Ang “Hari sang Kagulangan” Sang Amerika

ANO ini? Amo ini ang jaguar, ang pinakadaku nga kuring sa mga lugar sa Amerika. Nagaistar ini sa mga kagulangan, katunggan, desyerto, kag sa mga kahilamnan sang Sentral kag Bagatnan nga Amerika. Indi pareho sa kalabanan nga kuring, ang jaguar nanamian sa duta, sa kahoy, kag pati man sa tubig.

Pamensara nga ara ka sa tupad sang isa ka daku nga lalaki nga jaguar. Mga duha ka metros ang kalabaon sini kag nagabug-at sing 120 kilos ukon sobra pa. Nanamian ini mag-isahanon kag nagapakig-upod lang sa iban nga jaguar kon manglais na. Ang mga lalaki makapanglais sa edad nga tatlo ukon apat ka tuig. Pero ang mga babayi makabata na sa edad nga duha ka tuig. Nagabusong ini mga tatlo asta apat ka bulan kag sa masami duha ang bata sini. Ang pila ka ginaatipan nga jaguar mabuhi sing sobra 20 ka tuig.

Ang mga jaguar misteryoso kag maila amo nga nagsiling ang isa ka biologo: “Mabudlay gid pangitaon ang mga jaguar! Mahimo nga nagatindog na ako sa tupad niya, . . . pero indi ko pa sia matalupangdan.” Ang balahibo sang jaguar nagaagaw-agaw nga brown kag yellow nga may pintokpintok nga itom. Amo ini ang rason kon ngaa indi sia dayon makita.

Nagaisahanon kag Matinong nga Mangangayam

Eksperto nga mangangayam ang jaguar. Nagakaon ini sing mga 85 ka espesyi sang sapat pareho sang tapir, usa, kag amu. Bangod nanamian man ini sa tubig, mahapos lang sa jaguar ang magdakop sang mga isda kag bao. May nakakita pa gani nga ginpatay sang jaguar ang isa ka daku nga kabayo kag ginguyod ini sa mga 80 metros kag nagtabok pa sa suba.

Sa masami, ining maalam nga kuring nagabantay sa iya biliktimahon sa ibabaw sang kahoy. Paglabay sang mga peccary, isa ka sahi sang baboy talunon, ginalumpatan dayon sang jaguar ang isa sa ila. Mapatay niya ini sa isa lang ka angkab. Tapos, nagabalik sia dayon sa ibabaw sang kahoy. Kon makalabay na ang panong, amo ang pagkuha niya sang iya biktima.

Pero sa tanan nga dalagku nga kuring, ang jaguar wala ginakabig nga nagapanghalit ukon nagapangaon sing tawo. Ang matuod, ang mga tawo pa ang nagahalit sa mga jaguar.

Ngaa Diutay Na Lang Sila

Sang una, ang mga jaguar nagaistar halin sa nabagatnan sang Estados Unidos asta sa punta sang Bagatnan nga Amerika. Pagligad sang isa ka gatos ka tuig, halos tunga gid sa ila ilistaran ang nadula. Asta sang tungatunga sang 1970, linibo ka jaguar ang gin-ayam bangod sa  ila panit. Sang 1968 lang, sobra sa 13,500 sa sini ang gin-export halin sa mga lugar sa Amerika. Sang 2002, ginbulubanta nga wala pa 50,000 ka jaguar ang nabilin. Sa karon, mahimo nga mga 15,000 na lang ang nabilin sa gua sang mga zoo.

Suno sa pagtuon sang Wildlife Conservation Society halos 40 porsiento sang puluy-an sang mga jaguar ang naguba na bangod sa pagkalbo sa kagulangan. Sa Mexico lamang, ginasiling nga ang ila ilistaran nga daw football field kalapad, nagakadula kada minuto. Gani para mabuhi sila, nagakapilitan ang mga jaguar nga kaunon ang ginasagod nga kasapatan.

Mga Panikasog nga Proteksionan Ini

Ginsuportahan sang mga 200 ka pungsod ang kahimusan sang Convention on International Trade in Endangered Species nga ilegal ang pagpangayam sang mga jaguar para i-negosyo. May ginhimo nga mga parke para proteksionan ang ila ilistaran. Sang 1986, ang Cockscomb Basin Wildlife Sanctuary sa Belize amo ang pinakauna sa bilog nga kalibutan nga naghatag sing proteksion sa mga jaguar. Sa Mexico, sobra 150,000 ka ektarya sang kagulangan sa Calakmul Biosphere Reserve sa Yucatán Peninsula ang ginhimo nga ilistaran sang mga jaguar para proteksionan sila.

Wala pa naton nahibaluan kon mangin madinalag-on gid ang pagtinguha sang mga tawo nga proteksionan ining “hari sang kagulangan.” Pero, makasalig kita nga ang aton mahigugmaon nga Manunuga ‘magalaglag sa mga nagalaglag sang duta.’ Kag sa ulihi matuman na ang Iya katuyuan nga may paghidait sa tunga sang tawo kag sang sapat.—Bugna 11:18; Isaias 11:6-9.

[Mapa sa pahina 24, 25]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Ilistaran sang Jaguar

□ Sadto

□ Subong

AMINHAN NGA AMERIKA

SENTRAL NGA AMERIKA

BAGATNAN NGA AMERIKA