1. Apay a nakarigrigat ita ti agaywan iti sangakabbalayan?

“TI BUYA daytoy a lubong agbaliwbaliw.” (1 Corinto 7:31) Naisurat dagitoy a sao nasurok a 1,900 a tawenen ti napalabas, ket anian a pudno dagita ita! Agbaliwbaliw dagiti bambanag, nangruna no maipanggep iti biag ti pamilia. Masansan a saanen a maawat ita ti maibilang idi a normal wenno tradisional 40 wenno 50 a tawenen ti napalabas. Gapu itoy, mabalin nga agsusukot dagiti karit nga idatag ti panangaywan a sibaballigi iti sangakabbalayan. Nupay kasta, no maipangag ti Nainkasuratan a pammagbaga, mapagballigianyo dagita a karit.

2. Aniada a kasasaad ti panagbiag ti pakadagsenan ti pamilia?

² Adu a tao ita ti saanen a mapnek iti simple a panagbiag a naipamaysa iti pamilia. Bayat nga umad-adu ti produkto a parparnuayen ti lubong ti komersio ken ipakpakatna ti laingna a mangipablaak tapno maallukoy ti publiko, riniwriw nga amma ken inna ti agtartrabaho iti adu nga oras tapno magatangda dagitoy a produkto. Riniwriw ti inaldaw a mangikarkarigatan a mangpaadda iti taraon nga idasarda iti lamisaan. Masapul nga ad-adu a panawen ti busbosenda nga agtrabaho ngem iti sigud, a nalabit dua pay ketdi ti panggedanda, tapno adda pagbayad iti masapsapulda. Kaskasdi, naragsaken dagiti dadduma no makasapulda iti trabaho, tangay sapasap a problema ti kaawan panggedan. Wen, saan a kanayon a nalaka ti biag para iti moderno a pamilia,  ngem makatulong dagiti prinsipio ti Biblia kadagiti pamilia a mangaramid iti amin a kabaelanda sigun iti kasasaadda.

3. Ania a prinsipio ti inlawlawag ni apostol Pablo, ket kasano a ti panangyaplikar iti dayta matulonganna ti maysa nga agaywan a sibaballigi iti sangakabbalayan?

³ Napadasan ni apostol Pablo ti nagrigat. Iti panangsangona kadagiti pakarigatan, nakasursuro iti napateg a leksion, nga inlawlawagna iti suratna iti gayyemna a ni Timoteo. Insurat ni Pablo: “Awan ti inyegtayo iti lubong, ket ditay met mabalin ti mangitugot iti aniaman a banag. Gapuna, no adda pagtaraon ken pagkawestayo, mapnektayon kadagitoy a bambanag.” (1 Timoteo 6:7, 8) Pudno, saan laeng a taraon ken kawes ti kasapulan ti pamilia. Kasapulanna met ti pagtaengan. Kasapulan dagiti annak ti edukasion. Ken adda dagiti babayadan iti panagpaagas ken dadduma pay a paggastuan. Kaskasdi, agaplikar ti prinsipio ti sasao ni Pablo. Nanamnam-ay ti biag no mapnektayo a mangpaadda kadagiti kasapulantayo imbes a penken ti kayattayo.

4, 5. Kasano a makatulong ti panagsakbay ken panagplano iti panangaywan iti sangakabbalayan?

⁴ Masarakan ti sabali pay a makatulong a prinsipio iti maysa kadagiti pangngarig ni Jesus. Kinunana: “Asino kadakayo a kayatna ti mangbangon ti maysa a torre ti saan nga agtugaw nga umuna ket patta-pattaenna ti magastos, tapno kitaenna no adda umanay a pangleppasna iti dayta?” (Lucas 14:28) Agsasao ditoy ni Jesus maipapan iti panagsakbay, panagplano. Nakitatayo iti napalabas a kapitulo no kasano a makatulong daytoy kadagiti agnobio nga agngayngayangay nga agkasar. Ket kalpasan ti kasar, makatulong met dayta iti panangaywan iti sangakabbalayan. Ti panagsakbay iti daytoy a banag ramanenna ti panagbadyet, nasapa a panagplano no kasanot’ kasisiriban a panangaramat iti adda a kuarta. Iti kastoy a pamay-an makaekonomia ti pamilia, a makailatáng iti kuarta a gastosen iti inaldaw wenno linawas a  kasapulan, ken saan nga agbiag iti labes ti kabaelanda.

