Skip to content

Skip to table of contents

Dirava ese Lauma Helaga Amo Gau Ibounai Ia Karaia

Dirava ese Lauma Helaga Amo Gau Ibounai Ia Karaia

“Lohiabada ese iena hereva dekena amo guba ia karaia. Dina, hua bona hisiu, be iena uduna ena hereva dekena amo ia karaia.”​—⁠SAL. 33:⁠6.

1, 2. (a) Guba bona tanobada ai idia noho gaudia dekenai saiens taudia edia lalohadai be dahaka? (b) Edena henanadai ena haere ita tahua be namo?

 LAGANI 100 mai kahana gunanai saiens taudia idia laloa iseda iunives lalonai galaksi be tamona; unai be galaksi ladana Milky Way. To unai be maoro lasi. Badina hari tahua gaukara haida amo idia davaria iunives lalonai galaksi bilioni 100 mai kahana idia noho, bona unai galaksi ta ta lalonai hisiu bilioni momo idia noho. Danu, saiens taudia be teleskoup matamatadia idia gaukaralaia dainai, galaksi momo herea idia davaria noho.

2 Unai nega lalonai saiens taudia be guba bona tanobada ai idia noho gaudia idia diba namonamo lasi. To, idia dibaia gaudia ese edia tubudia idia dibaia gaudia idia hereaia. To hari, guba bona tanobada ai idia noho gaudia edia mauri, heau dalana, gaukara hebou dalana, bona hairai ita diba namonamo. Bona vaira laganidia ai guba bona tanobada ai idia noho gaudia dekenai gau ma haida do ita dibaia. To namona be inai henanadai ita laloa: Matamanai inai gaudia ibounai be edena bamona idia vara? Unai henanadai ena haere ita davaria diba, badina iseda Havaraia Tauna ese Buka Helaga amo unai ia hahedinaraia.

Dirava be Hoa Dalanai Gau Ibounai Ia Karaia

3, 4. Edena dala ai Dirava ese guba bona tanobada ia karaia, bona edena dala ai iena hairai idia hahedinaraia?

3 Guba bona tanobada idia vara dalana be Baibel ese inai bamona ia herevalaia: “Matamaia neganai Dirava ese guba bona tanobada ia karaia.” (Gen. 1:⁠1) Gau ta ia noho lasi neganai, Iehova ese iena lauma helaga, iena gaukara siahuna unai, ia gaukaralaia guba bona tanobada, bona idia lalonai idia noho gaudia ibounai ia havaraia totona. Tau ta be ena imana bona tulu amo teibolo, sea o gau ma haida ia karaia diba. Unai hegeregerena, Dirava be ena lauma helaga amo gau ibounai ia karaia.

4 Laulau dalanai Baibel ia gwau lauma helaga be Dirava “ena ima kwakikwaki.” (Luka 11:​20, futnout; Mat. 12:28) Iehova ‘ena imana dekenai ia karaia’ gaudia, lauma helaga amo ia havaraia gaudia unai, ese iena hairai idia hahedinaraia. Salamo torea tauna Davida ia gwau: “Guba ese Dirava ena hairaina ia hedinaraia, bona guba dekenai noho gaudia ese, Dirava ia karaia gaudia idia hedinaraia noho.” (Sal. 8:3; 19:⁠1) Oibe, guba bona tanobada ai idia noho gaudia ese Dirava ena lauma helaga ena siahu idia hahedinaraia. (Roma 1:20) Edena dala ai?

Dirava Ena Siahu be Bada Herea

5. Dirava ese lauma helaga ia gaukaralaia dalana mani oi gwauraia.

5 Iseda iunives lalonai idia noho gaudia ese idia hahedinaraia Iehova ena siahu bona goada be bada herea. (Isaia 40:26 duahia.) Mani dina oi laloa. Dina be hisiu ta, bona ena daudau tanobada amo be kilomita 150 milioni mai kahana, bona ena siahu be milioni 15 digri Selsies bamona. Ena be dina ena siahu be bada herea, to Iehova ese gabu maorona ai ia atoa dainai ena siahu ese mauri gaudia ia hamasedia lasi. Oibe, Iehova ese ena siahu bona goada bada ia gaukaralaia dina bona hisiu bilioni ma haida ia karaia totona. Unai ese ia hamomokania Iehova be siahu ibounai Diravana.

6, 7. (a) Dahaka dainai ita gwau diba Iehova ese ena lauma helaga amo gau ibounai ia karaia? (b) Edena bamona ita diba iunives be sibona ia vara kava lasi?

