Apay nga Adda Kontrobersia?

PARA iti nalaing a trabahador, maaramid ti nalamuyot a damili iti dandani aniaman a kita ti sukog. Dagiti stem cell a nagtaud iti sikog ti sibibiag a katupag ti naagneb a sekka; kabaelanda ti agpataud iti dandani amin kadagiti nasurok a 200 a kita ti selula a mangbukel iti bagi ti tao. Kasano a maaramidda daytoy? Amirisem ti mapasamak iti baro a pertilisado a selula ti itlog.

Kalpasan la unay a mapertilisado ti itlog, mangrugin nga agbingay ti selula. Kadagiti tattao, addan nagbabassit a nagtutukel a selula a maawagan iti blastocyst iti agarup lima nga aldaw a panagbingay ti selula. Daytoy ket maysa laeng a lungog a timbukel a buklen ti kasla kulanit iti makinruar a katuon ti selula ken ti basbassit a rimmuok ti agarup 30 a selula a maawagan iti makin-uneg a tukel dagiti selula, a dumket iti makin-uneg a pannakadiding ti timbukel. Ti makinruar a katuon ti agbalinto a kadkadua; ti makin-uneg a tukel dagiti selula ti agbalin a sikog ti tao.

Ngem iti tukad a blastocyst, dagiti selula ti makin-uneg a tukel dagiti selula ket di pay nangrugi nga agbalin nga espesipiko a kita ti selula, a kas kadagiti selula ti nerbio, bato, wenno masel. Isu a maawagan dagitoy iti stem cell. Dagitoy ti pagtaudan ti gistay amin a nadumaduma a kita ti selula iti bagi. Tapno maawatantayo ti pakaragsakan ken kontrobersia maipapan kadagiti stem cell, kitaentayo no ania ti nagapuananen dagiti managsukisok ken no ania dagiti kalatda, a nangrugi kadagiti stem cell a nagtaud iti sikog.

Dagiti Stem Cell a Nagtaud iti Sikog

Kuna ti report nga Stem Cells and the Future of Regenerative Medicine: “Iti napalabas a 3 a tawen, posiblen a maikkat dagitoy nga stem cell [nga agtaud iti sikog ti tao] kadagiti blastocyst ken taginayonen dagitoy a di agbalin nga espesipiko a selula  kadagiti laboratorio.” * Iti simple a pannao, dagiti stem cell nga agtaud iti sikog ket mabalin a mapaadu tapno mapataud ti adu a kakikitada. Dagiti stem cell a nagtaud iti sikog a naala iti utot, a damo a napaadu idi 1981, ket nakapatauden iti binilion a kapadpadada a selula iti laboratorio!

Agsipud ta amin dagitoy a selula ket di nagbalin nga espesipiko a selula, manginanama dagiti sientista a babaen ti umiso a kasasaad a mangtignay kadagiti kemikal a pakabuklan dagiti selula, mabalin a matignay dagitoy nga stem cell nga agbalin a nadumaduma a kita ti selula a kasapulan iti panangagas a pangsukat kadagiti tisyu. Iti ababa a pannao, dagiti stem cell ket maibilang a potensial a pagtaudan ti aglaplapusanan a ‘piesa,’ wenno pangsukat kadagiti addaan depekto a paset ti bagi.

Iti dua a panagadal kadagiti animal, binalbaliwan dagiti managsukisok ti nagadu nga stem cell a nagtaud iti sikog tapno agbalin dagitoy a selula nga agpataud iti insulin. Idi agangay, nayakar dagitoy kadagiti utot nga addaan iti diabetes. Iti maysa a panagadal, naikkat dagiti sintoma ti diabetes, ngem iti sabali, saan a nagpataud dagiti baro a selula iti umdas nga insulin. Kadagiti dadduma pay a panagadal, natungday dagiti sientista a nangisubli iti normal a panagandar ti nerbio ti nadangran a duri ken iti panangpaimbag kadagiti sintoma ti Parkinson’s disease. “Adda pangnamnamaan kadagidiay a panagadal,” kuna ti National Academy of Sciences, “ngem saan a sigurado nga ebidensia a dagita a panangagas ket epektibo kadagiti tattao.” Ngem apay a kontrobersial unay ti panagsirarak maipapan kadagiti stem cell a nagtaud iti sikog ti tao?

