gid yadto nga bulig.

Sang 1958, may yara na kami sing de-koryente nga mimeograph, gani mas mahapos na ang pag-imprinta. Sang nag-umpisa ang pag-imprinta sang 1931, 20 lamang ang naimprinta kada gua sang magasin, apang sang maaga nga bahin sang katuigan 1960, 2,400 ka kopya na ang naimprinta sa tatlo ka lenguahe—Croasiano, Serbiano (Cyrillic), kag Sloveniano. Bisan wala kami nakaimprinta sang mga libro, nag-imprinta kami sing madamo nga pulyeto. Ang pinakamadamo namon nga naimprinta natabo sang 1966. Ang libro nga Things in Which It Is Impossible for God to Lie ginpaimprinta namon sa 12 ka pulyeto sa isa ka lokal nga imprintahan.Ang isa ka libro gintunga namon sa 12 ka pulyeto. Para sa tatlo ka lenguahe, kinahanglan magpaimprinta kami sing 600,000 ka pulyeto nga katumbas sang 50,000 ka libro.

Sa karon, nagaalagad ako sa Bethel sa Zagreb. Nalipay ako nga dumdumon ang akon pag-alagad sa sulod sang mga tinuig kag makita kon paano ginpakamaayo ni Jehova ang hilikuton sa tanan nga pungsod sang anay Yugoslavia.

 [Kahon/Retrato sa pahina 176, 177]

“Mahimo Mangin Tuhay ang Kahimtangan Buas”

IVICA ZEMLJAN

NATAWO 1948

NABAWTISMUHAN 1961

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Lima ka beses sia nga ginpriso bangod sa pagpabilin nga neutral. Sang ulihi, nag-alagad sia subong nagalakbay nga manugtatap sa talipuspusan sang semana, kag karon nagaalagad sia subong gulang sa isa ka kongregasyon sa Zagreb.

YARA sa kamatuoran ang akon mga ginikanan, kag ang kamatuoran amo pirme ang amon ginaistoryahan sa balay. Sang ginpatawag ako nga magserbisyo sa militar, nagkadto ako agod magpaathag kon ngaa indi ako magsoldado. Sa tapos mapaathag ang akon neutral nga panindugan, ginbista ako kag ginpamatbatan sing siam ka bulan nga pagkabilanggo. Sang ginpagua ako, ginpatawag ako liwat nga magserbisyo sa militar. Ginbista ako liwat kag ginpamatbatan sini nga tion sing isa ka tuig nga pagkabilanggo. Sang ginpagua ako, ginpatawag naman ako sa ikatlo nga tion, kag ginbista pa gid liwat. Sining tion ginpamatbatan ako sing 15 ka bulan nga pagkabilanggo. Sa ikaapat nga tion, ginpamatbatan ako sing 20 ka bulan; kag sa ikalima nga tion, sing duha ka tuig. Sa kabug-usan, ginpriso ako sing kapin sa anom ka tuig. Natabo ini sa tungatunga sang 1966 kag 1980.

Makaduha ako nga ginpadala sa Goli Otok, isa ka isla sa naaminhan sang Adriatic Sea. Ang bug-os nga isla prisuhan  sang mga bilanggo nga kaaway sang gobierno. Gintratar ako subong bilanggo nga kaaway sang gobierno. Ang amon trabaho amo ang “pagtampok sa dagat.” Ginahakot namon ang mga bato sa kahon nga kahoy halin sa isa ka bahin sang isla pakadto sa pihak nga bahin kag ginaula ini sa dagat. Ang tagsa ka karga mga sobra 100 ka kilo ang kabug-aton. Dayon nagabalik kami liwat para maghakot pa gid sang mga bato. Amo ini ang wala pulos namon nga ginaobra sa bug-os nga adlaw.

Sang ikaduha nga tion nga ginpadala ako sa Goli Otok, kinabatasan nila nga ginabartolina sing isa ka bulan ang bag-o nga mga priso. Makapasubo gid nga mapriso sing isahanon. Sadtong tion nangin mas masunson pa gid ang akon pagpangamuyo. Wala ako sing Biblia kag wala man sing mga publikasyon nga pasad sa Biblia. Nabudlayan gid ako nga mag-isahanon. Ang pagpalig-on lamang nga akon nabaton amo ang isa ka sulat halin sa akon mga ginikanan. Kag nian, nabatyagan ko ang puersa sang ginsiling ni apostol Pablo: “Kon maluya ako, nian mabaskog ako.” (2 Cor. 12:10) Daw ano ang akon kalipay kag determinasyon sang ginpagua ako kag nakakita sing trabaho.