6 Ita itaia gaudia ese idia hamomokania Iehova ese ena lauma helaga amo gau ibounai ia karaia, bona edia gabu korikori ai ia atodia. Mani inai haheitalai oi laloa: Boksi ta lalonai bolo mai edia kala idauidau oi udaia, bona boksi oi udeudea bena lalonai idia noho bolo be tano dekenai oi bubua. Oi laloa kala tamona bolodia be gabu tamona ai do idia haboua, a? Hegeregere, bolo kurokurodia be gabu tamona ai bona bolo koremadia be gabu tamona ai do idia haboua, a? Lasi, ani? Badina ita diba bolo kurokurodia eiava koremadia be gabu tamona ai idia haboua totona, namona be tau ta ese do ia atodia hebou. Unai haheitalai amo ita dibaia gauna be inai: Gau ibounai be sibona idia vara kava lasi.

7 Teleskoup amo guba dekenai idia noho gaudia ita stadilaia neganai, dahaka ita itaia? Galaksi, hisiu, bona planeti idauidau ita itaia, bona idia ta ta be edia gabu korikori ai idia noho. Unai gaudia be sibona idia vara kava lasi. Unai dainai ita henanadai, Daika ese guba gaudia be edia gabu korikori ai ia atodia? Ena be saiens taudia ese masini idauidau idia gaukaralaia guba bona tanobada gaudia idia stadilaia totona, to unai gaudia idia vara dalana be idia diba lasi. To, Baibel ese ia hahedinaraia Dirava ese ena lauma helaga ia gaukaralaia, guba bona tanobada ai idia noho gaudia ia havaraia totona. Salamo torea tauna ia gwau: “Lohiabada ese iena hereva dekena amo guba ia karaia. Dina, hua bona hisiu, be iena uduna ena hereva dekena amo ia karaia.” (Sal. 33:⁠6) Oibe, hanuaboi ai ita itaia hisiu be iseda iunives lalonai idia noho hisiu oreadia edia kahana maragina sibona!

Lauma Helaga Bona Tanobada

8. Iehova ese ia havaraia gaudia ibounai dekenai iseda diba be edena bamona?

8 Momokani Iehova ese ia havaraia gaudia haida sibona ita diba, to Iobu ia hereva bamona Ia karaia gaudia ibounai ita diba lasi. Dirava ia abidadama henia tauna, Iobu ia gwau: “Inai karadia, be Dirava dekenai kara maragidia sibona. Inai kara be iena sivarai ena kahana maragina sibona. To Dirava ena siahu momokani ena bada, be daika ia diba?” (Iobu 26:14) Lagani handred haida murinai, King Solomona be Dirava ese ia karaia gaudia ia stadilaia neganai, ia gwau: “Dirava ese gau ibounai mai hairaina danu ia karaia. Edia hairai ena nega danu, be Dirava ese ia gwauraia. Ia ese gabeai do ia vara maurina do ita davaria ena ura, be ita dekenai ia henia vadaeni, to iseda lalona ia ese ia koua bamona, vadaeni ita ese Dirava ena kara ena anina ita davaria diba lasi.”​—⁠Had. 3:11; 8:⁠17.

9, 10. Dirava ese tanobada ia karaia totona dahaka ia gaukaralaia, bona dina toi lalodiai dahaka ia karaia?

9 To, Iehova ese ia karaia gaudia haida be ita dekenai ia hahedinaraia. Hegeregere, Baibel ia gwau idaunegai Dirava ese guba bona tanobada ia do karaia lasi neganai, “Dirava ena Lauma be davara ena kopina latanai ia marere noho.” (Genese 1:2 duahia.) Unai negai tanobada dekenai tano, diari bona hodahoda be lasi.

10 Baibel ia gwau Dirava be dina haida lalonai guba, tanobada, bona idia lalonai idia noho gaudia ia karaia. Unai dina ta ta edia lata be hora 24 lasi, to idia be lagani tausen haida. Dina namba 1 ai, Iehova be tanobada ai diari ia karaia matamaia. To, dina bona hua ia karaia haorea neganai, unai diari ibounai ia hedinarai goevagoeva. (Gen. 1:​3, 14) Dina namba 2 ai, Dirava be tanobada ia hagegea hodahoda (atmosphere) ia karaia. (Gen. 1:⁠6) Unai dina namba 2 ena dokona kahanai ranu, diari, bona hodahoda be ia karaia vadaeni, to tanobada be davara ese ia do koua noho. Dina namba 3 ena matamana kahanai, Iehova ese tano kaukauna ia karaia. (Gen. 1:⁠9) Dina namba 3 ia lao 6 ai Iehova be hoa gaudia ma haida ia karaia danu.