Apay a Makapadanag?

Ti kangrunaan a pakaseknan ket talaga a mangkeltay iti sikog ti pamay-an ti panangala kadagiti stem cell a nagtaud iti sikog. Daytoy, kuna ti National Academy of Sciences, “lapdanna ti panagbalin ti sikog kas naan-anay a tao. Kadagidiay mamati a mangrugi ti biag apaman a mayinaw, ti panangsirarak iti stem cell nga agtaud iti sikog labsingenna dagiti linteg a mangiparit iti panangkeltay iti biag ti tao ken ti panangusar iti biag ti tao kas maysa a pamuspusan tapno maibanag ti dadduma a panggep, kasanoman ti kinatan-ok dayta.”

Pangalaan ngay dagiti laboratorio kadagiti sikog a pagtaudan dagiti stem cell? Kaaduanna, aggapu kadagiti klinika ti in vitro a pertilisasion wenno pertilisasion a maaramid iti laboratorio, a sadiay a mangipaay dagiti babbai iti itlogda tapno mapertilisado iti laboratorio. Gagangay a maelado wenno maibelleng dagiti tedda a sikog. Maysa a klinika idiay India ti mangibelleng iti nasurok a 1,000 a sikog ti tao iti kada tawen.

Bayat nga agtultuloy ti panagsirarak maipapan kadagiti stem cell nga agtaud iti sikog, dadduma nga agsuksukisok ti mangipampamaysa iti reggetda iti di unay kontrobersial a kita ti stem cell​—ti nataengan nga stem cell.

Dagiti Nataengan nga Stem Cell

“Ti nataengan nga stem cell,” kuna ti National Institutes of Health (NIH) idiay Estados Unidos, “ket di pay nagbalin nga espesipiko a selula a masarakan kadagiti espesipiko a tisyu,” kas iti pata ti tulang, dara ken ur-urat, kudil, duri, dalem, dagiti bagis ken bituka, ken ti pali. Ipakita dagiti immuna a panagsukisok a limitado unay ti pakausaran dagiti nataengan nga stem cell ngem kadagiti agtaud iti sikog. Nupay kasta, ipakita dagiti naud-udi a natakuatan kadagiti panagadal iti animal a sabali a kita dagiti nataengan nga stem cell ti posible nga agbalin a dadduma a tisyu a naiduma iti nagtaudanda.

 Dagiti nataengan nga stem cell a maala manipud iti dara wenno pata ti tulang, a maawagan iti hematopoietic stem cell (HSC), ket kabaelanda ti “agpaadu idiay pata ket agbalinda a nadumaduma a kita ti amin a selula a masarakan iti dara,” kuna ti National Academy of Sciences. Daytoy a kita ti stem cell ket nausaren a pangagas iti leukemia ken iti adu a sabsabali pay a sakit iti dara. * Ibagbaga met ita dagiti sientista nga agparang nga agpataud met ti HSC kadagiti selula a kas iti selula ti dalem ken dagiti selula a kaasping dagiti neuron ken dadduma pay a kita ti selula a masarakan iti utek.

Babaen ti panangusarda iti sabali a kita ti stem cell a nagtaud iti pata ti utot, dagiti managsukisok idiay Estados Unidos ti nakaaramid iti sabali manen a napateg nga irarang-ay. Ti panagadalda, a naipablaak iti periodiko a Nature, impakitana a dagitoy a selula ket kasla “kabaelanda ti agbalin a nadumaduma a kita ti selula a pagbalinan dagiti stem cell a nagtaud iti sikog,” sigun iti The New York Times. “Sigun iti prinsipio,” kuna pay ti artikulo a dagitoy a nataengan nga stem cell ket kabaelanda nga “aramiden ti amin a mainanama a maaramidan dagiti stem cell nga agtaud iti sikog.” Nupay kasta, adu pay dagiti lapped a sarsarangten dagiti managsukisok nga agus-usar kadagiti nataengan nga stem cell. Manmano dagitoy a selula ken narigat nga ilasin. Iti kasumbangirna, aniaman nga ipaayda a pagsayaatan ti medisina ket di nainaig iti panangkeltay kadagiti sikog ti tao.