Sa isa pa ka prisuhan, ginpakadto ako sa isa ka maakigon nga sikologo nga nang-insulto sa akon. Ginsinggitan niya ako, kag ginsilingan nga abnormal. Indi ako makahambal para depensahan ang akon kaugalingon. Pagkadason nga adlaw, ang amo gihapon nga sikologo nagtawag sa akon kag lain na ang iya tono sa pagpakigsugilanon sa akon: “Ginpamensar ko ikaw, kag sa banta ko indi ka dapat prisuhon. Pangitaan ko ikaw sing trabaho sa gua.” Nakibot gid ako sang gintuman niya ang iya ginhambal. Wala ako nakahibalo kon ngaa nagbag-o ang iya pensar, apang narealisar ko nga indi kita dapat mahadlok ukon maghunahuna nga wala na sing paglaum. Mahimo mangin tuhay ang kahimtangan buas. Nagapasalamat gid ako kay Jehova bangod sining tanan nga eksperiensia nga nagpasuod pa gid sa akon sa iya.

 [Kahon/Retrato sa pahina 179]

‘Ang mga Tawo Ginatugutan Bala nga Mag-istorya Tuhoy sa Soccer?’

HENRIK KOVAČIĆ

NATAWO 1944

NABAWTISMUHAN 1962

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Nag-alagad sia subong nagalakbay nga manugtatap sa talipuspusan sang semana sang 1973, kag dayon gin-asayn sia subong bug-os tion nga nagalakbay nga manugtatap sang 1974 tubtob 1976. Katapo sia karon sang Komite sang Sanga sang Croatia.

WALA kami makahibalo kon makapauli pa kami sa amon puluy-an gikan sa ministeryo. Pirme kami ginadakop kag ginausisa sang mga pulis. Lapnag ang sayop nga pagpati sang mga tawo tuhoy sa amon hilikuton.

Isa ka bes, sa estasyon sang pulis, ginsilingan ako nga ginatugutan lamang kami nga maghambal tuhoy sa Dios sa mga simbahan kag indi sa mga kalye ukon sa mga balay. Kaangay ni Nehemias, nangamuyo ako sing malip-ot kay Jehova agod mangayo sing bulig kon ano ang akon isabat. Nian ginpamangkot ko ang imbestigador, “Ang mga tawo bala diri ginatugutan nga mag-istorya tuhoy sa soccer sa istadyum lamang ukon puede man sa iban nga lugar?” Nagsabat sia nga puede makaistorya tuhoy sa soccer sa bisan diin nga lugar. Nagsiling ako: “Kon amo, makaistorya ka man tuhoy sa Dios sa bisan diin nga lugar, indi lamang sa simbahan.” Bisan pa gin-interogar kami sing lima ka oras, ginhilway ako kag ang akon kaupod.

Kon balikan namon ang amon 40 ka tuig nga pag-alagad, makasiling kami sang akon asawa nga si Ana nga indi namon ini pag-ibaylo sa bisan ano man nga butang sa kalibutan. Sa kabug-usan, nakapribilehiyo kami nga mabuligan ang mga 70 ka tawo nga makatuon sing kamatuoran. Ang kada asaynment nga ginahatag ni Jehova sa amon, nagapauswag sang amon kabuhi.

 [Kahon/Retrato sa pahina 195, 196]

Nagsaad Kami nga Magbalik

HALIM CURI

NATAWO 1968

NABAWTISMUHAN 1988 MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Nagbulig sia sa pag-organisar kag pagpanagtag sing kinahanglanon nga bulig sa Sarajevo. Nagapangalagad sia karon subong gulang, katapo sang Hospital Liaison Committee, kag legal nga tiglawas sang mga Saksi ni Jehova sa Bosnia kag Herzegovina.

SANG 1992, ang siudad sang Sarajevo nakibon. Sang wala kami makabaton sing bag-o nga mga literatura, gintun-an na lang namon ang daan nga mga magasin. Ginmakinilya sang mga kauturan ang mga kopya sang tulun-an nga mga artikulo nga yara sa ila paagi sa daan nga typewriter. Bisan pa 52 lamang ang manugbantala, kapin sa 200 ang nagatambong sa amon mga miting, kag mga 240 ka tawo ang ginahiwatan namon sing pagtuon sa Biblia.

