AGPARANG a sipud pay idi unana, pagay-ayat idin dagiti babbai ti agpapintas. Ipakita dagiti nagkauna a pinta kadagiti tanem ken namaris a ladawan iti diding a nasaknapen ti panagusar iti kosmetiko kadagiti nagkauna a tattao iti Mesopotamia ken Egipto. Adu ti mangap-apresiar iti ladawan dagiti Egipcio a babbai nga addaan napuskol a make-up iti aglawlaw ti matada.

Ngem dagiti ngay babbai iti nagkauna nga Israel, nagusarda kadi met iti kosmetiko? No wen, ania dagiti inusarda? Siempre, awan dagiti masarakan a pinta kadagiti tanem wenno namaris a ladawan iti diding manipud iti nagkauna nga Israel. Ngem adda dagiti salaysay iti Biblia agraman dagiti bambanag a nakabakab dagiti arkeologo iti dagdaga a nadakamat iti Biblia a pakaammuan kadagiti nausar a kosmetiko idi tiempo ti Biblia.

Adu a bambanag a nainaig iti panagusar iti kosmetiko ken bangbanglo ti nakabakab iti intero a daga ti Israel. Adda dagiti nasarakan a malukong a naaramid iti bato a pagtaltalan ken pagtemplaan kadagiti kosmetiko, botelia a pagkargaan iti bangbanglo a sukog ti carrot, alabastro a pagkargaan ti sapsapo, ken maiggaman a sarming a napasileng a bronse. Ti pagiggaman ti maysa a marfil a kutsara ket addaan iti disenio a kas iti bulong ti palma iti maysa a sikiganna ken ulo ti babai a napalikmutan iti kalapati iti bangirna.

Nalatak kadagiti babaknang dagiti pagkargaan iti kosmetiko nga adda dekorasionna a shell. Nasarakan met idiay Egipto ken adu a lugar ti Canaan dagiti babassit a kutsara a naaramid iti marfil wenno kayo, a naarkosan iti aglanglangoy a babai ken nagduduma a napintas a disenio. Paneknekan amin dagitoy nga adu a babbai ti agus-usar idi iti kosmetiko.

Iti Biblia, maysa kadagiti annak ni Job ti napanaganan iti “Keren-happuc.” Iti Hebreo, daytoy a nagan kaipapananna ti “Sara ti Nangisit a Pinta (ti Mata),” kayatna a sawen pagkargaan wenno kahon ti kolorete, nalabit eye liner wenno eye shadow. (Job 42:14) Ti naganna mabalin a tumukoy iti natural a kinapintasna, ngem  mabalin met nga ipakita dayta nga agus-usarda idin iti kosmetiko.

Makapainteres ta ti panangtukoy ti Biblia iti pagpinta ti mata ket kanayon a nainaig kadagiti dakes a babbai a kas kada Reyna Jezebel ken ti di matalek a Jerusalem, a dineskribir da propeta Jeremias ken Ezequiel kas balangkantis. (2 Ar-ari 9:30; Jeremias 4:30; Ezequiel 23:40) No ibatay iti nakabakab nga adu a sarming wenno bato a pagkargaan nga addaan babassit nga alikamen a pagpinta iti mata, nalawag a nakaugalian ti adu a babbai iti apostata nga Israel​—nangruna iti pamilia dagiti ari ken babaknang​—ti agusar idi iti napuskol a pinta ti mata ken dadduma pay a kosmetiko.

Nabayagen a maar-aramid ken maus-usar iti nagkauna nga Israel ti bangbanglo a naaramid iti lana ti olibo. Iti libro ti Biblia nga Exodo, adda pormula iti panagaramid iti sagrado a bangbanglo nga inusar dagiti papadi iti panagserbida iti templo. Nalaokan dayta iti kanela, mirra, ken dadduma pay a nabanglo a mula. (Exodo 30:22-25) Nakasarak dagiti arkeologo  idiay Jerusalem ti pagarupda a pagaramidan iti bangbanglo ken insienso a mausar iti templo idi umuna a siglo C.E. Adu ti dinakamat ti Biblia a nabanglo a lana a nausar iti sagrado a panagserbi ken inusar dagiti tattao iti inaldaw.​—2 Cronicas 16:14; Lucas 7:37-46; 23:56.

