Ang Lista-adlawan—Isa ka Masaligan nga Abyan

ANG isa ka lista-adlawan (diary) mahimo mangin isa ka masaligan nga kaupod, isa ka mahinuklugon nga abyan sa walay kahanuklog nga kalibutan. Ang lista-adlawan “nagatugot sa aton sa pagtipig sing isa ka koleksion sang mga larawan nga nagarekord sang mga hitabo sa aton kabuhi,” siling sang manunulat nga si Christina Baldwin. Kaangay sang isa ka album sang mga retrato nga nagalarawan sang aton nagligad, ang lista-adlawan nagahatag sa aton sing nasulat nga “mga larawan” nga nagasugid kag nagatipig sang mga nagakatabo sa aton kabuhi.

Sang panahon sang Biblia masami nga ginabantayan sang mga panguluhan ang importante nga mga hitabo. Ginapatuhuyan mismo sang Biblia ang pila sining opisyal nga mga kasaysayan. (Numeros 21:​14, 15; Josue 10:​12, 13) Naghimo ang mga Griego sing isa ka sahi sang almanake nga ginatawag ephemerides,⁠ * diin ginrekord nila ang adlaw-adlaw nga mga hulag sang mga bituon kag mga planeta. Ang mga Romano, nga naglutos sa Gresya, naggamit sining mga rekord apang, upod ang pagkapraktikal, naghatag sing dugang nga balor sa sini paagi sa paglakip sang adlaw-adlaw nga mga hitabo nga ginakabalak-an sang komunidad kag publiko. Gintawag nila ini nga diarium, nga naghalin sa Latin nga dies, nga nagakahulugan sing “adlaw.”

Apang, sang ika-17 nga siglo lamang nangin popular sa Nakatundan nga Kadutaan ang lista-adlawan subong talaguan sang pribado nga mga hitabo sa adlaw-adlaw, sang ginsulat ang adlaw-adlaw nga rekord sang Ingles nga si Samuel Pepys. Bangod isa ini ka tumalagsahon nga kombinasyon sang relihioso kag kalibutanon nga mga butang, ginhatagan sang lista-adlawan ni Pepys ang mga istoryador sing labing maathag nga mga kasaysayan sang kabuhi sa tion sang paggahom sang Ingles nga hari nga si Charles II.

Kutob sadto, kapin nga nangin popular ang paghupot sing adlaw-adlaw nga rekord. Madamo nga lista-adlawan ang nangin mapuslanon pa gani nga mga dokumento sang maragtas. Talalupangdon sa sini amo ang matag-adlaw nga rekord sang isa ka Judiyo nga dalagita nga nagpanago sa mga Nazi. Ang Diary of a Young Girl ni Anne Frank isa ka masakit nga pamatuod sang kapintas sang tawo sa iya isigkatawo.

Ngaa Makagalanyat ang Lista-adlawan?

Ang pagsulat sing adlaw-adlaw nga rekord daw nagapaayaw sa isa ka sadsaran  nga handum sang tawo​—⁠ang pagpabutyag sa kaugalingon. Nagarekord man ini sang aton kalipay sa pagkabati sa una nga mga tinaga nga nabungat sang isa ka bata ukon sang paglambo sang isa ka mahigugmaon nga kaangtanan, nagabulig ang lista-adlawan sa aton nga pamalandungan ang mga hitabo nga nagdihon sang aton kabuhi. Ang pagbasa sa ulihi sang mga nasulat didto nagapahanduraw liwat sa aton sadtong hamili nga mga tion kag sang resulta sini nga mga balatyagon.

Ang isa sang pinakadaku nga bentaha sang lista-adlawan amo ang ikasarang sini nga mabuligan kita sa pagkilala sang aton kaugalingon. Gintawag ini sang manunulat nga si Tristine Rainer nga “isa ka praktikal nga kasangkapan sa hunahuna nga nagabulig sa imo nga mapabutyag sing hilway ang imo balatyagon.”