Sang Nobiembre 1993, sa tion sang malapuyot nga inaway, nabun-ag ang amon bata nga babayi nga si Arijana. Mabudlay gid ang pagpadaku sang bata sadto nga tion. May mga bes nga pila ka semana nga wala nagatubod ang tubig kag wala man sing koryente. Gingatong namon ang mga kagamitan sa balay, kag nagaagi kami sa makatalagam nga mga lugar kon magbiyahe kami pakadto sa mga miting. Wala sing ginapili ang mga sniper sa pagpaniro, gani nagadalagan kami sa pagtabok sa mga dalan kag sa mga barikada.

Isa ka malinong nga adlaw, sang nagapauli kami ni Utod Dražen Radiši upod sa akon asawa kag sa amon lapsag gikan sa miting, hinali lang nga ginpaarakan kami sang machine-gun. Naghapa kami sa dalan, apang ang isa ka bala nag-igo sa akon tiyan. Masakit gid ini katama. Madamo nga tawo nga naglaaw sa ila bintana ang nakakita sang natabo, kag ang pila sang maisugon kag bataon nga mga lalaki nagdalagan paggua sa ila  balay agod buligan kami. Gindala nila ako sa ospital, diin insigida nila nga ginpanugyan nga tughungan ako sing dugo. Ginpaathag ko sa doktor nga ang akon konsiensia indi magtugot nga magpatughong ako sing dugo. Ginpilit nila ako nga magbaylo sang desisyon; apang hugot ang akon panindugan, kag handa ko nga atubangon ang mahimo nga matabo. Wala sapayan sini, gin-operahan nila ako sing duha ka oras kag tunga, kag nag-ayo ako bisan wala gintughungan sing dugo.

Pagkatapos sang operasyon, kinahanglan ko nga magpahuway, apang imposible ini bangod sang inaway. Amo nga nagdesisyon kami nga magduaw sa amon pamilya sa Austria. Apang, makagua lamang kami sa Sarajevo paagi sa tunnel sa idalom sang erport. Ini nga alagyan may kalabaon nga 900 metros kag mga 120 sentimetros lang ang kataason. Ginakungkong sang akon asawa ang amon lapsag, kag ginatinguhaan ko nga bitbiton ang amon bagahe. Apang bangod sa akon operasyon, ginbuligan ako sang akon asawa.

Makalilipay gid ang amon pagtener sa Austria. Sang nagbiya kami sa Sarajevo, nagsaad kami sa amon mga kauturan kag sa amon Manunuga nga magbalik. Mabudlay gid nga biyaan ang amon pamilya sa Austria, labi na gid ang akon iloy. Apang, ginpaathag namon nga kinahanglan kami nga magbalik sa Sarajevo bangod amo ini ang amon ginsaad sa Dios kon buligan niya kami nga makagua agod makapahuway. Indi namon mabatas nga magpabilin na lang diri kag kalipatan ang amon saad sa Dios kag sa amon kauturan. Isa pa, kinahanglan kami sang mga kauturan sa Sarajevo. Ginsuportahan gid ako sang akon asawa nga si Amra sa sini nga desisyon.

Gani sang Disiembre 1994, nakalab-ot kami sa tunnel sa Sarajevo. Sa sini nga tion, ang amon tuyo amo ang pagsulod sa Sarajevo. Samtang nagabalik kami sa Sarajevo paagi sa tunnel, nakita kami sang mga tawo kag nagpamangkot sila: “Ano ang ginahimo ninyo? Ang tanan luyag makagua, apang kamo ’ya mabalik pa?” Indi ko mapaathag ang akon kalipay sang nagtilipon kami liwat sang mga kauturan sa Kingdom Hall sa Sarajevo. Wala gid kami naghinulsol nga nagbalik kami.

 [Retrato sa pahina 210]

Mga Isla sa Croatia

Ang 1,778 kilometros nga baybayon sa Croatia may nagailidas nga mga isla nga kapin sa 1,000 ang kadamuon, kag mga 50 sa sini ang ginaistaran. Ang pinakagamay nga isla kapin lang sa 1 ka kilometro kuadrado, kag ang pinakadaku mga 400 kilometros kuadrados.

