Ami mba kwaterwa moNetherlands mombura ndji 1948. Ombura ndja kongorera ko, eṱunḓu retu ra tjindira koSão Paulo, tja Brazil. Ovanene vandje aave i kokereka aruhe, nu otjeṱunḓu aatu lese pamwe Ombeibela aruhe kombunda yeriro rongurova. Mombura ndji 1959 twa tjinda okuza koBrazil natu i koUnited States. Eṱe twa katura motjihuro hi oMassachusetts.

Tate aa ungura oukukutu okutumba eṱunḓu arihe rovandu 8. Eye aa ungura otjomurandise woviṋa, otjomuungure wozondjira, nu wina aa ungura monganda yomatukiro wozonḓera. Atuhe meṱunḓu twa ri nondjoroka indu tate tja muna oviungura monganda yomatukiro wozonḓera, mena rokutja aaku tu yandjere okukaryanga komahi warwe.

Tji mba ri pokumana oskole, ami aruhe ee ripura kutja, ‘Me kaungura ye tji mba rire omunene?’ Omapanga wandje tjiva ya toorora okukamuna omahongero wokombanda, ngunda varwe ava toorora okukaungurira orupa rwovita. Posi yokutja ami hee vanga okuungurira orupa rwovita, mena rokutja hiwami omundu ngu mba suvera ozombata nu hi vanga ovirwa. Ami mba tya okuyenda komahongero wokombanda kutja e  ha kaungurira orupa rwovita. Posi yokutja, ami tjinene ee vanga okuvatera varwe, orondu ee munu kutja maku ndji pe ondando mehupo.

Tji mba ri komahongero wokombanda, omahongero ohunga nongaro youndu ye ndji nana ombango tjinene, mena rokutja ee vanga okutjiwa ovingi ohunga nombutiro yomuinyo. Eṱe aatu hongwa kutja oviṋa kavi memenwe, nu ozomiṱiri aaze vanga kutja tu kambure kutja ouatjiri. Posi yokutja omakahururiro tjiva kayari nongurameno, nu aaye hepa kutja omundu ma kambure mo uriri nandarire kutja kape noviraisiro ovikahu.

Pomahongero wokombanda kaatu hongwa ongaro osemba yomeritjindiro. Nungwari aatu hongwa kutja matu sokukondja nomasa okuungura oukukutu, kutja tu tuurunge omahongero wokombanda. Ami ee tjaterwa okukara pu novakwetu pozopati nokuungurisa ovipurukise, posi ya indjo ya ri ondjoroka yoruveze orusupi uriri. Ami mbe ripura kutja, ‘Hapo indi eehupo omundu ndi ma sokuhupa tjiri?’

Oruveze ndwo ami mba tjindira kotjihuro hi oBoston, nu e keritjangisa komahongero wokombanda. Ami ee ungura momayuva womasuviro kokutja mbi yenene okusuta omahongero wandje wokombanda. Nu poviungura mbyo, opu mba hakaenena nOvahongonone va Jehova otjikando otjitenga. Omurumendu poviungura vyandje wa hungira kuna ami ohunga nomaprofetero “wozombura hambombari” nge ri mu Daniel ekondwa 4, ne ndji kahururire kutja eṱe tu hupa momayuva omasenina. (Dan. 4:13-17) Ami mba muna kutja, tji mba kayenda komurungu okuhungira ku na ye ohunga nOmbeibela, ne kambura mu imbi mbi me rihongo, okutja ami me hepa okurundurura omuano mu mbi hupa. Ku nao, ami mba kondja nomasa kutja atu ha hakaene.

Pomahongero wokombanda, ami mba toorora omahongero ngu maye ndji rongerisa moviungura vyokuvatera ovandu moSouth America. Ami ee nangarasi okuvatera ovandu mbe nouhepe maku ndji pe ondando mehupo. Posi yokutja mba kamuna kutja kaku ndji pere ondando mehupo. Ami mba wire momuinyo, ne isa omahongero wokombanda komaandero wekweze ndo.

Mombura ndji 1970 mu Mei, ami mba tjindira koAmsterdam moNetherlands, ne kaungura monganda yomatukiro wozonḓera tate maa ungura. Mena roviungura mbi, ami ee yenene okuryangera omahi omengi moAfrica, oAmerica, oEurope na Asia. Ami tjimanga mba muna kutja momahi aehe mu mba ryanga, ovandu ve nomauzeu omengi nu ka pari omundu ngwaa yenene okuyezengurura. Ami ngunda ee vanga okukara nehupo ndi nomuhunga. Nu otji mba tya okuyaruka koUnited States, ne keritjangisa rukwao komahongero wokombanda moBoston.