Ang Biblia nagasiling sa Hulubaton 12:25 “Ang kabalaka sa tagipusuon sang isa ka tawo magapakuko sini.” Kon nagapangalag-ag ang isa nga isugid sa iban ang iya “kabalaka,” mahimo niya mapabutyag ang iya kaugalingon sa sulat. Sa amo ang pagsulat sa matag-adlaw nga rekord masami nga ginapanugda subong isa ka mapuslanon nga paagi agod mapahaganhagan ang kasakit sa emosyon. Mahimo gamiton ang isa ka lista-adlawan sa pagpamalandong sa kabuhi, sa pagpahamtang sing bag-o nga mga tulumuron, kag ayhan sa pagpangita sing mga solusyon sa mga problema. Ang pagsulat sang mga problema kag balatyagon makabulig sa isa nga magkonsentrar sa matuod nga mga hulusayon kag tamdon ini sing makatarunganon.

Ang paghupot sing lista-adlawan edukasyunal man. Ang American Federation of Teachers nagapanugda sa mga ginikanan: “Palig-una ang inyo kabataan nga maghupot sing lista-adlawan. Ang pagsulat sa lista-adlawan nagapalambo sang kalantip sa pagsulat kag pagkamapahituon.”

Paano Ko Ini Umpisahan?

Una, mangita sing malinong nga duog kag sing isa ka sululatan ukon kuwaderno nga naluyagan mo. Matuod, ang pagpuno sang blangko nga pahina sing mga tinaga daw makahalangkat. Apang ang importante amo ang mangin tampad, natural, kag simple lamang. Mahimo mo pamangkuton ang imo kaugalingon: ‘Ano ang ginhimo ko karon nga adlaw? Paano ini nakaapektar sa akon? Ano ang ginkaon ko? Sin-o ang nakita ko? Ano ang nagakatabo sa kabuhi sang mga ginaulikdan ko?’ Ukon mahimo ka magsugod sa karon nga kahimtangan, nga nagapamangkot: ‘Ano na ang nahimo ko sa kabuhi? Ano ang mga tulumuron ko? Mga handum ko?’ Nian, sing indi mauti, sugdi ang pagsulat.

Magsulat sing madamo ukon sing malip-ot suno sa luyag mo. Magsulat sing masunson ukon sing malaka suno sa luyag mo. Mangin bunayag kag tampad. Indi magkabalaka sa gramatika ukon sa pagtigbato. Wala sing iban nga magatan-aw sa imo ginasulat. Mahimo ka magpatapik sing mga retrato, gingunting nga mga bahin sang pamantalaan, ukon sing bisan ano nga butang nga importante sa imo. Imo ini libro. Puwede ini mangin mahipid ukon indi, gamay ukon daku. Kag masulat ka lamang kon luyag mo. Kon may estrikto nga iskedyul ka sa pagsulat sa lista-adlawan, mapaslawan ka kag malugaw-an.​—⁠Tan-awa ang kahon.

Subong nga ang isa ka sientipiko mahimo maggamit sing matag-adlaw nga rekord agod obserbahan kag irekord ang mga pagbag-o sa isa ka organismo nga iya ginatun-an, mahimo ka buligan sang lista-adlawan nga maobserbahan kag matun-an ang imo mga paggawi kag mga huyog sa kabuhi. Makita sa imo matag-adlaw nga rekord ang imo mga kalipay, mga kasubo, mga kaluyahon, mga kabakod. Magapauswag ini sang imo ikasarang sa pagpabutyag sang imo kaugalingon. Matuod, kinahanglan ang determinasyon sa paghupot sing lista-adlawan, apang makahatag ini nga determinasyon sing bugana nga mga padya.​—⁠Gin-amot.

[Nota]

[Kahon sa pahina 29]

Mga Panugda sa Pag-umpisa

◆ Pilia ang isa ka sululatan nga nagadugay, ayhan mahapos dal-on.

◆ Mangita sing tion kag duog nga malinong diin puwede ka mag-isahanon. Butangi sing petsa kada magsulat ka.

◆ Kon malaktawan mo ang pila ka adlaw, indi magkabalaka; padayuna lang ang pagsulat kon diin ka nagdulog.

◆ Indi paghikayi ang imo pagsulat. Mangin bunayag, kag hilway nga ipabutyag ang imo kaugalingon. Isulat ang mga detalye​—⁠mangin espesipiko.