KAPITULO 14

Kasanok a Masalakniban ti Bagik Idiay Eskuelaan?

Markaam iti umiso wenno di umiso dagiti sumaganad a sasao:

1. Ti panangasing ramanenna laeng ti pisikal a panangdangran.

□ Umiso

□ Di Umiso

2. Ti seksual a panangriribuk kanayon a ramanenna ti panangsagid.

□ Umiso

□ Di Umiso

3. Dagiti babbai kabaelanda met ti mangriribuk ken agbalin a naasing.

□ Umiso

□ Di Umiso

4. Awan ti maaramidam no agbalinka a biktima ti panangasing wenno seksual a panangriribuk.

□ Umiso

□ Di Umiso

 INALDAW a maam-amak ti riniwriw nga agtutubo a rirriribuken dagiti kaeskuelaanda. “Kasla nakapapaut ti 15 minuto a panagluganko iti bus. Makapatuok dayta ta pinagsasawan ken dinangdangrandak ngamin dagiti mangrirriribuk kaniak,” kuna ti agtutubo nga agnagan iti Ryan. Adda met dagiti agtutubo a mabikbiktima iti seksual a panangriribuk. “Ti nakalatlatak a lalaki impidegnak iti pasilio sa rinugiannak nga aprosan,” kuna ti agtutubo a ni Anita. “Saan nga immobra ti sitatanang a panangibagak a dinak ap-aprosan. Dina patien a talaga a diak kayat ti ar-aramidenna.”

Dagiti dadduma nga agtutubo ket rirriribuken dagiti kaklaseda bayat a nakakonektarda iti Internet. Maysaka kadi a biktima ti panangriribuk? No kasta, ania ti mabalinmo nga aramiden? Adu! Ngem usigentay pay nga umuna ti nagdumaan ti umiso ken di umiso babaen ti panangusigtayo kadagiti sasao a nadakamat iti rugrugi daytoy a kapitulo.

1. Di Umiso. Ti panangasing ket kaaduanna a babaen ti sao, saan a pisikal a panangdangran. Ti panangpangta, pananginsulto, pananguyaw, ken panangumsi ket maibilang met a panangasing.

2. Di Umiso. Ti “panangpadayaw” nga addaan iti seksual a kaipapanan, naalas a panagangaw, wenno panangpaludip ket maibilang a seksual a panangriribuk.

3. Umiso. Agpada a kabaelan dagiti lallaki ken babbai ti mangriribuk ken agbalin a naasing.

4. Di Umiso. Adda dagiti mabalinmo nga aramiden tapno sardengandaka. Kitaentayo no kasano.

No Kasano a Sanguen ti Naasing a Dika Agbalin a Naranggas

Dagiti dadduma a naasing kayatdaka laeng a suronen tapno makitada  ti reaksionmo. Ngem kastoy ti nainsiriban a balakad ti Biblia: “Dika agdarasudos iti espiritum nga agrurod.” (Eclesiastes 7:9) Kinapudnona, marubroban ti kasasaad ken umadu ti parikut no ‘subadam ti dakes iti dakes.’ (Roma 12:17) Kasanom ngarud a sanguen ti maysa a naasing a dika agbalin a naranggas?

Saanmo unay a seriosuen. No luklukuendaka laeng, katawaam dayta imbes a masimronka. “No dadduma, ti kasayaatan a pamay-an ket saanmo a seriosuen ti angawda,” kuna ti agtutubo a lalaki nga agnagan Eliu. No makita ti naasing a tao nga awan ti epekto kenka ti sasawenna, mabalin a maumanto met laeng.

Agbalinka a naalumamay. Kuna ti Biblia: “Ti maysa a sungbat, no naalumamay, pagbaw-ingenna ti pungtot.” (Proverbio 15:1) Masdaaw ti naasing a tao no sumungbatka a siaalumamay, ket makatulong dayta a mangsebseb iti nabara a situasion. Pudno a nasken ti panagteppel tapno makapagtalinaedka a kalmado no as-asingandaka ngem kanayon a dayta ti nasaysayaat nga aramidem. Kuna ti Proverbio 29:11: “Isuamin nga espirituna ti iyesngaw ti maysa a maag, ngem daydiay masirib patalnaenna dayta agingga iti kamaudianan.” Ti kinaalumamay ket pagilasinan ti kinatibker ti nakem. Saan a nalaka a marurod ti naalumamay a tao, idinto ta ti  naasing ket bassit ti kompiansana iti bagina ken nalaka nga agpungtot. Dayta ti gapuna a kuna ti Biblia: “Daydiay nabannayat nga agunget nasaysayaat ngem iti nabileg a lalaki.”​—Proverbio 16:32.