Posi yokutja mba hakahana okumuna kutja omahongero wokombanda, kaaye yenene okundjivatera okumuna omaziriro komapuriro wandje ohunga nehupo. Ami hee tjiwa kutja hi tjite vi nu otji mba pura ondunge konongo motjitamba tjomahongero ohunga nongaro youndu. Ami mba himinwe tje ndji pura kutja, “Ongwaye tji u kayenda komurungu okurihonga? Ongwaye tji u hina okuisa omahongero wokombanda?” Nami mba ri nondjoroka okuisa omahongero wokombanda. Ku nao, ami hina pu mba yaruka komahongero wokombanda rukwao.

Mena rokutja hi mba ri nondando mehupo moruveze ndwo, ami mbe rikuta ku notjimbumba tjovandu mbe ha hupu tjimuna ovandu avehe tji ve hupa, nu mbaave munika aayo ve tunduuza ohange norusuvero. Ami nomapanga wandje twa ryanga moUnited States nga koAcapulco, tja Mexico. Eṱe twa kakara pu  novandu mba ri nongaro yawo oveni yehupo, nu mbaave munika tjimuna kave nomauzeu nozongendo. Nungwari tji mba kakara puna wo mba uta okumuna kutja, ongaro yawo yehupo kaya ri nomuhunga nu kaai ndji pe ondjoroka yatjiri. Nu ami mba muna kutja kava ri nouatjiri nu kava ri ovaṱakame.

Moruveze ndwo, mba uta okuripura rukwao ohunga notjiṋa tjee vanga okutjita tji mba ri omuatje. Ami ee vanga okuhinga mokuvare otjomuhinge woskepi. Omuano auyerike mee yenene okutjita nao, omokukara nokaskepi kandje omuini. Mena rokutja epanga randje wena Tom wa ri nondando otjingeyo, eṱe twa tya okuryanga pamwe mouye. Ami ee vanga okuyenda kokakoverwahi okawa ku me yenene okukara noukutuke wokutjita atjihe tji me vanga.

Ami na Tom twa hinga okuyenda koArenys de Mar, popezu na Barcelona tja Spain. Ingo twa karanda okaskepi kozometa 9.4 kaake isanewa Llygra. Eṱe twa uta okuṱuna okaskepi ngo kokutja tu hinge oupupu mokuvare. Mena rokutja katwa ri nohakahana mouyenda wetu, eṱe twa homona oingina natu ungurisa oruveze pu pa ri oingina, okupwikira po omeva ngu matu yenene okunwa. Kokutja tu yenene okuhinga okaskepi nga povikuturiro vyozoskepi oviṱiṱi, eṱe twa twako outi uvari ouhinge wozoskepi mbu noure wozometa 5. Korusenina twa toora ouyenda wetu mOkuvare kwa India okuyenda koSeychelles. Ondando yetu ya ri okuhinga komukuro wokongurova kwa Africa nokukondoroka oCape of Good Hope, moSouth Africa. Eṱe twa ungurisa ozonyose, oukarata wehi, omambo, noviungurisiwa vyarwe okutuvatera okuhinga momuhunga omusemba. Ami tjiri mba himinwe i omuano mbu twa yenena okutjiwa kutja tu ri pi.

Eṱe twa muna kutja okaskepi ketu ku ka ungurwa pomiti ka kurupa, nu kaake yenene okuhinga rukwao mokuvare. Oko aake hitisa omeva wozolita ape 22 moiri. Otja tji mba tamuna pomautiro, indu tji kwa ri otjivepo otjinamasa, ami mba urumine tjinene. Ami mba kumba ku Mukuru otjikando otjitenga kombunda yozombura ozengi, ne kwizikire Mukuru kutja tje tu yama, ami me kondjo okumutjiwa nawa. Otjivepo tja wa pehi, nu otjikando otjitenga mehupo randje ami mba ṱiza omakwizikiro wandje.

Ami mba uta okulesa Ombeibela ngunda atu ri mokuvare. Nu tjiri mba ri nondjoroka tjinene ngunda amba haama mokaskepi kandje, mOkuvare kwa Mediterranean kokure nomukuro, otja tjee munu omahundju pekepeke nombuniko ombwa yeyuru nokuvare. Ami ee tjaterwa i ozonyose ozengi nḓee munu ngurova, nu ihi tje ndji pa ongamburiro yokutja ku na Mukuru ngu rikendera ovandu.