Dagiti Peggad iti Salun-at ken ti Agas a Mangpabaro Kadagiti Selula

Aniaman ti kita ti stem cell a nausar, adu pay laeng ti pagkapuyan dagiti panangagas​—uray pay nalaingen dagiti sientista kadagiti pamay-anda a mangala kadagiti mayakar a tisyu. Ti maysa a kangrunaan a lapped isu ti di panangawat ti sistema ti imiunidad ti tao iti baro a tisyu. Ti agdama a solusion ket patomaren ti pasiente kadagiti nasamay nga agas tapno awaten ti bagi dagiti baro a tisyu, ngem adu ti pagdaksan dagita nga agas. Mabalin a maparmek ti genetic engineering daytoy a parikut no mabaliwan koma dagiti stem cell tapno dagiti tisyu a nagtaud kadagitoy ket di mailasin ti imiunidad ti tao nga umawat kadagiti baro a tisyu.

Ti sabali pay a pamay-an ket nalabit ti panangusar kadagiti stem cell a naala a mismo kadagiti tisyu ti pasiente. Kadagiti immuna a panageksperimento, nausaren dagiti HSC iti kastoy a pamay-an tapno maagasan ti lupus. Mabalin met a maagasan ti diabetes iti kastoy a pamay-an, no la ket ta ti baro a tisyu ket di rauten ti antibody a nagtaudan ti sakit. Maagasan met dagiti tattao nga addaan iti sakit ti puso babaen kadagiti panangagas nga agusar kadagiti stem cell. Ti maysa a singasing ket dagiti pasiente a posible a maatake ti nasaksakbay nga agdonar iti stem cell-da tapno mapaadu dagitoy iti laboratorio ket mausar inton agangay a pangsukat iti tisyu ti pusoda nga addaan iti sakit.

Tapno malabanan ti di panangawat ti bagida, insingasing pay ti dadduma a sientista ti panangaramidda iti cloning wenno panangkopia kadagiti pasiente ngem palubosanda a tumanor dagiti clone agingga iti tukad a blastocyst, ti tukad a pakaalaan kadagiti stem cell nga agtaud iti sikog. (Kitaem  ti kahon a “No Kasano a Maaramid ti Cloning.”) Dagiti tisyu a napataud iti laboratorio a naggapu kadagitoy nga stem cell ket mabalin a kapadpada ti tisyu ti nangidonar ken umawat isu a mabalin nga awaten ti bagina. Ngem malaksid a makarimon dayta iti adu a tattao, ti kasta a panangkopia ket mabalin nga awan ti mamaayna no ti panggep ket agasan ti sakit a maigapu iti adda depektona a gene. No gupgopen ti parikut maipapan iti di panangawat ti bagi, kinuna ti National Academy of Sciences: “Tapno agkurri dagiti nayakar a selula a mangpabaro iti naperdi a selula, umuna koma a maawatan dagiti sientista no kasano a malapdan ti di panangawat ti bagi iti nayakar a selula, ket daytoy ti kadakkelan a parikut iti daytoy a tay-ak ti medisina.”

Adda met peggad a tumaud ti tumor gapu iti pannakayakar dagiti stem cell a nagtaud iti sikog, nangruna ti tumor a maawagan iti teratoma, a ti kaipapananna ket “olimaw a tumor.” Daytoy a tumor mabalin a buklen ti nadumaduma a tisyu, kas iti tisyu ti kudil, buok, masel, nalukneng a tulang, ken tulang. Bayat ti gagangay a panagdakkelna, mabalin a siinget a surotenna ti programa ti panagbingay ken panagbalinna nga espesipiko a selula. Ngem mabalin a madadael dagitoy a proseso no maisina dayta iti tukad a blastocyst, mapaadu iti laboratorio, ken kalpasanna mayineksion iti sibibiag a parsua. Ti panangadal iti nakarikrikut a proseso a panangbingay iti selula ken pagbalinen a nadumaduma a kita ti selula ket maysa pay a kangrunaan a lapped a sarsarangten dagiti managsukisok.