⁵ Iti dadduma a pagilian, ti kasta a panagbadyet mabalin a kaipapananna ti panagteppel nga umutang iti kuarta a dakkel ti interesna para iti di kasapulan a panaggasto. Iti dadduma, mabalin a kaipapananna ti nainget a panangkontrol iti panangaramat kadagiti credit card. (Proverbio 22:7) Mabalin a kaipapananna met ti panangliklik iti di naiplano a panaggatang​—bigla a panaggatang iti maysa a banag a di tingitingen dagiti kasapulan ken pagbanaganna. Maysa pay, ipakita ti badyet a mangibus iti kuarta ti pamilia, ken maikaniwas kadagiti prinsipio ti Biblia ti siaagum a panangsayang iti kuarta iti panagsugal, panagsigarilio, ken panagbartek.​—Proverbio 23:20, 21, 29-35; Roma 6:19; Efeso 5:3-5.

6. Ania dagiti Nainkasuratan a kinapudno a makatulong kadagidiay napanglaw?

⁶ Ngem, komusta ngay dagidiay mapilitan nga agbiag iti kinapanglaw? Umuna, mabalin a maliwliwada a makaammo a temporario laeng daytoy a sangalubongan a parikut. Iti baro a lubong a sipapardas nga umas-asideg, pukawento ni Jehova ti kinapanglaw agraman amin a dadduma pay a kinadakes a mangparparigat iti sangatauan. (Salmo 72:1, 12-16) Kabayatanna, saan a maawanan iti namnama dagiti pudno a Kristiano, uray pay no nakapangpanglawda, ta agtalekda iti kari ni Jehova: “Saankanto a pulos panawan ket saankanto a pulos baybay-an.” Gapuna, sitatalek a maikuna ti manamati: “Ni Jehova ti katulongak; diakto agbuteng.” (Hebreo 13:5, 6) Kadagitoy narigat a tiempo, adu ti pamay-an ni Jehova a mangsaranay kadagiti agdaydayaw kenkuana no agbiagda a mayannurot kadagiti prinsipiona ken iyun-unada ti Pagarianna iti biagda. (Mateo 6:33) Adu kadakuada ti makapaneknek a pudno ti kinuna ni apostol Pablo: “Iti amin a banag ken iti isuamin a kasasaad naadalko ti palimed agpadpada no kasano ti mabsog ken no kasano  ti mabisinan, agpadpada no kasano ti maaddaan iti kinaruay ken no kasano ti agsagaba iti kinakirang. Ta kadagiti amin a bambanag addaanak iti bileg gapu iti daydiay mangted kaniak iti pannakabalin.”​—Filipos 4:12, 13.

7. Ania a sasao ni Jesus, no mayaplikar, ti makatulong iti naballigi a panangaywan iti sangakabbalayan?

⁷ Iti arinunos ti ministeriona ditoy daga, kinuna ni Jesus: “Masapul nga ayatem ti kaarrubam a kas iti bagim.” (Mateo 22:39) Dakkel ti maitulong ti panangyaplikar iti daytoy a balakad iti pamilia iti panangaywan iti sangakabbalayan. Wen, ta siasino pay aya ti kadedekketan,  kapapatgan nga agkakaarruba no di dagidiay agkakabbalay​—dagiti agassawa, nagannak ken annak? Kasano a maipakita dagiti kameng ti pamilia ti ayat iti maysa ken maysa?