Lauma Helaga Bona Mauri Gaudia

11. Dahaka ese ia hamomokania aonega bada tauna ta ese gau ibounai ia karaia?

11 Dirava ese lauma helaga amo mauri gaudia idauidau ia havaraia, bona unai gaudia ibounai be idia gaukara hebou namonamo. Dina namba 3 ia lao dina namba 6 ai, Dirava ese tubutubu gaudia bona animal idauidau ia karaia. (Gen. 1:​11, 20-25) Mauri gaudia edia gaukara dalana, toana bona hairai be idauidau, bona unai ese ia hamomokania aonega bada tauna ta ese gau ibounai ia karaia namo herea.

12. DNA ena gaukara be dahaka?

12 Tanobada ai idia noho mauri gaudia ibounai be mai edia DNA (deoxyribonucleic acid), unai dainai tubutubu gaudia, animal bona taunimanima be edia toana hegeregerena gaudia sibona idia havaraia diba. Hegeregere, elefant be elefant ia havaraia bona taunimanima be taunimanima ia havaraia. Idia havaraia natudia ese edia tama sina edia kara bona toana idia abia. Dirava ena palani hegeregerena, mauri gaudia ibounai be edia gaukara ta ta idia karaia bona idia mauri noho diba. (Sal. 139:16) Unai ese ia hamomokania Dirava ese gau ibounai be ena “ima kwakikwaki” o lauma helaga amo ia havaraia.

Dirava ese Ia Havaraia Gauna Hereadaena

13. Dirava ese tau ginigunana be edena bamona ia karaia?

13 Lagani milioni momo idia hanaia murinai, Dirava ese tanobada​—⁠guna “toana lasi bona anina lasi” gauna​—⁠latanai gau momo herea ia karaia. To, Dirava be ena gaukara ia do haorea lasi. Dina namba 6 ena dokona kahanai, ia ese gau hereadaena ta ia karaia; tau ginigunana. Edena bamona tau ginigunana ia karaia? Ia ese ena lauma helaga bona tano ena kahu ia gaukaralaia.​—⁠Gen. 2:⁠7.

14. Edena dala ai taunimanima be animal amo idia idau?

14 Genese 1:27 ia gwau: “Vadaeni Dirava ese taunimanima ia karaia, ia sibona ena laulau bamona, Dirava ena toana hegeregerena ia karaia. Tau bona hahine ia karaia.” Ita be iena toana hegeregerena ia karaia dainai lalokau ita hahedinaraia diba, ita be mai eda ura kwalimu, bona iseda Havaraia Tauna ita tura henia diba. Unai dainai, iseda harana be animal edia amo ia idau bona Iehova ese ia karaia gaudia ita dibaia bona moalelaia diba.

15. Adamu bona Heva be dahaka idia moalelaia diba?

15 Matamana neganai, Dirava ese Adamu bona Heva dekenai tanobada bona ia lalonai idia noho gaudia ibounai ia henia do idia biagua totona. (Gen. 1:28) Iehova ese idia dekenai noho gabuna mai hairaina ia henia bona aniani momo herea ia henia danu. Do idia mauri hanaihanai bona goevadae natudia bilioni momo idia havaraia diba. To, unai bamona ia vara lasi.

Lauma Helaga Ena Gaukara Ita Laloa Bada

16. Ena be Adamu bona Heva idia gwau-edeede, to dahaka helaro namona ia noho?

16 Adamu bona Heva be edia Havaraia Tauna ena kara namodia idia laloa bada lasi, to idia gwau-edeede. Goevadae lasi taudia ibounai be Adamu bona Heva amo idia vara dainai, hisihisi idauidau idia davaria. To, Baibel ese ia hahedinaraia Dirava ese Adamu bona Heva edia kara dika dainai idia vara hisihisi ibounai do ia haorea. Danu, Baibel ese ia hahedinaraia Dirava ese ena palani ginigunana do ia hagugurua. Tanobada be paradaiso ai do ia halaoa, bona taunimanima be mai moale ida do idia noho, do idia gorere lou lasi, bona do idia mauri ela bona hanaihanai. (Gen. 3:15) Unai helaro namona ita dogoatao noho totona, lauma helaga ena heduru ita abia be namo.

17. Edena bamona lalohadai ita dadaraia be namo?

17 Namona be Iehova ita noia lauma helaga be ita dekenai ia henia totona. (Luka 11:13) Unai amo do ita abia dae momokani guba bona tanobada ai idia noho gaudia ibounai be Dirava ese ia havaraia. Hari inai negai, momo ese evolusen lalohadaina idia abia dae bona idia gwau Dirava be ia noho lasi. Namo lasi unai taudia edia hereva dainai ita daradara eiava ita gari. To, namona be ita Keristani taudia ibounai ita noho hegaegae taunimanima edia lalohadai kereredia ita dadaraia totona.​—⁠Kolose 2:8 duahia.