Ang palangitan-an sang mga pumuluyo sa sini nga mga isla amo ang pagpangisda, pagtanom sang kahoy nga olibo, pag-atipan sang talamnan sang ubas, kag pag-atipan sang ila mga hardin. Ang Kornati National Park, nga may 140 ka isla kag mga coral reef, maayo gid nga lugar para sa mga mahilig mag-scuba diving. Sa Krapanj kag Zlarin, ang mga pumuluyo nagasalom agod mangita sing korales kag banawog. Ang isla sang Hvar nagapatubas sang lavender, dugos, kag lana sang rosemary. Ang mga pumuluyo sa kigas nga isla sang Pag, nagapatubas sing de-kalidad nga keso nga halin sa gatas sang mahunit sing ginhawa nga mga karnero nga nagaharab sa mga dahondahon kag maparat nga mga hilamon sang isla.

Ang mga Saksi ni Jehova nagapanikasog gid nga malab-ot ang tanan nga pumuluyo. Ang iban mahimo lamang mag-agi sa taytay agod makadtuan ang isa ka isla, apang ang iban kinahanglan pa magsakay sa sakayan. Ang mga grupo sang mga Saksi nanamian gid mag-organisar sing pinasahi nga kampanya, nga nagahinguyang sing duha ka adlaw sa pagbantala sa mga isla. Apang, isa ka hangkat ang pag-istorya sa mga pumuluyo sa isla, bangod may tuhay sila nga lenguahe nga mabudlay hangpon sang mga tawo nga nagapuyo sa sentro sang pungsod.

Makalilipay nga ang mga pumuluyo sa sini nga mga isla nagapamati sa maayong balita, kag ang isla sang Korčula may isa na ka kongregasyon nga ginatapuan sang 52 ka manugbantala. Mabudlay kadtuan ini nga kongregasyon, amo nga isa ini ka hangkat para sa mga utod nga nagakadto diri agod magpamulongpulong. Apang ang ila panikasog nakabulig gid agod ini nga kongregasyon magapabilin nga nahiusa sa bug-os kalibutan nga Cristianong paghiliutod.—1 Ped. 5:9.

 [Kahon/Retrato sa pahina 224]

“Nagpapriso Ako sing 11 ka Adlaw nga Mas Temprano”

PAVLINA BOGOEVSKA

NATAWO 1938

NABAWTISMUHAN 1972

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Nag-umpisa sia sa pagpayunir sang 1975 kag nangin una nga espesyal payunir sa Macedonia sang 1977. Nabuligan niya ang 80 ka tawo nga makatuon sing kamatuoran.

SAMTANG nagabantala ako, madamo nga beses nga ginreport ako sang mga tawo sa pulis kag gindala sa ila estasyon, diin gin-usisa ako—kon kaisa sing inoras. Pirme ako ginamultahan. Sa korte, ginsumbong ako nga isa ka pulitikal nga kaaway sang Estado kag nagapalapnag sang propaganda sang mga pungsod sa Katundan. Isa ka bes, ginsentensiahan ako sing 20 ka adlaw nga pagkabilanggo, kag sang isa pa gid ka bes, sing 30 ka adlaw.

Ang akon sentensia nga 20 ka adlaw nga pagkabilanggo, dungan gid sa iskedyul sang amon distrito nga kombension. Gani, ginpangabay ko ang korte nga ipaisol ang akon sentensia, apang wala ako ginpasugtan amo nga nagdesisyon ako nga magpapriso sing 11 ka adlaw nga mas temprano. Nakibot ang mga opisyal sang prisuhan sang makita nila ako didto. Indi sila makapati nga may isa nga luyag magpapriso sing mas temprano. Ginpanaksihan ko sila, kag nangako sila nga himuon nila ang tanan agod maatipan ako. Pagligad sang 11 ka adlaw, nagkadto sa prisuhan ang isa ka pulis agod tan-awon kon nagreport na ako. Nakibot sia sang ginpahibalo sia sang mga opisyal sang prisuhan nga 11 ka adlaw na ako didto! Subong resulta, nakatambong ako sa kombension.

 [Kahon/Retrato sa pahina 232]

‘Ginhimo Nila ang Tanan Nila nga Masarangan’

ŠANDOR PALFI

NATAWO 1933

NABAWTISMUHAN 1964

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Ang iya mga ginikanan nakatuon sing kamatuoran sa kampo nga gintukod sang mga Partisan wala madugay sa tapos sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II. Nag-alagad sia subong nagalakbay nga manugtatap kada talipuspusan sang semana, kag karon katapo sia sang Komite sang Pungsod sang Serbia.