8. Kasano a mayebkas ti ayat iti uneg ti pamilia?

⁸ Ti maysa a pamay-an isu ti panangaramid ti tunggal kameng ti pamilia iti maitutop a trabahona iti balay. No kasta, nasken a maisuro dagiti ubbing a mangisinup kadagiti bambanag kalpasan ti panangusarda kadagitoy, kawes man wenno abalbalay. Mabalin a kasapulan ti panawen ken panangikagumaan iti binigat a panangurnos iti pagiddaan, ngem dakkel ti maitulongna iti panangaywan iti sangakabbalayan. Siempre, saan a maliklikan ti bassit, apagbiit a pannakaiwara dagiti bambanag, ngem makapagtitinnulong ti amin a mamagtalinaed iti pagtaengan a nadalimanek, ken agdalus kalpasan ti pannangan. Saan a nasayaat ti epekto iti tunggal maysa ti kinasadut, panangpanuynoy, ken panagdayamudom wenno panagkedked. (Proverbio 26:14-16) Iti sabali a bangir, parabuyen ti naragsak, natulok nga espiritu ti biag ti pamilia. “Ti Dios ayatenna ti naragsak a manangited.”​—2 Corinto 9:7.

9, 10. (a) Ania nga annongen ti kadawyan a maipabaklay iti ina ti pagtaengan, ket kasano a mapalag-an daytoy? (b) Ania a natimbeng a panangmatmat iti trabaho iti balay ti maisingasing?

⁹ Makatulong ti konsiderasion ken ayat a manglapped iti kasasaad a pakarikutan unay ti dadduma a pagtaengan. Kadawyan a dagiti inna ti silaw ti pagtaengan. Isuda ti agaywan kadagiti ubbing, agdalus iti pagtaengan, aglaba, ken aggatang ken agluto iti taraon. Iti dadduma a daga, kadawyan kadagiti babbai ti agtalon, agilako iti apit idiay tiendaan, wenno tumulong iti dadduma pay a wagas tapno manayonan ti badyet ti pamilia. Uray kadagiti lugar a saan idi a kadawyan daytoy, riniwriw nga assawa a babbai ti kasapulan nga agtrabaho iti ruar ti pagtaengan. Maikari a mapadayawan ti asawa a babai ken ina nga agtartrabaho kadagitoy nadumaduma a benneg.  Kas iti “natalunggadingan nga asawa a babai” a nailadawan iti Biblia, nakagaggaget. “Saan a mangan iti tinapay ti kinasadut.” (Proverbio 31:10, 27) Nupay kasta, di kayat a sawen a daytoy a ti laeng babai ti mabalin nga agtrabaho iti pagtaengan. Kalpasan ti agmalem a panagtrabaho ti agassawa iti ruar ti pagtaengan, rebbeng kadi a ti laeng babai ti mangsango iti amin a trabaho iti balay bayat nga agin-inana ni lakayna ken dagiti annakna? Saan. (Idiligyo ti 2 Corinto 8:13, 14.) Isu a, kas pagarigan, no aglutluto ti ina, mabalin nga agyaman no tumulong dagiti dadduma a kameng ti pamilia iti panangisagana babaen ti panagidasar, pannakitienda, wenno panangdalus iti uneg ken ruar ti balay. Wen, mabalinda amin a pagbubuligan nga ibaklay ti responsabilidad.​—Idiligyo ti Galacia 6:2.

¹⁰ Mabalin a kuna dagiti dadduma: “Iti lugarmi, saan a kadawyan iti lalaki ti mangaramid iti kakasta a bambanag.” Mabalin a pudno dayta, ngem saan kadi a nasayaat nga usigen daytoy a banag? Idi binukel ni Jehova a Dios ti pamilia, saanna nga imbilin nga adda trabaho a dagiti laeng babbai ti mangaramid. Naminsan, idi a sinarungkaran dagiti naisangsangayan a mensahero ni Jehova ti matalek a lalaki a ni Abraham, personal a timmulong ni Abraham a nangisagana ken nangidasar iti taraon a maipaay kadagiti sangaili. (Genesis 18:1-8) Ibalakad ti Biblia: “Rebbeng a dagiti lallaki ayatenda dagiti assawada a kas kadagiti bukodda a bagi.” (Efeso 5:28) No, iti ngudo ti aldaw, nabannog ti asawa a lalaki ket kayatna ti aginaná, saan ngata a kasta met, nalabit nakarkaro pay, ti marikna ti asawa a babai? (1 Pedro 3:7) No kasta, saan aya a mayanatup ken naayat iti biang ti asawa a lalaki no tumulong iti uneg ti pagtaengan?​—Filipos 2:3, 4.