Kombunda yovivike oviṱiṱi mokuvare, eṱe twa vaza potjikuturiro tjozoskepi tja Alicante, moSpain, pu twa karandisa okaskepi ketu kutja tu rande karwe okasemba. Tjiri ya ri ouzeu okurandisa okaskepi ngo, mena rokutja ka topokere nu ka kurupire, nu wina kaka ri noingina. Nungwari ya ri oruveze oruwa kwami okulesa Ombeibela.

Otja tjee lese Ombeibela aruhe, opee munu kutja oro embo ndi nomirari mbi mavi yenene okutuvatera kutja tu kare nouṋingandu mehupo. Ami mba kumisirwe i omuano Ombeibela mu i ri ongahu ohunga noukohoke, nokukara nongaro ongohoke yomeritjindiro. Nu ee temwa kutja ongwaye ovandu ovengi, nandarire ami wina, tji tu rivara otja Ovakriste ngunda atu hi nonḓuviro komaronga wOmbeibela.

Ami mbe rimanena okutoora omikambo ominanḓengu okukohorora omuinyo wandje. Ku nao, ami mba isa okuungurisa ovipurukise. Ami ee ripura kutja mape sokukara ovandu mbe hupa otja komirari vyOmbeibela, nu ee vanga okuhakaena ku na wo. Ami mba kumba ku Mukuru otjikando otjitjavari kutja me ndji vatere okuhakaena ku na wo.

Ami mba muna kutja ohepero okukonḓonona ongamburiro aihe peke, nga tji mba munu indji ndji nouatjiri. Otja tjee ryanga momivanda vya Alicante, ami mba muna mo ozokereka ozengi. Posi yokutja ee tjiwa kutja ka zongamburiro zouatjiri, mena rokutja ozengi zazo za ri noviserekarera vyovisenginina.

Ami mba ri kombanda yokarundu Osondaha ometaha, ame tara kotjikuturiro tjozoskepi. Mba lesa embo ra Jakobus 2:1-5, ndi tja amu yozike omundu mena routumbe we. Mondjira okuyaruka kokaskepi ketu, mba muna poṋa paape munika tjimuna pe tjitirwa ombongarero yongamburiro kaaṋi. Nu pomuvero pa tjangerwe nai: “Kingdom Hall of Jehovah’s Witnesses.”

Ami mbe ripura kutja, ‘Me roro ovandu mba, netara kutja mave ndji yakura vi.’ Ami mba hita mEtuwo rOmerikotameneno huuna, noruyezu, amba zara ondjina ndja tauka. Omundu ngwe ndji yakura we kendji haamisa meṋe yomukazendu omunene motjiwondo, ngwee ndji vatere norusuvero okupaturura omatjangwa ngaaye tamunwa i yomuyandje wehungi. Kombunda yombongarero ami mba himisirwe i yorusuvero rwaavehe mbaave ya okundjiminika. Omurumendu umwe we ndji ṋanga koye kutja tu kahungire ohunga nOmbeibela. Mena rokutja oruveze ndwo tjandje hiya mana okulesa Ombeibela, mbe mu raera kutja “Me ku kotokere.” Posi yokutja ami ee i kozombongarero azehe zombongo.

Kombunda yovivike oviṱiṱi ami mba karyangera omurumendu ngo poye, neye wa zira omapuriro wandje ayehe ohunga nOmbeibela. Otjivike kombunda yanao, eye we ndji pa ondjaṱu ndje urire ozombanda ozombwa. Eye we ndji raera kutja omuini wozombanda nḓa u ri motjovakamburwa, mena rokukara nonḓuviro keronga rOmbeibela ndi tja, suverasaneye nu amu rihongo ovita rukwao. (Jes. 2:4; Joh. 13:34, 35) Ami mba ri nongamburiro kutja nambano mba munu ovandu mbe hupa otja komirari vyOmbeibela ohunga nongaro osemba yomeritjindiro. Ami nambano hee paha okakoverwahi okawa rukwao, nungwari ee vanga okukonḓonona Ombeibela nokuizuva nawa. Ku nao, ami mba yaruka koNetherlands.

Kwe ndji kambura omayuva yane okuvaza kotjihuro hi oGroningen, moNetherlands. Ami ee hepa okupaha oviungura kutja mbi yenene okuritumba omuini. Postora yoviungura vyovipirangi pu mba kaningira oviungura mba pewa ombapira yomapuriro pekepeke. Rimwe romapuriro ra ri ohunga nongamburiro yandje. Nami mba tjanga kutja owami, “Omuhongonone wa Jehova.” Indu omuniostora tja lesa, ami mba muna omuano mbwa rundurura omurungu we. Eye wa tja: “Ami me ku tonene.” Posi yokutja kena pe ndji kotokera.