BANGOD mga Hungariano ang akon pamilya, ginbilanggo kami sing makadali sa isa ka kampo nga gintukod sang mga Partisan. Apang, isa ini ka pagpakamaayo bangod didto natun-an sang akon mga ginikanan ang kamatuoran. Sang tin-edyer ako, diutay lang ang akon interes sa kamatuoran. Apang ang pagtener ni Utod Franz Brand sa amon balay sa sulod sang duha ka tuig may daku gid nga epekto sa akon. Ginpangabay niya ako nga badbaron sa Serbiano ang isa ka Hungariano nga publikasyon. Nagpasugot ako kay ginahunahuna ko nga makabulig ako. Nahibaluan ko sang ulihi nga indi man gali ini kinahanglan badbaron; luyag lang niya pat-uron nga mabasa ko ang publikasyon. Nagmadinalag-on ang iya taktika, kag sang ulihi, sang 1964, nabawtismuhan ako.

Ang isa nga naghatag sa akon sing kalipay amo ang pag-alagad subong nagalakbay nga manugtatap. Indi ini pirme mahapos himuon kay pigado ang mga kauturan. Madamo nga beses nga nagtulog ako upod sa bug-os nga pamilya sa isa lamang ka kuarto. Takus gid ang akon tanan nga sakripisyo. Nalipay ako nga makita ang kalipay sang mga kauturan nga nagapaabot gid nga duawon. Ginhimo nila ang tanan nila nga masarangan agod mahatag ang ila pinakamaayo kag nagapasalamat gid ako sa sini.

 [Kahon/Retrato sa pahina 236, 237]

“Sa Diin Ko Makita Ini nga mga Tawo?”

AGRON BASHOTA

NATAWO 1973

NABAWTISMUHAN 2002

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Isa sia anay ka soldado sa Kosovo Liberation Army kag karon nagaalagad sia subong regular payunir kag ministeryal nga alagad.

SANG nakita ko ang makangilidlis nga mga hitabo sa tion sang inaway, lakip na ang pagpamatay sa gamay nga mga kabataan, nagpati ako nga wala sing Dios. ‘Kon may Dios gid man,’ siling ko, ‘ngaa wala sia nagahulag agod madula ang pag-antos?’ Labi pa gid nga nagluya ang akon pagtuo sang nakita ko nga ginsuportahan sang mga lider sang Muslim ang inaway batok sa mga Serbiano. Antes sang inaway, Muslim ako; apang sang nagahingapos ang inaway, nangin ateista ako kag nangin katapo sang Kosovo Liberation Army. Bisan pa malip-ot lang nga tion ang akon pag-upod sa ila, ginrespeto nila ako kag nakabaton sing madamo nga pribilehiyo. Bangod sini, nangin agresibo ako kag bugalon bangod nagakatuman ang tanan nga ginamando ko.

Makapasubo nga amo man sini ang akon panimuot pati sa akon asawa. Naghunahuna ako nga dapat niya himuon ang akon ginasiling kag tumanon pirme ang akon mga sugo. Ang akon asawa nga si Merita, nakaistorya sa mga Saksi sa tion sang inaway kag nakakuha sang ila mga literatura. Isa ka gab-i antes kami magtulog, nagsiling sia: “Ihatag ko ini sa imo para basahon mo. Parte ini sa Dios.” Naakig gid ako kay daw ginatudluan pa niya ako parte sa Dios. Agod indi na kami magbaisay, nagkadto na lang si Merita sa amon kuarto agod magtulog.

Sang nakahalin na sia kag nabilin sa akon ang mga literatura, ginbasa ko ang brosyur nga Ano ang Ginapatuman sang  Dios sa Aton? Dayon ginbasa ko man ang pulyeto nga The Time for True Submission to God. Bangod Muslim ako sang-una, nakibot ako kay ginkutlo sini ang Koran. Dayon ginbasa ko pa ang pila ka Lalantawan kag Magmata! nga mga magasin. Sang ulihi sina man nga gab-i, nagkadto ako sa kuarto kag ginpukaw ang akon asawa. “Sa diin mo ginkuha ini?” pamangkot ko. “Sa diin ko makita ini nga mga tawo?”