18. Taunimanima idia laloa guba bona tanoba gaudia be sibona idia vara kava. To dahaka dainai unai lalohadai ita abia dae lasi be namo?

18 Bema Dirava ese ia karaia gaudia ita stadilaia, unai ese iseda abidadama Ia bona ena Hereva dekenai do ia hagoadaia. Momo be guba, tanobada bona taunimanima idia vara dalana idia herevalaia neganai, idia gwau unai gaudia be idia vara kava. Unai bamona idia laloa badina idia ura lasi abia dae gau ibounai be Dirava ese ia havaraia. Bema unai bamona lalohadai ita abia dae, anina be ita ese Dirava ena ‘hoa karadia momo herea, duahia diba lasi’ gaudia, ita dadaraia unai. (Iobu 9:10; Sal. 104:25) To, ita Keristani taudia ita abia dae momokani gau ibounai be Siahu Ibounai Diravana, Iehova, ese ena lauma helaga amo ia havaraia.

Lauma Helaga Bona Dirava Abidadama Henia Karana

19. Edena dala ai oi hamomokania Dirava be ia mauri noho bona ena lauma helaga ia gaukaralaia noho?

19 Dirava ita abidadama henia, lalokau henia bona ita matauraia totona, ia karaia gau maragimaragidia ibounai ita diba be gau badana lasi. Taunimanima rua idia hetura neganai, ta ta edia ladana idia diba sibona be hegeregere lasi. To, edia hetura karana ia goada ia lao totona, namona be ta ta edia kara idia diba namonamo. Unai hegeregerena, Dirava ena ladana ita diba sibona be hegeregere lasi. Ia ita tura henia bona abidadama henia totona, ena kara ita diba namonamo be gau badana. Momokani, ita diba Dirava be ia mauri noho badina iseda guriguri ia haerelaidia bona ena hakaua herevadia ita badinaia neganai, namo ita davaria. Ita itaia ia ese ita ia hakaua, gimaia, iseda hesiai gaukara ia hanamoa, bona iseda dabu gaudia ia henia neganai, ita ura ia kahirakahira ita noho. Unai gaudia ese idia hamomokania Dirava be ia mauri noho bona ena lauma helaga ia gaukaralaia noho.

20. (a) Dahaka dainai Dirava ese iunives bona taunimanima ia karaia? (b) Dirava ena lauma helaga ena hakaua dalana ita badinaia neganai, dahaka hahenamo ita moalelaia diba?

20 Baibel be Iehova ena lauma helaga amo ia havaraia gauna ta, badina Baibel idia torea taudia be ‘lauma helaga ese ia hasiahua hegeregerena, Dirava amo idia mai hereva idia’ torea. (2 Pet. 1:21) Baibel stadilaia karana ese iseda abidadama ia hagoadaia, bona ita abia dae momokani Dirava be gau ibounai ia havaraia. (Apok. 4:11) Iehova ese ia havaraia gaudia amo ena lalokau hereadaena ia hahedinaraia. (1 Ioa. 4:⁠8) Unai dainai, namona be ita gaukara goada ma haida ita durua eda lalokau guba Tamana bona Turana idia dibaia totona. Bema Dirava ena lauma helaga ena hakaua dalana ita badinaia, paradaiso ai do ia karaia gaudia ma haida do ita dibaia. (Gal. 5:​16, 25) Iehova be ita ia lalokau henia dainai, ena lauma helaga amo guba, tanobada bona taunimanima ia havaraia. Unai dainai, namona be eda mauri lalonai ita hahedinaraia Iehova ena lalokau karana ita laloa bada.

Anina Oi Gwauraia Diba, A?

• Dirava ese ena lauma helaga be edena bamona ia gaukaralaia guba bona tanobada ia karaia totona?

• Ita be Dirava ena toana hegeregerena ia karaia dainai, edena kara ita hahedinaraia diba?

• Dahaka dainai Iehova ese ia havaraia gaudia ita stadilaia be namo?

• Iseda hetura karana Iehova ida ia goada totona, dahaka ita karaia be namo?

[Study Questions]

[Picture on page 7]

Iunives ai gau ibounai idia gaukara hebou namonamo dainai dahaka ita dibaia?

[Credit Line]

Stars: Anglo-Australian Observatory/David Malin Images

[Pictures on page 8]

Edena dala ai gau ibounai be mai edia DNA?

[Picture on page 10]

Oi abia dae herevadia be Baibel amo oi hamomokania diba, a?