Awan Dagiti Manamnama nga Agas

Kuna ti report nga Stem Cells and the Future of Regenerative Medicine: “Gapu iti di umiso a pannakaawat iti naammuanen a panagsirarak, mabalin a maipagarup a sigurado ken dandanin maipakat dagiti baro a panangagas. Kinapudnona, ti panagsirarak maipapan kadagiti stem cell ket karugrugi pay laeng, ket adu pay dagiti masapul a maammuan tapno naan-anay a maipakat dagiti baro a panangagas manipud kadagiti nataengan nga stem cell wenno kadagiti sikog.” Nabatad ngarud nga ad-adu dagiti parikut ngem dagiti solusion. Dadduma a sientista ti “agsagsagana payen maipaay iti nakaro a pannakabusor no di agkurri dagiti panangagasda,” kuna ti report ti New York Times.

Uray pay di amirisen ti siensia ti stem cell, adun ti rimmang-ayan ti medisina kadagiti kallabes a pinulpullo a tawen. Ngem, kas nakitatayon, dadduma kadagitoy a rimmang-ayan ket mangpataud kadagiti nakaro a parikut maipapan iti moral ken etika. Isu a pagturongantayo ngay tapno makagun-odtayo iti nasayaat a pannakaiwanwan kadagita a banag? Maysa  pay, bayat nga agbalin nga ad-adda a sopistikado ken nanginngina dagiti panagsukisok, nguminngina met ti panagpaagas. Pinattapattan ti dadduma a managsukisok a dagiti panangagas a mangusar kadagiti stem cell ket mabalin nga aggatad iti ginasut a ribu a doliar iti tunggal pasiente. Ngem uray pay itan, minilion a tattao ti di makabael nga agbayad iti nguminngina a gasto iti panagpaagas ken dagiti babayadan nga insurance. Isu a siasino a talaga ti magunggonaan no maipakat ti dakkel a panagbalbaliw iti panangagas babaen ti panangusar kadagiti stem cell? Panawen laeng ti makaibaga.

Nupay kasta, masiguradotayo nga awan ti panangagas a mapanunot ti tao ti naan-anay a mangpukaw iti sakit ken ipapatay. (Salmo 146:3, 4) Ti laeng Namarsua kadatayo ti addaan pannakabalin a mangaramid iti dayta. Ngem panggepna aya nga aramiden dayta? Ipakita ti sumaganad nga artikulo ti sungbat ti Biblia iti dayta a saludsod. Isalaysayna met no kasano nga iwanwannatayo ti Biblia iti kumarkaro ti kinarikutna a makariro a salsaludsod maipapan iti moral ken iti etika a tumataud iti kaaldawantayo, uray pay dagidiay mainaig iti medisina.

[Footnotes]

[Kahon/Ladawan iti panid 6]

Sabali Pay a Pagtaudan ti Stem Cell

Malaksid iti nagtaud iti sikog ken nataengan nga stem cell, nailasin metten dagiti germ cell a maala iti sikog. Agtaud dagiti maala iti sikog a germ cell manipud kadagiti gonadal ridge (aniaman a glandula iti panagpaadu) ti sikog nga agpataud iti itlog wenno semilia. (Ti gonadal ridge ti agbalin nga obario wenno ukel-ukel.) Nupay nagadut’ pakaidumaan dagiti germ cell a maala iti sikog kadagiti stem cell nga agtaud iti sikog, agpaadu dagitoy iti kakikitada, wenno agpataudda iti dandani amin a kita ti selula. Gapu iti daytoy a potensial, dagiti selula nga agpaadu iti kakikitada ket maitutop unay iti pannakapasayaat ti awan kapadana a medikal a panangagas. Nupay kasta, ti panaggagar iti kasta a posibilidad iti panangagas ket malapdan gapu iti kontrobersia maipapan iti pagtaudan dagitoy a selula. Agtaud dagitoy kadagiti nairegreg a sikog. No kasta, ti panangala kadagitoy, kaipapananna ti panangkeltay iti sikog.