Natandog gid ako sa akon nabasahan, apang ang akon asawa nabalaka kag nahadlok basi kon ano ang himuon ko. Apang sina nga gab-i, gintawgan namon ang isa ka Saksi kag ginpamangkot kon san-o kag diin ginahiwat ang ila pagtilipon. Pagkasunod nga aga, nagkadto kami sa miting kag nagdayaw gid ako kay mabuot kag maabiabihon katama ang mga kauturan! Wala gid ako maghunahuna nga may amo gali sini nga mga tawo sa kalibutan. Lain gid sila sa iban. Sa tion sang miting, may pamangkot ako kag luyag ko nga masabat ini gilayon, amo nga ginabayaw ko pa gani ang akon kamot agod mamangkot. Ang mga gulang daw indi mapahamtang kay wala sila makahibalo kon ngaa luyag ko gid makighambal sa ila. Naumpawan sila sang narealisar nila nga luyag ko lang mahibaluan kon ano ang akon himuon agod mangin isa sang mga Saksi ni Jehova!

Nagtuon ako sing Biblia sina mismo nga adlaw. Indi mahapos himuon ang madamo nga pagbag-o sa akon personalidad. Luyag ko untatan ang pagpanigarilyo, kag nagbatyag ako nga indi na ako dapat makig-upod sa akon mga abyan. Paagi sa pangamuyo kag regular nga pagtambong sa mga miting, ginhinulsulan ko ang kabuhi ko sadto kag nagsuklob ako sing bag-ong personalidad. Daku gid nga pagbag-o ang ginhimo sang kamatuoran sa akon kabuhi kag sa akon pamilya! Nagaalagad kami karon sang akon asawa subong mga regular payunir, kag sang 2006 gintangdo ako subong isa ka ministeryal nga alagad. Mabuligan ko na karon ang iban nga mahangpan kon ngaa nagaantos ang mga tawo kag kon paano dulaon ni Jehova ang tanan naton nga problema sa indi madugay.

 [Kahon/Retrato sa pahina 249, 250]

“Daw Gintabunan ni Jehova ang Ila mga Mata”

JANEZ NOVAK

NATAWO 1964

NABAWTISMUHAN 1983

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Napriso sia sing tatlo ka tuig bangod sa iya pagtuo. Katapo na sia karon sang Komite sang Sanga sang Slovenia.

SANG Disiembre 1984, ang mga awtoridad sang militar sulitsulit nga nagpagua sing mando nga magreport ako sa militar. May gintapik sila nga sulat sa puertahan sang amon balay nga nagapatawag sa akon kag nagapamahog nga kadtuan ako sang mga soldado, gani nagdesisyon ako nga magkadto sa ila kampo agod ipaathag ang akon panindugan. Wala ini nagmadinalag-on, kag nagdesisyon sila nga himuon ang tanan agod mangin soldado ako. Ginkiskisan nila sing labaha ang akon ulo, gin-uba ang akon bayo, kag ginhatagan nila ako sang uniporme sang soldado. Sang namalibad ako nga suksukon ang uniporme, ginpuersa nila nga ipasuksok ini sa akon. Ginhatagan nila ako sang bolpen kag ginpilit ako nga magpirma agod mangin soldado. Wala ako nagtuman.

Namalibad man ako nga makigbahin sa mga aktibidades kaangay sang pag-ensayo sang mga soldado kon aga kag pagsaludo sa bandera. Sang gindala ako sa gua sang apat ka soldado kag ginsugo nga himuon ang pag-ensayo, wala ko ginbayaw ang akon mga kamot. Gintinguhaan nila nga bayawon ang akon mga kamot apang napaslawan sila kag narealisar nila sang ulihi nga indi ako mapilit. Gintuon nila ang riple sa akon kag namahog nga patyon ako. Kon kaisa ginatilawan  nila nga hamhaman ako paagi sa paghatag sa akon sing kape kag mga keyk.

Bangod sa akon determinasyon, ang iban naghibi. Ang iban naakig sang namalibad ako nga duplaan ang laragway ni Marshal Tito nga ila ginbutang sa atubangan sang akon nawong. Pagligad sang duha ka adlaw, gintinguhaan nila nga padalhon ako sing armas, nga ginbalibaran ko man. Ginakabig ini subong isa ka daku nga paglapas, kag ginpriso ako sa kampo sing isa ka bulan. Dayon ginpriso ako sing pila ka semana sa isa ka prisuhan sa Zagreb, Croatia, samtang nagahulat sing desisyon. Ang mapula nga suga ginapasiga sa selda sa bug-os nga gab-i, kag ginapasugtan lang ako nga magkadto sa kasilyas kon maayo ang modo sang nagabantay.