Salaknibam ti bagim. No nakaro ti situasion, mabalin a nasaysayaat ti lumiklik. Kuna ti Proverbio 17:14: “Sakbay a tumbuak ti riri, pumanawkan.” Gapuna, no madlawmo a ti kasasaad ket agtungpalen iti kinaranggas, magna wenno tumaraykan. No kasla saanka a makaliklik, aramidem ti amin a kabaelam tapno saanka a maranggasan.

Agipulongka. Adda kalintegan dagiti dadakkelmo a mangammo iti mapaspasamak kenka. Maipaayandaka pay iti praktikal a balakad. Kas pagarigan, nalabit nga isingasingda kenka nga ibagam dayta iti maysa a mannursuro wenno iti mamalbalakad kadagiti estudiante (guidance counselor). Namnamaem a dagiti dadakkelmo ken dagiti mannursuro kenka ket kabaelanda a tamingen a siaannad ti kasasaad tapno saanka nga ad-adda a maisagmak.

Ti napateg ket saan nga agballigi ti naasing no saanmo a tutopan. Gapuna, agtalinaedka a kalmado ken tamingem ti kasasaad babaen ti panangyaplikarmo kadagiti nadakamat a singasing.

 Panangsaranget iti Seksual a Panangriribuk

Gagangay laeng a makapungtotka no mabiktimaka iti seksual a panangriribuk! Ti saludsod ket, Ania ti maaramidam iti dayta? Adu! Adtoy ti sumagmamano a singasing.

Situtured a pagkedkedam ti seksual a pananggundaway. Mabalin nga ipapan dagiti manangriribuk nga aginmamadika laeng no saan a natibker ti determinasionmo nga agtukiad. Gapuna, no kunam a saan, takderam dayta. (Mateo 5:37) Uray no nabainanka, saanka nga aggarikgik wenno agimbabain ta mabalin a sabali ti pangipapanan ti manangriribuk. Agbalinka a natured ken prangka. Dayta ti kasayaatan a depensam!

Ipakitam a makaluksawka. Kuna ti agtutubo a ni Anita maipapan iti nangriribuk kenkuana: “Masapul nga ibabainko iti sanguanan dagiti gagayyemna babaen ti panangiriawko iti ‘Dinak  sagiden!’ Ania ti resultana? “Pinagkakatawaan dagiti gagayyemna. Saannakon a kinasarsarita ngem kalpasan ti sumagmamano nga aldaw, nagpadispensar ken ikalkaluyanak payen no adda mangriribuk kaniak.”

No saan nga agkurri ti sao, pumanawka. Nasaysayaat pay ketdi no tumarayka. No saan a posible, adda karbengam a mangidepensa iti bagim maibusor iti seksual a manangriribuk. (Deuteronomio 22:25-27) Kuna ti maysa a Kristiano nga agtutubo a babai: “No adda lalaki a manggandat a mangguyod kaniak, ipapatik a danogen saak tumaray!”

Agipulongka. “Kasta ti inaramidko idi agangay,” kuna ni Adrienne nga agtawen iti 16. “Nagpabalakadak kadagiti dadakkelko idi saannak nga at-atan ti maysa a lalaki nga impagarupko a nasayaat a gayyem. Bayat nga agkedkedkedak, ad-adda met a rirriribukennak, a kasla ket ’tay agang-angawak.” Napagballigian dayta ni Adrienne babaen ti praktikal a balakad dagiti dadakkelna.  Awan duadua a matulongandaka met dagiti dadakkelmo.