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 8, 9]

No Kasano a Maaramid ti Cloning

Kadagiti kallabes a tawen, nakaaramiden dagiti sientista iti cloning wenno panangkopia ti nadumaduma a kita ti animal. Idi 2001, pinadas pay ketdi ti maysa a laboratorio idiay Estados Unidos a kopiaen ti tao, ngem di nagballigi. Maysa a pamay-an ti panangaramid dagiti sientista iti dayta ket babaen iti proseso a maawagan iti panangyakar iti nucleus.

Umuna, mangalada iti selula ti di pay pertilisado nga itlog manipud iti maysa a kabaian (1) sada ikkaten ti nucleus ti selula (2), nga aglaon iti DNA. Mangalada iti maitutop a selula iti bagi ti animal a kopiaenda, kas iti selula ti kudil (3), a ti nucleus dayta ti addaan iti instruksion ti pakabuklan dagiti gene dayta nga animal. Isingitda daytoy a selula (wenno uray ti nucleus-na laeng) iti itlog a naikkatan  ti nucleus sada palabasan dayta iti koriente (4). Daytoy ti mamagtipon iti selula ken ti cytoplasm (aduan danum a material nga aglaon iti adu a paset ti selula a sadiay ti pakapasamakan ti kaaduan a kemikal a reaksion) ti itlog (5). Babaen ti baro a nucleus-na, agbingay itan ti itlog ken umadu a kasla pertilisado (6), ket mangrugin a tumaud ti kopia ti parsua a nakaalaan ti selula ti bagi. *

Kalpasanna mabalinen nga imula ti sikog iti matris ti kasuno nga ina (7), a sadiay a dumakkel agingga iti pannakaipasngayna, no naballigi ti amin. Ti sabali a pamuspusan ket, mabalin nga idulin ti sikog agingga laeng a ti mangbukel iti makin-uneg a selula ket mabalin nga usaren a pangalaan kadagiti paaduen iti laboratorio nga stem cell nga agtaud iti sikog. Patien dagiti sientista a daytoy a simple a proseso ket agkurri kadagiti tao. Kinapudnona, ti nadakamat itay a panangikagumaan a mangkopia iti tao ket naaramid gapu ta kayatda ti makagun-od kadagiti stem cell nga agtaud iti sikog. Ti panangkopia gapu iti kastoy a panggep ket maawagan iti therapeutic cloning wenno panangkopia gapu iti panangagas.

[Footnote]

[Diagram]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

3

↓

1 → 2  → 4 → 5 → 6 → 7

[Diagram iti panid 7]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Dagiti Stem Cell a Nagtaud iti Sikog (Napasimple)

Pertilisado nga itlog (1 nga aldaw)

↓

Uppat a selula (3 nga aldaw)

↓

Blastocyst nga addaan iti makin-uneg a tukel nga stem cell (5 nga aldaw)

↓

Dagiti napataud iti laboratorio nga stem cell

↓

Nasurok a 200 a nadumaduma a kita ti selula iti bagi ti tao

→ Selula ti thyroid

→ Selula ti pali (mabalin a pangagas iti diabetes)

→ Selula a mangipaay iti kolor

→ Dagiti selula ti bato

→ Selula ti pennet ti tulang

→ Selula ti masel ti puso (mapalaingna ti addaan iti sakit a puso)

→ Selula ti bara

→ Selula ti nerbio (mabalin a pangagas iti Alzheimer’s ken Parkinson’s ken mangritubar iti nadangran a duri)

→ Dagiti selula ti kudil

[Credit Lines]

Blastocyst ken dagiti napataud iti lalboratorio nga stem cell: University of Wisconsin Communications; amin a dadduma nga arte: © 2001 Terese Winslow, tinulongan ni Lydia Kibiuk ken Caitlin Duckwall

[Diagram iti panid 8]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Dagiti Nataengan nga Stem Cell (Napasimple)

Dagiti stem cell a masarakan iti pata ti tulang

→ Dagiti lymphocyte

→ Eosinophil

→ Dagiti nalabaga a selula ti dara

→ Dagiti platelet

→ Monocyte

→ Basophil

→ Posible nga agbalin nga adu a sabsabali a selula

→ Selula ti nerbio

[Credit Line]

© 2001 Terese Winslow, tinulongan ni Lydia Kibiuk ken Caitlin Duckwall