Sang ulihi, ginpamatbatan ako sing tatlo ka tuig nga pagkabilanggo sa isa ka isla sa Adriatic nga ginatawag Goli Otok, diin ginapadala ang bat-ulan nga mga priso. Ginaposasan ako samtang ginadala sa sini nga prisuhan, nga kilala nga mapintas sa mga priso. Ginhimo ini sa akon bangod namalibad ako nga mag-intra sa inaway. Nakilala ko didto ang apat pa ka Saksi nga ginpriso bangod sa ila neutral nga panindugan.

Wala kami gintugutan nga magdala sing Biblia ukon iban pa nga mga literatura. Apang, may nakasulod na didto nga isa ka Biblia. Ginpadalhan ako sang akon pamilya sing Lalantawan paagi sa isa ka kahon nga may sekreto nga talaguan. Wala natalupangdan sang mga guardia ang amon mga literatura kag wala nila natukiban nga nagahiwat kami sing Cristianong mga miting. Kon kaisa, kon magsulod ang mga guardia, ang mga literatura nga wala mahimos yara mismo sa ila atubang, apang daw gintabunan ni Jehova ang ila mga mata kay wala gid nila ini natalupangdan.

Pagligad sang isa ka tuig, ginsaylo ako sa Slovenia agod makompleto ang pamatbat sa akon. Ginpangasawa ko si Rahela samtang yara pa ako sa prisuhan. Sang ginpagua ako sang ulihi, nagsugod ako sa pagpayunir upod sa akon asawa, kag sugod sang 1993 nag-alagad kami sa Bethel sa Slovenia.

 [Chart/Graph sa pahina 244]

IMPORTANTE NGA MGA HITABO—Kadutaan sang Anay Yugoslavia

Katuigan 1920 Nagtipon sa Maribor, Slovenia ang isa ka gamay nga grupo agod maghinun-anon sa Biblia.

Katuigan 1930 Ginpadala sa Yugoslavia ang mga payunir nga nagahambal sing Aleman.

1935 Gintukod sa Belgrade, Serbia ang isa ka sanga talatapan agod mag-atipan sang hilikuton.

1940

1941 Nagsalakay ang Aleman nga mga soldado, nga ginsundan sang grabe nga paghingabot.

1950

1953 Legal nga ginkilala ang mga Saksi ni Jehova; apang, gindumilian ang pamalaybalay nga hilikuton.

1960

1969 Ginhiwat ang isa ka internasyonal nga asambleya sa sini nga istadyum sa Nuremberg, Alemanya.

1970

 1990

1991 Ginhiwat ang una nga internasyonal nga kombension sa Zagreb, Croatia. Nag-abot ang mga misyonero nga ginhanas sa Gilead. Ginbuksan ang isa ka talatapan sa Slovenia sa idalom sang pagdumala sang sanga sa Austria. Nagsugod ang inaway.

1993 Ginrehistro ang mga Saksi ni Jehova sa Macedonia.

1994 Gintukod ang Hospital Liaison Committee sa Slovenia.

2000

2003 Legal nga ginkilala sa Croatia ang mga Saksi ni Jehova. Gindedikar ang bag-o nga Bethel sa Macedonia.

2004 Ginpagua ang Sloveniano nga Bag-ong Kalibutan nga Badbad Sang Cristianong Griegong Kasulatan.

2006 Gindedikar ang bag-o nga sanga sa Slovenia. Ginpagua ang kompleto nga New World Translation of the Holy Scriptures sa Croasiano, Serbiano, kag Macedoniano. Naporma ang isa ka Intsik nga grupo sa Belgrade, Serbia.

2007 Ginhatag ang una nga pinasahi nga pamulongpulong sa Romany nga lenguahe sa Macedonia. Ginpagua ang una nga publikasyon sa Romany nga lenguahe.