Saan nga ang-angaw ti agbalin a biktima ti panangasing wenno ti seksual a panangriribuk. Ngem kanayon a laglagipem daytoy: Adda maaramidan dagiti Kristiano nga agtutubo tapno saanda a mabiktima iti panangasing. Saan met a rumbeng a panuynoyan wenno tumulokda kadagiti seksual a manangriribuk. No aramidem dagiti addang a nadakamat iti ngato, madaeram dagitoy a karit.

ADU PAY TI MABASAM MAIPAPAN ITI DAYTOY A TOPIKO ITI TOMO 1, KAPITULO 18

ITI SUMAGANAD A KAPITULO

Ti panangpilit dagiti kapatada ket maysa kadagiti impluensia a karirigatan a sarangten. Ammuem no kasanoka a maaddaan iti kompiansa a mangsaranget iti dayta.

KANGRUNAAN A TEKSTO

“No mabalin, agingga a makapagpannuray kadakayo, makikappiakayo iti amin a tattao.”​—Roma 12:18.

BALAKAD

No maysaka a biktima ti panangasing, agbalinka a natured ngem saan a nauyong. Sititibker a pasardengem ti naasing sa pumanawka a sikakalma. Agipulongka no saannaka a sardengan.

AMMOM KADI . . . ?

Agbalinka a puntiria ti panangasing no tuladem ti panagkawkawes ti maysa a gang wenno agusarka iti dadduma pay a pakabigbiganda. Kuna ti dati a miembro ti gang: “Kaaduanna a puntiriami ti maysa a tao nga agkawes a kas kadakami ngem saan a miembro ti gang-mi. Pagpilienmi no kayatna ti makitimpuyog iti gang-mi wenno dangranmi.”

DAGITI ARAMIDEK!

No adda manginsulto wenno mangrurod kaniak, masapul nga ․․․․․

Tapno saanak a mairubo, masapul nga ․․․․․

Ti kayatko a saludsoden kadagiti dadakkelko maipapan iti daytoy a banag ket ․․․․․

ANIA TI MAKUNAM?

● Kasanom a maipakita a saanka nga asi-asi ken addaanka iti dignidad, iti kasta basbassit ti posibilidadna a mabiktimaka iti panangasing?

● Ania ti mabalinmo nga aramiden no maipasangoka iti seksual a panangriribuk? (Mangpanunotka iti sumagmamano a gagangay a situasion ken no ania ti mabalinmo nga aramiden.)

● Apay a dimo tagtagilag-anen ti seksual a panangriribuk?

[Blurb iti panid 123]

“No adda agaapa, saanka a makibiang. Nasaysayaat no agawidka laengen. Adda dagiti nairubo gapu iti panagusiosoda.”​—Jairo

[Kahon iti panid 125]

No Kasano a Malapdan ti Seksual a Panangriribuk

Dika agalembong. Kaykayatdaka a riribuken no naalembongka. Kuna ti Biblia: “Mabalinmo aya nga awiten ti apuy iti barukongmo a saan a mauram ti badom?” (Proverbio 6:27, Ti Baro a Naimbag a Damag Biblia) Kinapudnona ti panagalembong ket panangay-ayam iti apuy.

Piliem ti pakitimpuyogam. Ipagarupda la ketdi a ti kababalin dagiti gagayyemmo ket isu met ti kababalinmo. Kuna ti agtutubo a babai nga agnagan Carla, “No makitimpuyogka kadagiti tattao a kaykayatda ti mapaspasablogan, wenno magustuanda ti atension a maipapaay kadakuada, saan nga adayo a mabiktimaka met.”​—1 Corinto 15:33.

Annadam ti panagkawkawesmo. Ti saan a natakneng a panagkawkawes gargarienna dagiti saanmo a kasekso.​—Galacia 6:7.

Saanmo nga ilimed ti Kinakristianom. No ilimedmo dayta, awan ti makaammo nga agbibiagka a maitunos kadagiti Nakristianuan a pagalagadan.​—Mateo 5:15, 16.

[Ladawan iti panid 124]

Marubroban ti kasasaad no tutopam ti naasing a tao

[Ladawan iti panid 127]

Ibagam iti seksual a manangriribuk a panawannaka!