Ami mba ya kostora yarwe yoviungura vyovipirangi, ne pura omuniostora kutja ma hepa omuvatere.  Eye we ndji pura ozombapira nḓu maze raisa koṋa ku mba ungurire, nozombapira zandje zomahongero. Ami mbe mu kahururira kutja ee ṱunu okaskepi ku ka ungurwa pomiti. Nokuhina okuundjira ko eye wa tja: “Ove mo yenene okuuta ndino ometaha. Nungwari mo sokutjiwa kutja ami hi nakuvanga kutja u yandje ouzeu kaaṋi mostora yandje, mena rokutja owami Omuhongonone wa Jehova, nami mbi hupa otja komirari vyOmbeibela.” Ami mba tara ku ye ambi nondjoroka neziri kutja, “Ami wina owami Omuhongonone wa Jehova.” Mena rokutja mba ri nozondjise ozonde noruyezu, eye wa tja: “Okutja me rihongo Ombeibela ku na ove.” Ami mba yakura omaningiriro we nondjoroka. Nai ya ri oukahu kutja ongwaye omuniostora indji oyarwe tje hina we ndji kotokera. Jehova we ndji pa imbi omutima wandje mbyaau zeri. (Eps. 37:4) Ami mba ungura postora yomurumendu omukambure ngo oure wombura imwe. Moruveze ndo eye we rihonga Ombeibela pu na ami. Nu kombunda ami mba papitisiwa mu Januari mombura ndji 1974.

Kombunda yomueze umwe, mba uta okuungura otjomukandjira nu iho tje ndji pa ondjoroka onyingi. Omueze mbwa kongorera ko ami mba tjindira koAmsterdam, ku mba kavatera okambumba keraka rOtjispanish ku ka ri a ka zikamisiwa oupe. Tjiri ya ri ondjoroka onene okurihonga Ombeibela ku novandu mbe hungira eraka rOtjispanish nOtjiputu. Mombura ndji 1975 mu Mei, ami mba rira omukandjira wapeke.

Eyuva rimwe omukazendu omukambure ngwa ri omukandjira wapeke wena Ineke, weya kombongarero yetu yOtjispanish okuyekutjiukisa omuhongwa we wOmbeibela ngwa za koBolivia. Ami na Ineke twa tya okutjiwasana mokutjangasana otutuu. Nu mba kamuna kutja eṱe tu nozondando zemwe. Eṱe twa kupasana mombura ndji 1976. Nu twa kayenda komurungu okuungura otjovakandjira vapeke nga mombura ndji 1982, indu tji twa ṋangwa okuyenda kOskole ya Gilead yoklasa oitja-73. Eṱe kaatu undjire ko, nu twa ri nondjoroka okuhindwa kOutjiro wa Africa, ku twa kaungurira ozombura ndano moMombasa, tja Kenya. Mombura ndji 1987, eṱe twa hindwa koTanzania, oviungura vyetu ku vya tjaererwe, nu oruveze ndwo tjandje vya uta okuyakurwa. Eṱe twa kakara ngo oure wozombura 26, okuzambo atu kotoka koKenya.

Okuvatera ovandu overisusuparise okutjiwa ouatjiri wOmbeibela kwe tu pa ohange momuinyo. Otjotjihorera, omuhongwa wandje wOmbeibela omutenga moMombasa, twa hakaena ngunda ame zuvarisa momivanda. Ami mbe mu pa omambo yevari, neye wa tja: “Tji mba mana okulesa omambo nga, hi tjite vi?” Otjivike tji tja kongorera ko, eṱe twa uta okurihonga pamwe Ombeibela okuza membo ndi Ove Mape Ya O kara nOmwinyo Nga Aruhe mOparadisa Kombanda yEhi, nda pitisirwe oupe mOtjiswahili. Eye wa papitisiwa kombunda yombura imwe, nu wa karira omukandjira omukarerere. Okuza koruveze ndwo, eye nomukazendu we va vatera ovandu ape 100 okuriyandja ku Jehova nokupapitisiwa.

Indu tji mba zuva nawa ondando yehupo, ami ee rimunu tjimuna omundu ngwa muna ewe ewa emanisa, nu hee vanga okuisa ewe ndi. (Mat. 13:45, 46) Ami ee vanga okuungurisa omasa wandje okuvatera varwe okumuna ondando yatjiri mehupo. Ami nomukazendu wandje omusuverwa, twe rimunina oveni omuano Jehova me sera ovakarere ve ondaya, nokuvepa ondando mehupo.