2010

[Graph]

(Tan-awa ang publikasyon)

Kabug-usan nga Manugbantala

Kabug-usan nga Payunir

14,000

10,500

7,000

3,500

1940 1950 1960 1970 1990 2000 2010

 [Mapa sa pahina 147]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

CZECH REPUBLIC

AUSTRIA

VIENNA

SLOVAKIA

BRATISLAVA

HUNGARY

BUDAPEST

ROMANIA

BULGARIA

GRESYA

ALBANIA

TIRANË

IONIAN SEA

ITALYA

ADRIATIC SEA

ANAY YUGOSLAVIA

SLOVENIA

LJUBLJANA

Maribor

Kamnik

CROATIA

ZAGREB

SLAVONIA

Osijek

Vukovar

Vinkovci

Privlaka

Jasenovac

Šibenik

Split

DALMATIAN COAST

Goli Otok

Pag

Kornat

Zlarin

Krapanj

Hvar

Korčula

BOSNIA KAG HERZEGOVINA

SARAJEVO

Bihać

Banja Luka

Tuzla

Travnik

Zenica

Vareš

Mostar

SERBIA

BELGRADE

VOJVODINA

Bor

MONTENEGRO

PODGORICA

Nikšić

Herceg Novi

Tara

Lake Scutari

KOSOVO

Peć

Priština

MACEDONIA

SKOPJE

Tetovo

Kočani

Štip

Kičevo

Strumica

Resen

Patalupangod: Ginreport sang United Nations nga “gindeklarar sang Kosovo ang kahilwayan sini gikan sa Serbia sang Pebrero [2008].” Agod masolbar ang kinagamo sa pulitika sa Kosovo, ang UN General Assembly nangayo sing “opinyon sa International Court of Justice.”

 [Full-​page na retrato sa pahina 142]

[Retrato sa pahina 145]

Si Franz Brand

[Mga Retrato sa pahina 146]

Si Rudolf Kalle, kag ang isa niya ka makinilya

[Mga Retrato sa pahina 149]

Ang trak nga gin-arkilahan sa pagbantala sa Slovenia

[Retrato sa pahina 154]

Nakaatubang sang madamo nga hangkat ang una nga mga payunir

[Retrato sa pahina 157]

Sanday Alfred kag Frida Tuček kag ang ila mga bisikleta

[Retrato sa pahina 158]

Si Rudolf Kalle sa atubangan sang Bethel sa Belgrade, Serbia

[Mga Retrato sa pahina 168]

Si Franc Drozg, kag ang kopya sang iya sulat

[Retrato sa pahina 180]

Sa tuo: Ang kuadra nga ginhimo nga Kingdom Hall sa Ljubljana, Slovenia

[Retrato sa pahina 180]

Sa ubos: Ang isa sa una nga mga Kingdom Hall sa Zagreb, Croatia

[Retrato sa pahina 182]

Si Stojan Bogatinov

[Mga Retrato sa pahina 184, 185]

Sa likod: Ang “Peace on Earth” nga Internasyonal nga Asambleya sa Nuremberg, Alemanya sang 1969; sa wala: ang tren nga ginsakyan sang mga delegado gikan sa Yugoslavia; sa tuo: si Nathan Knorr

[Retrato sa pahina 188]

Si Ðuro Landić

[Mga Retrato sa pahina 192]

Si Milton Henschel samtang nagapamulongpulong, kag ang bawtismo sang 1991 sa “Lovers of Godly Freedom” nga Internasyonal nga Kombension sa Zagreb, Croatia

[Retrato sa pahina 197]

Si Ljiljana, upod ang iya kabataan nga babayi

[Mga Retrato sa pahina 199]

Gindala paagi sa trak ang mga bulig gikan sa Austria

[Retrato sa pahina 200]

Ang pamilya Ðorem sang 1991

[Retrato sa pahina 204]

Ang bawtismo sa isa ka banyera sa Zenica sang 1994

[Mga Retrato sa pahina 209]

Ang kinahanglanon nga mga suplay gintipon sa Zagreb, Croatia

[Retrato sa pahina 215]

Sanday Elke kag Heinz Polach

[Mga Retrato sa pahina 216]

Ang Komite sang Sanga sang Croatia, kag ang sanga talatapan

[Retrato sa pahina 228]

Pagdala sing kinahanglanon nga mga bulig sa Bosnia

[Mga Retrato sa pahina 233]

Komite sang Pungsod sang Serbia, kag ang mga pasilidad sang Bethel sa Belgrade

[Retrato sa pahina 235]

Si Saliu Abazi

[Mga Retrato sa pahina 243]

Pagbantala sa Podgorica; Ang Kingdom Hall sa Podgorica

[Retrato sa pahina 247]

Ang daan nga banwa sang Piran, Slovenia

[Retrato sa pahina 251]

Ang sanga talatapan sadto sa Ljubljana, Slovenia sang 2002

[Retrato sa pahina 253]

Ang sanga talatapan sa Kamnik, Slovenia sang 2006

[Retrato sa pahina 254]

Ang Komite sang Sanga sang Slovenia