Bassit ti danum iti dayta a paset ti lubong isu a dagiti nabanglo a lana ti kanayonan a pagdalusda. Saan laeng a mausar ti lana a pangsalaknib iti kudil no nabara ti tiempo no di ket agserbi met a kosmetiko. (Ruth 3:3; 2 Samuel 12:20) Sakbay a maidatag ken Ari Asuero ti balasang a Judio a ni Ester, naipaayan iti makatawen nga “spa”​—innem a bulan a mamasahe iti lana a mirra ken innem a bulan a mamasahe iti lana ti balsamo.​—Ester 2:12.

Dagiti bangbanglo wenno nabanglo a lana ket kas kapateg iti pirak ken balitok. Iti napaut ken nalatak a panagdaliasat ti reyna ti Sheba tapno sarungkaranna ni Ari Solomon, nairaman kadagiti napateg a sagutna dagiti balitok, napapateg a bato, ken lana ti balsamo. (1 Ar-ari 10:2, 10) Idi impakita ni Ari Ezekias kadagiti pannakabagi ti Babilonia dagiti gameng ti balayna, imparammagna dagiti pirak, balitok, ken ti intero a pagidulinan ti armasna. Nairaman pay kadagita “ti lana ti balsamo ken ti nasayaat a lana.”​—Isaias 39:1, 2.

Bassit laeng a bangbanglo wenno lana ti maala kadagiti nadumaduma a sabong, bunga, bulong, tutot, wenno ukis. Adu ti dinakamat ti Biblia kadagitoy a nabanglo a mulmula kas iti aloe, balsamo, tutot ti bedelio, kalamo, kasia, kanela, olibano, mirra, saffron, ken nardo. Dadduma kadagitoy ket agtubo ken masarakan laeng iti Jordan Valley. Dadduma ti insangpet dagiti komersiante manipud India, Abagatan nga Arabia ken dadduma pay a lugar a limmasat iti nalatak a ruta ti negosio iti insienso.

Ti lana ti balsamo ket nadakamat iti salaysay ti Biblia maipapan ken Reyna Ester, ti reyna ti Sheba, ken Ari Ezekias. Idi 1988, adda natakuatan a bassit a pagkargaan iti lana iti maysa a kueba iti asideg ti Qumran, iti makinlaud nga igid ti Dead Sea. Adu ti timmaud a pattapatta maipapan iti dayta. Daytoy kadi ti nabatbati a sampol ti nalatak a lana ti balsamo? Saan a masigurado dayta dagiti managsukisok. Agingga ita, dagiti agmulmula ikagkagumaanda manen nga isubli ti nalatak a kakaykaywan ti balsamo.

Ipakita ti ebidensia a dagiti lana ti balsamo a nadakamat iti Biblia ket dati a maimulmula iti aglawlaw ti En-gedi. Ipakita dagiti nakabakab nga urno, garapon, ken nadumaduma a metal ken tultulang nga addan idi maikanem a siglo B.C.E. nga umasping dagita kadagiti alikamen a nausar iti panagaramid iti bangbanglo iti dadduma pay a lugar. Patien dagiti eskolar a ti mula a balsamo ket dati a nagtaud iti Arabia wenno Africa. Ti bangbanglo ket nagtaud iti mismo a tutot ti balsamo. Nagpateg ti lana ti balsamo ta uray la mailimed dagiti pamay-an ti panagmula ken panagaramid iti lana.

Nausar pay ti balsamo a pangallukoy kadagiti napolitikaan a gannuat. Kas pagarigan, sigun ken historiador Josephus, idi nagun-od ni Mark Antony dagitoy a napateg a kayo, insagutna dagita iti kaayan-ayatna a ni Cleopatra a reyna ti Egipto. Dinakamat met ti Romano a historiador a ni Pliny a bayat ti Gubat dagiti Judio idi umuna a siglo C.E., ginandat dagiti mannakigubat a Judio a dadaelen amin a mula a balsamo tapno saan ida a sakupen dagiti Romano.

Manipud kadagiti panangtukoy ti Biblia ken takuat dagiti arkeologo, maammuantayo no kasano nga inusar dagiti tattao idi panawen ti Biblia ti kosmetiko. Imbes a babalawen ti Biblia ti panagusar iti kosmetiko ken dadduma pay nga arkos, impaganetgetna a mausar dagita buyogen ti kinaemma ken nasimbeng a panunot. (1 Timoteo 2:9) Impakita ni apostol Pedro a “ti naulimek ken naalumamay nga espiritu” ti “addaan dakkel a pateg iti imatang ti Dios.” Nagsayaat a balakad daytoy para kadagiti Kristiano a babbai, agtutubo man wenno nataengan, gapu ta agbaliwbaliw ti estilo ken uso.​—1 Pedro 3:3, 4.