11. Iti ania a pamay-an a nangituyang ni Jesus iti nasayaat nga ulidan iti tunggal kameng ti sangakabbalayan?

¹¹ Ni Jesus ti kasayaatan nga ulidan a nangay-ayo  iti Dios ken nangparagsak kadagiti kakaduana. Nupay saan a nangasawa, maysa ni Jesus a nasayaat a pagwadan dagiti assawa a lallaki, kasta met dagiti assawa a babbai ken annak. Kinunana maipapan iti bagina: “Ti Anak ti tao immay, saan a tapno pagserbian, no di ket tapno agserbi,” kayatna a sawen, tapno agserbi kadagiti dadduma. (Mateo 20:28) Anian a makaay-ayo dagiti pamilia a suksukayen dagiti amin a kameng ti kasta a kababalin!

12. Aniat’ kalikaguman ni Jehova kadagidiay agserserbi kenkuana?

¹² Masarakan iti 2 Corinto 7:1 ti sabali pay a prinsipio ti Biblia a makatulong iti panangaywan iti sangakabbalayan. Sadiay mabasatayo: “Dalusantayo koma dagiti bagbagitayo iti tunggal pakatulawan iti lasag ken iti espiritu.” Makaay-ayo ken Jehova, a mangkalikagum iti “panagdaydayaw a nadalus ken di natulawan,” dagidiay mangtungpal kadagitoy naipaltiing a  sao. (Santiago 1:27) Ket agpaay daytoy a pagimbagan ti sangakabbalayanda.

13. Apay a napateg ti kinadalus iti panangaywan iti sangakabbalayan?

¹³ Kas pagarigan, ipanamnama ti Biblia kadatayo a dumtengto ti aldaw nga awanen ti sakit ken an-annayen. Iti dayta a tiempo, “ti agtaeng dinanto kunaen: ‘Masakitak.’” (Isaias 33:24; Apocalipsis 21:4, 5) Nupay kasta, agingga iti dayta a tiempo, adda dagiti panawen a masapul a sarangten ti tunggal pamilia ti sakit. Nagsakit uray da Pablo ken Timoteo. (Galacia 4:13; 1 Timoteo 5:23) Ngem, kuna dagiti mangngagas nga adu a sakit ti malapdan. Maliklikan dagiti masirib a pamilia ti dadduma a malapdan a sakit no liklikanda ti nainlasagan ken naespirituan a kinarugit. Usigentayo no kasano.​—Idiligyo ti Proverbio 22:3.

14. Iti ania a pamay-an a masalakniban ti moral a kinadalus ti pamilia manipud iti sakit?

¹⁴ Iraman ti naespirituan a kinadalus ti moral a kinadalus. Kas pagaammo ti adu, itantandudo ti Biblia dagiti nangato a moral a pagalagadan ken kondenarenna amin a kita ti seksual a panagdenna dagiti di agassawa. “Uray dagiti mannakiabig, . . . wenno dagiti mannakikamalala, wenno dagiti lallaki a maipaay kadagiti di nainkasigudan a panggep, wenno dagiti lallaki a makikaidda kadagiti lallaki . . . didanto tawiden ti pagarian ti Dios.” (1 Corinto 6:9, 10) Nakapatpateg kadagiti Kristiano nga agbibiag iti agdama a rinuker a lubong ti panangtungpal kadagitoy nainget a pagalagadan. Makaay-ayo iti Dios ti panangaramid iti dayta, ken makatulong met a mangsalaknib iti pamilia kadagiti sakit a mayakar babaen ti sekso kas iti AIDS, syphilis, gonorrhea, ken chlamydia.​—Proverbio 7:10-23.

15. Mangtedkayo iti pagarigan ti pisikal a kinarugit a mangted iti sakit a malapdan koma.

¹⁵ Tumulong a mangsalaknib iti pamilia kadagiti dadduma pay a sakit ti ‘panangdalus iti bagbagitayo iti tunggal pakatulawan iti lasag.’ Adu a sakit ti parnuayen ti  pisikal a kinarugit. Ti panagsigarilio ti kangrunaan a pagarigan. Saan laeng a rugitan ti panagsigarilio ti bará, kawes, ken ti mismo nga angin no di ket pagsakitenna pay dagiti tao. Riniwriw a tao ti matmatay iti tinawen gapu iti panagtabakoda. Panunotenyo dayta; kada tawen, riniwriw a tao ti saan koma a nagsakit ken nasapa a natay no liniklikanda ti ‘pakatulawan iti lasag’!

16, 17. (a) Ania a linteg ti inted ni Jehova a nangsalaknib kadagiti Israelita iti dadduma a sakit? (b) Kasano a mayaplikar kadagiti amin a sangakabbalayan ti prinsipio iti Deuteronomio 23:12, 13?

¹⁶ Usigenyo ti sabali pay a pagarigan. Ag-3,500 a tawenen ti napalabas, inted ti Dios ti Lintegna iti nasion ti Israel tapno naurnos ti panagdayawda ken ti inaldaw a panagbiagda. Nakatulong dayta a Linteg a nangsalaknib iti nasion iti sakit babaen ti pannakaipasdek ti sumagmamano a kangrunaan a pagannurotan iti kinadalus. Adda linteg maipapan iti panagikali iti ibleng ti tao, a masapul a siuumiso a maikali iti ruar ti pakarso tapno agtalinaed  a nadalus ti lugar a pagnanaedan dagiti tao. (Deuteronomio 23:12, 13) Nasayaat pay laeng a balakad dayta a nagkauna a linteg. Uray ita agsakit ken matay dagiti tao gapu ta saanda a sursuroten dayta. *

¹⁷ Maitunos iti prinsipio dayta a linteg a naited kadagiti Israelita, masapul a pagtalinaeden a nadalus ken disimpektado ti banio ken kasilias ti pamilia​—adda man iti uneg wenno ruar ti balay. No narugit ken awan kalub ti kasilias, araken dagiti ngilaw ket agiwarasda iti mikrobio iti dadduma a paset ti pagtaengan​—ken iti taraon a kanentayo! Maysa pay, masapul nga agbuggo dagiti ubbing ken nataengan kalpasan nga aggapuda iti kasilias. Ta no saan, kumpet dagiti mikrobio iti kudilda. Sigun iti maysa a Pranses a doktor, ti panagbuggo “ti maysa kadagiti kasasayaatan pay laeng a panglapped iti sumagmamano a sakit iti tian, aangsan, wenno kudil.”

18, 19. Ania dagiti singasing a naipaay iti panamagtalinaed iti balay a nadalus uray iti napanglaw a sangakaarrubaan?

¹⁸ Pudno, maysa a karit iti napanglaw a sangakaarrubaan ti kinadalus. Inlawlawag ti maysa a naruam iti kakasta a lugar: “Ad-adda a narigat ti agdalus no nadagaang ti panawen. Serken ti tapok ti amin a siwang iti balay. . . . Ti panagadu ti tao kadagiti siudad, kasta met iti dadduma nga away, pagpeggadenna met ti salun-at. Gagangayen dagiti di nakaluban nga imburnal, ginabgabsuon a di nabunag a basura, narugit a kasilias a para iti publiko, utót, ipes, ken ngilaw nga agiyakar iti sakit.”

¹⁹ Narigat a manteneren ti kinadalus kadagitoy a kasasaad. Ngem, saan a bambannog dayta. Nalaklaka ti sabon ken danum ken ti bassit a kanayonan a trabaho ngem ti agas ken agpaospital. No agnanaedkayo iti kasta  a lugar, aginggat’ mabalin, pagtalinaedenyo a nadalus ti balay ken paraanganyo ken dalusanyo no adda agkaiwara a takki ti ayup. No napitak ti dalan nga agturong iti balayyo no matutudo, mabalinyo kadi a gaburan iti graba wenno bato tapno saan a maiserrek ti pitak iti balayyo? No nakasapatos wenno nakatsinelaskayo, mabalinyo kadi nga ikkaten dagitoy sakbay a sumrekkayo iti balay? Kasta met, pagtalinaedenyo a nadalus ti danumyo. Mapattapatta a di nakurkurang ngem dua a milion ti matmatay iti tunggal tawen gapu kadagiti sakit a nainaig iti narugit a danum ken nakapuy a sanitasion.

20. Tapno nadalus ti balay, siasino ti rebbeng a mangibaklay iti responsabilidad?

²⁰ Agpannuray ti nadalus a pagtaengan iti tunggal maysa​—iti ina, ama, annak, ken dagiti bisita. Kinuna ti maysa a babai idiay Kenya nga addaan walo nga annak: “Nasursuroda amin nga aramiden ti pasetda.” Nasayaat ti ipamatmat ti nadalus ken nadalimanek a pagtaengan maipapan iti intero a pamilia. Kuna ti pagsasao nga Español: “Saan nga agsupadi ti kinapanglaw ken kinadalus.” Agnanaedkay man iti mansion, apartment, nanumo a balay, wenno kalapaw, kinadalus ti tulbek iti nasalsalun-at a pamilia.

21. Maitunos iti Proverbio 31:28, aniat’ makatulong a mangparagsak iti sangakabbalayan?

²¹ Iti panangiladawanna iti natalunggadingan nga asawa a babai, kuna ti libro a Proverbio: “Bimmangon dagiti annakna ket ninagananda a naragsak; bumangon ti akinkukua kenkuana, ket idawdayawna.” (Proverbio 31:28) Kaano ti naudi a panangpadayawyo iti kameng ti pamiliayo? Kinapudnona, arigtayo dagiti mula iti primavera nga agsabong no mainitan ken masibugan. Kasapulantay ti nabara a komendasion. Makatulong iti asawa a babai no ammona nga ap-apresiaren ni lakayna ti panagbannog ken ti naayat a panangaywanna ken dina  tagibassiten. (Proverbio 15:23; 25:11) Ket nagsayaat no komendaran ti asawa a babai ni lakayna gapu iti panagtrabahona iti ruar ken uneg ti pagtaengan. Maparegta met dagiti annak no idayaw ida dagiti dadakkelda gapu iti maar-aramidanda iti pagtaengan, iti eskuelaan, wenno iti kongregasion Kristiano. Ket anian a nagdakkel ti maaramidan ti uray bassit laeng a panagyaman! Narigat kadi nga ibaga ti: “Pagyamanan”? Saan, no di ket pasayaatenna ti kababalin ti pamilia.

22. Aniat’ kasapulan tapno “maipasdek a sititibker” ti sangakabbalayan, ket kasano a magun-odan daytoy?

²² Iti adu a makagapu, saan a nalaka ti agaywan iti sangakabbalayan. Ngem, sibaballigi a maaramidan dayta. Kuna ti maysa a proverbio iti Biblia: “Gapu iti kinasirib mapatakder ti balay, ket gapu iti pannakaawat maipasdek a sititibker.” (Proverbio 24:3) Magun-odan ti sirib ken pannakaawat no ikagumaan ti amin [a kameng] ti pamilia a sursuruen ti pagayatan ti Dios ken ipatungpal dayta iti biagda. Pudno a maikari a pagreggetan ti naragsak a pamilia!